Scenariusz zajęć
III etap edukacyjny, język polski
Temat: Słowa, słówka – sowa, sówka
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Rozpoznaje wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo,
● Wyodrębnia w wyrazach pochodnych podstawę słowotwórczą i formant,
● Nazywa formanty.
Nabywane umiejętności:
● Tworzenia wyrazów pochodnych różnymi metodami,
● Tworzenia definicji słowotwórczych.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Zasób multimedialny: film „Dzieciątko czy dzieciuch?”,
● Sprzęt multimedialny: komputer, ewentualnie podłączony do telewizora projektor multimedialny/tablica interaktywna,
● Szary papier,
● Zestaw wyrazów do analizy słowotwórczej,
● Tabelka do wydrukowania jako praca domowa.
Metody nauczania:
● Praca z tekstem,
● Ćwiczenia praktyczne,
● Metody aktywizujące.
Formy pracy:
● Zbiorowa,
● Grupowa zróżnicowana,
● Indywidualna jednolita.
1
Przebieg zajęć:
Etap przygotowawczy
Przed rozpoczęciem lekcji prowadzący rysuje na tablicy tabelę z dwiema kolumnami. Obok niej zapisuje pary wyrazów pokrewnych.
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z klasą, podaje temat lekcji i zapoznaje uczniów z celami zajęć.
Etap realizacji
Uczniowie poproszeni przez nauczyciela podchodzą do tablicy i w odpowiednich kolumnach tabeli zapisują pary wyrazów: podstawowy i pochodny.
Przykładowe pary wyrazów:
Wyraz podstawowy Wyraz pochodny
pisać napisać
dom domowy
kot kotek
ładniejszy najładniejszy
Nauczyciel prosi o przypomnienie znaczenia pojęć: „wyraz podstawowy”, „wyraz pochodny”
oraz „podstawa słowotwórcza” i „formant”.
Kolejni uczniowie dokonują analizy słowotwórczej zapisanych wyrazów. Wskazują podstawę słowotwórczą i formant.
Młodzież, podzielona na zespoły czteroosobowe, otrzymuje wyrazy z różnych kategorii znaczeniowych. Na arkuszach szarego papieru dokonuje ich analizy słowotwórczej.
Przykładowe grupy wyrazów:
● Mleczko, stolik, warkoczyk, piesek, myszka, mamusia, tatuś, synuś, żabka (zdrobnienia),
● Cukiernia, pływalnia, gołębnik, piaskownica, siłownia, kartoflisko, kawiarnia (nazwy miejsc),
● Rzemieślnik, murarz, aptekarz, strażak, malarz, programista, sportowiec (nazwy wykonawców zawodów),
● Pisak, podgrzewacz, drukarka, suszarka, trzepaczka, wiertarka, ładowarka (nazwy narzędzi),
● Nauczycielka, malarka, uczennica, szefowa, projektantka, policjantka, lekarka (nazwy żeńskie).
Wyodrębnione w wyrazach formanty uczniowie zaznaczają kolorowym flamastrem.
Poszczególne grupy prezentują przy tablicy wyniki swojej pracy i nazywają kategorię znaczeniową.
2
Wnioski z wykonanego zadania nauczyciel wspólnie z klasą zapisuje w formie tabeli, np.
w poniższy sposób:
Kategoria znaczeniowa Formant Przykład
nazwy zdrobniałe i pieszczotliwe
-ek; -ka; -ko; -ik; -yk; -usia; -uś synuś, żabka
nazwy miejsc -arnia; -alnia; -ownia siłownia, pływalnia nazwy wykonawców zawodów -nik; -owiec; -arz; -ak; -ista murarz, programista nazwy narzędzi -ak; -acz; -aczka; -arka trzepaczka, drukarka nazwy żeńskie od
odpowiednich męskich
-ka; -owa; -nica; -yni uczennica, szefowa
Etap końcowy
Nauczyciel informuje uczniów, że za chwilę obejrzą film związany z tematem zajęć. Prosi, by zanotowali podany w nim przykład. W ramach podsumowania prowadzący pyta uczniów, czy dostrzegają wpływ tematu i formantu na znaczenie słów.
Zapis pracy domowej:
Uzupełnij tabelę. (Można ją przygotować wcześniej i wydrukować dla uczniów).
Wyraz pochodny Znaczenie (parafraza) Wyraz podstawowy Formant
piesek mały pies pies -ek
o smaku malin -owy
to, że ktoś tańczy -enie
piec -arz
kotka
Dodatkowo:
Jest to kolejna lekcja ze słowotwórstwa, wprowadzająca kategorie znaczeniowe.
3
