Małgorzata Szwejkowska
Sprawozdanie z Seminarium Koła
Naukowego Psychiatrii Sądowej pt.
"Pedofilia - zagadnienia teoretyczne i
praktyczne", Olsztyn, 7 kwietnia 2013
r.
Studia Prawnoustrojowe nr 23, 263-265
2014
UWM Studia Prawnoustrojowe 23
Sprawozdanie z Seminarium Koła Naukowego Psy chiatrii Sądowej pt. „Pedofilia - zagadnienia teore tyczne i praktyczne”, Olsztyn, 7 kwietnia 2013 r.
S em inarium zorganizow ane przez Koło Naukow e P sychiatrii Sądowej na Wydziale P raw a i A dm inistracji UWM m iało n a celu próbę odpowiedzi na n u rtu jące zarówno przedstaw icieli nau ki, ja k i opinię publiczną kontrow er syjne kw estie dotyczące przestępczości seksualnej skierow anej wobec m ało letnich poniżej 15 roku życia. Zagadnienie to należy do stosunkowo szeroko poruszanych w m ediach, stąd przekaz inform acyjny n a te n tem at, naw et mimowolnie, docierał i dociera do wielu osób. Treść i sposób tego przekazu z pewnością inspiruje do zastanow ienia się m .in. nad etiologią pedofilii oraz sposobami reakcji karnopraw nej n a zjawisko zgwałcenia czy też seksualnego w ykorzystania dziecka. Czyny te bowiem bardzo b ru ta ln ie in gerują w psychi kę m ałoletnich, często też w ciało, rujnując dzieciństwo.
W arto przypomnieć, że polskie rozw iązania praw ne w tym zakresie s ta nowiły przyczynek do debaty toczącej się w 2009 r. w innych państw ach Europy, np. we Francji, a doniesienia z Polski tra fia ły n a czołówki gazet. Jeszcze bowiem niedaw no przedstaw iciele św ia ta polityki w b lask u fleszy inau gu row ali otw arcie zakładów zam kniętych, w których m iała być prow a dzona m .in. te ra p ia farm akologiczna (potocznie o k reślan a jako tzw. che m iczna kastracja) skazanych za p rzestępstw a seksualne ze zdiagnozowaną parafilią.
O tw ierająca sem inarium d r M ałgorzata Szwejkowska, opiekun Koła N a ukowego P sychiatrii Sądowej, zwróciła uwagę n a konieczność przeprow adze n ia dystynkcji pom iędzy pedofilią w znaczeniu m edycznym a pedofilią w znaczeniu karnopraw nym . Pedofilia w świetle praw a je s t bowiem znacze niowo bardziej pojem na i obejmuje wszelkie zachow ania seksualne podejmo w ane wobec osób m ałoletnich poniżej 15 roku życia, bez względu n a fakt w ystępow ania parafilii u spraw cy czy też jakiejkolw iek różnicy w ieku pom ię dzy nim a pokrzywdzonym. Tymczasem w znaczeniu medycznym pedofilia nie oznacza jakiegokolw iek k o n tak tu o ch arak terze seksualnym z dzieckiem, lecz tylko tak i, k tóry je s t wynikiem m .in. utrzym ujących się długotrw ałych intensyw nych bodźców, fan tazji seksualnych ukierunkow anych n a osoby po niżej 13 roku życia, gdy odczuwający te fantazje czy bodźce ukończył 16 lat i je s t o co najm niej 5 la t starszy niż osoba m ałoletnia.
264 S p r a w o z d a n ia
R eferat inicjujący spotkanie wygłosiła dr E lżbieta Zywucka-Kozłowska, k tó ra przedstaw iła zagadnienia zw iązane z etiologią przestępczości sek su al nej wobec m ałoletnich, sposobami ich popełniania oraz w ykryw aniem tego rodzaju czynów. Poruszane kw estie pobudziły słuchaczy oraz prelegentów do dyskusji - głównie w przedmiocie właściwego kształtow an ia reakcji k a rn o p raw nej wobec spraw ców tego rod zaju p rzestępstw . Głos z a b ra ła m .in. dr M ałgorzata Szwejkowska, wskazując, że większość seksuologów uw aża, iż p arafilie (w tym pedofilia) nie podlegają leczeniu, jako że k sz ta łtu ją się w okresie pokw itania, m ają c h a ra k te r trw ały i u trzym u ją się przez całe życie osoby nim i dotkniętej. S tąd też zam iast o leczeniu należałoby raczej mówić o oddziaływ aniach terapeutycznych (terapii) tego rodzaju sprawców. W Pol sce te ra p ia ta k a prow adzona je st przede w zakładach karnych. Pow stają tak że zakłady zam knięte przeznaczone są dla skazanych z parafilią, którzy odbyli już karę pozbaw ienia wolności. P releg en tk a podkreśliła, że w o s ta t nich lata ch w ym iar k a r za tego rodzaju przestępstw a istotnie wzrósł, a wy m ierzane spraw com sankcje penalne są bardziej dotkliwe. Co to zasady są to k a ry bezwzględne, tj. skazani tra fia ją do zakładów karnych. Dziś ju ż nie do pom yślenia są przypadki, aby w zw iązku ze zgwałceniem m ałoletniego wy m ierzyć spraw cy k a rę pozbaw ienia wolności w wym iarze jednego roku lub dwóch z w arunkow ym zaw ieszeniem w ykonania, co było jeszcze częste w lata ch 70. czy n a początku la t 80. ubiegłego wieku.
W kolejnym referacie d r Robert Szostak zwrócił uw agę n a czynniki wpły w ające n a rew iktym izację m ałoletniego pokrzywdzonego, przy czym część w y stąpienia poświęcił n a naszkicow anie sylw etek sprawców oraz ich m odus
operandi. Podkreślił, iż m item je s t pogląd o konieczności przesłuchania osoby
m ałoletniej ja k najszybciej po zdarzeniu, gdyż tego rodzaju p rak ty k a może pogłębiać odczucie traum y.
Tem at praw pokrzywdzonego był n astęp nie kontynuow any przez dr K ry stynę Szczechowicz, sędzię Sądu Okręgowego w Olsztynie. P relegen tka pod d ała wnikliwej analizie nowelizację kodeksu postępow aniam i karnego doty czącą przesłuchania m ałoletnich świadków, w szczególności pokrzywdzonych, oceniając proponowane zm iany - co do zasady - jako korzystne, chociaż nasuw ające kilka wątpliwości. Zaznaczyła przy tym, iż pokrzywdzone prze stępstw em seksualnym dziecko (zazwyczaj dziewczynka), które nie ukończyło 15 roku życia, będzie mogło być przesłuchane w postępow aniu karnym wyłącz nie jeden raz. Przesłuchanie to powinno odbyć się w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu, zapewniającym bezpośredni k o n tak t z osobą przesłuchiw aną wyłącznie sędziem u prow adzącem u przesłuchanie oraz psychologowi. Pozo stałe osoby, w tym obrońca oskarżonego, będą mogły uczestniczyć w p rzesłu ch aniu w tej części pom ieszczenia, k tó ra zostanie odizolowana tzw. lustrem weneckim. W przypadku zaś m ałoletnich, którzy ukończyli 15 lat, now eliza cja przew iduje ich przesłuchanie przy użyciu środków kom unikow ania się na
S p r a w o z d a n ia 265
odległość (wideo konferencja), z wyłączeniem możliwości u k azan ia pokrzyw dzonem u w izerunku sprawcy, co korzystnie powinno wpłynąć n a s ta n psy chiczny przesłuchiw anego, obniżając poziom stresu. Do wątpliwości zw iąza nych z nowelizacją d r K rystyna Szczechowicz zaliczyła przede w szystkim b ra k u sta le ń odnośnie płci sędziego prowadzącego przesłuchanie m ałoletnie go św iadka. W ocenie prelegentki przesłuchujący sędzia pow inien być tej samej płci co pokrzywdzone dziecko, gdyż to ułatw iłoby naw iązanie z nim dobrego k o n tak tu w trakcie przesłuchania.
R e fe ra t w sk azu jący n a w y stępo w an ie zależności pom iędzy fak tem uprzedniego seksualnego w ykorzystania w dzieciństwie lub wczesnej młodo ści a późniejszym u praw ianiem prostytucji wygłosiła dr M onika Kotowska. P releg entka ograniczyła jed n a k swoje rozw ażania do genezy i c h a ra k te ry sty ki prostytucji wśród mężczyzn, k onstatując, że fak t bycia w przeszłości ofiarą przestępstw a seksualnego wykazuje korelację z u praw ianiem prostytucji ta k że wśród mężczyzn.
S em inarium zam knęły w ystąpienia stu d en tek zrzeszonych w Kole N a ukowym P sy chiatrii Sądowej. Panie: M agdalena Pietrzykow ska, D aria R a dzikowska, D a n u ta N idzgorska oraz Sylwia M a tu ra podsum ow ały dotych czasow ą w iedzę w z a k re sie c h a ra k te ry s ty k i przestęp czo ści se k su a ln e j (w szczególności u trw ala n ia , posiadania i rozpow szechniania tzw. pornografii dziecięcej), symptomów seksualnego w ykorzystania m ałoletniego, n astęp stw psychicznych i fizycznych seksualnego w ykorzystania oraz zwróciły uwagę słuchaczy n a fakt, że spraw cam i przestępstw seksualnych wobec m ałoletnich mogą być (jakkolwiek rzadko m a to miejsce w praktyce) także kobiety.
W podsum ow aniu sem inarium dr M ałgorzata Szwejkowska podziękowa ła w szystkim prelegentom oraz słuchaczom za aktyw ny udział w tym w yda rzeniu oraz w yraziła przekonanie, że wygłoszone referaty zostaną w przy szłości opublikow ane w postaci monografii poświęconej w ybranym aspektom karnopraw nym , procesowym i krym inologicznym zw iązanym ze zjaw iskiem seksualnego w ykorzystania m ałoletnich.
