Fikcja doręczenia pisma procesowego osobie fizycznej prowadzącej ewidencjonowaną działalność gospodarczą : praktyczne aspekty zagadnienia

Hanna Frąckowiak

Fikcja doręczenia pisma

procesowego osobie fizycznej

prowadzącej ewidencjonowaną

działalność gospodarczą : praktyczne

aspekty zagadnienia

Studia Prawnoustrojowe nr 17, 9-25

2012

H a n n a F r ą c k o w ia k

U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie

Fikcja doręczenia pisma procesowego

osobie fizycznej prowadzącej ewidencjonowaną

działalność gospodarczą

- praktyczne aspekty zagadnienia

Zagadnienie doręczeń korespondencji sądowej je s t tem atem z pozoru mało znaczącym dla prowadzonego postępow ania i wielu kojarzy się jedynie z czysto technicznym i działaniam i sądu. Jed n ak że tylko doręczenie dokonane zgodnie ze staw ianym i m u w ym aganiam i może wywołać sk u tk i procesowe, dlatego też zachow anie odpowiedniej formy doręczeń m a podstawowe znacze­ nie dla zapew nienia możliwości ochrony praw uczestników postępow ania.

Z uw agi n a doniosłość problem atyki doręczeń, zwłaszcza tzw. instytucji doręczeń zastępczych i dom niem ania doręczenia w trybie przepisu art. 139 § 3 k.p.c., w praktyce stosowanego w bardzo dużym rozm iarze - szczególnie w postępow aniach prowadzonych przed sądam i gospodarczymi, isto tn a wy­ daje się um iejętność właściwego jej stosow ania oraz in terp reto w an ia zawi­ łych niuansów odnoszących się do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

Z asad y o g ó ln e

Doręczenie je st pisem nym i sform alizow anym sposobem zaw iadom ienia uczestników postępow ania o podjętych i planow anych przez organ czynno­ ściach oraz o czynnościach, jak ie podjęła druga stro n a postępow ania. Nie może więc ono n astąp ić w sposób dowolny. Stosownie do art. 131 § 1 k.p.c. „sąd dokonuje doręczeń przez operato ra publicznego lub innego operatora pocztowego w rozum ieniu ustaw y z dnia 12 czerwca 2003 r. - Praw o poczto­ we (Dz.U. z 2008 r., n r 189, poz. 1159 oraz z 2009 r., n r 18, poz. 97 i n r 168, poz. 1323), osoby zatrudnione w sądzie, kom ornika lub sądow ą służbę dorę­ czeniową1”. Szczegółowy tryb doręczania pism sądowych przez pocztę w po­

stęp o w an iu cyw ilnym o k reśla ro zporządzenie M in istra Spraw iedliw ości z dnia 12 października 2010 r.2 Ponadto należy stosować przepisy Rozporzą­ dzenia P a rla m e n tu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r.3 doty­ czące doręczania w państw ach członkowskich dokum entów sądowych i poza­ sądowych w spraw ach cywilnych i handlow ych4.

W elektronicznym postępow aniu upom inawczym doręczeń powodowi do­ konuje się za pośrednictw em system u teleinform atycznego obsługującego elektroniczne postępow anie upom inawcze (doręczenie elektroniczne), a po­ zw anem u - w przypadku, gdy wniesie pismo drogą elektroniczną. Szczegółowy tryb doręczania pism procesowych w elektronicznym postępow aniu upom inaw ­ czym określa Rozporządzenie M inistra Sprawiedliwości z dnia 28 grudnia 2009 r. w spraw ie try b u doręczeń elektronicznych w elektronicznym postępo­ w an iu upom inawczym 5.

D o k o n y w a n ie d o r ę c z e ń p r z e d się b io r c o m

Wymogiem form alnym pierwszego pism a procesowego, a z reguły będzie nim pozew, je s t w skazanie m iejsca zam ieszkania lub siedziby stro n (art. 126 § 2 k.p.c.). Jeżeli ad resatem je s t osoba fizyczna, doręczenia dokonuje się jej osobiście n a adres zam ieszkania, a gdy nie m a ona zdolności procesowej - jej przedstaw icielowi ustaw ow em u (art. 133 § 1 k.p.c.).

Pism a procesowe dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, w pisanych do re je stru sądowego n a podstaw ie odrębnych przepisów, doręcza się n a adres podany w rejestrze, chyba że stro n a w skazała inny adres dla doręczeń. Jeżeli o statn i w pisany adres został w ykreślony jako niezgodny z rzeczywistym stan em rzeczy i nie zgłoszono w niosku o wpis nowego adresu, adres w ykreślony je s t uw ażany za adres podany w rejestrze (art. 133 § 2a k.p.c.).

Treść tego przepisu reguluje sposób doręczania pism sądowych przedsię­ biorcom. Z literalnej w ykładni tego przepisu w ynika zaś, iż osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie podlegają zasadom tam wyrażonym z uw agi n a b ra k obowiązku w pisu do r e je str u p r z e d s ię b io r c ó w . U staw o­ dawca bowiem w yraźnie odróżnił sytuację, gdy przesyłka sądowa m a być

2 R o zp o rząd ze n ie M in is tra S p raw ied liw o ści w sp ra w ie szczegółow ego try b u i sposobu do­ rę c z a n ia p ism sądow ych w p o stę p o w a n iu cyw ilnym z d n ia 12 p a ź d z ie rn ik a 2010 r. (Dz.U. n r 190, poz. 1277).

3 R o zp o rząd zen ie n r 1393/2007 P a r la m e n tu E u ro p ejsk ieg o i R a d y z d n ia 13 lis to p a ­ d a 2007 r. dotyczące d o rę cz an ia w p a ń s tw a c h członkow skich d o k u m en tó w sądow ych i p o z a s ą ­ d ow y ch w s p ra w a c h cy w iln y c h i h a n d lo w y c h o ra z u c h y la ją c e ro z p o rz ą d z e n ie R a d y (W E) n r 1348/2000 z d n ia 13 lis to p a d a 2007 (D z.U rz.U E .L n r 324, s. 79).

4 S. C ieślak , F o r m a liz m p o stę p o w a n ia cyw ilnego, W arsz a w a 2008, s. 233. 5 D z.U . n r 226, poz. 1831.

doręczona przedsiębiorcy - osobie fizycznej prowadzącej ewidencjonowaną działalność gospodarczą oraz gdy kierow ana je s t do pozostałego kręgu przed­ siębiorców - podlegających obowiązkowemu wpisowi do Krajowego R ejestru Sądowego (KRS).

Doręczeń przedsiębiorcom w pisanym do ewidencji dokonuje się według przepisów regulujących te kw estie w sto su n k u do osób fizycznych6, a zatem

w m ieszkaniu, w m iejscu pracy lub tam , gdzie się a d re sa ta zastan ie (art. 135 k.p.c.), ew entualnie - w toku spraw y - w sekretariacie sądu (art. 132 k.p.c.). Zawsze jed n a k winno być ono dokonane bezpośrednio do rą k a d re sa ta (art. 133 § 1 k.p.c.) Dopiero w razie niemożności dokonania doręczenia w sposób w skazany powyżej („doręczenie właściwe”), dopuszczalne je s t zastosowanie „doręczenia zastępczego”, tj. do rą k innej osoby niż ad resat. Przepis art. 138 k.p.c. stanow i bowiem, że jeżeli doręczający nie zastanie a d re sa ta w m ieszka­ niu, może doręczyć pismo sądowe dorosłem u domownikowi, a gdyby go nie było - adm in istracji domu, dozorcy domu lub w łaściwem u organowi gminy, jeżeli osoby te nie są przeciw nikam i a d re sa ta w spraw ie i podjęły się oddania

m u pism a.

B rak możliwości dokonania doręczenia właściwego bądź zastępczego jest w arunkiem dopuszczalności doręczenia p er aviso, o którym mowa w przepi­ sie art. 139 § 1 k.p.c. Szczegółowe zasady aw izow ania pism sądowych okre­ ślają § 6 u st. 2 i następ n e Rozporządzenia w spraw ie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych. M ateria ta jed n a k w ykracza poza ram y niniejszego opracow ania i nie m a praktycznego znaczenia dla rozważanego poniżej problem u związanego z doręczaniem korespondencji sądowej osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą7.

D o m n ie m a n ie d o r ę c z e n ia

Przepisy ustaw y w raz z przepisam i wykonawczymi szczegółowo regulują kw estie dotyczące doręczeń, w tym doręczeń dokonywanych do rąk przedsię­ biorców, również tych będących osobami fizycznymi, jednakże w praktyce zagadnienie to je s t o wiele bardziej skomplikowane. Problem y z doręczenia­

6 Zob. u c h w ałę SN z d n ia 18 g ru d n ia 1992 r. (sygn. a k t: III C ZP 152/92), w k tó re j S ąd N ajw y ższy u z n a ł, że ta k ż e w p o stę p o w a n iu p rz e d są d e m g o spodarczym to oso b a fizyczna, a nie jej firm a m a zdolność sąd o w ą. D o ręcz an ie p ism sądow ych ta k ie j osobie n a s tę p u je w e d łu g z as a d p rz ew id z ia n y c h d la osób fizycznych. W p o sta n o w ien ie z d n ia 26 s ty c zn ia 1993 r. (sygn. a k t: II C R N 74/92) SN stw ie rd ził, iż pozew s k ie ro w a n y przeciw ko osobie fizycznej p row adzącej działalność gospodarczą pow inien w skazyw ać m iejsce z am ieszk an ia tej osoby (a rt. 126 § 2 i a rt. 187 § 1 k.p.c.), z aś d o ręczan ie p ism sądow ych w ym ien io n ej osobie n a s tę p u je w e d łu g z a s a d p rz ew i­ d z ia n y ch d la d o ręczeń osobie fizycznej.

7 W sp ra w ie d o rę cz eń w p o stę p o w a n iu cyw ilnym zob. rów nież: A. W olińska, Tryb doręcza ­

n ia p is m są d o w ych p rzed się b io rco m w p isa n y m do ew id en cji, „M onitor P ra w n ic zy ” 2009, n r 4,

m i w ynikają bowiem n a ogół z przek on ania adresatów o bezkarności u n ik a ­ n ia odbioru korespondencji pochodzącej z sądu. Pomimo i ta k o wiele w ięk­ szej niż jeszcze parę la t tem u świadomości praw nej polskiego społeczeństwa, wiele osób, w tym bardzo duża liczba przedsiębiorców, a zatem podmiotów, od których oczekuje się profesjonalizm u i staranności, wychodzi z założenia, że nieodebranie przesyłki sądowej uniemożliwi dalsze prowadzenie postępow ania sądowego. Takie niesum ienne zachowanie pozostaje jednakże bez jakiegokol­ wiek uzasadn ienia prawnego, albowiem przepisy proceduralne przew idują możliwość zastosow ania dom niem ania doręczenia poprzez pozostawienie pi­ sm a procesowego w ak tach spraw y8.

A rtykuł 136 § 1 k.p.c. stanowi: „strony i ich przedstaw iciele m ają obowią­ zek zaw iadam iać sąd o każdej zm ianie swego zam ieszkania”, w razie zaś „zaniedbania tego obowiązku pismo sądowe pozostaw ia się w ak tach spraw y ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres je s t sądowi znany. O powyż­ szym obowiązku i sk u tk ach jego niedopełnienia sąd powinien pouczyć stronę przy pierw szym doręczeniu” (§ 2). Przepis te n przew iduje sankcję za niepo- w iadom ienie sądu o zm ianie m iejsca zam ieszkania, ale sk uteczną jedynie w toku procesu, po wcześniejszym pouczeniu strony o jej obowiązkach w tym zakresie. Nie m ożna zatem rozciągać konsekwencji tego przepisu n a pierw ­ sze pismo w spraw ie (np. pozew, nakaz zapłaty), które m usi być doręczone stronie zgodnie z powyżej w skazanym i przepisam i dotyczącymi doręczenia właściwego, ew entualnie zastępczego.

W przypadku osób fizycznych (które nie prow adzą działalności gospodar­ czej) niemożność doręczenia pism a do rą k w łasnych a d re sa ta bądź osoby będącej jego domownikiem, po w ykorzystaniu procedury doręczenia przez awizo, skutk uje koniecznością zaw ieszenia postępow ania cywilnego w trybie p rzepisu art. 177 § 1 p k t 6 k.p.c., zaś w konsekwencji jego um orzeniem po upływie roku od zaw ieszenia (art. 182 § 1 k.p.c.).

By umożliwić powodowi skuteczne dochodzenie swych roszczeń ustaw o­ dawca wprowadził możliwość u stanow ienia tzw. k u ra to ra do doręczeń, o k tó­ rym stanow i przepis art. 143 k.p.c. K u rato r ta k i u stan aw ian y je s t przez sąd n a wniosek zainteresow anego (z reguły powoda) i m a podejmować za nie­ obecnego i nieświadom ego toczącego się postępow ania sądowego czynności niezbędne do obrony jego praw w całym okresie trw an ia sprawy. W przypad­ k u tak im możliwe je s t zatem prow adzenie skutecznego postępow ania sądo­ wego i w efekcie w ydanie przez sąd orzeczenia, pomimo nieobecności pozwa­ nego, z uw agi n a fakt, iż jego praw o do obrony realizow ane je s t poprzez instytucję k u rato ra.

Nie możemy jed n a k zapominać, iż k u ra to ra nie powołuje sąd z urzędu, a ustanaw ian y jest jedynie n a wniosek po spełnieniu przesłanek wymienio­

nych w przepisach kodeksu. W praktyce zatem postępow ania, w których sąd nie może doręczyć pozwu, co do zasady po wcześniejszym zaw ieszeniu są u m arzane z uw agi n a b rak świadomości powoda co do możliwości wniosko­ w ania o ustanow ienie k u ra to ra do doręczeń. Jednak że w przypadku stro n będących przedsiębiorcam i ta k a p rak ty k a spowodowałaby w rezultacie całko­ wite sparaliżowanie w ym iaru sprawiedliwości, rzeczywisty b rak możliwości sankcjonowania nieuczciwych przedsiębiorców poprzez uniemożliwienie win­ dykacji, a co za tym idzie - chaos i u tra tę zaufania do ko ntrahenta. W związku z powyższym ustaw odaw ca został zmuszony do wprowadzenia odm iennych zasad doręczania przesyłek sądowych w sytuacji, gdy ich ad resatem jest przedsiębiorca.

Zgodnie z przepisem art. 139 § 3 k.p.c. „pisma dla osób praw nych, orga­ nizacji, osób fizycznych podlegających wpisowi do re je stru albo ewidencji na podstaw ie odrębnych przepisów - w razie niemożności doręczenia [...] z uw a­ gi n a nieujaw nienie w rejestrze albo w ewidencji zm iany adresu, a w przy­ p ad k u osób fizycznych m iejsca zam ieszkania i a d re su - pozostaw ia się w ak tach spraw y ze skutkiem doręczenia, chyba że nowe miejsce zam ieszka­ nia i adres są sądowi znane”. Przepis te n przyjm uje fikcję praw ną, która zakłada, że po spełnieniu w arunków w nim określonych, mimo że stro na nigdy fizycznie nie odebrała korespondencji, przesyłkę pozostawia się w ak ­ tach spraw y ze skutkiem doręczenia - fikcyjne doręczenie9. Słusznie w tym zakresie wypowiedział się A. Zuk, stw ierdzając, iż „ustawodaw ca uznał, że skoro stro n a procesowa posiada s ta tu s przedsiębiorcy, to praktycznie w yklu­ czona pozostaje sytuacja, w której nie m ożna prowadzić wobec niej postępo­ w ania sądowego n a sk u tek niemożności doręczenia przesyłki. Powyższe roz­ w iązanie m a n a celu realizację podstawowej zasady, ja k ą je s t ochrona obrotu gospodarczego i gw arantuje wierzycielom niesum iennych kon trah entów sk u ­ teczne dochodzenie swych należności”10.

W sto su nku do przedsiębiorców spraw a wydaje się być p ro sta - doręcze­ nia dokonuje się n a adres w skazany w rejestrze przedsiębiorców KRS, zaś w razie niemożliwości doręczenia przesyłkę pozostaw ia się w ak tach spraw y ze skutkiem doręczenia. Przedsiębiorcy będący osobami praw nym i bądź orga­ nizacjam i nieposiadającym i osobowości praw nej są bowiem obowiązani do ujaw nienia w rejestrze zarówno siedziby, ja k i adresu. N ależy pam iętać, iż reje str te n je s t jaw ny i obowiązuje co do niego dom niem anie prawdziwości i zupełności danych w nim zaw artych11.

9 Ib id em , s. 50. 10 Ibidem .

11 W ięcej n a te m a t d o m n ie m a ń z w iąz an y c h z w p isa m i do K R S zob.: A. J a k u b e c k i, [w:] L. C iu lk in , A. J a k u b e c k i, N. K ow al, K ra jo w y R ejes tr S ą d o w y i p o stęp o w a n ie rejestrow e. P r a k ­

Jed n ak że odnośnie do osób fizycznych prowadzących działalność gospo­ darczą ta procedura ulega pewnym kom plikacjom i nie je st do końca tak oczywista. Nie m ożna bowiem pom inąć kw estii dotyczącej ewolucji treści p rzepisu § 3 art. 139 k.p.c. Do roku 2005 przepis te n w ogóle nie obejmował osób fizycznych, a jedynie przedsiębiorców będących osobami praw nym i lub podm iotam i, o których mowa w art. 331 k.c., zaś od dnia 5 lutego 2005 r.

nowelizacją Kodeksu postępow ania cywilnego został uzupełniony i dodano w nim: „osoby fizyczne podlegające wpisowi do reje stru albo ewidencji na podstaw ie odrębnych przepisów”. Zm iana ta jednakże nie rozw iązywała pro­ blem u z powodu niezm ienionego w yrażenia „w razie niemożności doręczenia w sposób przew idziany w a rty k u łach poprzedzających z uw agi n a nieujaw- nienie w rejestrze zm iany a d re su ”. J a k słusznie in te rp re tu je te zm iany P. C ierkoński1 2, n ad an ie art. 139 § 3 k.p.c. takiego k sz ta łtu pozostawało

w zw iązku z m ającym następow ać od dnia 1 stycznia 2004 r. przechodzeniem przedsiębiorców jednoosobowych (osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą) z ewidencji działalności gospodarczej do reje stru przedsiębior­ ców. W założeniu twórców projektu ustaw y z 2 lipca 2004 r. o zm ianie ustaw y - Kodeks postępow ania cywilnego oraz niektórych innych u sta w13 art. 139

§ 3 k.p.c. m iał odnosić się również do osób fizycznych jako „podlegających wpisowi do re je stru ”.

Pomimo jed n a k powyższych założeń, do dnia dzisiejszego osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie podlegają wpisowi do re je stru i nie dotyczy ich obowiązek przew idziany w przepisie art. 139 § 4 k.p.c., co w ypa­ cza sens wprow adzonych w 2004 r. zm ian. Po w ejściu w życie u staw y o zm ianie ustaw y - Kodeks postępow ania cywilnego nie było więc nadal dopuszczalne pozostaw ienie w ak tach spraw y pism a sądowego skierow a­ nego do osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą ze skutkiem opisanym w § 3 art. 139 k.p.c. Skoro bowiem hipoteza tego przepisu stanow iła o niemożności doręczenia z uw agi n a nieujaw nienie w rejestrze zm iany adresu, nic nie w spom inając o n ieujaw nieniu zm iany w ewidencji, to nie m ożna było przyjąć, że sankcją art. 139 § 3 k.p.c. m ogą zostać dotknięci również przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi.

R ezultatem tych w szystkich niejasności i b ra k u spójności w stosow aniu p rzepisu art. 139 § 3 k.p.c. była uchw ała z 2006 r., w tezie której SN stw ier­ dził, iż „artykuł 139 § 3 k.p.c. nie m a zastosow ania do przedsiębiorcy - osoby fizycznej w pisanej do ew idencji działalności gospodarczej”1 4. Konieczne

w tym m iejscu je s t przytoczenie obszernych fragm entów uzasadnienia powyż­

12 P. C ierk o ń sk i, D oręczenia p is m są d o w ych d la przed sięb io rcó w p o no w eliza cji K P C , „Mo­ n ito r P ra w n ic zy ” 2006, n r 6.

13 N o w elizacja w p ro w a d z o n a u s ta w ą z d n ia 2 lip c a 2004 r. o z m ia n ie u s ta w y - K odeks p o stę p o w a n ia cyw ilnego o raz n ie k tó ry c h in n y c h u s ta w (D z.U . n r 172, poz. 1804).

szego orzeczenia, albowiem pomimo kolejnych zm ian przepisów dotyczących doręczeń korespondencji, której ad resatem są ewidencjonowani przedsiębiorcy (w tym niezwykle istotnych dla tej m aterii przepisów wprowadzających ustaw ę o swobodzie działalności gospodarczej, o których będzie mowa poniżej), moim zdaniem jego teza oraz część u zasadn ien ia traktującego o obowiązku poucze­ n ia przedsiębiorcy o m ożliwości zastosow an ia do m n iem an ia doręczenia w razie uchybienia obowiązkom zgłoszenia zm ian, pozostaje a k tu a ln a aż do dnia 1 lipca 2011 r.

I ta k Sąd Najwyższy zauważył, iż istn ieją podstaw y do stw ierdzenia, że u staw a z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej15 elim i­ nuje przedłużający się s ta n niepewności i długotrwałego w ah an ia ustaw o­ dawcy, w yrażający się przedkładaniem w kolejnych ustaw ach d aty wejścia w życie przepisów regulujących wpis do reje stru sądowego w szystkich przed­ siębiorców, w tym także osób fizycznych prowadzących działalność gospodar­ czą. D ał tem u aż podwójny wyraz praw odawca. M ianowicie art. 14 powołanej ustawy, obowiązujący od dnia 21 sierp n ia 2004 r., stanow i, że wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi i stw ierdza, iż zasady w pisu do re je stru przedsiębiorców określają odrębne przepisy. Jed n o ­ cześnie ustaw odaw ca nałożył n a przedsiębiorcę obowiązek poinform ow ania o zm ianie adresów ujaw nionych w ewidencji. Jed n ak że u staw a nie określa negatyw nych skutków niew yw iązyw ania się z tego obowiązku. Nie określają tych skutków także przepisy o ewidencji działalności gospodarczej zaw arte w rozdziale 3 ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej, które wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2007 r.16

Treść art. 139 § 3 k.p.c. u stalo n a została u sta w ą nowelizacyjną z dnia 2 lipca 2004 r. Przepis te n stanow i, że pism a procesowe dla osób praw nych, organizacji oraz osób fizycznych podlegających wpisowi do reje stru albo ewi­ dencji n a podstaw ie odrębnych przepisów - w razie niemożności ich doręcze­ nia w sposób przew idziany w u staw ie procesowej z uw agi n a nieujaw nienie w rejestrze zm iany ad resu - pozostaw ia się w ak tach spraw y ze skutkiem doręczenia, chyba że sądowi znany je s t nowy ak tu a ln y adres. Ta podstaw a pozostaw ienia pism a w ak tach spraw y ze sk u tkiem doręczenia wym aga uprzedniego pouczenia przedsiębiorcy o przew idzianym w tym przepisie skutku. Sąd rejestrow y przy ogłoszeniu lub doręczeniu postanow ienia o doko­ nanym wpisie poucza wnioskodawcę o sk u tk ach zaniedbania ujaw nienia w rejestrze zmian, o których mowa w powyżej przytoczonym § 3 tego artykułu.

Z powyższego wynika, że w arunkiem zastosow ania nowej - wprowadzo­ nej w art. 139 § 3 k.p.c. - podstaw y pozostaw ienia pism a sądowego w aktach

15 D z.U . n r 173, poz. 1807 ze zm.

16 W d n iu w y d a n ia u c h w a ły p rzez SN p rz e p isy w p ro w ad z ają ce u s ta w ę o sw obodzie d z ia ­ łaln o ści gospodarczej przew idyw ały, iż p rz e p isy rozdz. 3 tej u s ta w y w e jd ą w życie w ła śn ie z d n ie m 1 s ty c zn ia 2007 r.

spraw y ze skutkiem doręczenia je s t uprzednie pouczenie strony przez sąd rejestrow y o przew idzianym w tym przepisie sku tku . Obowiązek pouczenia został nałożony n a sąd rejestrow y jako organ prowadzący postępow anie reje­ strowe. Trafnie w skazuje się w lite ra tu rz e przedm iotu n a odrębność ew iden­ cji w ynikającą z art. 7b ust. 2 ustaw y - Prawo działalności gospodarczej17, k tóry wym aga w skazania m iejsca zam ieszkania przedsiębiorcy, ale także ad ­ resu zak ładu głównego lub oddziału w przypadku, gdy działalność je s t stale w ykonyw ana poza m iejscem zam ieszkania.

Przepisy kodeksu postępow ania cywilnego o doręczeniu m ają c h a ra k te r obligatoryjny, a sankcji związanej z rygoryzm em przew idzianym w art. 139 § 3 k.p.c. nie m ożna domniemywać, rozciągać n a podm ioty tam niewymienio- ne ani też interpretow ać tego przepisu rozszerzająco. Część w stępna tego przepisu, stanow iąca o kręgu podmiotów, do których kierow ane są pism a, realizuje - ja k m ożna wnosić z toku czynności legislacyjnych poprzedzają­ cych uchw alenie ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej - założenia ustawodawcy, bowiem dotyczy przedsiębiorców w pisanych do ewidencji n a podstaw ie odrębnych przepisów.

N ato m iast drugi człon tego przepisu, rozstrzygający o pozostaw ieniu pi­ sm a w aktach spraw y ze skutkiem doręczenia, odnosi się tylko do pom iotu w pisanego w rejestrze, który - pomimo udzielonego pouczenia - zaniedbał ujaw nienia w rejestrze zm iany ad resu (art. 139 § 3 i 4 k.p.c.). Nie budzi wątpliwości, że § 4 art. 139 k.p.c. odnosi się do sądu jako organu prow adzące­ go postępow anie rejestrow e i obowiązek z niego wynikający nie obejmuje o rg an u ewidencyjnego w ustaw ie - Praw o działalności gospodarczej. Jed n o ­ znaczna treść tego przepisu odczytywanego i stosowanego przy uw zględnie­ n iu § 3 art. 139 k.p.c. wyklucza możliwość przyjęcia, jakoby zwrot „z uwagi n a nieujaw nienie w rejestrze zm iany ad resu ” pow inien czy też może być u zn any za dotyczący także ewidencji prowadzonej n a podstaw ie odrębnych przepisów. Pom iniętego sform ułow ania i niespójnej treści § 3 art. 139 k.p.c. nie m ożna traktow ać jako w yrazu rezygnacji praw odawcy z pow tarzania pełnej form uły „w rejestrze lub ewidencji” użytej n a w stępie tego przepisu, skoro przedm iotem regulacji było w prowadzenie nowej podstaw y pozostaw ie­ n ia pism a sądowego w ak tach spraw y ze skutkiem doręczenia także w odnie­ sieniu do podmiotów m ających obowiązek uzyskania w pisu do ewidencji dzia­ łalności gospodarczej.

Z powyższego wynika, że odpowiedź pozytyw na n a przedstaw ione zagad­ nienie praw ne nie znajduje um ocow ania w ustaw ie. W zgląd n a przyśpiesze­ nie biegu postępow ania w om aw ianych spraw ach nie może, zdaniem Sądu Najwyższego, wywoływać osłabienia ochrony strony w tak im stopniu, że mo­

17 Z arów no w tre ś c i obow iązującej w chw ili w y d a n ia uchw ały, j a k i w tre ś c i obow iązującej w d n iu d zisiejszy m (do d n ia 1 lip ca 2011 r.).

głaby n aru szać możliwości obrony w procesie cywilnym zarówno w sferze praw a, ja k i faktu. U staw odaw ca jed n a k - ju ż po w ydaniu powyższej uchw a­ ły - podjął się n apraw ien ia w łasnych błędów i u sta w ą z dnia 16 listopada 2006 r. o zm ianie ustaw y - Kodeks postępow ania cywilnego oraz niektórych innych u s ta w18 ponownie zmienił treść przepisu art. 139 k.p.c., której § 3 pozostaje niezm ieniony do dnia dzisiejszego.

J a k już wyżej w skazano, przepis art. 139 § 3 k.p.c., począwszy od dnia 20 m arca 2007 r., stanow i: „Pism a dla osób praw nych, organizacji, osób fizycznych podlegających wpisowi do re je stru albo ewidencji n a podstaw ie odrębnych przepisów - w razie niemożności doręczenia w sposób przew idzia­ ny w a rty k u łach poprzedzających z uw agi n a nieujaw nienie w rejestrze albo

w e w id e n c ji z m ia n y a d r e su , a w p r z y p a d k u o só b fiz y c z n y c h m ie jsc a z a m ie s z k a n ia i a d r e s u - pozostaw ia się w ak tach spraw y ze skutkiem

doręczenia, chyba że nowe miejsce zam ieszkania i adres są sądowi zn ane”. Dodano więc brakujące postanow ienia, jednakże pozostała jeszcze niezwykle w ażna kw estia, n a k tó rą zwraca uw agę Sąd Najwyższy w powołanej powyżej uchwale, a m ianowicie obowiązek pouczania osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą o sk u tk ach zaniedbania ujaw nienia zm iany ad resu w ewidencji. Zm iana treści hipotezy ww. przepisu nie pociągnęła za sobą zm iany treści art. 139 § 4 k.p.c., który do dnia dzisiejszego dotyczy jedynie przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi i stanow i, iż „są d r e je s tr o ­

w y przy ogłoszeniu lub doręczeniu postanow ienia o pierwszym wpisie poucza

wnioskodawcę o sk u tk ach zaniedbania ujaw nienia w rejestrze zm ian określo­ nych w § 3”. Podobnych postanow ień nie wprowadzono jed n a k do ustaw y regulującej wpis do ewidencji działalności gospodarczej, któ ra co praw da jest jaw na, jednakże niezw iązane są z n ią dom niem ania analogiczne do tych rządzących rejestrem , tj. prawdziwości i zupełności w pisu czy danych w niej ujawnionych.

Nie sposób w tym m iejscu pom inąć rozw ażań n a tem a t ustaw y z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej1 9, któ ra reguluje fu nk ­

cjonowanie ewidencji, a przede w szystkim zm ian, jak im podlegała jej treść, a dotyczących w łaśnie w ykładni przepisu art. 139 § 3 k.p.c. N a uw agę zasłu ­ guje bowiem fakt, iż pierw otnie u sta w a - Przepisy wprowadzające ustaw ę o swobodzie działalności gospodarczej20 przew idyw ała, iż art. 2 3-45 ustaw y

o swobodzie działalności gospodarczej, a więc przepisy dotyczące Ewidencji Działalności Gospodarczej, wejdą w życie w dniu 1 stycznia 2007 r. (na te w łaśnie przepisy powołuje się Sąd Najwyższy w przywołanej wyżej uchwale). Do tego dnia kw estię tę m iały regulować pozostawione w mocy przepisy

18 D z.U . n r 235, poz. 1699.

19 D z.U . n r 173, poz. 1807; te k s t je d n . z d n ia 16 s ie rp n ia 2007 r. (D z.U . n r 155, poz. 1095), te k s t je d n o lity z d n ia 14 p a ź d z ie rn ik a 2010 r. (D z.U . n r 220, poz. 1447).

art. 7—7i ustaw y Prawo działalności gospodarczej2 1. U staw ą zaś 16 listopada

2006r. o zm ianie ustaw y - Kodeks postępow ania cywilnego oraz niektórych innych u sta w wprowadzono w przepisie art. 29 u st. 1 p k t 5 ustaw y o swobo­ dzie działalności gospodarczej obowiązek pouczenia o sku tk ach zaniedbania ujaw nienia w ewidencji zm ian określonych w przepisie art. 139 § 3 k.p.c. Dzięki tem u zapisowi uregulow anie dotyczące konsekwencji niezgłoszenia zm iany ad resu zam ieszkania i siedziby w ewidencji stało się spójne i klarow ­ ne. W ydawać by się mogło, iż od dnia w prow adzenia do ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej przepisu art. 29 ust. 1 p k t 5, mającego obowiązy­ wać od dnia 1 stycznia 2007 r., będziem y mogli w sto sunku do przedsiębior­ ców będących osobami fizycznymi stosować zaostrzone rygory dom niem ań doręczenia poprzez pozostawienie pism a procesowego w ak tach sprawy.

Niestety, u sta w a z dnia 16 listopada 2006 r. o zm ianie ustaw y - Przepisy w prow adzające u staw ę o swobodzie działalności gospodarczej2 2 zm ieniła

treść przepisu art. 1 p k t 3, dotyczącego początkowej daty obowiązywania przepisów trak tu jący ch o funkcjonow aniu ewidencji. Stosownie do nowego brzm ienia tego przepisu uregulow ania ustaw y o działalności gospodarczej w przepisach art. 2 4-45 ( a zatem również interesujący nas przepis art. 29 ust. 1 p k t 5) m iały wejść w życie nie 1 stycznia 2007 r., ja k pierwotnie zakładano, lecz z dniem 1 października 2008 r.

Zdaniem A. Żuka w ykładnia zmienionego u sta w ą z dnia 16 listopada 2006 r. przepisu art. 139 § 3 k.p.c. - idąca w k ieru n k u uzn ania, że przepis te n i rygor w nim zaw arty m a zastosow anie do w szystkich przedsiębiorców w pisanych do ewidencji działalności gospodarczej - je s t w adliw a, ponieważ stosow anie tego uregulow ania je s t uzależnione od wejścia w życie zm ian wprowadzonych do ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej2 3. Powoła­ ny powyżej a u to r dowodzi, iż do zastosow ania przepisu art. 139 § 3 k.p.c. konieczne będzie każdorazowe ustalen ie, czy ad re sa t, który nie odbiera kore­ spondencji pochodzącej z sądu, w momencie otrzym ania decyzji o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (pierwszym wpisie lub następnych) został pouczony przez organ ewidencyjny o sk u tk ach zaniedbania obowiązku b rak u zgłoszenia zm iany m iejsca i ad resu zam ieszkania.

Rozw ażania te pochodzą sprzed kolejnej nowelizacji ustaw y w prow adza­ jącej ustaw ę o swobodzie działalności gospodarczej, wobec czego w dalszej ich części au to r stw ierdza, iż z uw agi n a w prowadzenie przepisem art. 29 u st. 1 p k t 5 ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej obowiązku pouczania przedsiębiorców o sk u tk ach przepisu art. 139 § 3 k.p.c. dom niem anie dorę­ czenia poprzez pozostaw ienie pism a w ak tach spraw y wobec przedsiębiorców, którzy otrzym ają decyzję o w pisaniu do ewidencji działalności gospodarczej

21 U s ta w a z d n ia 19 lis to p a d a 1999 r. (Dz.U . n r 101, poz. 1178). 22 Dz.U . n r 225, poz. 1636.

po dniu 1 p aździernika 2008 r. (pierwszy wpis), a więc po dniu wejścia w życie przepisu art. 29 ust. 1 p k t 5, będzie zawsze praw idłowe24.

Pomimo jed n a k trafności poglądów wyrażonych w opracow aniu A. Zuka, pozostają one w przeważającej części n ieak tu aln e z uw agi n a kolejne zm iany daty w prow adzenia przepisów regulujących zasady funkcjonow ania ew iden­ cji. J u ż w dniu 10 lipca 2008 r. ustaw odaw ca wydał kolejną ustaw ę o zm ianie ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zm ianie niektórych in ­ nych u sta w 25, k tó ra zm ieniła treść przepisu art. 1 ust. 3 przepisów w prow a­ dzających ustaw ę o swobodzie działalności gospodarczej i w skazała, że p rze­ pisy a rt. 2 4 -4 5 u sta w y o swobodzie działalności gospodarczej wchodzą w życie z dniem 31 m arca 2009 r. Gdyby nie kolejna, o statnia ja k do tej pory zm iana, konkluzja A. Zuka odnośnie do stosowania rygoru z art. 139 § 3 k.p.c. do osób fizycznych pozostałaby a k tu a ln a, jednakże ze zm ianą dotycząca daty jej obowiązywania. Albowiem pozostawienie pism a procesowego w aktach spraw y ze skutkiem doręczenia byłoby możliwe nie od 1 października 2008 r., ja k to podał ww. autor, a od 31 m arca 2009 r. - zgodnie z treścią zmienionego

przepisu art. 1 ust. 3.

U staw odaw ca zm ienił jed n a k zupełnie koncepcję, rezygnując z „przenie­ sienia” podmiotów podlegających ew idencjonowaniu do system u KRS - m ają­ cego mieć z założenia c h a ra k te r powszechny - i u trzym ał ideę u trw alen ia ewidencji w ram ach obowiązujących aktów praw nych26. W dniu 1 lipca 2011 r. wejdą w życie przepisy rozdz. 3 ustaw y o swobodzie działalności gospodarczej (art. 23-30), powołujące do życia nowy reje str - C en tra ln ą Ew idencję i Infor­ mację o D ziałalności Gospodarczej (CEIDG)27. Do tej pory ak tu aln e pozostają przepisy art. 7 a -7 i ustaw y z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej28. Zgodnie z art. 7d tej ustawy, przedsiębiorca je s t obowiązany zgłaszać organowi ew idencyjnem u zm iany s ta n u faktycznego i praw nego od­ noszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospo­ darczej w zakresie danych zaw artych w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 7b u st. 2 (a więc m .in. zm ianę m iejsca zam ieszkania i siedziby przedsiębiorcy), powstałe po d niu dokonania w pisu do ewidencji działalności gospodarczej, w term inie 14 dni od dnia pow stania tych zm ian, a także podać informację o zap rzestan iu wykonyw ania działalności gospodarczej. N adal jed n a k przepi­ sy te nie przew idują żadnych konsekwencji w razie niedochow ania przez przedsiębiorcę tego obowiązku.

24 Ib id e m .

25 Dz.U . n r 141, poz. 888.

26 Szczegółow e om ów ienie now ych p rz ep isó w d otyczących C E ID G zob. w: A. P ow ałow ski (red.), U sta w a o sw obodzie d z ia ła ln o ś ci gospodarczej. K o m e n ta rz, W arsz a w a 2009, s. 1 4 6 -2 1 0 .

27 A rt. 11 u s ta w y o z m ia n ie u s ta w y o sw obodzie d z ia łaln o śc i gospodarczej o raz o z m ia n ie n ie k tó ry c h in n y c h u s ta w z d n ia 19 g ru d n ia 2008 r. (D z.U . z 2009 r., n r 18, poz. 97).

P rzew id zian ą przez nowe przepisy ewidencję CEIDG prow adzić m a w system ie teleinform atycznym m in ister właściwy do spraw gospodarki. Za­ daniem zaś nowej ewidencji m a być:

1) ewidencjonowanie przedsiębiorców będących osobami fizycznymi; 2) udo stęp n ian ie inform acji o przedsiębiorcach i innych podm iotach w zakresie w skazanym w ustaw ie;

3) um ożliw ienie w glądu do danych bezpłatnie ud ostępnianych przez C e n tra ln ą Inform ację Krajowego R ejestru Sądowego oraz

4) um ożliwienie u sta le n ia term in u i zakresu zm ian wpisów w CEIDG oraz wprowadzającego je organu.

Różnic pomiędzy dotychczas funkcjonującą ewidencją a CEIDG je st wie­ le, jednakże ich om aw ianie w ykracza poza ram y niniejszego opracow ania, dlatego też skupić należy się n a kw estiach związanych z możliwościami sto­ sow ania do osób fizycznych będących przedsiębiorcam i w pisanym i do CEIDG dom niem ania doręczenia, o którym mowa w przepisie art. 139 § 3 k.p.c.

W śród danych podlegających wpisowi do CEIDG widnieje m .in. „oznacze­ nie m iejsca zam ieszkania i adresu, adres do doręczeń przedsiębiorcy oraz adres, pod którym je s t wykonyw ana działalność gospodarcza, a jeżeli przed­ siębiorca wykonuje działalność poza miejscem zam ieszkania - adres głównego miejsca wykonywania działalności i oddziału, jeżeli został utworzony” (art. 25 u st. 1 p k t 5). Ponadto przepis art. 30 ustaw y przew iduje term iny, w jakich przedsiębiorca obowiązany je s t złożyć wniosek o zm ianę w pisu danych obję­ tych wpisem do CEIDG. Zgodnie z postanow ieniem tego przepisu, przedsię­ biorca n a złożenie w niosku m a 7 dni od dnia zm iany danych powstałej po dniu dokonania w pisu do ewidencji. Je d n ak ż e zarówno te n przepis, ja k i kolejne nie zaw ierają (podobnie ja k dotychczas obowiązujące przepisy u s ta ­ wy - Prawo działalności gospodarczej) postanow ień co do konsekwencji nie- zgłoszenia zm iany danych czy dokonania tej zm iany po w skazanym w przepi­ sach term inie.

W skazów ką w tej kw estii wydaje się być przepis art. 33 ustaw y o swobo­ dzie działalności gospodarczej (mający obowiązywać od dnia 1 lipca 2011 r.), k tóry zaw iera zasadniczą zm ianę w podejściu do ewidencji działalności go­ spodarczej. Przew iduje on bowiem dom niem anie prawdziwości danych wpi­ sanych do CEIDG i stanowi: „jeżeli do CEIDG wpisano dane niezgodnie z wnioskiem lub bez tego wniosku, osoba w pisana do CEIDG nie może zasła­ niać się wobec osoby trzeciej, działającej w dobrej wierze, zarzutem , że dane te nie są praw dziw e, jeżeli po powzięciu inform acji o tym wpisie zaniedbała w ystąpić niezwłocznie z wnioskiem o sprostow anie, uzupełnienie lub w ykre­ ślenie w pisu”.

Czy to jed n a k w ystarczy do przyjęcia, iż został spełniony obowiązek pouczenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną o konsekw encjach zanie­ d bania obowiązków, o których mowa w przepisie art. 30 ust. 1 p k t 1 ustaw y

0 swobodzie działalności gospodarczej, a realizujących się w przepisie art. 139 § 3 k.p.c.? N iezrozum iała bowiem pozostaje rezygnacja ustaw odaw cy z w prow adzenia przepisu tożsamego z wcześniej proponow aną treścią art. 29 u st. 1 p k t 5 ustaw y z dnia 16 listopada 2006 r. o zm ianie ustaw y - Kodeks postępow ania cywilnego.

W spomnieć również należy, iż CEIDG będzie udostępniała dane i infor­ macje o przedsiębiorcach będących osobami fizycznymi, jednakże z w yjąt­ kiem n u m eru PESEL i ad resu zam ieszkania, o ile nie je s t on ta k i sam jak miejsce wykonyw ania działalności gospodarczej. J a k zatem w świetle tych postanow ień interpretow ać obowiązek powoda w ynikający z przepisów k.p.c. do w skazania w pozwie adresu zam ieszkania osoby fizycznej, również tej prowadzącej działalność gospodarczą w pisaną do ewidencji - tego n a dzień dzisiejszy nie wiadomo.

P ro b lem y n a tu r y p r a k ty cz n e j

Z powyższego wynika, iż przepisy dotyczące doręczeń korespondencji sądowej ad resatom będącym osobami fizycznymi prowadzącym i działalność gospodarczą nie są do końca ja sn e i mogą prowadzić do wielu rozbieżności interpretacyjnych. W praktyce bowiem sądy różnie podchodzą do tego zagad­ nienia, a ta k a niespójność doprowadzić może do n aru szen ia praw a strony do obrony swych praw, a w konsekwencji naw et do uniew ażnienia całego postę­ powania. Nie wolno bowiem zapominać, iż przyjęcie przez sąd orzekający dom niem ania doręczenia skutkuje w ydaniem orzeczenia, o którego istn ien iu 1 treści dłużnik dowie się zapew ne dopiero n a etapie postępow ania egzeku­ cyjnego, którego sk u tk i dotykają już sfery m ajątkow ej dłużnika. Z uw agi na b ra k uczestnictw a w procesie i w ydania ty tu łu egzekucyjnego pod jego nie­ obecność błędne zastosow anie przepisu art. 139 § 3 k.p.c. prowadzić będzie do zainicjowanego przez dłużnika długotrwałego postępow ania mającego na celu odwrócenie skutków u zn an ia korespondencji za doręczoną. Zaangażow a­ nie stron, sądu, poniesione n ak łady finansowe n a „wyprostowanie” błędnie przyjętego dom niem ania m ogą być poważniejsze w sk u tk ach niż próba u s ta ­ lenia przez sąd - a dokładniej zobowiązania powoda do u sta le n ia - adresu strony przeciwnej jeszcze n a etapie postępow ania rozpoznawczego. Dlatego też przepis art. 139 § 3 k.p.c. w inien być stosow any z rozw agą i ostrożnością.

Po pierwsze podnieść należy, iż praw idłow a w ykładnia przepisów doty­ czących doręczania pism procesowych osobom fizycznym prowadzącym dzia­ łalność gospodarczą w in n a prow adzić do w niosku, że stro n a powodowa w istocie zobowiązana je s t w pozwie w skazać adres m iejsca zam ieszkania oraz siedziby takiego przedsiębiorcy. W praktyce zatem powód w inien w ska­ zać adres zam ieszkania pozwanego, n astępnie firm ę, pod ja k ą prowadzi on

ewidencjonowaną działalność i w dalszej kolejności adres jej siedziby. Sąd pow inien dokonać doręczenia n a adres zam ieszkania, jako że w tym p rzypad­ k u n adal m a zastosow anie przepis art. 135 k.p.c.

Część sądów je d n a k in te rp re tu je przepisy o doręczeniach odm iennie i dokonuje pierwszego doręczenia n a adres prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej, tra k tu ją c tak ich adresatów jako profesjonalistów, a przepisy o obowiązku w skazania siedziby w ewidencji jako przepisy szcze­ gólne do przepisów kodeksu, których celem było przyspieszenie i u sp raw n ie­ nie działania w ym iaru sprawiedliwości w stosu nk u do przedsiębiorców.

Kolejny problem pojawia się n a przykład w sytuacji, gdy w ewidencji działalności gospodarczej w skazany został również adres do doręczeń. J a k w tedy traktow ać kw estię doręczenia? Skoro bowiem ta k i przedsiębiorca jest osobą fizyczną i w sto su nk u do niego zastosowanie m ają przepisy o doręcze­ n iach trak tu jące w łaśnie o osobach fizycznych, to ja k i sens m iało wprow adze­ nie przez ustaw odaw cę przepisu pozwalającego przedsiębiorcy n a podanie ad resu do doręczeń? Jeżeli bowiem przedsiębiorca ta k i adres podaje, to przy­ jąć należy, iż w łaśnie n a ta k i adres spodziewa się otrzym ywać w szelką kore­ spondencję. M ożna naw et uznać, iż k ierując się ostrożnością i starannością, w skazał on pozostałym podmiotom obrotu gospodarczego oraz organom p u ­ blicznym, że korespondencję do niego należy kierować n a wyszczególniony adres (adres do korespondencji). A zatem czy pism a procesowe powinny być doręczane n a adres w skazany przez przedsiębiorcę, pod którym to koncen­ tru je się jego działalność profesjonalna, czy też stosować należy przepisy ogóle o doręczeniach osobom fizycznym (wbrew woli przedsiębiorcy, który ta k ą korespondencję zobowiązał się odbierać pod w skazanym specjalnie w tym celu adresem )?

Moim zdaniem , z uw agi n a ta k niejednoznaczne uregulow ania tej m a te ­ rii oraz bardzo poważne konsekwencje nieprawidłowego doręczania pism pro­ cesowych praw idłowym postępow aniem będzie drugi ze w skazanych wyżej sposobów doręczenia, a zatem doręczenie n a ad res zam ieszkania. N ależy bowiem przyjąć, że w tym zakresie pierw szeństw o należeć będzie do przepi­ sów k.p.c., a te jednoznacznie w skazują, iż osobom fizycznym (bez względu n a fakt, czy prow adzą działalność gospodarczą, czy nie) doręczeń dokonuje się n a adres zam ieszkania. Oczywiście ta k a in te rp re ta c ja stoi w sprzeczności z założeniam i ustawodawcy, który wprow adzając szczególny try b doręczania pism procesowych przedsiębiorcom (m ając n a uwadze również osoby fizycz­ ne), p rag n ął uspraw nić i przyspieszyć postępow anie gospodarcze, a co za tym idzie ułatw ić wierzycielom dochodzenie roszczeń. W praktyce bowiem wierzy­ ciel zam ierzający wytoczyć powództwo przeciwko nieuczciw em u k o n tra h e n to ­ wi dysponuje z reguły jedynie adresem , pod którym prowadzi on swoją dzia­ łalność. W chwili obecnej oczywiście nic nie stoi n a przeszkodzie, by uzyskać informacje o adresie zam ieszkania takiego pozwanego, czem u służy wniosek

0 doręczenie zaśw iadczenia z ewidencji działalności gospodarczej. Jed nak że w świetle wprow adzanych zm ian, które zakład ają jaw ność CEIDG, w skazu­ jąc jednocześnie, iż dane dotyczące m iejsca zam ieszkania przedsiębiorcy tą jaw nością nie będą objęte, może to ju ż budzić wątpliwości interpretacyjne. B rak jed n a k przepisów wykonawczych do nowo wprow adzanych przepisów, a więc trudn o odnieść się do tej m aterii całościowo.

Podobnie kształtu je się kw estia doręczania pism w sytuacji, gdy przed­ siębiorca poza siedzibą prow adzenia działalności w skazuje równocześnie ad ­ resy swoich oddziałów w różnych m iastach. Tu spraw a może wydawać się nieco prostsza, gdyż przyjąć należy, iż adres siedziby głównej je s t adresem wiążącym, chociaż w świetle wyżej w skazanej interp retacji i ta k doręczenia należałoby dokonać n a adres zam ieszkania pozwanego.

Po drugie procedura doręczenia pism a procesowego w inna wyglądać n a ­ stępująco: w razie b ra k u możliwości doręczenia właściwego w trybie przepi­ sów art. 131, 133 § 1 oraz 135 § 1 k.p.c., doręczyciel w inien podjąć próbę doręczenia przesyłki w trybie w skazanym w art. 138 k.p.c. (doręczenie za­ stępcze). Dopiero w razie niemożliwości skorzystania z doręczenia zastępcze­ go stosow ać n ależy p rzep isy o podwójnej aw izacji p rzesy łek sądow ych w try b ie opisanym w R ozporządzeniu M in istra Spraw iedliw ości z dnia 12 p aździernika 2010 r. o doręczaniu pism sądowych przez pocztę w postępo­ w aniu cywilnym oraz w przepisie art. 139 § 1 k.p.c. Przepis te n stanowi: „w razie niemożności doręczenia [...], pismo przesłane za pośrednictw em ope­ ra to ra publicznego lub innego operato ra pocztowego należy złożyć w placów­ ce pocztowej tego operatora, a doręczane w inny sposób - w urzędzie w łaści­ wej gminy, um ieszczając zaw iadom ienie o tym w drzw iach m ieszk an ia a d re sa ta lub w oddawczej skrzynce pocztowej ze w skazaniem , gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz z pouczeniem, że należy je odebrać w term inie siedm iu dni od dnia um ieszczenia zaw iadom ienia. W przypadku bezskutecz­ nego upływ u tego term in u , czynność zaw iadom ienia należy powtórzyć”.

W przypadku nieskutecznego doręczenia przesyłki sądowej przez dorę­ czyciela w sposób w skazany powyżej przedsiębiorcy w pisanem u do rejestru, sąd pow inien rozważyć możliwość zastosow ania przepisu art. 139 § 3 k.p.c., tj. przyjęcia dom niem ania doręczenia, pozostaw iając pismo w ak tach sprawy. Procedura ta jednakże nie może mieć zastosow ania - przynajm niej do dnia 1 lica 2011 r. - w stosun k u do przedsiębiorców w pisanych do ewidencji z uw agi n a b rak wymogu pouczenia strony o konsekw encjach płynących z przepisu art. 139 § 3 k.p.c. oraz b ra k u dom niem ania prawdziwości danych zaw artych w ewidencji. J a k ju ż wyżej w spom niano, do dnia 1 lipca 2011 r. obowiązują przepisy art. 7 a -7 i ustaw y - Praw o działalności gospodarczej, które pomimo nowelizacji nie zaw ierają obowiązku dotyczącego pouczenia przedsiębiorcy o możliwości zastosow ania przez sądy powszechne dom niem a­ nia doręczenia. W stosu n k u do tak ich przedsiębiorców zastosow anie znajdą

ogólne przepisy o niemożliwości doręczenia, a zatem w pierwszej kolejności zaw ieszenie postępow ania prowadzonego przeciwko takiem u pozwanem u, zaś w dalszej - um orzenie postępow ania sądowego. Oczywiście n ad al pozo­ staje możliwość złożenia przez zainteresow anego w niosku o ustanow ienie k u ra to ra do doręczeń w trybie oraz po spełnieniu p rzesłanek w skazanych w przepisach k.p.c.

Po trzecie, rozważyć należy sytuację, ja k a m a miejsce najczęściej w razie problemów z doręczaniem korespondencji sądowej, a więc sytuację, w której a d re sa t świadomie nie odbiera przesyłki. J a k bowiem interpretow ać zwrot „z uw agi n a nieujaw nienie w rejestrze albo w ewidencji zm iany adresu, a w przypadku osób fizycznych m iejsca zam ieszkania i ad resu ”? Ja k ie bo­ wiem przepisy zastosować w razie świadomego, uporczywego nieodbierania korespondencji, pomimo dochowania wymogów przepisu art. 139 § 3 i obo­ wiązków nałożonych przez reje str i ewidencję, a dotyczących konieczności zgłaszania zm ian ad resu siedziby i m iejsca zam ieszkania? Ja k ie przepisy stosować do przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, który wyjechał za g ra n i­ cę n a m iesięczne wakacje? K om entatorzy zajm ujący się problem atyką zaw i­ łości przepisów dotyczących doręczeń posługują się zwrotem ustaw ow ym i rozw ażają problem od strony b rak u zgłoszenia zm ian do rejestru , nie podej­ m ując kw estii - wydawać by się mogło ta k oczywistej - ja k nieuczciwość i pozorna „przebiegłość” a d re sa ta nieodbierającego korespondencji.

Pomimo jednoznacznego brzm ienia przepisu art. 139 § 3 k.p.c., cel w pro­ wadzonych dom niem ań doręczeń je s t jed n a k ja sn y - nie m ożna dopuścić, by świadome działanie strony m ające n a celu uniknięcie odpowiedzialności cy­ wilnej mogło doprowadzić do niemożliwości prow adzenia dalszego postępo­ w ania, niemożliwości dochodzenia spraw iedliw ości przez pokrzywdzonych wierzycieli i p araliżu w ym iaru sprawiedliwości. Jed n ak że w przepisach k.p.c. nie znajdziem y postanow ień odnoszących się do tak ich pozapraw nych i nie­ uczciwych d ziałań stro n oraz ich konsekwencji. Dlatego też sądy w p rzypad­ k u problemów z doręczeniem przedsiębiorcom korespondencji z uw agi n a w skazane powyżej przeszkody stosują rygor z art. 139 § 3 k.p.c., in te rp re tu ­ jąc „nieujaw nienie w rejestrze albo w ewidencji zm iany ad resu siedziby lub m iejsca zam ieszkania” szeroko i wychodzą z założenia, że profesjonalizm , podwyższone sta n d a rd y staran no ści oraz zaufanie pokładane przez kon su­ m entów m uszą skutkow ać tym , że nieuczciwe p rak ty k i zw iązane z u n ik a ­ niem korespondencji sądowej m uszą być sankcjonowane w sposób szczególny. A zatem przedsiębiorca unikający odbioru pism a procesowego bądź opuszcza­ jący swoją siedzibę n a dłuższy okres m usi liczyć się z tym, iż po bezskutecz­ nym podwójnym aw izowaniu sąd u zn a tak ie pismo za doręczone w trybie p rzepisu art. 139 § 3 k.p.c. A dnotacja poczty n a zwróconym do sąd u piśmie, mówiąca o tym , iż a d re sa t pomimo podwójnego aw izow ania nie odebrał kore­ spondencji, u znaw ana je st zatem za przejaw niedopełnienia obowiązku zgło­

szenia zm iany m iejsca zam ieszkania lub siedziby, skoro o tak im obowiązku przedsiębiorca wiedział lub jako profesjonalista m iał obowiązek wiedzieć. Zm iana m iejsca pobytu spowodowana wyjazdem służbowym lub czysto tu ry ­ stycznym w inna być więc odnotow ana w rejestrze/ew idencji, skoro przedsię­ biorca nie wyznaczył osoby odpowiedzialnej za odbiór korespondencji n a czas swojej nieobecności.

Pomimo powyżej przedstaw ionych argum entów opowiadających się za niedopuszczalnością stosow ania tego przepisu względem osób fizycznych pro­ wadzących działalność gospodarczą, w praktyce sądy, kierując się prag m aty ­ k ą oraz gospodarczym podejściem realizu jącym zasady z a u fa n ia wobec przedsiębiorący oraz spraw nego funkcjonow ania obrotu gospodarczego i re ­ alizacji roszczeń wierzycieli, stosują dom niem anie doręczenia w trybie art. 139 § 3 k.p.c. Choć może to budzić mniej lub bardziej uzasadn ion ą krytykę, szczególnie tych, w sto su n ku do których przepis te n zastosowano, podejście tak ie zasługuje n a aprobatę i zdaje się być zgodne z uzasadnieniem zmian, jak ie - niestety nieudolnie - w prow adza ustaw odaw ca. Pozostaje jedynie czekać n a kolejne, tym razem przem yślane i spójne zm iany przepisów, które dadzą sądom niebudzącą już wątpliwości podstaw ę do dalszego p raktykow a­ nia tego try b u doręczenia.

S u m m a ry

F ictio n r e c e ip t o f th e p le a d in g to a n in d iv id u a l p u rsu in g an econom ic a c tiv ity a cco u n ted for

- th e p r a c tic a l a sp ects o f th e p ro b lem

K ey w ords: service p ro c e d u ra l d o c u m e n ts, in d iv id u a ls en g ag e d in econom ic activity, th e p r e ­ s u m p tio n o f service, civil p ro ced u re, ev id en ce of econom ic activity.

This article tackles th e problem s of delivering legal correspondence to th e tra d e rs registered in th e record business. F irs t of all, th e a u th o r focuses on th e issue of p resum ption of th e delivery, and acceptance by th e court the fiction of delivery th ro u g h th e provision of revised several tim es article 139 § 3 k.p.c. This m a tte r is so im p o rtan t, because m ultiple changes in th e law introduced by the Act of freedom of economic activity m ade existing studies on th is subject obsolete. This article is a detailed description of m eans of delivery of legal correspondence to th e tra d e rs reg istered in th e record b u si­ ness, and a chronological overview of legislative changes, including a discus­ sion of rules an d th e ir im plications to CEIDG. In th e final p a rt th e au tho r addresses th e developm ent of practical issues try in g to find, on th e basis of th e above theoretical argu m ents, a solution useful to practitioners securing th e regularity of th e proceedings.