XIII K o n fe re n c ja N a u k o w a
„P O JA Z D Y S Ż Y N O W E ’9 8 ”
ZN P O L IT E C H N IK I Ś L Ą S K IE J 1998 Seria: T R A N S P O R T z.3 3 , n r kol. 1394
Jerzy P A W L IC K I Iren eu sz C E L IŃ S K I G rzeg o rz K A R O Ń
ROZWÓJ TRANSPORTU KOLEJOWEGO W POLSCE OBOWIĄZ
KIEM PAŃSTWA
S treszczen ie. O k res o statn ich kilk u lat stanow i d la P K P ciąg u staw iczn eg o z m a g a n ia się z n ie z n a n y m i d o ty c h c z a s zad an iam i. N a stą p iły zm ian y ilo ścio w e i ja k o ścio w e n a ry n k u tra n sp o rto w y m . W y n ik ła stąd k o n iecz n o ść z re fo rm o w a n ia p rz e d się b io rstw a o ra z o p ra c o w a n ia now ej strateg ii rozw oju. W arty k u le p rz e d s ta w io n o uw agi d o ty k a ją c e p ro b le m u o d p o w ied zia ln o ści pań stw a za o d b u d o w ę i rozw ój k o le jn ic tw a w P olsce. P o d k re ślo n o ró w n ie ż p o trzeb ę p rzejęcia p rz e z kolej ru ch u m ię d z y n a ro d o w e g o p rz e z g ra n ic ę p o lsk o - słow acką.
D EV ELO PM EN T OF RA ILW A Y TRANSPORT IN POLAND AS O B LIG A TION OF TH E STATE
S u m m a r y . P erio d o f last few y ears has b een th e co u rse o f c o n sta n t struggling w ith n e w ta s k s fo r th e PK P . Q u an titativ e an d q u alitativ e c h an g es h ave fo llo w e d on the tra n sp o rt m ark et. N e c e ssity o f refo rm in g the firm an d w o rk in g o u t th e n ew d ev elo p m en t stra te g y has b e e n arised . T h e article p resen ts o b se rv a tio n s a b o u t p ro b le m o f re sp o n sib i
lity o f the state for reco n stru c tio n and d e v elo p m en t o f railw ay tran sp o rt in P oland. N e c e ssity o f ta k in g o v e r by the PK P th e in tern atio n al tran sp o rt th ro u g h the P o lish - Slovak b o rd e r h as b een also em p h asized .
1. W S T Ę P
O b se rw u ją c z d u ż ą sy m p a tią o b ecn e p ro jek ty ro zw o jo w e k o lei w P o lsce o ra z pow olną, lecz k o n s e k w e n tn ą ich realizację, nie sp o só b op rzeć się w rażen iu , że zn aczn a cz ę ść - z w iąza
na m. in. z p ro b le m a ty k ą tra n sp o rtu k o lejo w eg o w ag lo m e ra c ja c h , z p rzew o zam i p asażeró w i ła d u n k ó w sz y b k im i p o c ią g a m i o ra z z p ro w a d z e n ie m n a s z e ro k ą sk alę ru ch u p o c ią g ó w w s y s te m ie k o m b in o w a n y m - z o sta ła ju ż ro z w ią z a n a b ąd ź b y ła stu d io w a n a p rz e z p raco w n ik ó w w y ż sz y c h u czeln i, in ż y n ie ró w w b iu rach p ro je k tó w i o śro d k ach n au k o w o - b a d a w c z y c h ko
le jn ic tw a p o n ad 2 0 lat tem u.
208 J. P aw lick i, I. C eliński i inni
W iele o p ra c o w a ń nie straciło na ak tu aln o ści, p o n iew aż ich tw órcy m ieli d obre roze
zn an ie w tre n d a c h ro zw o jo w y c h kolei eu ro p ejsk ich . N ie u w zg lęd n ian o w n ich jednak, bo n ie is tn ia ła p o trzeb a, tak ich relacji, ja k np.:
- w zro st d o c h o d u n a g ło w ę m ieszk ań ca p o w o d u je n ielin io w y p rz y ro st w sk aźn ik a m oto
ry zacji,
- b o g a c ą c e się sp o łeczeń stw o o czek u je od p rzew o źn ik a zap ew n ien ia w y ż sz y c h prędko
ści ja z d y i k o m fo rto w y c h w aru n k ó w ,
- sta ty sty c z n y E u ro p e jc z y k p o siad a w ięcej w o ln eg o czasu, który p rzezn acza n a podró
żo w a n ie w ró ż n y c h cela ch (nie ty lk o do m - praca, dom - szk o ła i z p o w ro tem ), - ro z p e łz a n ie się p rzed m ieść u tru d n ia d o stęp do kolei.
Is to tn ą ro lę n a to m ia st o d g ry w a ł w zn o szący się w sposób n iek o n tro lo w an y wskaźnik p rz e w o z ó w to w a ro w y c h m ierzo n y w to n o k ilo m etrach .
T y m w ięk sze w y ra z y u zn an ia n a le ż ą się w szy stk im oso b o m i in sty tu cjo m , które z takim sa m y m ja k w ó w czas zaan g ażo w an iem w p ro ces u n o w o cześn ian ia k o lejn ictw a p o n o w n ie po
d e jm u ją p ró b ę n o w eg o u sy tu o w an ia tran sp o rtu k o lejo w eg o w g ru n to w n ie przeobrażonej stru k tu rze sy ste m u tra n sp o rto w e g o kraju.
2. O P R A C O W A N E K O N C E P C JE N IE Ł A T W O W P R O W A D Z IĆ W Ż Y C IE
B łę d e m b y ło b y sądzić, że zan ie ch an ie realizacji n ie k tó ry c h p ro g ra m ó w przyniosło pew n e k o rz y śc i, że u ch ro n iło kolej przed k ap itało ch ło n n y m i i b e z u ż y te c z n y m i przedsię
w zięciam i. Z m ie n iły się b o w iem realia p o lity czn o - ek o n o m iczn e, a w ra z z nim i prefe
ren cje u szczu p lo n ej zn acząco gru p y k lien tó w kolei. O ile p o w y ższe sp o strzeżen ie nie je s t c a łk iem b ez p o d sta w n e w o d n iesien iu do p rzew o zu to w a ró w i o só b na krótkich d y sta n sa c h , to p ro b le m k o le jo w y c h p rzew o zó w a g lo m e ra c y jn y c h p o w ró cił z w iększą o stro ścią. N ie ty lk o z re s z tą w czterech w y m ie n ia n y c h najczęściej sk u p isk ach ludności.
P rz e w o z y m u ltim o d a ln e sta n o w ią najbardziej efek ty w n y e k o n o m iczn ie seg m en t rynku tra n sp o rtu to w aró w , sz c zeg ó ln ie w ruchu m ię d z y n a ro d o w y m i na k ieru n k u porty m orskie - k ra j. D o w o d e m n a to m o że b y ć 2 1 % ich udział w p rzew o zach S N C F i 2 5 % w DB A G . P K P n ie m o że n a razie u d o k u m en to w ać w tej d zied zin ie z a u w ażaln y ch osiągnięć, lecz z a ry s o w a n e p ro g n o z y k ieru n k o w e [1] o raz ro zp o częcie pro d u k cji p o lsk ieg o tab o ru do p rz e w o z u k o n te n e ró w , w a g o n ó w k ieszen io w y ch , zestaw ó w b im o d aln y ch m o że stanowić zap o w ie d ź o rg a n iz o w a n ia się p rzem y słu p ro d u k u jąceg o na p otrzeby now ej gałęzi transportu:
tra n sp o rtu k o le jo w o - d ro g o w eg o .
T rz e c im z o b sz a ró w , k tó reg o p o trzeb ę ro zw o ju po d n o szo n o p rzed laty, są przew ozy p asa ż e rsk ie i to w a ro w e p o ciąg a m i d u ży ch prędkości. O d p o rn e z w y k le n a argum enty k o lejarzy i n a u k o w c ó w w ład ze rząd o w e (nie je s t to byn ajm n iej sp ecjaln o ść p o lsk a) tym razem u stąp iły . P o d jęto trafn ą, ja k się później okazało, d ecy zję w y b u d o w a n ia linii C M K , na której p o c ią g P en d o lin o ro zw in ął sa ty sfa k c jo n u ją c ą n aro d o w e am b icje p ręd k o ść, a która stan o w i o b e c n ie trzo n V I k reteń sk ie g o k o ry ta rz a tran sp o rto w eg o . D o szła w reszcie do sk u tk u m o d e rn iz a c ja linii E 20. U św iad o m iła je d n a k sp ecjalisto m , ja k duży d y stan s tech
niczn y , te c h n o lo g ic z n y , m ateriało w y i inne p o zo stał do zn iw elo w an ia w sto su n k u do rozw i
n ię ty c h k ra jó w E u ro p y , o b n ażając ró w n o cześn ie brak d o św iad czeń w te o re ty c z n y m i prak
ty c z n y m ro z w ią z y w a n iu zad ań szczeg ó ło w y ch . O d w o ły w an ie się w tej d zied z in ie d o rezulta
tó w o s ią g n ię ty c h p rz e z takie k raje, ja k P o rtu g alia, D ania, F in lan d ia, a naw et M alezja prze
stało b u d z ić o b a w ę o zac h w ia n ie p restiżu p o lsk ic h kolei.
Rozwój tra n sp o rtu k o lejo w eg o . 209
N ie w y o b ra ż a ln e z a n ie d b a n ia w o d n aw ian iu w szy stk ich e le m e n tó w d róg i stacji k o le jo wych, sz c z e g ó ln ie b u d o w li in ż y n ie rsk ic h (na n iek tó ry ch liniach s ą to zale g ło ści p o n ad stu le t
nie) o ra z b ra k k o rp o ra c ji p ro d u k u ją c y c h po lsk ie lo k o m o ty w y , polski tab o r p asażersk i i to w a rowy o ró ż n o ro d n y m z asto so w an iu , zestaw y tra k c y jn e z p rz e c h y ln y m n a d w o z ie m i inne pojazdy s z y n o w e d o p e łn ia ją listę p ro b lem ó w .
R o la p a ń stw a ja k o k o o rd y n a to ra i p ro m o to ra ro zw o ju p ro d u k cji p o ja z d ó w sz y n o w y c h je s t znacznie w ię k sz a n iż c h cie lib y j ą p o strzeg ać n iek tó rzy p o lity cy . O rto d o k s y jn e sto so w a n ie się do re g u ł gry ry n k o w e j p o staw i P K P w o b ec k o n ieczn o ści d o k o n y w a n ia z a k u p ó w ta b o ru w y łącznie za g ran icą. P rz y k ła d A d tra n z P afaw ag Sp. z o.o. i in n y ch firm n ie w ie le z m ie n ia bez rozsądnej p o lity k i p a ń stw a w ty m zakresie.
O d p o w ie d ź n a p y ta n ie , g d zie należy p o szu k iw ać źró d eł sfin a n so w a n ia zd eg rad o w an ej in
frastru k tu ry , nie je s t je d n o z n a c z n a . K ło p o t z a czy n a się z c h w ilą p o d e jm o w a n ia p ró b y p rak tycznego z d e fin io w a n ia p o ję c ia m o d ern izacja. W w arian cie p o d ziału in w e sty c ji na o d tw o rzę - niow e i ro z w o jo w e m o d e rn iz a c ja m o że o zn aczać p rzy w ró cen ie d ro g o m i sta c jo m d z ie w ię tn a stow iecznej św ie tn o śc i lub d o p ro w a d z e n ie np. do stanu z o statn ieg o rem o n tu k ap italn eg o z ulep szen iem n a w ie rz c h n i, w y m ia n ą na n o w e ty p y ro zjazd ó w , w y d łu ż e n ie m to ró w sta c y j
nych, w z m o c n ie n ie m p o d to rza, e le k try fik a c ją linii, z m ia n ą u rząd zeń srk. łączn o ści itd. W dru g im p rz y p a d k u zak res p rac m o d e rn iz a c y jn y c h m oże zaw ierać k ilk a se t ro d z a jó w robót, z k tó ry ch część - w y k o n y w a n a w ró ż n y c h o k resach - u tra c iła ju ż ży w o tn o ść e k o n o m ic z n ą lub te c h n ic z n ą a w sto su n k u do in n y ch sto su je się zasad ę p rzy d atn o ści, o ile n ie za g ra ż a to b e z p iecz eń stw u ruchu.
W o b ec n ie p rz e strz e g a n ia o g ó ln y c h zasad d o b reg o g o sp o d a ro w a n ia , g ran ice pom iędzy pojęciam i: u trz y m a n ie lin ii, rem o n t, m o d e rn iz a c ja i b udow a, u leg ły zata rciu . Ś cisłe ro z g ra n i
czenie ro z lic z n y c h c z y n n o śc i sk ład ający ch się n a m o d ern izację o raz a sp e k tó w je j p ro w ad ze
n ia s ta n o w ią p rz e d m io t d y sk u sji n a ty le isto tn y , o ile u tru d n ia ją p o z y sk iw a n ie śro d k ó w n a ich realizację z b u d ż e tu p ań stw a. W ty m m iejscu w arto z a cy to w ać o p in ię sp e c ja listó w n ie m ie c kich, d o ty c z ą c ą o b o w ią z k ó w p a ń stw a w fin an so w an iu in w esty cji in fra stru k tu ra ln y c h „ ( ...) Is tn ie ją je d n a k to w a ry i u słu g i, k tó re ry n e k zao fero w ać m oże je d y n ie w n iew y starczającej ilości (n ie k o m p le tn o ść ry n k u ), w rę c z nic m oże ich zao fero w ać w cale (zaw o d n o ść ry n k u ). Do tej g ru p y „ d ó b r p u b lic z n y c h ” n ależ ą in w e sty c je w in frastru k tu rę tra n sp o rto w ą , w o bszarze k tó ry c h - w sk u te k ich w łaściw o ści te c h n ic z n y c h (b rak ry w alizacji p o d czas k o n su m p cji, n ie p o d z ie ln o ść n a k ła d ó w ) - m ech a n izm cen o w y nie prow adzi do w y tw o rz e n ia o p ty m aln eg o sp ek tru m dóbr. D lateg o te ż z ap ew n ien ie po d aży tej in frastru k tu ry n ależy do zad ań p ań stw a i o rg a n ó w a d m in is tra c ji p u b lic z n e j” [2j.
W p o w sz e c h n y m ro z u m ie n iu m o d e rn iz a c ja linii k olejow ej o z n a c z a p rz y sto so w a n ie do o k re ś lo n y c h w a ru n k ó w te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn y c h z b liżo n y ch do sta n d a rd ó w e u ro p ej
skich. J e s t to za te m in w e sty c ja o ch a ra k te rz e ro zw o jo w y m , której k o sz ty w p o lsk ic h realiach (z w y ją tk ie m C M K ) m o ż n a p rz y ró w n a ć do k o sztó w bud o w y now ej d rogi. A to o znacza:
- o p ra c o w a n ie w ie lo w a ria n to w y c h w stę p n y c h stu d ió w i p ro jek tó w ,
p rz e p ro w a d z e n ie a n a liz y te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn e j, finansow ej i e k o n o m iczn ej, z w e ry fik o w a n ie p ro je k tu p o d sta w o w e g o w p e łn y m stu d iu m w y k o n a ln o śc i,
- p rz e k o n a n ie M T iG M . M F , S ejm u, o rg an izacji k ra jo w y c h i m ię d z y n a ro d o w y c h do u d zie
len ia w sp a rc ia ,
ro z p o c z ę c ie fazy w d ro ż e n ia p ro je k tu z sy g n a liz o w a n y m , m. in. w [3], k o sz to w n y m i d łu g o trw a ły m p ro c e s e m p o z y sk iw a n ia g ru n tu p od in w esty cje.
R e z u lta te m m o d y fik o w a n ia k o n cep cji je s t zazw y czaj „ o p c ja p ro je k tu m a k sy m a ln ie o g ra
n ic z o n e g o ” . W ty m p rz y p a d k u ud ział b u d żetu cen traln eg o w p o n o sz e n iu o b c ią ż e ń je st w p raw d zie d o m in u ją c y , ale n ie je d y n y .
T y m c z a s e m p a ń stw o n ad al nie w y p ra c o w a ło w aru n k ó w fu n k c jo n o w a n ia tra n sp o rtu k o le
jo w e g o , n ie o k re ś liło z asad sp ra w ie d liw e g o u c z estn ictw a w p o n o sz e n iu k o sz tó w ze w n ę trz
2 1 0 J. P aw lick i. 1. C eliński i inni
n y c h i nie ro zw iązało p ro b le m u n ieró w n y ch w aru n k ó w k o n k u ren cji m ięd zy g ałęzio w ej. Prze
ję ło o d p o w ie d z ia ln o ść za rozw ój zale d w ie 6 2% d ró g k o lejo w y ch - 8400 km b ęd zie musiało z ag o sp o d a ro w a ć z w ła sn y c h śro d k ó w przed sięb io rstw o PK P [6].
W sy tu acji z m n ie jsz e n ia p rzew o zó w o o k o ło 50% i w efek cie sp ad k u p rzy ch o d ó w wła
sn y ch (z ró w n o c z e sn y m 60 % o g ran iczen iem dotacji w p o ró w n an iu z 1989 ro k iem ) PK P sta
nęło p rzed w y z w a n ie m , k tó re m u m oże sprostać, je ś li będzie m iędzy innym i:
- rea liz o w a ć k o n se k w e n tn ie o p ra c o w a n ą strateg ię p rzek ształcan ia firm y przy rów noczesnym efe k ty w n y m p ro w a d z e n iu bieżącej d ziałaln o ści,
- d ziałać, p o d o b n ie ja k to czyni na forum m ięd zy n aro d o w y m (np. u m o w y A G C , AGTC.
K re ta 1994, H e lsin k i 1997), w k ierunku p o b u d zen ia in icjaty w siln y c h sam o rząd ó w woje
w ó d zk ich i p o w ia to w y c h do w sp ó łu czestn ic zen ia w p ro g ram ach ro zw o ju lo k a ln y c h i mię
d z y n a ro d o w y c h p rz e w o z ó w z krajam i sąsiednim i,
- n ie u sta n n ie d o m a g a ć się od rząd u w sp ie ra n ia in stru m en tam i leg islacy jn y m i i finansow ym i ty c h in w esty cji i zad ań tra n sp o rtu k o lejo w eg o , k tó ry ch o b ecn e zn aczen ie lo k aln e przybie
rze c h a ra k te r o g ó ln o k rajo w y .
3. K O N K U R E N C JA 1 K L IE N C I
P rzech o d ząc p rz e z w sz y stk ie etapy tran sfo rm acji, od fazy scen tralizo w an ej p o czy n ając, na stru k tu rze h o ld in g o w e j ko ń cząc, PK P b ędzie bazo w ać na zaso b ach m ate ria ln y c h i niem ate
rialn y ch . N a ry n k u zaw sze m o że p ojaw ić się firm a o w ięk szy ch zaso b ach (zezw ala na to u staw a z d n ia 27 c z e rw c a 1997 r. o tran sp o rcie k o lejo w y m ), która d łu g o trw a łą o b n iż k ą cen i ag re s y w n y m m a rk e tin g ie m zn iszczy nie ty lk o d ro b n y c h o p e ra to ró w k o lejo w y ch , ale również tak p o tę ż n e p rz e d się b io rstw o , za ja k ie p o w szech n ie uw ażan e je s t PK P . S tarając się w ięc o u trz y m a n ie w io d ącej p o zy cji, PK P m usi opierać sw o ją d ziałaln o ść ró w n ież na zaso b ach nie
m ate ria ln y c h z n ie u s ta n n y m d o p o m in an iem się o osło n ę p o lity c z n o -fin a n so w ą państw a.
P K P , p o d o b n ie ja k in n e firm y, je s t źró d łem tw o rzen ia kosztów , n ato m iast zyski pow stają w je j o to cze n iu . „Z e stra te g ic z n e g o p u n k tu w id zen ia w o to cze n iu firm y n a jw ażn iejsi są na
b yw cy i k o n k u re n c i ’’p isze K. O błój w [4]. K o n k u ren cja to sto su n k o w o n o w e zjaw isko w d ziałaln o ści P K P , z k tó ry m nie b ard zo w iadom o, ja k sobie poradzić. K olej p rz e g ry w a konku
ren cję z tra n sp o rte m sam o c h o d o w y m sp o so b em d o starczan ia usługi (d o stę p n o ść , elastycz
no ść, sz y b k o ść ) o ra z cen am i. Z tran sp o rtem lotniczym : s z y b k o ś c ią k o m p e te n c ją k u ltu rą za
ch o w an ia, a p rz e d e w sz y stk im ja k o ś c ią u słu g i (m .in. o d p o w ie d z ia ln o śc ią za podróżnego i je g o b ag aż, z a p e w n ie n ie m p o czu cia luksusu i k om fortu, trak to w an iem p o d ró ż n e g o ja k o osoby w y jątk o w ej z a sp o k a ja ją c je g o p różność).
B ezsp o rn e zale ty tra n sp o rtu sz y n o w eg o (n isk a em isja zan ie czy szczeń , en crgooszczędność.
b ezp ie czeń stw o , m ała zaję to ść teren u ) nie p rzem aw iają do k lien tó w kolei, p o n iew aż intere
suje ich ty lk o e fek t w p o staci solidnej i skutecznej usługi. P o p raw a w aru n k ó w ja z d y pocią
gam i k w a lifik o w a n y m i to stan o w czo niew iele, aby p rzed sięb io rstw o m o g ło liczy ć na rady
k a ln ą zm ian ę n ie k o rz y stn e g o w izerunku. T y m bardziej nic nie zw aln ia kolei od obow iązku ż m u d n y c h d z ia ła ń z m ie rz a ją c y c h do o d z y sk a n ia i z d o b y w a n ia n o w y c h k lien tó w , przedsta
w ie n ia im a tra k c y jn e j o ferty w p o d ró żach a g lo m eracy jn y ch , tu ry sty c z n y c h , a w sektorze p rzew o zó w to w a ro w y c h - p rzem ieszczan ia szerokiej gam y ład u n k ó w („n a czas i p o d d rzw i” ), p o n ie w a ż od k lie n ta zale ży , czy sp ry w a ty z o w a n a kolej będzie efek ty w n a.
M o ż n a o d n ieść w rażen ie, że kolej nie je s t zo rien to w an a, kim s ą je j k lien ci i ja k ie s ą ich p o trzeb y . P o jęcie „ p rz e c ię tn e g o k lie n ta ” nie zn ik n ęło z m en taln o ści „ p rz e c ię tn e g o p raco w n i
ka k o lei Z b a d ań p rz e p ro w a d z o n y c h w 1997 r. p rzez stu d en tó w In s ty tu tu T ran sp o rtu Poli
Rozwój tra n sp o rtu k o lejo w eg o .. 211
techniki Ś ląsk iej w y n ik a , że 6 0 % an k ie to w a n y c h w łaścicieli sa m o c h o d ó w nie zam ierza w p rzy szło ści k o rz y s ta ć z u słu g k o le jo w y c h [5], N ic nie stoi na p rzeszk o d zie, aby m o g li zm ienić zdanie.
B ęd ąc m o n o p o lis tą w p rze w o z a c h o só b i ła d u n k ó w kolej n ie m u s ia ła z ab ie g ać o w zględy nabyw cy sw y c h u słu g , lecz „ ( ...) k lien t p am ięta, a je g o p am ięć i n e g a ty w n e em o cje s ą tak silne, że g d y p o ja w ia się in n a m o żliw o ść, n a ty c h m ia st z niej k o rz y s ta ” [4]. In n a m o żliw o ścią jest tra n sp o rt sa m o c h o d o w y - g roźny o b ecn ie k o n k u ren t PK P, lecz nie w ró g . P rzy jm u jąc strategię k o n fro n ta c ji z k ra jo w y m i p rzew o źn ik am i sam o ch o d o w y m i kolej m o że d o p ro w ad zić do w z a je m n e g o w y n isz c z e n ia się k o n k u ren tó w , u stęp u jąc p o la zag ra n ic z n y m p rzew o źn ik o m ko lejo w y m lu b d ro g o w y m . S trateg ia u n ik an ia k o n k u ren cji w iąże się z b u d o w a n ie m u n ik aln e
go w iz e ru n k u k o le i w św ia d o m o śc i k lien tó w , najlepszej i n ieza w o d n ej firm y . Przed, ta k ą per
sp e k ty w ą kolej m u si stan ąć, je ś li z am ierza d o trzy m ać kro k u zach o d n im k o n k u ren to m nie ty l
ko n a „sw o im te re n ie ” , ale ró w n ie ż gdy zech ce w ejść n a sieć eu ro p ejsk ą. N ie w y d a je się, aby było to n ie o sią g a ln e .
S u k cesy k o le jo w y c h p rz e w o ź n ik ó w n iem ieck ich , fran cu sk ich , w ło sk ich d o w o d zą, że p ro b lem je s t ro z w ią z y w a ln y i ty m c h y b a należy tłu m a c z y ć o p ty m is ty c z n e p ro g n o z y p rzew o zo we: 520 m in p a sa ż e ró w i 2 3 0 m in ton ła d u n k ó w w 2015 r. [6], Jeśli je d n a k sp ry w a ty z o w a n a kolej w y k a ż e d e te rm in a c ję w w alce o ro sn ący ry n ek tu ry sty c z n y , p rz e d s ta w io n e prognozy' m o g ą o k a z a ć się m o c n o n ied o szaco w an e.
4. T R A S Y K O L E JO W E P R Z E Z S Ł O W A C JĘ
P o lsk ę o d w ie d z iło w 1997 r. 87 m in cu d zo ziem có w , a 49 m in P o la k ó w w y jech ało z a g ra
nicę, co sta n o w i 2 0 % p rz y ro st w sto su n k u do roku p o p rzed n ieg o . D o m in o w ał w p raw d zie ruch tu ry sty c z n y n a g ra n ic a c h w sch o d n iej i zach o d n iej, lecz p rzejazd y p rz e z g ra n ic ę p o łu d n io w ą w y k a z u ją s ta łą te n d e n c ję w zro sto w ą.
S p rz y m ie rz e ń c a m i k o lei n a k ie ru n k u p o łu d n io w y m s ą przede w sz y stk im : ro sn ące tem po w y m ia n y h a n d lo w ej p o m ię d z y P o ls k ą a C zech am i, S ło w a c ją o ra z in n y m i krajam i p o łu d n io w ej E u ro p y , a ta k ż e d ra sty c z n e o g ra n ic z e n ia ru ch u sa m o c h o d o w e g o w p ro w a d z a n e przez w ięk szo ść k ra jó w e u ro p e jsk ic h w tro sc e o o ch ro n ę śro d o w isk a p rz y ro d n ic z e g o .
N ie z a le ż n ie o d u sta le ń m ię d z y n a ro d o w y c h (K reta 1994), za in te re so w a n ie p o lsk ic h kolei b e z p o śre d n im p o łą c z e n ie m z R e p u b lik ą S ło w a c k ą p o w in n o w y n ik a ć z n a stę p u ją c y c h p o w o d ó w :
- w z ro st w y m ia n y to w aro w ej m ięd zy o b y d w o m a krajam i i zw iązan y z ty m spodziew any p rz y ro s t z a d a ń p rz e w o z ó w to w a ro w y c h (ju ż w 20 0 0 r. o k o ło 4 -k r o tn y po stro n ie ek s
p o rtu i 6 -k r o tn y po stro n ie im p o rtu ),
- tru d n e do p rz e c e n ie n ia z w ięk szen ie p o d ró ży , w ty m c a ło ro czn eg o ru c h u tu ry sty c z n e g o w sz c z e g ó ln o śc i,
- d uże zn a c z e n ie d ro g i ja k o n a jd o g o d n iejszeg o p o łą c z e n ia k ra jó w sk a n d y n a w sk ic h , L i
tw y , Ł o tw y , E sto n ii, B ia ło ru si, O k ręg u K alin in g rad zk ieg o , S an k t P etersb u rg a, M o sk w y i w ię k sz o śc i re g io n ó w P o lsk i ze ś ro d k o w ą i z a c h o d n ią S ło w a c ją o ra z k rajam i p ołudniow ej E u ro p y za p o śre d n ic tw e m k o ry tarzy V i IV [7,8], szczeg ó ln ie w p rze w o z a c h in term o d al- nych,
- z n aczn e z a a w a n so w a n ie sło w a c k ic h p rac o w n ik ó w n a u k o w y ch z U n iw e rsy te tu Ż iliń sk ieg o w Ż ilin ie o raz sp e c ja listó w Ż S R w p ro je k to w a n iu i m o d e rn iz o w a n iu linii ko lejo w y ch d u ż y c h p rę d k o śc i [8,9,10],
- stra te g ic z n e z n a c z e n ie d la P olski.
2 1 2 J. P aw lick i. I. C eliń sk i i inni
P o d czas g dy trasy p rz e w o z ó w k o le jo w y c h p rzez granicę z R e p u b lik ą C z e sk ą zostały je d n o zn aczn ie o k re ślo n e , p o łą c z e n ia ze S ło w a c ją z n a jd u ją się w fazie c ią g ły c h projektów . W p raw d zie z u staleń II P an eu ro p ejsk ie j K onferencji M iędzynarodow ej w y n ik a , że trasa VI k o ry ta rz a p rz e b ie g a ć b ę d z ie z G d ań sk a p rz e z W arszaw ę do Ż ilin y , p o ja w iły się liczn e w a
rian ty ro z w ią z a ń je j p o łu d n io w y c h frag m en tó w [11], S p rzeczne p ro jek ty m a ją d w ie w spólne cech y : m a ją ty le sam o w ad , co zale t o raz p rz e s u w a ją realizację in w esty cji n a bliżej nieokre
ślony term in.
R u ch szy b k ic h p o c ią g ó w p ro w ad zo n y b ędzie p rzy p u szczaln ie tra s ą linii E 65 przez O strav ę - B re c la v , co w zięli ju ż pod uw ag ę w sw o ich planach eksperci Z S R (nie przew idują p o łą c z e n ia O stra v a - Ż ilin a , lecz B recla v - B ratislav a) [12],
G łó w n ą prze sz k o d ę w p ro w ad zen iu ru ch u p o ciąg ó w z p rę d k o ś c ią 120 k m /h stan o w i, obec
nie m o d e rn iz o w a n y , k ry ty c z n y frag m en t linii 139 Ż y w iec - Z w ard o ń o d łu g o śc i 3 7,306 km ze w z g lę d u na:
- k ilk u d z ie s ię c io le tn ie zan ie d b an ie w zak resie je j u trzy m an ia,
- sk o m p lik o w a n ą g e o m e trię (d u ża liczba łu k ó w o m ały ch p ro m ien iach na całej długości).
- p rz e s ta rz a łą k o n stru k c ję to ru nie d o sto so w a n ą do o bciążeń 225 kN , - n ie w y sta rc z a ją c e d łu g o śc i to ró w g łó w n y c h stacy jn y ch ,
- w a d liw e ro z w ią z a n ia w ę z łó w to ro w y ch ,
- 118 w y b u d o w a n y c h w w ięk szo ści w X IX w. bud o w li in żynierskich.
R z e c z y w isty e r a s p rz e ja z d u w y d łu ż a ją o g ra n ic z e n ia p ręd k o ści n a d łu g o ści 2 1 ,9 5 2 km , co stanow i o k o ło 59% całej trasy . N ajw ięcej o g ran iczeń w y n ik a z n ieo d p o w ie d n ie g o stanu na
w ierzch n i to ro w ej i b u d o w li in ży n iersk ich .
P o d o b n y m sta n e m d ró g i stacji c h a ra k te ry z u ją się p o zo stałe linie: N o w y S ącz / M u szy n a - P lav ec o ra z Z a g ó rz / Ł u p k ó w - M ed zilab o rce. W arte p rzestu d io w an ia s ą p ro p o z y c je budow y n o w y ch d ró g szy n o w y c h : Z ak o p a n e - P oprad o raz R zeszó w / P rzy b ó w k a - K ro sn o - Bar
w in ek - P reśov. W y m ie n io n a ja k o o sta tn ia lin ia u m o żliw i n ajk ró tsze p o łą c z e n ie północno - w sc h o d n ic h w o je w ó d z tw ze w sc h o d n ią S ło w a c ją i p o łu d n io w o -w s c h o d n ią E uropą.
O p ra c o w a n ia d o ty c z ą c e k ie ru n k ó w rozw o ju linii k o lejo w y ch d u ż y c h p ręd k o ści (sło- w ac. V R T ) n a te ry to riu m S łow acji z a w ie ra ją b ogaty m ateriał d o k u m e n ta c y jn y . P oczątko
w o u w ag a p ro je k ta n tó w V R T k o n cen tro w ała się n a u stalen iu ta k ieg o p rz e b ie g u m oder
n iz o w a n y c h tras, k tóry p o d p o rząd k o w an y b y łb y w ew n ętrzn y m p o trzeb o m przew ozow ym Ć S F R . P ó źn iej je d n a k , w ra z z w łączen iem d róg V R T do eu ro p ejsk iej sieci tran sp o rto w ej, d o c en io n o k o rz y ś c i w y n ik a ją c e z o b słu g i k o n ty n en taln eg o ru ch u tran z y to w e g o . Po 1993 r. n a stą p ił k o lejn y zw ro t w kon cep cji p rzeb ieg u tras. R ealizo w an o n o w e p r o je k ty - tak że te, k tó re u w z g lę d n ia ły staran ia b u rm istrzó w N itry, Z v o len ia, B an sk ej B ystricy i P o p rad u o w zięcie ty c h m ia st p o d u w ag ę w planach rozw o ju d róg k o lejo w y ch .
O stateczn e ro z w ią z a n ie teg o p ro b le m u w ład ze RS zleciły je d n o s tc e naukow ej SU D O P -T ra d e sp o i. sr. o. K ośice. S tudium o b ejm u je 3 p o d sta w o w e w arian ty trasy B ra ty sła w a - U k ra in a (z a m ie rz e n ia d o ty czą ce p ołączeń z P o lsk ą p rzed staw io n o w [13]):
• w arian t p ó łn o c n y (p rz e z T rcn ćin - Ż ilin ę - P oprad - K ośice),
• w a ria n t śro d k o w y (p rz e z N itrę - Z v o le n - B a ń sk ą B y stricę - P o p rad - K ośice)
• w arian t p o łu d n io w y (3 m o żliw o ści rozw iązań: p rzez N itrę - Z v o len - K o śice, przez N itrę - L u ć e n e c - K o śice o ra z przez N itrę - Z v o len - K o śice in n ą trasą).
S ta n o w isk o p ra c o w n ik ó w U n iw e rsy te tu Ż iliń sk ieg o w Ż ilin ie [8] u z n a ją c e „w arian t pół
n o c n y ” za n ajb ard ziej o p ty m a ln y , p o k ry w a się z p o g ląd em Z ak ład u In ży n ierii R u ch u Insty
tu tu T ra n sp o rtu P o lite c h n ik i Ś ląskiej [7 ,11,13].U k o ń czo n e prace n ad „ w a ria n te m p ó łn o c
n y m ” w s k a z u ją n a m o ż liw o ść d o trz y m a n ia m ię d z y n a ro d o w y c h w y m a g a ń technicznych:
v = 2 50 k m - h ', i max = 12%o przy ru c h u m ieszan y m . W śród g łó w n y ch a rg u m e n tó w prze
m a w ia ją c y c h za ro z w ija n ie m „w arian tu p ó łn o c n e g o ” w y m ie n ia się:
R ozw ój tra n sp o rtu k o lejo w eg o . 213
• „ w a ria n t p o łu d n io w y ” B ra tisla v a - U k rain a u zu p ełn io n y ciąg iem k o le jo w y m gran ica R P - Ż ilin a - B ra tisla v a m a d łu g o ść 705 km ,
• d łu g o ś ć „ w a ria n tu p ó łn o c n e g o ” B ra tisla v a - Ż ilin a - U k rain a (520 k m ) u zu p ełn io n eg o o p o łą c z e n ie z R P w y n o si 554 km ,
• w a ria n t B ra tisla v a - N itra - L u ć e n e c - K o śice - U k rain a zap e w n ia ty lk o je d n o p o łą c z e n ie m ię d z y n a ro d o w e o m ijając p rz y sz łe tu ry sty c z n e cen tru m W y so k ic h i N isk ic h Tatr.
• „ w a ria n t p o łu d n io w y ” k o m p lik u je ru ch m ię d z y n a ro d o w y p ó łn o c - p o łu d n ie,
• „w a ria n t p ó łn o c n y ” stan o w i p rz e sła n k ę ro zw o ju g o sp o d arczeg o i tu ry sty c z n e g o p o p rz e z w p ro w a d z e n ie n a te ry to riu m S ło w acji m ię d z y n a ro d o w y c h p o c ią g ó w na k ie ru n k a c h w sch ó d - z a c h ó d i p ó łn o c - po łu d n ie.
R e a lizo w an e p rz e z K ated rę B u d o w y D róg Ż e la z n y c h p ra c e p o tw ie rd z a ją w o lę w ład z rz ą d o w y c h R S o ra z n a u k o w y c h U n iw e rsy te tu Ż ilin sk ieg o k o n ty n u o w a n ia k o sz to w n e g o i tru d n e g o te c h n ic z n ie p rz e d się w z ię c ia b u d o w y sieci V R T na te ry to riu m S ło w acji.
5. P O D S U M O W A N IE
P o m im o zn a c z n y c h tru d n o ści ek o n o m ic z n y c h k o leje p o lsk ie p ro w a d z ą od k ilk u lat o fen s y w n ą p o lity k ę na fo ru m m ię d z y n a ro d o w y m , w S ejm ie, n a liczn y ch k o n fe re n c ja c h i w d e b a tach sp e c ja listy c z n y c h . Z d a ją c so b ie sp raw ę ze sła b y c h stro n p rz ed sięb io rstw a i z a g ro ż e ń k ie ro w n ic tw o P K P zrę c z n ie e k sp o n u je te w alo ry tra n sp o rtu k o lejo w eg o , które n ajszy b ciej m o g ą p rz y n ie ść w y ra ź n y e fek t fin an so w y .
P ro w ad ząc k o n se k w e n tn ie d ziałaln o ść statu to w ą, nie z a p o m in a się przy ty m o re o rg a n iz a cji d o sto so w u ją c e p rz e d s ię b io rstw o do n o w y ch realió w p o lity c z n o -g o sp o d a rc z y c h . D o ty c h czaso w e d o św ia d c z e n ia n ie m o g ły się p rz y d a ć przy o k reślan iu strateg ii - esen cji p rz y sz ły c h d o k o n ań .
W y p a d a w y ra z ić n ad zie ję, że św iad o m e sw o ich m o c n y c h stro n P K P (p o ło żen ie g e o g ra ficzne, p o te n c ja ł g o sp o d a rc z y p ań stw a, w łasn e zaso b y m aterialn e) n ie z a n ie d b a p ie lę g n o w a nia ta k ic h w a rto śc i, ja k w ied za, zau fan ie k lien tó w , id e n ty fik u ją c y c h się z k o le ją p raco w n ik ó w i sz a c u n e k sp o łeczeń stw a.
L IT E R A T U R A
1. S ik o ra R.: R o zw ó j sieci k olejow ej m ię d z y n a ro d o w e g o z n aczen ia w P o lsc e - w y b ra n e p ro b lem y p ro g ra m o w a n ia . P rzeg ląd K o m u n ik a c y jn y , 7, 1995, s. 15 - 20.
2. R ap o rt k o ń co w y p rz e d się w z ię c ia b ad aw czo - ro zw o jo w eg o M in istra K o m u n ik a c ji R F N nr 9 0 7 3 2 /9 2 . „ O g ó ln a o c e n a ek o n o m ic z n a in w esty cji dróg tra n sp o rto w y c h ” , D G P K P , W ar
szaw a 1995.
3. P aw lick i J.: W arto ść teren u w ko sztach in w esty cji tra n sp o rto w y c h . M ateria ły k o n fe ren cy jn e „ N o w o c z e sn e te ch n o lo g ie w tra n sp o rc ie ” . P o lite c h n ik a R a d o m sk a , R adom 2 6 .0 9 .1 9 9 7 , s .56-66.
4. O błój K .: S tra te g ia su k c e su firm y. PW E , W arszaw a 1994.
5. P o m ia ry ru c h u sa m o c h o d o w e g o . N ie o p u b lik o w a n a p raca stu d en tó w In sty tu tu T ran sp o rtu P o lite c h n ik i Ś ląsk iej, K ato w ice 1997.
214 J. P aw lick i, I. C eliński i inni
6. S tra te g ia P K P 2015. S ynteza. W ersja II. D y rek cja G en eraln a PK P , Z arząd P K P , W arszawa 1997.
7. P aw lick i J.: P e rsp e k tív a m o d ern izacie ju ż n y c h ú sek o v V R T v P o l's k u . Z b o rn ík VII m ed zin áro d n ej k o n fe re n c ie „V y so k o ry ch lo stn é tra te ” , V y so k á Ś kola D o p rav y a Spojov.
Ż ilin a 12.1 1 .1 9 9 6 , s. 29-38.
8. G o m b ito v á J., M a lić e k I.: K v y b eru o p tim áln eh o varian tu V R T v SR. Z b o rn ík VIII m ed zin áro d n ej k o n fe re n c ie „ V y so k o ry ch lo stn é tra te ”, Ż ilin sk a U n iv erzita, Ż ilin a 11.11.
1997, s. 127-130.
9. M a lić e k I., G o m b ito v á J., S p án ik J.: S tav p rip rav y STN 7 3 6360 „G eo m etrick á poloha k o l’aje ż e le z n ić n y c h d ráh n o rm áln eh o ro zch o d u a je j u sp o riad an ie” . Z b ió r re fe ra tó w VII K o n feren cji M ię d z y n a ro d o w e j, Ż ilin a 12.11.1996, s.53-58.
10. G o m b ito v á J.: W p ro w ad zen ie linii d u ży ch prędkości do istn iejący ch stacji kolejow ych.
Z e sz y ty N a u k o w e P o litech n ik i Ś ląskiej, ser. „T ran sp o rt” z. 22, G liw ice 1994, s. 165 -1 7 2 . 11. P aw lick i J.: P ro g ra m ro z v o ja ju ż n y c h żele zn ićn y ch d o p rav n y ch c ie st v P o l’sku.
Z b o rn ík p red n áso k V I. V ed eck ej K o n feren cie, T ech n ick á U n iv erzita v Kosiciach.
K o śice 09. 1997, s.9 9 -1 0 8 .
12. M alićek I., G o m b ito v á J.: P ro b lem atik a n av rh o v an ia V R T n a S lovensku. K onferencia
„ B u d u c n o st v y so k o ry ch lo stn ej d o p rav y na S lo v en sk u v eu ro p sk o m k o tex te” , S tara Le
sna, 9 - 11.10. 1997. s 25 - 3 7 .
13. P aw lick i J., G o m b ito v á J„ M alićek I.: G eo m etry czn e ukształto w an ie to ró w linii dużych p ręd k o ści na k o le ja c h sło w ack ich i p olskich. Z eszy ty N au k o w e P o litech n ik i Śląskiej, ser. „ T ra n sp o rt” z.2 9 , G liw ice 1997, s. 73-82.
R ecen zen t: D r hab.inż. P aw eł Piec
A b s tr a c t
P erio d o f last few y ears has been the co u rse o f co n stan t stru g g lin g w ith n ew tasks fo r th e PK P . Q u a n tita tiv e an d q u alitativ e ch an g es have follow ed on the tran sp o rt m ar
ket. N e c e ssity o f re fo rm in g the firm and w o rk in g o u t th e n e w d ev e lo p m e n t strategy h as b een arised . T he article p resen ts o b serv atio n s a b o u t p ro b lem o f resp o n sib ility o f the state fo r re c o n stru c tio n an d d ev elo p m en t o f railw ay tran sp o rt in P o lan d . It has been em p h a siz e d , th a t th e state sh o u ld tak e th is resp o n sib ility in sp ite o f its difficult situ atio n . T h e p ro b lem o f co m p etitio n b etw een railw ay an d m o to r tran sp o rt has been also to u ch ed . T h e c o m p e titio n an d th e cu sto m er are the m o st im p o rtan t elem en ts of d ev e lo p in g strateg y . In early future on the tran sp o rt m arket w ill ap p ear the n ew com petitio n b etw e e n the P K P and W est-eu ro p ean railw ay. It is n ecessary to m o d ern ize the m ain railw ay lin es cro ssin g the b o rd er w ith S lovak R epublic in clu d in g Ż y w ie c - Z w ar
doń railw ay section.
