Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego
w 2017 r.
Warszawa 2018
Misja:
Kreowanie bezpiecznych i konkurencyjnych warunków świadczenia usług transportu kolejowego
Wizja:
Nowoczesny i otwarty urząd dbający o wysokie standardy wykonywania usług na rynku transportu kolejowego
Urząd Transportu Kolejowego Al. Jerozolimskie 134
02-305 Warszawa www.utk.gov.pl NIP: 526-26-95-081
W dokumencie użyto ikon ze strony www.flaticon.com stworzonych przez Freepik
ISBN 978-83-65709-25-7
Ignacy Góra
Prezes
Urzędu Transportu Kolejowego
Szanowni Państwo,
rok 2017 można nazwać czasem rekordów na kolei. Pozytywne trendy obserwowaliśmy zarówno w przewozach pasażerskich, jak i towarowych. Potwierdzają to szczegółowe analizy rynku przeprowadzone przez Urząd Transportu Kolejowego.
W minionym roku z usług kolei skorzystało ponad 303 mln podróżnych. Ostatni raz zbliżona do tego wyniku liczba pasażerów była odnotowana 15 lat wcześniej. Rok 2017 stał pod znakiem kolejnych inwestycji taborowych i zmian jakościowych obsługi podróżnych. Co ważne, przewoźnicy i zamawiający przykładają większą wagę do wymagań interoperacyjności. Z punktu widzenia pasażera to np. dostosowanie taboru do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Wyniki przewozów towarowych wskazują, że przełamana została tendencja spadkowa. Poza wzrostem masy przewiezionych towarów pierwszy raz od 2013 r. zanotowano wzrost przychodów z działalności operacyjnej przewoźników towarowych. Wyraźne ożywienie przełożyło się na prawie dwu i pół krotne zwiększenie dochodu całej branży z 180 mln PLN w 2016 r. do 440 mln PLN w 2017 r.
Kolejny rok obserwowaliśmy dynamiczny wzrost przewozów intermodalnych. Pod względem masy wzrosły one o ponad 14%.
W latach 2013-2017 systematycznie wzrastały przewozy w wymianie międzynarodowej z Chinami.
Należy spodziewać się, że Polska ze względu na swoje korzystne położenie geograficzne wykorzysta szansę i przewozy towarowe, a zwłaszcza transport intermodalny przez nasz kraj będzie nadal wzrastał.
W drugiej połowie 2017 r. na wielu odcinkach linii kolejowych rozpoczęły się inwestycje infrastrukturalne. Wymagają one właściwej koordynacji działań zarządców oraz przewoźników.
Prowadzone prace mają doprowadzić do skrócenia czasów przejazdów, podniesienia bezpieczeństwa transportu kolejowego, komfortu podróży oraz likwidacji barier utrudniających przewóz ładunków.
Zapraszam Państwa do lektury raportu „Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego w 2017 r.”. Jestem przekonany, że opracowanie UTK będzie cennym źródłem informacji oraz okaże się pomocne w podejmowaniu decyzji biznesowych.
Z wyrazami szacunku
Spis treści
1. Spis skrótów i pojęć ... 5
2. Przewozy pasażerskie ... 10
2.1. Funkcjonowanie rynku przewozów pasażerskich w Polsce ...10
2.2. Podstawowe parametry rynku przewozów pasażerskich ...15
2.3. Stacje z największą liczbą pasażerów w Polsce ...19
2.4. Licencjonowanie przewozów pasażerskich ...20
2.5. Rynek przewozów pasażerskich ...22
2.6. Zatrudnienie i wyniki finansowe przewoźników pasażerskich ...26
2.7. Oferta przewoźników ...29
2.8. Ocena jakości usług – punktualność ...35
2.9. Dynamika przewozów pasażerskich w Polsce na tle innych krajów Europy ...38
3. Przewozy towarowe ... 42
3.1. Podstawowe parametry rynku przewozów towarowych w 2017 r. ...42
3.2. Główne grupy towarowe ...43
3.3. Średnia prędkość pociągów towarowych ...52
3.4. Licencjonowanie przewozów towarowych ...55
3.5. Rynek przewoźników towarowych ...56
3.6. Zatrudnienie i wyniki działalności przewoźników towarowych ...59
3.7. Przewozy towarowe w komunikacji międzynarodowej ...61
3.8. Znaczenie wybranych przejść granicznych i portów morskich dla transportu w komunikacji międzynarodowej ...67
3.9. Przewozy intermodalne ...71
3.10. Przewozy towarów niebezpiecznych ...80
3.11. Dynamika przewozów towarowych w Polsce na tle innych krajów Europy ...84
4. Infrastruktura kolejowa ... 87
4.1. Funkcjonowanie zarządców infrastruktury ...87
4.2. Zatrudnienie i wyniki finansowe zarządców infrastruktury ...89
4.3. Parametry linii kolejowych...90
4.4. Obiekty infrastruktury usługowej ...94
4.5. Inwestycje infrastrukturalne a interoperacyjność systemu kolei ...96
4.6. Przepustowość towarowej infrastruktury punktowej ...98
4.7. Inwestycje PKP PLK w 2017 r. ... 101
4.8. Realizacja Krajowego Programu Kolejowego ... 102
4.9. Opłaty za dostęp do infrastruktury ... 105
4.10. Korytarze RFC5 i RFC8 ... 106
4.11. Infrastruktura kolejowa w Europie ... 108
5. Tabor kolejowy ...113
5.1. Struktura taboru przewoźników pasażerskich normalnotorowych ... 113
5.2. Realizacja wymogów interoperacyjności w zakresie taboru pasażerskiego w 2017 r... 117
5.3. Struktura taboru kolejowego przewoźników towarowych ... 121
5.4. Realizacja wymogów interoperacyjności w zakresie taboru towarowego w 2017 r. ... 123
5.5. TSI Hałas – wymagania wobec taboru ... 124
5.6. Rynek właścicieli i dysponentów wg danych Krajowego Rejestru Pojazdów ... 127
SPIS TABEL ...131
SPIS RYSUNKÓW ...132
1. Spis skrótów i pojęć
Przedsiębiorcy kolejowi, spółki
1. Arriva RP - ARRIVA RP sp. z o.o.
2. Barter - Barter S.A.
3. Bartex - Bartex sp. z o.o.
4. BCT - Bałtycki Terminal Kontenerowy Sp. z o.o.
5. BLS - BLS AG
6. Captrain Polska - Captrain Polska sp. z o.o.
7. Cargo Przewozy Tow. - Cargo Przewozy Towarowe, Transport sp. z o.o. sp.k.
8. CARGOTOR - CARGOTOR sp. z o.o.
9. Ciech Cargo - CIECH Cargo sp. z o.o.
10. CD Cargo Poland - CD Cargo Poland sp. z o.o.
11. CL Łosośna - Centrum Logistyczne w Łosośnej sp. z o.o.
12. Colas Rail - Colas Rail Polska sp. z o.o.
13. CTL Express - CTL Express Sp. z o.o.
14. CTL Logistics - CTL Logistics sp. z o.o.
15. CTL Maczki – Bór - CTL Maczki - Bór S.A.
16. CTL Rail - CTL Rail Sp. z o.o.
17. CTL Train - CTL Train sp. z o.o.
18. DB Cargo Polska - DB Cargo Polska S. A.
19. DB Cargo Spedkol - DB Cargo Spedkol sp. z o.o.
20. DB Kolchem - DB Schenker Rail Kolchem sp. z o.o.
21. DCT - DCT Gdańsk S.A.
22. Depol - Przedsiębiorstwo Obrotu Surowcami Wtórnymi „Depol”
sp. z o.o.
23. DSDiK - Dolnośląska Służba Dróg i Kolei we Wrocławiu
24. Ecco Rail - ECCO Rail sp. z o.o.
25. Euronaft - Euronaft Trzebinia sp. z o.o.
26. Euroterminal Sławków - „Euroterminal Sławków” sp. z o.o.
27. Eurotrans - EUROTRANS sp. z o.o.
28. F.H.U. Orion Kolej - F.H.U. „ORION Kolej” Krzysztof Warchoł 29. Freightliner PL - Freightliner PL sp. z o .o.
30. Grupa Azoty „KOLTAR” - Grupa Azoty „KOLTAR” sp. z o.o.
31. HSL Polska - HSL Polska sp. z o.o.
32. Infra SILESIA - Infra SILESIA S.A.
33. Inter Cargo - Inter Cargo sp. z o.o.
34. JSK - Jastrzębska Spółka Kolejowa sp. z o.o.
35. Karpiel - „Karpiel” sp. z o.o.
36. Kolej Bałtycka - „Kolej Bałtycka” S.A.
37. Koleje Dolnośląskie - Koleje Dolnośląskie S.A.
38. Koleje Małopolskie - „Koleje Małopolskie” sp. z o.o.
39. Koleje Mazowieckie - „Koleje Mazowieckie – KM” sp. z o.o.
40. Koleje Śląskie - Koleje Śląskie sp. z o.o.
41. Koleje Wielkopolskie - Koleje Wielkopolskie sp. z o.o.
42. KP Kotlarnia - Kopalnia Piasku ,,Kotlarnia” S.A.
43. KP Kotlarnia Linie Kolejowe - „Kopalnia Piasku Kotlarnia – Linie Kolejowe” sp. z o.o.
44. Logistics&Transport
Company - Logistics&Transport Company sp. z o.o.
45. Lotos Kolej - „Lotos Kolej” sp. z o.o.
46. LTE Polska LTE Polska sp. z o.o.
47. LW Bogdanka - Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A.
48. ŁKA lub Łódzka Kolej
Aglomeracyjna - „Łódzka Kolej Aglomeracyjna” sp. z o.o.
49. Majkoltrans - „MAJKOLTRANS” sp. z o.o.
50. Moris - MORIS sp. z o.o.
51. NKN Usługi Kolejowe - NKN Usługi Kolejowe sp. z o.o.
52. Omniloko - OMNILOKO sp. z o.o.
53. Orlen Koltrans - ORLEN KolTrans sp. z o.o.
55. OT Rail - OT RAIL sp. z o.o.
56 PCC Intermodal - PCC Intermodal S.A.
57. PKM - Pomorska Kolej Metropolitalna S.A.
58. PKP Cargo - PKP CARGO S.A.
59. PKP Cargo Service - PKP CARGO SERVICE sp. z o.o.
60. PKP Energetyka - PKP Energetyka S.A.
61. PKP Intercity lub PKP IC - „PKP INTERCITY” S.A.
62. PKP LHS - PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa sp. z o.o.
63. PKP PLK - PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
64. PKP SKM lub
SKM w Trójmieście - PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście sp. z o.o.
65. PMT Linie Kolejowe - „PMT Linie Kolejowe” sp. z o.o.
66. PNI Warszawa - Przedsiębiorstwo Napraw Infrastruktury sp. z o.o.
w upadłości likwidacyjnej 67. Pol-Miedź Trans - Pol–Miedź Trans sp. z o.o.
68. Polzug - Polzug Intermodal Polska sp. z o.o.
69. POZ BRUK - POZ BRUK sp. z o.o. sp.j.
70. PPMT - Pomorskie Przedsiębiorstwo Mechaniczno – Torowe sp. z o.o.
71. Przewozy Regionalne lub
POLREGIO - „Przewozy Regionalne” sp. z o.o.
72. PUK Kolprem - Przedsiębiorstwo Usług Kolejowych KOLPREM sp. z o.o.
73. Rail Polska - Rail Polska sp. z o.o.
74. SKM Warszawa lub SKM
w Warszawie - Szybka Kolej Miejska sp. z o.o.
75. SKPL Cargo - SKPL Cargo sp. z o.o.
76. STK - STK S.A.
77. Torpol - Torpol S.A.
78. Track Tec Logistics - TRACK TEC Logistics sp. z o.o.
79. Track Tec Rail - Track Tec Rail sp. z o.o.
80. Trakcja PRKiI - Trakcja PRKiI S.A.
81. Transchem - Transchem sp. z o.o.
82. UBB - Usedomer Bäderbahn GmbH
83. UBB Polska - UBB Polska sp. z o.o.
84. WAM - WAM sp. z o.o.
85. Wiskol - Wiskol sp. z o.o. sp. k.
86. WKD - Warszawska Kolej Dojazdowa sp. z o.o.
87. ZIK Sandomierz - Zakład Inżynierii Kolejowej sp. z o.o.
88. ZPiS „SPEDKOKS” - Zakład Przewozów i Spedycji „SPEDKOKS” sp. z o.o.
89. ZPNTMiU „TABOR” - Zakłady Produkcyjno-Naprawcze Taboru Maszyn i Urządzeń „TABOR” M. Dybowski s.j.
90. Grupa CTL - Spółki CTL Logistics sp. z o.o., CTL Północ sp. z o.o. i CTL Train sp. z o.o.
91. Grupa DB - Spółki DB Cargo Polska S.A. i DB Cargo Spedkol sp. z o.o.
92. Grupa PKP - Spółki PKP Cargo S.A., PKP Cargo Service sp. z o.o., PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa sp. z o.o.
93. DB - Deutsche Bahn
Instytucje i organizacje
1. CUPT - Centrum Unijnych Projektów Transportowych
2. EUAR - Agencja Kolejowa Unii Europejskiej
3. Eurostat - Europejski Urząd Statystyczny
4. GUS - Główny Urząd Statystyczny
5. IRG-Rail - Independent Regulators’ Group – Rail (Grupa Niezależnych Regulatorów Rynku Kolejowego)
6. MI - Ministerstwo Infrastruktury
7. MIR - Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju
8. UIC - Union Internationale Des Chemins De Fer (Międzynarodowy Związek Kolei)
9. UTK - Urząd Transportu Kolejowego
10. Prezes UTK - Prezes Urzędu Transportu Kolejowego
Regulacje prawne
1. dyrektywa 2012/34/UE
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego
2. TSI Techniczne Specyfikacje Interoperacyjności
3. TSI „Hałas” -
TSI NOI 2011 (Dz. U. UE L 99 z dnia 13 kwietnia 2011 r.);
TSI NOI 2014 (Dz. Urz. UE L 356 z dnia 12 grudnia 2014 r.)
4. TSI „Sterowanie” -
TSI CCS 2006 (Dz. U. UE L 342 z dnia7 grudnia 2006 r.
ze zm.);TSI CCS 2012 (Dz. Urz. UE L 51 z dnia 23 lutego 2012 r. ze zm.);TSI CCS 2016 (Dz. Urz. UE L 158 z dnia 15 czerwca 2016 r.)
5. TSI „Wagony towarowe”
TSI WAG 2006 (Dz. U. UE L 344 z dnia 8 grudnia 2006 r.);TSI WAG 2013 (Dz. U. UE L 104 z dnia 12 kwietnia 2013 r.)
6.
TSI Loc&Pass z 2011 r. lub TSI „Tabor – lokomotywy i tabor pasażerski”
-
Decyzja Komisji nr 2011/291/UE z dnia 26 kwietnia 2011 r. w sprawie technicznej specyfikacji
interoperacyjności odnosząca się do podsystemu „Tabor – lokomotywy i tabor pasażerski” (Dz. Urz. UE L 139 z 26 maja 2011 r., s. 1 ze zm.)
7. TSI PRM 2014 -
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1300/2014 z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie technicznych specyfikacji interoperacyjności odnoszących się do dostępności systemu kolei Unii dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej możliwości poruszania się (Dz. U. UE L 356 z dnia 12 grudnia 2014 r.)
8. ustawa o publicznym
transporcie zbiorowym - Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym
transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2136 ze zm.)
9. ustawa o transporcie
kolejowym - Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2117 ze zm.)
Trasy pociągów zgodnie z Regulaminem Sieci Zarządcy PKP PLK 1. L (M, W, P, T, Z, S) - lokomotywy luzem
2. T (A, B, C, G, R, B, D, P, N, M,
L, K, T, S, H) - pociągi towarowe
3. TC, TD - pociągi intermodalne (międzynarodowe TC, krajowe TD)
4. TM - do przewozów masowych w ładownych i próżnych
składach całopociągowych, w komunikacji krajowej
Pozostałe pojęcia
1. CEF - Connecting Europe Facility (Fundusz "Łącząc Europę")
2. ECM - podmioty odpowiedzialne za utrzymanie taboru
3. ERTMS - European Rail Traffic Management System (Europejski System Zarządzania Ruchem Kolejowym)
4. e-SEPE - Elektroniczny System Ewidencji Pracy Eksploatacyjnej 5. ETCS - European Train Control System (Europejski System
Sterowania Pociągiem)
6. Eurobalisa - element urządzeń przytorowych systemu. ERTMS/ETCS
7. EZT - elektryczny zespół trakcyjny
8. GSM-R - GSM for Railways, Kolejowa Sieć GSM
9. KPK - Krajowy Program Kolejowy
10. Licencja -
potwierdzenie zdolności przedsiębiorcy do wykonywania funkcji przewoźnika kolejowego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych państw członkowskich UE lub państw członkowskich
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym 11. magistrala węglowa - linie kolejowa 131 oraz 201
12. NVR - krajowy rejestr pojazdów kolejowych
13. „Nadoodrzanka” - linia kolejowa nr 273
14. pas-km - pasażerokilometr
15. poc-km - pociągokilometr
16. POiIŚ - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
17. RID - regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych
19. SBB - Schweizerische Bundesbahnen
20. SMGS - umowa o międzynarodowej kolejowej komunikacji
towarowej
21. SZT - spalinowy zespół trakcyjny
22. TEU - ekwiwalent jednostki 20 stopowej. 1 kontener 20'równa się wartości 1 TEU.
23. tono-km - tonokilometr
2. Przewozy pasażerskie
2.1. Funkcjonowanie rynku przewozów pasażerskich w Polsce
Przewozy pasażerskie w Polsce wykonują licencjonowani przewoźnicy kolejowi. Przewozy mogą być wykonywane w ramach:
• usług publicznych;
• przewozów komercyjnych;
• przewozów okazjonalnych.
Przewozy pasażerskie w transporcie kolejowym obecnie są wykonywane na zlecenie 18 organizatorów zawierających umowy o świadczenie usług publicznych: ministra właściwego ds. transportu, marszałków województw i Prezydenta m.st. Warszawy. Zakres i czas obowiązywania umów jest ustalany przez poszczególnych organizatorów indywidualnie. Na przykład województwo mazowieckie posiada jedną umowę wieloletnią z operatorem Koleje Mazowieckie oraz z WKD. Obie umowy obowiązują do 2024 r.
Natomiast województwo wielkopolskie posiada trzy umowy z Przewozami Regionalnymi obowiązujące do 2020 r. oraz z Kolejami Wielkopolskimi do 2025 r. Innym przykładem jest województwo małopolskie, które posiadało umowy roczne zawarte z trzema operatorami: Przewozami Regionalnymi, Kolejami Małopolskimi i Kolejami Śląskimi. Zakres różni się więc od modelu zastosowanego przez poszczególnych organizatorów. Łącznie w 2017 r. operatorzy otrzymali dofinansowanie na świadczenie usług publicznych w wysokości 566 mln PLN z budżetu państwa (więcej o 16 mln PLN w porównaniu do 2016 r.) i 1 536 mln PLN (więcej o 94 mln PLN w porównaniu do 2016 r.) z samorządów.
Wykaz organizatorów i operatorów posiadających zawarte z nimi umowy
organizator operatorzy
Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa PKP Intercity
Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Koleje Dolnośląskie Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Arriva RP
Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Przewozy Regionalne
Łódzka Kolej Aglomeracyjna
Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
Przewozy Regionalne Koleje Małopolskie Koleje Śląskie
Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Koleje Mazowieckie
Warszawska Kolej Dojazdowa
Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Przewozy Regionalne
PKP SKM w Trójmieście
Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w Katowicach Przewozy Regionalne Koleje Śląskie Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego Przewozy Regionalne Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Przewozy Regionalne
Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu Przewozy Regionalne Koleje Wielkopolskie Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Przewozy Regionalne
Urząd Miasta Stołecznego Warszawa SKM w Warszawie
Oprócz przewozów użyteczności publicznej, przewoźnicy mogą wykonywać przewozy komercyjne w ramach otwartego dostępu. Są to przewozy, na które przewoźnik nie otrzymuje dofinansowania w przypadku niewystarczających wpływów z biletów. Realizacja połączeń komercyjnych na trasach krajowych i międzynarodowych wymaga wydania przez Prezesa UTK decyzji o przyznaniu otwartego dostępu. Przewoźnik, który otrzyma taką decyzję, może ubiegać się o dostęp do infrastruktury kolejowej u zarządcy infrastruktury na wskazanej trasie. Regulacje te nie dotyczą połączeń, na które podpisano umowę z organizatorem publicznego transportu zbiorowego.
W przypadku wniosków o przyznanie otwartego dostępu złożonych w 2017 r. Prezes UTK badał, czy nowe połączenie komercyjne nie wpłynie negatywnie na równowagę ekonomiczną połączeń funkcjonujących na podstawie umów o świadczenie usług publicznych tylko na wniosek uprawnionych podmiotów.
W przypadku pism złożonych przed 30 grudnia 2016 r. analiza taka była konieczna dla każdego wniosku.
Podczas analizy Prezes UTK brał pod uwagę zarówno potencjalne korzyści dla pasażerów wynikające z rozwoju konkurencji, w tym m.in. zwiększenie liczby dostępnych połączeń, atrakcyjność oferty dla osób, które dotychczas nie korzystały z transportu kolejowego, skomunikowanie obszarów atrakcyjnych turystycznie lub obszarów z niezadowalającą ofertą przewozową, jak i ryzyka związane z potrzebami pasażerów korzystających z już dostępnych pociągów oraz natężeniem ruchu na linii kolejowej.
W niektórych przypadkach w wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzano, że proponowana oferta nastawiona jest na przejęcie pasażerów pociągów służby publicznej i nie wniesie „wartości dodanej”
do przewozów kolejowych oraz doprowadzi do spadku przychodów operatora. Skutkowałoby to koniecznością ograniczenia jednolitej i spójnej oferty przewozów służby publicznej. W takich przypadkach wydawana była decyzja odmawiająca przyznania otwartego dostępu.
W przypadku wniosków, dla których analiza wykazała, że oferta stanowić będzie uzupełnienie przewozów służby publicznej i przyniesie korzyści w rozwoju rynku kolejowych przewozów pasażerskich, przewoźnikom były wydawane decyzje przyznające otwarty dostęp na trasie krajowej.
W 2017 r. otwarty dostęp otrzymali przewoźnicy:
• PKP Intercity – 20 tras;
• Arriva RP – 8 tras;
• Koleje Dolnośląskie – 1 trasa;
• PKP Cargo – 1 trasa.
Dodatkowo w 2017 r. Prezes UTK wydał pierwszą w historii decyzję w sprawie otwartego na trasę międzynarodową dla przewoźnika z innego kraju członkowskiego UE. Była to decyzja o otwartym dostępie dla czeskiego LEO Express a.s. na trasę Kraków – Praga. Łącznie w 2017 r. Prezes UTK wydał
31 decyzji przyznających otwarty dostęp dla przewoźników (30 na trasy krajowe i 1 na trasę międzynarodową).
W 2017 r. przewoźnicy mieli również możliwość realizowania przewozów komercyjnych, które nie wymagały uzyskania decyzji Prezesa UTK o przyznaniu otwartego dostępu. Taką możliwość dawały przepisy przejściowe ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, które obowiązywały do 31 grudnia 2017 r. Z tej możliwości skorzystali m.in. PKP Intercity, Koleje Dolnośląskie i Arriva RP.
Ostatnim sposobem wykonywania przewozów są przewozy okazjonalne. Przewóz okazjonalny to jednorazowy przewóz pasażerski mający na celu zaspokojenie potrzeb przewozowych nieprzewidzianych w realizowanych na danej linii przewozach w ramach umowy o świadczenie usług publicznych lub na podstawie decyzji o przyznaniu otwartego dostępu. Realizacja takiego przewozu powinna wynikać z potrzeby zapewnienia dowozu osób na mające się odbyć wydarzenie (festiwal, mecz, koncert, zjazd, inne masowe spotkanie), czy też wynikać z realizacji zamówionego przewozu dedykowanego np. na wyjazd biznesowy, integracyjny, kolonijny itd. Przewóz okazjonalny różni się od regularnego przewozu osób tym, że ma precyzyjnie, z góry określony, konkretny jednorazowy cel, w jakim jest realizowany. Przewozem okazjonalnym może zatem być dowóz kibiców na regaty żeglarskie.
Nie będzie nim jednak uruchomienie w sezonie letnim dodatkowych pociągów w celu zapewnienia dojazdów na wypoczynek.
Należy mieć jednak na uwadze, że „jednorazowy” charakter, jakim odznaczać powinny się pasażerskie przewozy okazjonalne, nie może być traktowany wyłącznie jako jeden przejazd tam i z powrotem. Może się bowiem okazać, że charakter wydarzenia wymaga dowozu wielu osób, większą liczbą pociągów, także z miejsc zlokalizowanych w różnych obszarach kraju, na różnych trasach. W takiej sytuacji, pomimo realizacji przewozu różnymi trasami i wieloma pociągami, wciąż możemy mówić o przewozie jednorazowym, ponieważ ma on na celu dowóz osób na jedno wydarzenie. W 2017 r. przewozy okazjonalne stanowiły jedynie ok. 0,05% w ogólnej liczbie pasażerów.
Rys. 1. Udziały przewozów o charakterze usług publicznych i komercyjnych w liczbie przewiezionych pasażerów, pracy przewozowej oraz pracy eksploatacyjnej w 2017 r.
Posiadając podpisaną umowę o świadczenie usług publicznych lub decyzję o otwartym dostępie licencjonowany przewoźnik składa wniosek o przydzielenie trasy pociągów (zdolności przepustowej) w terminie określonym w regulaminie sieci. Następnie zarządca infrastruktury kolejowej w oparciu
97%
89% 92%
3%
11% 8%
0%
25%
50%
75%
100%
liczba pasażerów praca przewozowa praca eksploatacyjna
przewozy komercyjne
przewozy o charakterze usług publicznych
o ustalenia pierwszeństwa z ustawy o transporcie kolejowym przydziela zdolność przepustową na odpowiednich zasadach (do 30 grudnia 2016 r. określało je rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 5 czerwca 2014 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2014 r. poz. 788 z późn. zm.), a od 11 kwietnia 2017 r. - rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 7 kwietnia 2017 r. w sprawie udostępniania infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 755).
W 2017 r. pociągi kursowały na podstawie:
• Rocznego Rozkładu Jazdy - trasa jest przydzielana w terminach ustalonych przez zarządcę przed wejściem w życie rozkładu jazdy lub podczas jego aktualizacji;
• Indywidualnego Rozkładu Jazdy – trasa pociągu jest przydzielana w ramach wolnej zdolności przepustowej w okresie obowiązywania Rocznego Rozkładu Jazdy, po upływie terminu na składanie wniosków o przydzielenie zdolności przepustowej w ramach Rocznego Rozkładu Jazdy pociągów;
• Zastępczego Rozkładu Jazdy – wprowadzany przez PKP PLK w ramach zmiany Rocznego Rozkładu Jazdy wynikającej z prowadzonych na sieci inwestycji, remontów lub utrzymania linii kolejowych.
Pomimo że rozkład jazdy ustalany jest raz w roku, możliwe są jego korekty, które wynikają z prowadzonych na sieci PKP PLK prac inwestycyjnych, remontowych lub utrzymaniowych. W rozkładzie jazdy pociągów 2016/2017 PKP PLK wprowadziła 5 Zastępczych Rozkładów Jazdy, które obowiązywały od: 11 grudnia 2016 r., 12 marca, 11 czerwca, 3 września i 15 października 2017 r.
W roku 2017 w przewozach pasażerskich udało się przekroczyć 300 mln pasażerów. Tendencja wzrostowa była widoczna już w 2015 i 2016 r.
Wzrost liczby pasażerów zanotowano zarówno w przypadku przewozów dalekobieżnych, jak również przewozów regionalnych, a także w obrębie dużych miast.
2.2. Podstawowe parametry rynku przewozów pasażerskich
W roku 2017 odnotowano wzrost na rynku przewozów pasażerskich, zarówno w liczbie przewiezionych pasażerów, jak i w wykonanej pracy przewozowej. Z usług przewoźników skorzystało blisko 303,6 mln pasażerów, o prawie 3,8% więcej niż w roku poprzednim. Po raz ostatni zbliżona do tego wyniku liczba pasażerów skorzystała z usług kolei w 2002 r. (304,1 mln), a więc 15 lat wcześniej.
Rys. 2. Liczba pasażerów w kolejowych przewozach pasażerskich w latach 2008-2017 (przewozy normalnotorowe)
W 2017 r. wykonano pracę przewozową o blisko 6% większą niż w roku poprzednim. Wyniosła ona 20,3 mld pasażerokilometrów.
Rys. 3. Praca przewozowa w kolejowych przewozach pasażerskich w latach 2008-2017 (przewozy normalnotorowe)
Przewoźnicy pasażerscy wykonali pracę eksploatacyjną na poziomie 162,3 mln pociągokilometrów.
W porównaniu z 2016 r. wartość ta wzrosła o 1,4%, co oznacza, że pociągi przewoźników pasażerskich przejechały o ok. 2,3 mln km więcej.
292,2
283,3
261,8
264,1
273,9 270,4 269,1 280,3
292,5
303,6
250 260 270 280 290 300 310
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
m ln p as aż er ó w
20 255
18 679
17 907 18 164
17 860
16 797
16 071 17 443
19 181
20 321
15 000 16 000 17 000 18 000 19 000 20 000 21 000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
mln pasażerokilometrów
Rys. 4. Praca eksploatacyjna w kolejowych przewozach pasażerskich w latach 2008-2017 (przewozy normalnotorowe)
Rys. 5. Liczba (w mln) i udział (w %) odprawionych pasażerów w poszczególnych województwach w 2017 r.
W województwie mazowieckim odprawiono w 2017 r. 102,3 mln pasażerów. W porównaniu do 2016 r.
liczba podróżnych wzrosła o 1,2 mln pasażerów. Pomimo tego wzrostu udział samego województwa w całym rynku spadł o niecały 1 pkt procentowy. Na wysoki, w porównaniu do innych województw, wynik województwa mazowieckiego wpływ ma komplementarna siatka połączeń różnych przewoźników.
W województwie pomorskim, drugim pod względem liczby odprawionych pasażerów, również miał miejsce wzrost w wartościach bezwzględnych. W 2016 r. odprawiono tam 53,7 mln pasażerów, a w 2017 r. 55,5 mln. Jeśli chodzi o udział, to pozostał on na niezmienionym poziomie.
142,6
139,4
145,7
143,3 144,1
137,1
135,4 143,4
160,0 162,3
120 130 140 150 160 170
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
mln pociągokilometrów
102,3 33,7%
55,5 18,3%
27,1 8,9% 24,9
8,2% 20,4 6,7% 16,6
5,5% 12,9 4,3% 9,1
3,0%
8,1 2,7% 5,2
1,7% 4,7 1,6%
4,9 1,6%
3,7 1,2% 3,4
1,1%
2,7 0,9%
2,1 0,7%
0 40 80 120
mln
Województwem z największym wzrostem liczby podróżnych było województwo łódzkie – z 9,7 mln w 2016 r. do 12,9 mln w 2017 r. (wzrost o ponad 33%). Udział tego województwa w ogóle odprawionych pasażerów wzrósł o 1 pkt procentowy.
Liczba odprawionych pasażerów wzrosła w znaczącym stopniu również w województwie dolnośląskim (o 2,5 mln, wzrost o 11%) i małopolskim (o 1 mln, wzrost o 7%).
Rys. 6. Liczba przejazdów na 1 mieszkańca województwa w latach 2012-2017
Jak popularny jest transport kolejowy, pokazuje wskaźnik wykorzystania kolei, czyli liczba przejazdów (odprawionych pasażerów) przypadająca na 1 mieszkańca województwa. W stosunku do ubiegłego roku wzrósł on w całej Polsce o 0,3 z wartości 7,6 do 7,9 przejazdów na mieszkańca kraju. Tylko województwa pomorskie, mazowieckie i dolnośląskie zanotowały częstotliwość podróży koleją wyższą od wskaźnika ogólnopolskiego. Do celów związanych z obliczeniem tego wskaźnika wykorzystano dane GUS o liczbie mieszkańców województw w poszczególnych latach.
Podobnie jak w 2016 r. najwyższy wskaźnik wykorzystania kolei odnotowany został w województwie pomorskim, gdzie wyniósł on 24 (wzrost o 0,7 przejazdu na 1 mieszkańca). Kolejnym województwem w zestawieniu jest województwo mazowieckie, gdzie również odnotowano wzrost do 19,1
(o 0,2 przejazdu na 1 mieszkańca). Trzecie miejsce w zestawieniu zajmuje województwo dolnośląskie z liczbą 8,6 przejazdów. W porównaniu do 2016 r. liczba przejazdów wzrosła w tym regionie o 0,9 przejazdu na 1 mieszkańca.
W porównaniu do poprzedniego roku, w 2017 r. wskaźnik spadł w województwach wielkopolskim i lubelskim. Spadki w tych regionach można tłumaczyć pracami modernizacyjnymi na dużą skalę. Należy mieć jednak na uwadze, że po ustaniu utrudnień na poszczególnych liniach pasażerowie chętnie wracają na kolej, dlatego należy się spodziewać, że w przyszłości poziom wykorzystania w tych województwach będzie wzrastał.
W pozostałych województwach zostały odnotowane wzrosty wynoszące od 0,1 do 0,4 przejazdu na 1 mieszkańca. Na lepsze wyniki wpływ miała zarówno większa liczba pasażerów korzystających z oferty PKP Intercity, jak również rozwijanie siatki połączeń związanych z obsługą ruchu aglomeracyjnego.
W 2017 r. do podróżowania koleją mogło zachęcać wiele czynników. Okres ten stał pod znakiem kolejnych inwestycji taborowych i zmian jakościowych obsługi podróżnych. Nowy tabor został kupiony przez kilku przewoźników, na bieżąco modernizowany był też tabor używany (m.in. składy EN57). Co ważne, przewoźnicy i zamawiający przykładają większą wagę do wymagań interoperacyjności. Warto zaznaczyć, że znaczna część nowego taboru eksploatowanego w naszym kraju została wyprodukowana w Polsce.
Inwestycje taborowe są planowane przez wszystkich przewoźników również w następnych latach, a wśród nich przedstawiane są plany taborowe, w których inwestycje sięgają kilku miliardów PLN.
W 2017 r. oprócz nowego taboru przewoźnicy zaproponowali pasażerom rozwiązania w zakresie ofert biletowych nawiązujących do idei wspólnego biletu, takich jak Pakiet Podróżnika przygotowany przez Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa oraz PKP czy Wspólny Bilet Samorządowy. Rozwijane były także oferty, w których kolej jest wykorzystywana jako ważna część transportu miejskiego. Wielu przewoźników rozwijało inicjatywy, które miały zachęcić podróżnych do korzystania z usług kolei. Wśród nich były oferty promocyjne czy uruchamianie pociągów specjalnych. W drugiej połowie 2017 r. na wielu odcinkach rozpoczęły się inwestycje infrastrukturalne, które wymagają właściwej koordynacji działań zarządców oraz przewoźników. Tylko wtedy, gdy uda się zminimalizować utrudnienia dla pasażerów podczas remontów, można myśleć o unikaniu trendu odwracania się pasażerów od kolei.
2.3. Stacje z największą liczbą pasażerów w Polsce
Z analizy UTK wynika, że w 2017 r. 25% wszystkich pasażerów wsiadało i wysiadało na 10 największych stacjach: Warszawa Śródmieście, Poznań Główny, Wrocław Główny, Warszawa Wschodnia, Kraków Główny, Warszawa Centralna, Warszawa Zachodnia, Katowice, Gdynia Główna i Gdańsk Główny.
Na każdej z nich wymiana pasażerska wyniosła ponad 10 mln pasażerów rocznie i ponad 25 tys. dziennie.
W ostatnich trzech lat kolej odzyskiwała i przyciągała nowych pasażerów dzięki lepszej ofercie czasowej i nowemu taborowi na niektórych trasach. Liczba pasażerów wzrosła w tym czasie na wszystkich największych stacjach poza Warszawą Śródmieście. Liczba pasażerów w całym kraju zwiększyła się w ostatnich trzech latach o ok. 12%, podczas gdy na największych stacjach było to ok. 30%. Największe stacje dodatkowo zyskiwały więc na znaczeniu, zwiększając swój udział w rynku z ok. 22% do ok. 25%.
Największą stacją w Polsce pod względem liczby pasażerów jest Warszawa Śródmieście. Drugą stacją jest Poznań Główny, a trzecią Wrocław Główny. W pierwszej dziesiątce znajdują się aż 4 stacje ze stolicy, co pokazuje, że kolej odgrywa istotną rolę w obsłudze obszaru metropolitalnego Warszawy. Również duże znaczenie kolei aglomeracyjnych pokazują wysokie wyniki na dwóch stacjach w Trójmieście.
Największy wzrost w analizowanym okresie 2014-2017 miał miejsce na stacji Kraków Główny i wynikał z rozwoju połączeń aglomeracyjnych oraz odbudowy połączeń dalekobieżnych z wykorzystaniem zmodernizowanych tras. Podobnie sytuacja przedstawiała się na stacji Wrocław Główny.
Drugi największy wzrost miał miejsce na stacji Warszawa Centralna. To potwierdza powrót pasażerów do kolei po oddaniu do użytku zmodernizowanych linii i wprowadzeniu nowego taboru dalekobieżnego.
Najwięcej pociągów zatrzymywało się na stacji Warszawa Zachodnia – średnio w dobie zatrzymywały się tu 962 składy.
Kluczową kwestią jest dostosowanie stacji do obsługi pasażerów o ograniczonej możliwości poruszania się. Są to osoby z niepełnosprawnościami, ale także osoby starsze, podróżujące z dziećmi, rowerem, dużym bagażem itp. W 2017 r. tylko 3 z 10 największych stacji były dostosowane do potrzeb pasażerów o ograniczonej mobilności: modernizowane w ostatnich latach Warszawa Centralna, Kraków Główny i Katowice. Modernizowane były też główne stacje we Wrocławiu i w Gdyni, ale nie wszystkie perony zostały na nich wyposażone w windy. Na dokończenie modernizacji czeka stacja Poznań Główny, zaś remont peronów w Gdańsku jest w trakcie realizacji. Żaden peron na stacji Warszawa Wschodnia nie jest dostosowany do potrzeb osób o ograniczonej możliwości poruszania się. Natomiast perony na stacji Warszawa Zachodnia wyposażone są jedynie w platformy. Na największej stacji Warszawa Śródmieście tylko jeden peron jest wyposażony w windę.
Rys. 7. Dane o głównych stacjach pasażerskich w Polsce w 2017 r.
2.4. Licencjonowanie przewozów pasażerskich
W związku z wejściem w życie 30 grudnia 2016 r. nowelizacji ustawy o transporcie kolejowym uległa zmianie definicja przewoźnika kolejowego. Jest nim przedsiębiorca uprawniony na podstawie licencji do wykonywania przewozów kolejowych lub świadczenia usługi trakcyjnej lub wykonujący przewozy na infrastrukturze kolei wąskotorowej. Wykonywanie przewozów na liniach wąskotorowych nie wymaga posiadania licencji przewoźnika kolejowego. Nowelizacja ustawy w tym zakresie spowodowała, że przedsiębiorcy wykonujący przewozy na infrastrukturze kolei wąskotorowej, a posiadający licencję przewoźnika kolejowego udzieloną na podstawie dotychczasowych przepisów, mogli występować do Prezesa UTK z wnioskiem o wygaszenie posiadanej przez siebie licencji. Prezes UTK w 2017 r. wydał 3 decyzje o wygaszeniu takich licencji.
30 maja 2017 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o transporcie kolejowym w zakresie dotyczącym m.in. licencjonowania transportu kolejowego, zgodnie z którą zmianie uległy warunki potwierdzające spełnienie wymagań dotyczących dobrej reputacji, wiarygodności finansowej, kwalifikacji zawodowych i zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej podmiotów ubiegających się o licencję przewoźnika kolejowego. Największa zmiana dotyczy warunku potwierdzającego spełnienie wymagań dotyczących zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej , które uznaje się za spełnione, gdy przedsiębiorca ubiegający się o udzielenie licencji wykaże, że zawarł umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub umowę gwarancji ubezpieczeniowej, która uwzględni wymagania określone przepisami art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r.
1371/2007/WE dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym oraz będzie spełniała wymagania w zakresie terminu powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rozwoju i Finansów z 30 maja 2017 r. w sprawie ubezpieczenia przewoźnika kolejowego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1033).
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ubezpieczenia przewoźnika kolejowego obowiązek ubezpieczenia powstaje nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania działalności objętej licencją, zaś minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC przewoźnika kolejowego, w okresie ubezpieczenia nie dłuższym niż 12 miesięcy, wynosi równowartość w PLN:
• 100 000 euro - w odniesieniu do przewoźnika kolejowego posiadającego licencję na wykonywanie przewozów kolejowych, wykonującego przewozy wyłącznie po liniach kolejowych wąskotorowych;
• 250 000 euro - w odniesieniu do przewoźników kolejowych realizujących przewozy wyłącznie po infrastrukturze kolejowej, której są zarządcą;
• 2 500 000 euro - w odniesieniu do pozostałych przewoźników;
zaś wartość sumy gwarancyjnej ubezpieczenia jest ustalana przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia została zawarta.
Nowelizacja ustawy o transporcie kolejowym w zakresie wymagań, jakie powinny być spełnione przez podmiot ubiegający się o licencję przewoźnika kolejowego (zwłaszcza w zakresie zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej), na pewien czas powstrzymała przedsiębiorców przed składaniem wniosków o udzielenie licencji przewoźnika kolejowego. Na działalność polegającą na wykonywaniu przewozów pasażerskich w 2017 r. Prezes UTK nie udzielił licencji przewoźnika kolejowego. Ze względu na braki formalne wniosku o udzielenie licencji Prezes UTK pozostawił bez rozpatrzenia 1 wniosek o udzielenie licencji na przewóz osób koleją.
W 2017 r. Prezes UTK zawiesił jednemu przewoźnikowi kolejowemu licencję na wykonywanie przewozów kolejowych osób, wykonywanie przewozów kolejowych rzeczy i świadczenie usług trakcyjnych. Trzem podmiotom licencja na przewóz osób została wygaszona, a jednemu przewoźnikowi posiadającemu licencję na przewóz osób i świadczenie usług trakcyjnych licencja została cofnięta.
Na koniec 2017 r. aktywne licencje na wykonywanie przewozów kolejowych osób (z wyłączeniem zawieszonych) posiadało 35 przewoźników kolejowych, z czego 15 sprawozdawało o regularnym wykonywaniu przewozów osób na infrastrukturze normalnotorowej.
Rys. 8. Liczba licencjonowanych pasażerskich przewoźników uprawnionych do realizacji przewozów i rzeczywiście funkcjonujących na rynku kolejowym w latach 2008-2017
29 30 34 35 35 35 36 38 39 35
11 13 12 13 12 16 18 15 15 15
0 10 20 30 40 50
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
liczba uprawnionych przewoźników
liczba funkcjonujących przewoźników normalnotorowych
2.5. Rynek przewozów pasażerskich
Rekordowa liczba pasażerów w porównaniu do poprzednich lat w przypadku większości przewoźników nie miała wpływu na istotne zmiany udziału spółek w rynku wg liczby pasażerów czy pracy przewozowej.
Warto zauważyć, że blisko 75% wszystkich pasażerów podróżowało pociągami Przewozów Regionalnych, Kolei Mazowieckich, PKP Intercity i PKP SKM w Trójmieście. Największy udział w rynku mierzony przewiezioną liczbą pasażerów odnotowała spółka Przewozy Regionalne działająca pod marką konsumencką POLREGIO. Z usług tego przewoźnika skorzystało o 400 tys. osób więcej niż w 2016 r.
jednak udział spółki w rynku wg liczby pasażerów spadł o 0,85 pkt procentowego i wyniósł 26,31%.
W porównaniu do pozostałych przewoźników regionalnych i aglomeracyjnych Przewozy Regionalne realizują największą liczbę połączeń do regionów o mniejszym stopniu wykorzystania kolei, jak również gwarantuje dojazd do mniejszych miast i miejscowości.
Rys. 9. Udział przewoźników pasażerskich w rynku wg liczby pasażerów w 2017 r.
Przewoźnikiem, którego udział w rynku wzrósł w największym stopniu w porównaniu z rokiem ubiegłym było PKP Intercity (0,94 pkt procentowego). Przewoźnik ten przewiózł ponad 4,3 mln pasażerów więcej niż rok wcześniej, co oznacza, wzrost liczby pasażerów o ponad 11,2%. Kolejnymi spółkami, których udział w rynku wg liczby pasażerów wzrósł w porównaniu z rokiem ubiegłym, są Koleje Dolnośląskie (0,59 pkt procentowego) Łódzka Kolej Aglomeracyjna (0,41 pkt procentowego), Koleje Małopolskie (0,25 pkt procentowego) i WKD (0,21 pkt procentowego). Łącznie w tych spółkach przewieziono o ponad 9,5 mln pasażerów więcej niż w 2016 r.
W przypadku pozostałych spółek udział był niższy w porównaniu z rokiem ubiegłym: SKM w Warszawie (-0,54 pkt procentowego), Koleje Mazowieckie (-0,37 pkt procentowego) i PKP SKM w Trójmieście (-0,37 pkt procentowego), Koleje Wielkopolskie (-0,16 pkt procentowego), Koleje Śląskie (-0,06 pkt procentowego ) oraz Arriva RP (-0,03 pkt procentowego).
Przewozy Regionalne 26,31%
Koleje Mazowieckie 20,44%
PKP Intercity 14,11%
PKP SKM w Trójmieście
13,94%
SKM w Warszawie
7,60% Koleje Śląskie 5,18%
Koleje Dolnośląskie
3,09%
Koleje Wielkopolskie
2,67%
WKD 2,55%
Koleje Małopolskie
1,89%
Łódzka Kolej Aglomeracyjna
1,27%
Arriva RP 0,77%
UBB 0,17%
Pozostali 0,02%
Rys. 10. Udział przewoźników w rynku przewozów pasażerskich w latach 2013-2017 wg liczby pasażerów
26,3%
20,4%
14,1%
13,9%
7,6%
5,2%
3,1%
2,7%
2,6%
1,9%
1,3%
0,8%
0,2%
0,02%
27,2%
20,8%
13,2%
14,3%
8,1%
5,2%
2,5%
2,8%
2,4%
1,6%
0,9%
0,8%
0,2%
0,03%
27,4%
22,6%
11,1%
14,0%
9,0%
5,7%
1,9%
2,6%
2,7%
0,6%
0,6%
1,5%
0,2%
0,02%
29,5%
23,3%
9,5%
13,3%
9,5%
6,0%
1,3%
2,7%
3,0%
0,01%
0,2%
1,7%
0,1%
0,01%
31,4%
23,1%
11,4%
13,0%
8,4%
6,0%
0,9%
2,0%
2,7%
0,0%
0,9%
0,2%
0,01%
0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0%
Przewozy Regionalne
Koleje Mazowieckie
PKP Intercity
PKP SKM
SKM w Warszawie
Koleje Śląskie
Koleje Dolnośląskie
Koleje Wielkopolskie
WKD
Koleje Małopolskie
Łódzka Kolej Aglomeracyjna
Arriva RP
UBB
Pozostali
2017 2016 2015 2014 2013
Rys. 11. Udział przewoźników pasażerskich w rynku wg pracy przewozowej w 2017 r.
Udział największego przewoźnika wg pracy przewozowej – PKP Intercity – wzrósł do 51,1% z poziomu 49,4% w 2016 r. W przypadku drugiego przewoźnika - Przewozów Regionalnych, udział spółki spadł o blisko 1,5 pkt procentowego do poziomu 20,7%. Udział trzech największych przewoźników:
PKP Intercity, Przewozów Regionalnych i Kolei Mazowieckich to blisko 83% całego rynku. W przypadku pozostałych spółek w ostatnich latach zwiększył się udział Kolei Małopolskich, Kolei Dolnośląskich oraz Kolei Śląskich, odpowiednio o 0,34 pkt procentowego, 0,29 pkt procentowego i 0,28 pkt procentowego.
W przypadku części przewoźników wzrost udziału pracy przewozowej był znacząco niższy niż miało to miejsce w zakresie ogólnej liczby pasażerów. Tak było m.in. w przypadku Kolei Dolnośląskich i Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. W przypadku tych przewoźników wyniki te oznaczają zmiany związane ze wzrostem liczby pasażerów realizujących przewozy na stosunkowo krótkie odległości, często w obrębie głównego miasta, przy stabilnym lub mniejszym zainteresowaniu podróżnych wykorzystaniem usług tych przewoźników w zakresie podróży na dalsze odległości.
Średnia odległość przejazdu dla wszystkich przewoźników to blisko 67 km. W Przewozach Regionalnych średnia odległość przejazdu wyniosła 52,8 km (spadek o blisko 1 km), zaś w spółce PKP Intercity było to 242,6 km (spadek o 3 km).
PKP Intercity 51,13%
Przewozy Regionalne 20,74%
Koleje Mazowieckie
10,77%
PKP SKM 5,42%
Koleje Śląskie 3,38%
Koleje Dolnośląskie
2,50%
Koleje Wielkopolskie
1,76%
SKM w Warszawie
1,70%
Koleje Małopolskie 0,83%
Łódzka Kolej Aglomeracyjna
0,70%
WKD 0,58%
Arriva RP 0,47%
UBB 0,004%
Pozostali 0,01%
Rys. 12. Struktura rynku przewozów osób wg pracy przewozowej w Polsce w latach 2013-2017
51,1%
20,7%
10,8%
5,4%
3,4%
2,5%
1,8%
1,7%
0,8%
0,7%
0,6%
0,5%
0,004%
0,01%
49,4%
22,2%
11,3%
5,7%
3,1%
2,2%
2,0%
1,9%
0,5%
0,6%
0,6%
0,5%
0,004%
0,01%
44,5%
25,2%
12,8%
5,6%
3,6%
1,8%
2,0%
2,2%
0,2%
0,4%
0,7%
1,0%
0,004%
0,01%
38,9%
30,0%
13,8%
5,4%
4,0%
1,3%
2,2%
2,4%
0,0%
0,1%
0,8%
1,2%
0,004%
0,002%
42,2%
30,6%
13,2%
4,8%
3,9%
0,7%
1,5%
2,0%
0,0%
0,0%
0,7%
0,5%
0,004%
0,01%
0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00%
PKP Intercity
Przewozy Regionalne
Koleje Mazowieckie
PKP SKM
Koleje Śląskie
Koleje Dolnośląskie
Koleje Wielkopolskie
SKM w Warszawie
Koleje Małopolskie
Łódzka Kolej Aglomeracyjna
WKD
Arriva RP
UBB
Pozostali
2017 2016 2015 2014 2013
2.6. Zatrudnienie i wyniki finansowe przewoźników pasażerskich
W 2017 r. w sektorze przewozów pasażerskich zatrudnione były 22 602 osoby. Analizując poziom zatrudnienia od 2014 r., utrzymuje się on na mniej więcej stałym poziomie.
Rys. 13. Zatrudnienie w sektorze przewozów pasażerskich w latach 2010-2017
Największy wzrost zatrudnienia kolejny rok z rzędu odnotowały Koleje Małopolskie, gdzie zatrudnienie wzrosło prawie dwukrotnie (70 osób w 2015 r., 150 osób w 2016 r. i 289 osób w 2017 r.). Wzrost zatrudnienia o prawie 20% odnotowały Koleje Dolnośląskie. W 2017 r. jedynie trzy spółki zredukowały liczbę pracowników: Przewozy Regionalne (o 5,5%), SKM w Warszawie (o 3,5%) i Arriva RP (o 1,5%).
Rys. 14. Struktura zatrudnienia przewoźników pasażerskich w 2017 r.
Wśród spółek wykonujących regularne (rozkładowe) przewozy pasażerskie pod względem zatrudnienia największymi są PKP Intercity (35,2%), Przewozy Regionalne (31,1%) i Koleje Mazowieckie (12,2%).
Łącznie te trzy spółki zatrudniają ponad 75% wszystkich pracowników przewoźników pasażerskich.
26681 25915 24965 23154 22766 22662 22555 22602
20 000 22 500 25 000 27 500 30 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
osób
PKP Intercity 35,2%
Przewozy Regionalne 31,1%
Koleje Mazowieckie
12,5%
Koleje Śląskie
4,6% PKP
SKM w Trójmieście 3,6%
Koleje Dolnośląskie 3,0%
Koleje Wielkopolskie
2,9%
SKM Warszawa Koleje 1,7%
Małopolskie 1,3%
ŁKA 1,2%
WKD
1,2% UBB
0,9%
Arriva RP Inne 0,9%
7,1%
Rys. 15. Wyniki działalności przewoźników pasażerskich (mld PLN) w latach 2009-2017
Rok 2017 był kolejnym, w którym wzrósł poziom przychodów przewoźników pasażerskich. Koszty również rosły, jednak dynamika ich wzrostu była mniejsza. Ostatecznie przewoźnicy pasażerscy zamknęli 2017 r. z przychodami na poziomie 5,8 mld PLN. Koszty wzrosły w tym czasie do poziomu 5,63 mld PLN, co oznacza, że przewoźnicy wypracowali zysk operacyjny na poziomie ok. 170 mln PLN.
Głównym elementem przychodów przewoźników była sprzedaż biletów. Do przychodów doliczono również dotacje z budżetu państwa oraz z samorządów, przeznaczone na świadczenie usług publicznych oraz na pokrycie deficytu z tytułu przyznawania ulg ustawowych.
Wśród kosztów przewoźników znajdują się m.in. koszty dostępu do infrastruktury kolejowej (m.in. opłata za minimalny dostęp do infrastruktury) oraz wydatki związane ze zużyciem energii i paliw. W 2017 r.
średnia opłata za minimalny dostęp do infrastruktury za 1 pociągokilometr wyniosła 6,44 PLN i była prawie identyczna jak w roku ubiegłym. Dodatkowo przewoźnicy ponieśli koszty w wysokości ponad 86,8 mln PLN w ramach pozostałych opłat na rzecz zarządców infrastruktury liniowej. Koszty dostępu do infrastruktury wyniosły łącznie 1,13 mld PLN, stanowiąc 20% kosztów działalności operacyjnej przewoźników pasażerskich.
Rys. 16. Udział procentowy wybranych kosztów działalności przewoźników osób w całkowitych kosztach działalności operacyjnej w 2017 r.
4,46 4,58
4,79
5,14
4,98
4,81
5,23
5,48
5,63
4,21
4,43
4,77 4,94
4,81 4,80
5,20
5,53
5,80
4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
mld PLN
koszty działalności operacyjnej przychody z działalności operacyjnej
14,7% 20,0% 65,3%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
całkowite koszty działalności operacyjnej przewoźników osób
koszty paliw i energii
koszty dostępu do infrastruktury pozostałe koszty
Opłaty za energię elektryczną stanowiły 88,1%, pozostała część to opłaty za paliwa. Całkowite koszty energii elektrycznej wyniosły blisko 728 mln PLN, a przewoźnicy zużyli łącznie blisko 1,346 mln MW.
W 2017 r. zużyli 28,4 tys. m3 (28,4 mln litrów) paliwa płynnego za ponad 98 mln PLN. Łącznie na dostawy energii i paliw wydano ponad 826 mln PLN.
Rys. 17. Udział paliw płynnych i energii trakcyjnej wg kosztu zakupów przewoźników osób w 2017 r.
11,9% 88,1%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Paliwa płynne Energia elektryczna
2.7. Oferta przewoźników
W 2017 r. odnotowano wzrost w każdej kategorii przewozów. W relacjach wojewódzkich z kolei skorzystało 258,5 mln pasażerów (6,8 mln więcej niż w 2016 r.). Pociągami międzywojewódzkimi (osobowymi, pospiesznymi i ekspresami) przejechało prawie 42 mln pasażerów (wzrost o 3,9 mln).
Widoczny jest również wzrost w przewozach okazjonalnych – ze 114 do 143 tys.
Liczba pasażerów (w tys.) w poszczególnych kategoriach przewozów w latach 2015-2017
kategoria 2015 2016 2017 zmiana 2017/2016
wojewódzkie 244 336 251 611 258 453 2,72%
międzywojewódzkie 33 367 38 099 41 962 10,14%
międzynarodowe i transgraniczne 2 455 2 724 2 997 10,02%
okazjonalne 151 114 143 25,44%
ogółem 280 309 292 549 303 555 3,76%
W kategorii przewozów wojewódzkich pięciu przewoźników: Przewozy Regionalne, Koleje Mazowieckie, PKP SKM w Trójmieście, SKM w Warszawie i Koleje Śląskie przewiozło łącznie 222 mln - prawie 86%
podróżujących w relacjach wojewódzkich. W porównaniu do 2016 r. prawie wszyscy przewoźnicy odnotowali wzrost liczby przewiezionych pasażerów: Przewozy Regionalne o 0,7 mln, Koleje Mazowieckie o 1,2 mln, PKP SKM 0,4 mln i podobnie Koleje Śląskie wzrost o 0,4 mln. Liczba pasażerów w relacjach wojewódzkich spadła jedynie w przypadku SKM w Warszawie (o 700 tys. pasażerów) – wynika to z licznych remontów na liniach dojazdowych do Warszawy, w szczególności na linii z Pruszkowa do Warszawy. Wśród pozostałych przewoźników największy wzrost odnotowały Koleje Dolnośląskie z 7 mln w 2016 r. do 9 mln w 2017 r., ŁKA wzrost z 2,4 mln do 3,5 mln pasażerów i WKD z 6,9 mln do 7,7 mln pasażerów.
Rys. 18. Udział spółek wg liczby pasażerów w pociągach wojewódzkich w 2017 i 2016 r. w mln PLN
W 2017 r. siedmiu przewoźników świadczyło usługi przewozu pociągami w kategorii przewozów międzywojewódzkich. Oprócz PKP IC były to spółki Przewozy Regionalne, Koleje Mazowieckie, Koleje Dolnośląskie, ŁKA, Arriva RP i Koleje Śląskie. Rynek przewozów międzywojewódzkich należał przede wszystkim do PKP Intercity, które odnotowało w nim 97% udział wg liczby przewiezionych pasażerów.
PKP IC realizowało przewóz w ramach międzywojewódzkich ekspresów w większości na zasadach komercyjnych w pociągach pod marką handlową Express InterCity (EIC) i pod marką handlową
79,1 78,4
61,9 60,7
42,2 41,8
23,1 23,8
15,7 15,3
36,4 31,6
- 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0
2017 2016
Przewozy Regionalne Koleje Mazowieckie PKP SKM w Trójmieście
SKM w Warszawie Koleje Śląskie Pozostali
Express InterCity Premium (EIP) realizowane pociągami ED250 (Pendolino). W stosunku do 2016 r. nie zmieniła się siatka połączeń dla tego typu składu – pociągami EIP można było dotrzeć do stacji docelowych w: Bielsku-Białej, Gdyni, Gliwicach, Jeleniej Górze, Katowicach, Kołobrzegu, Rzeszowie, Warszawie i Wrocławiu.
Pociągi w kategorii międzywojewódzkie pospieszne realizowane były przez PKP IC w ramach marki TLK i Intercity. Do pociągów międzywojewódzkich pospiesznych zalicza się również relacje z Łodzi do Warszawy realizowane przez Przewozy Regionalne (pociąg „Interregio” z Łodzi do Warszawy kursujący w dni powszednie) oraz pociąg ŁKA „Sprinter” kursujący w tej samej relacji, ale w weekendy i święta, a także połączenie Kolei Śląskich z Żywca do Zakopanego.
Wśród pociągów międzywojewódzkich wyróżnia się jeszcze pociągi osobowe. Wśród nich było realizowane przez Koleje Mazowieckie połączenie z Warszawy do Trójmiasta i Ustki (pociąg „Słoneczny”).
Do 10 lipca 2017 r. funkcjonował również pociąg „Dragon” z Warszawy do Krakowa. Koleje Dolnośląskie proponowały pociągi kursujące w dni powszednie do Żar (woj. lubuskie), których trasa w weekendy wydłużana była do Forst-Lausitz w Niemczech. Arriva RP w sezonie letnim oferowała połączenie pociągiem międzywojewódzkim osobowym z Bydgoszczy przez Gdańsk, Władysławowo do Helu.
W kategorii pociągi międzynarodowe wyróżnić można pociągi:
• transgraniczne, których przejazdy realizowane są w strefie zdefiniowanej w ustawie o publicznym transporcie zbiorowym jako obszar co najmniej jednej gminy, powiatu lub co najmniej jednego województwa, na którym operator publicznego transportu zbiorowego świadczy usługi w zakresie publicznego transportu zbiorowego, położony bezpośrednio przy granicy Rzeczypospolitej Polskiej i obszar odpowiedniej jednostki administracyjnej położonej poza granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium sąsiedniego państwa. W 2017 r. przewozy w strefie transgranicznej wykonywało trzech przewoźników:
