Maciej Duszczyk*
Ewolucja polskiej polityki migracyjnej w zakresie migracji zarobkowych po 1 maja 2004 r.
Polish migration policy and post‑2004 labour migration: The article looks at the questions related to evolution of the Polish migration policy in light of the labour migration which occurred after the EU accession. In the first section, the author presents the theoretical background to the migration policy. The main focus in the paper is placed on the links between the Polish migration strategy and the great wave of labour migration following Poland’s entry into the EU in 2004. The author discusses the statistics on migration trends and patterns, as well as national policies and documents referring to the labour migration.
Słowa kluczowe: emigracja poakcesyjna, migracje, polityka migracyjna, Polska, prawo migracyjne, rynek pracy
Keywords: post‑accession emigration, migration, migration policy, Poland, migration law, labour market
* Doktor hab., kierownik zespołu badawczego w Ośrodku Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego i adiunkt w Instytucie Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego; e‑mail: m.duszczyk@uw.edu.pl.
Wstęp
Dziesięć lat, jakie upłynęło od wejścia Polski do Unii Europejskiej, sta- ło się powodem licznych podsumowań dotyczących kosztów i korzyści członkostwa we wspólnocie. Jednym z tematów, który budzi sprzeczne opi- nie, jest objęcie Polaków swobodnym przepływem osób, co stało się kata- lizatorem dla emigracji zarobkowej znacznej liczby pracowników, którzy zdecydowali się na poszukiwanie i podejmowanie zatrudnienia w innych państwach członkowskich. Z jednej strony prezentowane są korzyści, takie jak zmniejszenie bezrobocia czy transfery finansowe poprawiające warunki życia członków rodzin pozostałych w Polsce. Z drugiej natomiast pokazy-
wane są koszty, jakie wystąpią, jeżeli większość z emigrantów nie wróci do Polski. Jednocześnie w literaturze przedmiotu bardzo rzadko analizuje się konsekwencje emigracji Polaków po 1 maja 2004 r. z punktu widzenia re- alizowanej w Polsce polityki migracyjnej. Nie podjęta została do tej pory próba odpowiedzi na pytanie, czy w okresie ostatnich dziesięciu lat podej- ście administracji rządowej zarówno do emigracji, jak i imigracji uległo zmianie. Niniejszy tekst próbuje wypełnić tę lukę i na podstawie analizy procesów migracyjnych, jakie miały miejsce po 1 maja 2004 r., wydanych w tym czasie dokumentów z zakresu polityki migracyjnej oraz stanowisk rządowych, przedstawić ewolucję podejścia do emigracji i imigracji. Poniż- sza analiza skupia się na migracjach zarobkowych, ponieważ wydają się one kluczowe z punktu widzenia polityki migracyjnej.
Polityka migracyjna – ujęcie teoretyczne
Zainteresowanie politologów migracjami nastąpiło o wiele później niż w przypadku ekonomistów, demografów czy socjologów. M. Lesińska za przyczynę takiego stanu uznaje m.in. brak wiary większości badaczy, że regulacje mogą efektywnie wpływać na procesy migracyjne1. Ponadto do połowy lat 70. XX wieku demokratyczne państwa wolnorynkowe nie były zainteresowane ograniczaniem napływu cudzoziemców, szczególnie przy- jeżdżających w celach zarobkowych, ponieważ istniało na nich zapotrzebo- wanie ze strony pracodawców. Popyt na siłę roboczą nie mógł być zaspo- kojony przez podaż ze strony krajowych pracowników. Sytuacja ta zmieniła się po kryzysie naftowym, kiedy państwa będące celem imigrantów zaczęły zmieniać swoją politykę migracyjną i ograniczać napływ kolejnych cu- dzoziemców. Zdaniem M. Okólskiego zapoczątkowana w 1973 r. recesja w gospodarce światowej przyczyniła się do likwidacji zachęt do napływu cudzoziemców, a w kolejnych latach spowodowała wprowadzenie ścisłych ograniczeń imigracyjnych2. W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że okres recesji gospodarczej wywołanej kryzysem naftowym stał się im- pulsem dla wprowadzenia całościowych polityk migracyjnych. S. Castles i M.J. Miller stwierdzają nawet, że rozbudowa instrumentów regulujących napływ cudzoziemców była próbą odzyskania kontroli nad procesami mi-
1 Eadem, Migracje we współczesnej analizie politologicznej – niewykorzystany po‑
tencjał, artykuł przygotowany na konferencję „Badania migracji w Polsce: stan wiedzy, kierunki i metody”, Jachranka 24–25 marca 2011 r.
2 M. Okólski, Migracja a globalizacja [w:] Globalizacja od A do Z, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 209–210.
gracyjnymi ze strony państw imigracyjnych3. Wzrost zainteresowania po- litologów problematyką polityki migracyjnej widoczny jest po roku 2000.
Wynikało to z jednej strony z rosnących napięć między imigrantami (tak- że osobami o pochodzeniu migracyjnym) i społeczeństwami państw ich przyjmujących oraz wzrostem zagrożenia terroryzmem, który został po- wiązany z cudzoziemcami. W badaniach poszukiwane są odpowiedzi na pytania o przyczyny porażek w zakresie polityki migracyjnej, a także rosną- cych napięć oraz tworzone są modele stosowanych polityk4.
Analiza literatury przedmiotu opisującej podejście poszczegól- nych państw do polityki migracyjnej pokazuje duże różnice definicyjne.
A. Weinar zauważyła, że w wielu publikacjach za politykę migracyjną uważa się jedynie działania danego państwa mające na celu regulowanie napływu cudzoziemców5. Tak więc termin „polityka migracyjna” jest sto- sowany zamiennie z „polityką imigracyjną”. Dzieje się tak w szczególności w publikacjach, które czerpią z doświadczeń naukowców amerykańskich.
Najobszerniejszy dorobek w zakresie tej problematyki należy bowiem do badaczy amerykańskich. Wydaje się jednak, że takie podejście jest zdecy- dowanie uproszczone i powinno ulec zmianie, jeżeli analizowane są dzia- łania z zakresu polityki migracyjnej realizowane przez państwa europej- skie. Dla nich bowiem polityka migracyjna składa się nie tylko na regulacje dotyczące napływu cudzoziemców, ale również działania ukierunkowane na utrzymywanie kontaktów z diasporą czy stymulowanie migracji po- wrotnych, a w niektórych modelach zawiera politykę integracyjną. Dlatego też konieczne okazało się stworzenie nowej definicji polityki migracyjnej, która odzwierciedlałaby status migracyjny zdecydowanej większości kra- jów europejskich, w tym Polski. W związku z tym można przyjąć, że po- lityką migracyjną możemy nazwać: wszelką aktywność państwa związaną
3 S. Castles, M.J. Miller, Migracje we współczesnym świecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 253–254.
4 Zob. S. Castles, M.J. Miller, Migracje we współczesnym świecie, op. cit.; R. Koop- mans, P. Statham, M. Giugni, F. Passy, Contested Citizenship. Immigration and Cultural Diversity in Europe, University of Minnesota Press, Minneapolis 2005; S. Sainsbury, Im‑
migrants’ social rights in comparative perspective: welfare regimes, forms in immigration and immigration policy regimes, „Journal of Social Policy” 2006, nr 16 (3), s. 229–244;
M. Duszczyk, Wyzwania polskiej polityki migracyjnej a doświadczenia międzynarodowe [w:] Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobo‑
cia, P. Kaczmarczyk, M. Okólski (red.), Ośrodek Badań nad Migracją, Wydział Nauk Ekonomicznych UW, Warszawa 2008.
5 Idem, Europeizacja polskiej polityki wobec cudzoziemców 1990–2003, Wydawni- ctwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
z przestrzennym przemieszczaniem się ludzi, [która] zawiera w sobie politykę imigracyjną (która zawiera w sobie politykę integracyjną) oraz inne instru‑
menty, dotyczące na przykład polityki w stosunku do obywateli danego pań‑
stwa przebywających na stałe lub czasowo za granicą (np. Polonii). Zawiera w sobie również politykę emigracyjną oraz stymulowanie powrotu do kraju pochodzenia obywateli danego państwa bez względu na ich status. Jej ele‑
mentem jest również nadawanie obywatelstwa6. Takie podejście pozwala na badanie ewolucji stanowisk rządów państw do poszczególnych aspektów polityki migracyjnej, a nie tylko w zakresie jednego z jej wątków. Należy bowiem przyjąć, że znaczna skala emigracji powoduje nie tylko zmianę polityki w zakresie utrzymywania kontaktów z diasporą czy stymulowanie migracji powrotnych, ale także zmianę w nastawieniu do imigracji, która pod pewnymi warunkami może mieć charakter kompensacyjny, czyli np.
uzupełniać niedobory na rynku pracy, które są efektem emigracji.
Ewolucja podejścia do migracji zarobkowych po wejściu Polski do Unii Europejskiej
Wpływ członkostwa w UE na podejście Polski do procesów migracyjnych, a tym samym na politykę migracyjną, można zauważyć w dwóch aspektach.
Po pierwsze, uczestnictwo na poziomie unijnym w wypracowywaniu stano- wisk politycznych oraz aktów prawnych dotyczących migracji wymuszało opracowanie wytycznych dla polskich przedstawicieli, które następnie były prezentowane na poziomie europejskim. Po drugie, wzmożona po uzyskaniu członkostwa emigracja zarobkowa do pozostałych państw unijnych i toczo- na w związku z tym debata polityczna spowodowały konieczność przygoto- wania odpowiedzi na wyzwania migracyjne, w tym w zakresie tzw. migracji kompensacyjnej, czyli uzupełniania cudzoziemcami niedoborów, jakie po- jawiają się na rynku pracy w wyniku emigracji Polaków. Ewolucję podejścia Polski do migracji można najłatwiej dostrzec, analizując stanowiska, które były prezentowane przez przedstawicieli rządu polskiego w dyskusjach na poziomie unijnym, oraz na podstawie analizy programów i aktów prawnych dotyczących emigracji oraz imigracji zarobkowej.
Podejście do emigracji zarobkowej Polaków
W czasie negocjowania warunków, na jakich Polska weszła do Unii Euro- pejskiej, kwestia zagwarantowania Polakom nieograniczonego dostępu do
6 M. Duszczyk, Polska polityka imigracyjna a rynek pracy, Aspra J.R., Warszawa 2011, s. 32.
rynków pracy pozostałych państw członkowskich na zasadzie swobodnego przepływu pracowników stanowiła jeden z priorytetów7. Ostatecznie wyne- gocjowano rozwiązanie przejściowe, zgodnie z którym państwa członkow- skie UE przez okres maksymalnie siedmiu lat mogły stosować ograniczenia w dostępie Polaków do ich rynków pracy. Jednocześnie, co było istotnym novum, niestosowanym w czasie poprzednich rozszerzeń Unii Europej- skiej, przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym państwa członkowskie mogły zrezygnować z ograniczeń i w dowolnym czasie otwierać swoje rynki pracy.
Już w momencie wejścia Polski do UE z możliwości tej skorzystały Wielka Brytania, Irlandia oraz Szwecja. W kolejnych latach uczyniły to inne pań- stwa. Przez maksymalny okres siedmiu lat ograniczenia utrzymały tylko Niemcy i Austria. Przez cały czas obowiązywania regulacji przejściowych Polska naciskała rządy poszczególnych państw członkowskich, aby zrezyg- nowały z ograniczeń. Wspierała tym samym Komisję Europejską, która udowadniała, że okresy przejściowe są niepotrzebne i zaburzają funkcjono- wanie jednolitego rynku8.
Stanowisko Polski nie zmieniało się mimo znacznej emigracji Polaków, jaka nastąpiła po 1 maja 2004 r. Z danych zawartych w tabeli 1 wynika, że po dziesięciu latach od wejścia Polski do UE liczba Polaków mieszkających i pracujących w innych państwach członkowskich wzrosła o ponad 1,3 mln.
Dokładna ocena skali emigracji po 1 maja 2004 r. jest bardzo trudna. Pre- zentowane wielkości są raczej szacunkami, a nie weryfikowalnymi danymi.
Dane z tabeli 1 pokazują, że skala emigracji podawana przez Główny Urząd Statystyczny oraz Eurostat poważnie różniły się od siebie w pierwszych la- tach po rozszerzeniu. Wynikało to z różnych metodologii zbierania danych.
Obecnie, po wprowadzeniu przez Eurostat jednolitych wytycznych dla in- stytucji statystycznych państw członkowskich, liczba emigrantów z Polski mieszkających w innych państwach członkowskich UE podawana przez obie instytucje jest zbliżona.
Analiza danych Eurostatu pozwala również na pokazanie innych wskaź- ników obrazujących poakcesyjne emigracje Polaków. I tak, z tabeli 2 wy- nika, że odsetek emigrantów w całości populacji zbliżył się do 5%, a głów- nym państwem członkowskim, do którego udają się Polacy, jest Wielka Brytania.
7 Stanowisko negocjacyjne w obszarze swobodny przepływ osób, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 27 lipca 1999 r.
8 Komunikat Komisji Europejskiej do Rady Europejskiej, Parlamentu Europejskie- go, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Sprawo‑
zdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 2003 r. (w okresie od dnia 1 maja 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2006 r.), COM (2006) 48.
W kontekście skali emigracji można zadać pytanie, czy Polska nie po- winna zweryfikować swojego podejścia i popierać inicjatywy zgłaszane np.
przez Wielką Brytanię, które mają na celu ograniczenie migracji w ramach UE. Oznaczałoby to przyjęcie podejścia, że Polska ponosi z tytułu emigracji coraz więcej kosztów. Dotychczas jednak rząd RP jednoznacznie opowia- dał się przeciw wszelkim ograniczeniom w swobodnym przepływie pra- cowników oraz w ramach obszaru Schengen. Przykładowo, rząd był jed- noznacznie przeciwny wprowadzaniu zmian, które pozwalałyby państwom członkowskim na przywracanie kontroli granicznych bez wcześniejszej no- tyfikacji Komisji Europejskiej. Ponadto Polska w swoich stanowiskach do- wodziła, że swobodny przepływ pracowników przynosi Unii Europejskiej jednoznaczne korzyści i nie powinien być ograniczany.
Jako przykład polskiego podejścia do migracji zarobkowych można wskazać wypowiedzi premiera Donalda Tuska9 po wystąpieniu premiera Wielkiej Brytanii Davida Camerona, który już w listopadzie 2013 r. nega- tywnie ocenił decyzję o otwarciu brytyjskiego rynku pracy dla Polaków i stwierdził, że imigracja do Wielkiej Brytanii przynosi więcej kosztów niż korzyści10. D. Tusk jednoznacznie zakwestionował podejście D. Camero- na i ocenił jego wypowiedzi za populistyczne. Wystąpienie polskiego szefa
9 http://www.eurotopics.net/en/home/presseschau/archiv/archiv_dossier/DOS- SIER136221-Migration-debate-Tusk-criticises-Cameron.
10 http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/david-cameron-threatens-veto- -new-2947604.
Tabela 1. Liczba Polaków mieszkających w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej (dane GUS i Eurostatu), stan na 1 stycznia danego roku
2004 2006 2008 2010 2012 2013
GUS 451 000* 1 170 000 1 860 000 1 690 000 1 670 000 1 720 000 Eurostat 580 000 776 000 1 328 000 1 497 000 1 798 000 1 883 000
* Dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r.
Źródło: GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 –2012, Eurostat, Population by sex, age group and citizenship.
Tabela 2. Emigracja Polaków, stan na 1 stycznia 2013 r.
Skala emigracji Liczba ludności Odsetek emigrantów Główne państwo przyjmujące
1 883 000 38 533 000 4,9 Wielka Brytania
Źródło: Eurostat, Population by sex, age group and citizenship.
rządu pokazuje, że mimo masowości emigracji Polska nie zmieniła swojego stanowiska traktującego swobodny przepływ pracowników jako fundament UE. W tym kontekście jednak bardzo ciekawie brzmią zapowiedzi D. Tuska na konferencji prasowej po wyborze na Przewodniczącego Rady Europej- skiej, kiedy to stwierdził, że jest gotów na dyskusję na temat wprowadzenia ograniczeń w swobodnym przepływie pracowników w części dotyczącej prawa do świadczeń socjalnych. Niestety brak jest obecnie szczegółów, na czym te ograniczenia mogłyby polegać.
Mimo niezmienionego stanowiska w zakresie migracji zarobkowej w ra- mach UE i traktowania swobodnego przepływu pracowników jako jedne- go z fundamentalnych praw wynikających z obywatelstwa UE, polski rząd dostrzegał wyzwania związane z emigracją. W wielu stanowiskach oraz strategiach rządowych znalazły się opisy problemów związanych z większą niż przewidywano emigracją Polaków11. Efektem obawy przed przekształ- caniem się emigracji czasowej w stałą było m.in. opracowanie i wdrożenie specjalnego programu skierowanego do emigrantów, a mającego na celu ułatwianie potencjalnych powrotów do Polski po czasowym pobycie za granicą. Dnia 24 listopada 2008 r. uruchomiono program powroty.gov.pl, który w swoich założeniach nie miał jednak na celu zachęcania Polaków do powrotu. Jest to portal informacyjny pozwalający rozwiązywać prob- lemy emigrantów, którzy z różnych powodów do Polski zdecydowali się wrócić. Pomimo perturbacji z jego funkcjonowaniem, działa nadal i jest jednym z najdłużej funkcjonujących programów wsparcia obywateli przez administrację rządową, jaki jest realizowany w Polsce. Od momentu jego powstania udzielono m.in. ponad 20 tys. zindywidualizowanych odpowie- dzi na pytania dotyczące prawa podatkowego, socjalnego czy finansowego zadanych przez Polaków, którzy spotkali się z różnymi biurokratycznymi problemami związanymi z powrotem do Polski. Program rządowy moż- na ocenić umiarkowanie pozytywnie, ponieważ realizuje on swoje założe- nia, czyli wspiera Polaków w rozwiązywaniu problemów biurokratycznych związanych z powrotami. Niestety informacje zawarte na portalu nie były od dłuższego czasu aktualizowane.
Duże zainteresowanie rządu polskiego migracjami powrotnymi wyni- ka również z programów współpracy z Polonią i Polakami, jakie są przy- gotowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Przykładowo w naj- nowszym programie wskazuje się na kwestie rozwiązywania problemów, z jakimi mogą mieć do czynienia dzieci powracające z rodzicami, oraz na
11 Na przykład Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Mini- strów, Warszawa 2009.
konieczność opracowania nowych form współpracy z tzw. nową emigracją, czyli Polakami, którzy wyjechali po 1 maja 2004 r.12. Zapisy w programach strategicznych pociągają za sobą wzrost środków, które są przekazywane na realizację programów skierowanych do migrantów powrotnych i „nowej emigracji”.
Podsumowując, można stwierdzić, że pomimo zdecydowanie większej emigracji niż to było przewidywane, Polska nie zmieniła swojego stano- wiska w zakresie swobodnego przepływu pracowników i nadal opowiada się za utrzymaniem tej wolności w niezmienionym zakresie. Jednocześnie zmieniło się podejście do oceny kosztów i korzyści płynących z emigracji.
Przyjęcie i finansowanie programów skierowanych do emigrantów, mają- cych na celu ułatwianie powrotów do Polski, wskazuje, że istnieje realna obawa, że w przypadku niewielkiej skali powrotów przy utrzymującej się emigracji, konkurencyjność Polski może zostać ograniczona, a wynikać to będzie głównie z pogarszającej się relacji pomiędzy osobami aktywnymi i biernymi zawodowo w polskim społeczeństwie.
Podejście do imigracji zarobkowej z państw trzecich
Zatrudnienie cudzoziemców na danym rynku pracy odbywa się na zasadzie komplementarności. Jednocześnie rządy poszczególnych państw decydują o zasadach otwierania rynku pracy i warunkach, na jakich praco- dawcy mogą zatrudniać cudzoziemców. Różnice w podejściach poszczegól- nych państw do zatrudniania cudzoziemców są bardzo duże i często ulega- ją zmianom, np. w wyniku wzrostu/spadku bezrobocia lub pod wpływem opinii publicznej.
Polska przez wiele lat, przestrzegając zasady komplementarności w za- kresie zatrudniania cudzoziemców, stosowała bardzo restrykcyjne przepisy dotyczące otwierania rynku pracy dla imigrantów zarobkowych. Już w roku 1989 do polskiego ustawodawstwa wprowadzono tzw. test rynku pracy13. Pracodawca zainteresowany zatrudnieniem cudzoziemca musiał wystąpić o zgodę do dyrektora danego wojewódzkiego urzędu pracy, który przed jej wydaniem musiał zbadać wpływ tego zatrudnienia na sytuację na lokalnym rynku pracy.
W roku 1995 przyjęto kolejne obostrzenia. Na mocy ustawy wpro- wadzono dwustopniową procedurę wydawania zezwoleń na pracę14.
12 MSZ, Plan współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 r., Warszawa 2013.
13 Ustawa z 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. nr 75, poz. 446).
14 Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U.
z 1995 r. nr 1, poz. 1).
W pierwszym kroku pracodawca musiał otrzymać przyrzeczenie wydania zezwolenia na pracę, a dopiero w drugim uzyskiwał właściwe zezwolenie.
Utrzymujące się wysokie bezrobocie przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej nie skłaniało do liberalizowania przepisów imigracyjnych.
W ustawie z 2004 r. utrzymano dwustopniową procedurę oraz powierzono wojewodom wydawanie zezwoleń na pracę15. Uszczegółowiono także prze- pisy dotyczące podejmowania zatrudnienia bez konieczności uzyskiwania zezwolenia. W tym czasie Polska zaliczała się do państw, które stosowały bardzo restrykcyjne zasady zatrudniania cudzoziemców.
Pierwszym sygnałem zmiany podejścia do imigracji zarobkowej przy- niosło wejście w życie rozporządzenia zawierającego katalog grup cudzo- ziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwolenia16. Jednakże o przełomie możemy dopiero mówić od roku 2009, kiedy weszła w życie nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy17. Zlikwidowała ona dwustopniową, bardzo mocno krytykowaną, procedurę uzyskiwania zezwolenia na pracę, zliberalizowała zasady przeprowadzania testu rynku pracy oraz wydłużyła do trzech lat okres maksymalnej waż- ności zezwolenia na pracę. W dyskusji na temat liberalizacji podejścia do imigracji zarobkowej podnoszony był argument, że jest to konieczne m.in.
z powodu emigracji Polaków i pojawiających się w wielu branżach niedo- borów pracowników. Jednocześnie sugerowano, że głównie chodzi o imi- grację czasową, ponieważ liczono, że po kilku latach emigracji znaczna liczba Polaków wróci do Polski.
Efektem zmian w polityce migracyjnej był skokowy wzrost liczby wy- dawanych zezwoleń na pracę (tabela 3). Oznacza to, że liberalizacja przepi- sów poważnie wpłynęła na liczbę zatrudnianych w Polsce cudzoziemców.
Jednocześnie po skokowym wzroście liczby wydawanych zezwoleń, z jakim mieliśmy do czynienia w latach 2008–2011, nastąpiła stabilizacja sytuacji.
W 2011 r. liczba wydanych zezwoleń osiągnęła wielkość prawie 41 tys., co było najwyższym poziomem od 2004 r. W kolejnych latach liczba zezwoleń nie przekroczyła już 40 tys. rocznie. Może to oznaczać, że wyczerpał się efekt liberalizacji i dla wzrostu liczby wydawanych zezwoleń konieczne by- łyby dalsze uproszczenia przepisów.
15 Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001).
16 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 30 sierpnia 2006 r. w spra- wie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. nr 156, poz. 1116).
17 Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytu- cjach rynku pracy (Dz.U. z 2009 r. nr 6, poz. 33).
Tabela 3. Liczba wydanych zezwoleń na pracę w latach 2004–2014
Rok Liczba wydanych zezwoleń
nowe przedłużenie razem
2004 6 971 5 410 12 381
2005 5 905 4 399 10 304
2006 6 629 4 125 10 754
2007 7 667 4 486 12 153
2008 12 390 5 632 18 022
2009 20 806 8 534 29 340
2010 bd.* bd.* 32 126
2011 32 519 8 289 40 808
2012 30 062 9 082 39 144
2013 29 609 9 469 39 078
2014 I półrocze 17 613 3 722 21 335
* W związku ze zmianą formularzy sprawozdawczych brak danych za 2010 r.
Źródło: na podstawie danych MPiPS.
W dniu 1 maja 2014 r. weszła w życie nowa ustawa o cudzoziemcach, która z jednej strony dostosowuje polskie ustawodawstwo do dyrektyw Unii Europejskiej, z drugiej dokonuje zmian w zasadach zatrudnienia cu- dzoziemców, które nie wynikają z prawa europejskiego18. Analiza zapisów ustawy pokazuje, że dokonano kolejnego kroku ułatwiającego dostęp cu- dzoziemców do polskiego rynku pracy. Świadczy o tym m.in. wprowadze- nie przepisu, na którego podstawie utrata pracy przez cudzoziemca z winy pracodawcy nie powoduje już natychmiastowej konieczności opuszczenia Polski. Na mocy nowej ustawy cudzoziemiec ma prawo w takim wypad- ku do poszukiwania i podjęcia nowej pracy. Zliberalizowano także dostęp cudzoziemskich absolwentów polskich uczelni do polskiego rynku pracy.
Ukończenie studiów pozwala cudzoziemcowi uzyskać prawo do uzyskania pobytu czasowego na okres jednego roku. Należy przyjąć, że liberalizacja ta jest związana z utrzymującą się emigracją Polaków oraz niską skalą powro- tów, a więc potrzebą wspierania imigracji kompensacyjnej.
Jednocześnie nie zmieniono zasadniczo przepisów dotyczących podej- mowania przez cudzoziemców działalności gospodarczej w Polsce, które trzeba uznać za bardzo biurokratyczne i w praktyce bardzo utrudniające cudzoziemcom zakładanie i prowadzenie firm w Polsce. Wydłużono tak- że czas, jaki mają starostowie (powiatowe urzędy pracy) na wydanie in- formacji o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy na podstawie rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy lub na nega-
18 Ustawa z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650).
tywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy. Czas ten został wydłużony z 7 do 14 dni w przypadku nieogłaszania dodatkowej rekrutacji i z 14 do 21 w przypadku jej ogłaszania. Zmiana te nie powinna jednak ne- gatywnie wpływać na proces rekrutacji przez pracodawców pracowników cudzoziemskich, a urzędom daje dodatkowy czas na sprawdzenie, czy na zgłoszoną ofertę pracy nie ma pracownika polskiego.
Na podstawie analizy polskiej polityki migracyjnej realizowanej po 2004 r. można stwierdzić, że najbardziej liberalnym instrumentem w za- kresie otwierania polskiego rynku pracy dla cudzoziemców było wprowa- dzenie możliwości zatrudniania imigrantów na podstawie oświadczenia pracodawcy składanego w powiatowym urzędzie pracy. Możliwość taka została wprowadzona w roku 2007 na zasadzie pilotażu19. Początkowo mo- gli z tego korzystać obywatele Ukrainy, Białorusi i Rosji. Obecnie dotyczy to także obywateli Gruzji (od 2010 r.), Mołdawii (od 2011 r.) oraz Armenii (od 2014 r.). Wprowadzenie oświadczeń, a więc liberalizacja dostępu do polskiego rynku pracy dla pracowników sezonowych, wynikało z potrzeby uzupełnienia pojawiających się niedoborów, szczególnie w sektorach pra- cochłonnych, w których brakowało obywateli polskich skłonnych do pod- jęcia tego typu zatrudnienia. Zapisy, które znalazły się w uzasadnieniach do ustaw i rozporządzeń, pokazują, że Polska, utrzymując zasadę komple- mentarności zatrudnienia cudzoziemców, znacznie otworzyła swój rynek pracy dla obywateli sześciu państw europejskich. Należy przyjąć, że w pew- nym aspekcie było to również podyktowane celami politycznymi i zaan- gażowaniem Polski w realizację „Partnerstwa wschodniego”. Rejestracja oświadczenia w powiatowym urzędzie pracy jest bardzo prosta i umożliwia pozyskanie pracownika, włącznie z uzyskaniem przez niego wizy upoważ- niającej do podjęcia zatrudnienia, w ciągu trzech tygodni. W związku z tym można stwierdzić, że proces ten jest bardzo mało zbiurokratyzowany. Jed- nocześnie problemem jest rejestracja przez pracodawców większej liczby oświadczeń, niż wynika to z ich zapotrzebowania. Do tego dochodzą rezyg- nacje z przyjazdu do Polski, pomimo uzyskania oświadczenia od polskiego pracodawcy. Oznacza to, że na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Poli- tyki Społecznej (MPiPS) nie można wnioskować, czy cudzoziemiec, na któ- rego zarejestrowano oświadczenie, faktycznie przyjechał do Polski i podjął zatrudnienie. To samo zastrzeżenie dotyczy zezwoleń na pracę. Powoduje
19 Pilotaż zakończył się w 2011 r., kiedy na mocy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 20 lipca 2011 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest do- puszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, system oświadczeń został wpisany jako stały element polskiej polityki imigracyjnej.
to sytuację, w której liczba faktycznie zatrudnionych cudzoziemców jest niższa nawet o 30–40% niż liczba zarejestrowanych oświadczeń w powiato- wych urzędach pracy. Mimo to liczba rejestrowanych oświadczeń obrazu- je nam tendencję, na podstawie której można analizować funkcjonowanie tego instrumentu w polskiej polityce migracyjnej.
Z danych zawartych w tabeli 4 wynika, że wprowadzenie tego instru- mentu spowodowało w bardzo krótkim czasie lawinowy wzrost liczby re- jestrowanych oświadczeń oraz zatrudnionych na ich podstawie pracowni- ków. W roku 2008 r., kiedy system ten funkcjonował pierwszy pełny rok, zarejestrowano 156 713 oświadczeń. Od tego czasu liczba rejestrowanych w kolejnych latach się wahała. O ile liczba rejestracji wzrastała w latach 2008–2009, o tyle w latach 2011–2013 nieznacznie spadała. Jednocześnie w I półroczu 2014 r. zarejestrowano o ponad 45 tys. więcej oświadczeń niż w analogicznym okresie roku 2013. Należy przyjąć, że liczba zarejestro- wanych w powiatowych urzędach pracy oświadczeń w roku 2014 będzie najwyższa od momentu wprowadzenia tego rozwiązania. Wyjaśnieniem takiego wzrostu jest trudna sytuacja polityczna i gospodarcza na Ukrainie.
Należy bowiem zauważyć, że z analizy narodowości cudzoziemców, dla których rejestrowane są oświadczenia, wynika, że ponad 92% z nich jest wydawanych dla obywateli Ukrainy.
Problemy z praktycznym funkcjonowaniem oświadczeń (większość pra- codawców mimo wystawienia oświadczenia i jego zarejestrowania w po- wiatowym urzędzie pracy, po przyjeździe cudzoziemca do pracy nie reje- struje go w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych ani urzędzie skarbowym, co powoduje, że jego faktyczne zatrudnienie nie jest zgodne z prawem) powodują, że podejmowane są próby uszczelniania sytemu, ale tak aby nie wprowadzać ograniczeń, które utrudniłyby w istotny sposób dostęp cudzo- ziemców do zatrudnienia sezonowego w Polsce. Przykładowo: pracodawca rejestrujący oświadczenie musi stwierdzić, że zapoznał się i akceptuje zasa- dy zatrudniania cudzoziemców w Polsce, które znajdują się w dołączonym do druku oświadczenia pouczeniu. Z zapowiedzi Ministerstwa Pracy i Po- lityki Społecznej wynika, że w kolejnych miesiącach można spodziewać się propozycji zmian ustawowych, które ograniczą wykorzystywanie systemu oświadczeń w innych niż legalne zatrudnienie cudzoziemca celach.
Podsumowując, należy stwierdzić, że Polska kontynuuje liberalizację dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy, co pokazują przepisy w zakresie wydawania zezwoleń na pracę oraz utrzymanie systemu oświad- czeń pracodawców w zakresie zatrudniania pracowników sezonowych. Jest to powodowane prognozami zmian demograficznych oraz uznaniem, że emigracja zarobkowa Polaków po 1 maja 2004 r. wymusza podejmowanie
działań w zakresie imigracji kompensacyjnej, czyli uzupełniania cudzo- ziemcami spodziewanych niedoborów, jakie będą pojawiały się na polskim rynku pracy. Jednocześnie w polskim ustawodawstwie nadal znajduje się wiele przepisów utrudniających imigrację, która mogłaby przynosić korzy- ści polskiej gospodarce, podnosząc jej konkurencyjność. Można tu wskazać m.in. przepisy dotyczące zakładania i prowadzenia przez cudzoziemców działalności gospodarczej w Polsce oraz bardzo rozbudowany katalog wa- runków, po których spełnieniu cudzoziemiec może otrzymać zezwolenie na pracę i pobyt. Zdecydowanie powinien on zostać uproszczony.
Obecne podejście Polski do migracji zarobkowych
Analiza strategicznych dokumentów rządowych, które powstawały po roku 2004, pokazała, że jedynym całościowym opracowaniem dotyczącym polityki imigracyjnej jest opracowany przez Międzyresortowy Zespół do Spraw Migracji i przyjęty przez Radę Ministrów 31 lipca 2012 r. dokument Tabela 4. Liczba zarejestrowanych* w powiatowych urzędach pracy oświadczeń pracodawców o zamiarze powierzenia cudzoziemcom zatrud‑
nienia na danym stanowisku pracy z podziałem na obywatelstwo w okresie 2007 – I półrocze 2014
Rok
Obywatelstwo
ukraińskie białoruskie rosyjskie mołdawskie gruzińskie armeńskie łącznie
2007** 20 260 1 347 190 0 0 0 21 797
2008 142 960 12 606 1 147 0 0 0 156 713
2009 180 133 4 860 674 2 747 0 0 188 414
2010 169 490 3 623 595 5 912 453 0 180 073
2011 239 646 4 370 963 13 024 1 774 0 259 777
2012 223 671 7 636 1 624 9 421 1 384 0 243 736
2013 217 571 5 194 1 260 9 248 2 343 0 235 616
2014
I półrocze 182 896 2 295 593 3697 1 113 383 190 977
* Rejestracja oświadczenia przez pracodawcę dla obywatela jednego z sześciu państw wskazanych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oznacza chęć powierzenia zatrudnie‑
nia danemu cudzoziemcowi (wymienionemu z imienia i nazwiska) na określonych w oświadczeniu warunkach (na danym miejscu pracy oraz za określonym wynagrodzeniem).
** W 2007 r. system oświadczeń pracodawców o zamiarze powierzenia zatrudnienia cudzoziemco‑
wi zaczął działać w drugiej połowie roku.
Źródło: na podstawie danych MPiPS.
zatytułowany Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane dzia‑
łania. Jego uszczegółowieniem jest „Plan wdrażania”, który został skiero- wany do konsultacji społecznych 20 grudnia 2013 r. oraz do konsultacji międzyresortowych 6 sierpnia 2014 r.20. Dokument ten zawiera wiele istot- nych zapisów, które pokazują obecne podejście polskiego rządu do kwestii emigracji i imigracji zarobkowej.
Priorytetem polskiej polityki migracyjnej jest takie zarządzanie migra- cjami, aby Polska odnosiła z tego tytułu wymierne korzyści. Dlatego też przyjęto, że obecna i prognozowana sytuacja na rynku pracy powinna mieć decydujące znaczenie dla kształtowania priorytetów polityki migracyjnej.
Oznacza to utrzymanie i nawet wzmocnienie zasady komplementarności zatrudniania cudzoziemców wobec Polaków i obywateli innych państw, którzy mogą podejmować w Polsce zatrudnienie bez zezwolenia (np. na zasadach swobodnego przepływu pracowników w ramach UE).
W dokumencie wskazano na kategorie cudzoziemców, którzy powinni mieć ułatwiony dostęp do polskiego rynku pracy. Są to przede wszystkim imigranci zarobkowi, prowadzący działalność gospodarczą, delegowani przez pracodawców zagranicznych, a także studenci. Jak wskazano wyżej, postulat ten jest już częściowo realizowany. Nowa ustawa o cudzoziemcach zliberalizowała zasady dostępu do rynku pracy imigrantów zarobkowych z państw trzecich oraz studentów, ale pozostawiła bardzo restrykcyjne zasa- dy podejmowania działalności gospodarczej. W tym wypadku mamy istotną sprzeczność między dokumentem strategicznym i wdrażającym go aktem prawnym. Ponadto w dokumencie wskazuje się, że w polskiej polityce mi- gracyjnej priorytetowo traktowani będą obywatele państw trzecich, którzy mają „potencjał integracyjny” lub też „potencjał aktywności zawodowej”.
Łatwo stwierdzić, że chodzi tu o osoby polskiego pochodzenia oraz z krajów bliskich kulturowo. Tłumaczy to w pewnym sensie utrzymywanie systemu oświadczeń pracodawców, z którego korzystają głównie pracownicy z Ukra- iny, którzy bezsprzecznie są bardzo zbliżeni kulturowo do Polaków.
Ciekawe jest, że w dokumencie niewiele miejsca poświęcono imigra- cji pracowników wysoko wykwalifikowanych. W praktyce ograniczono się tylko do zapowiedzi implementacji dyrektywy UE o tzw. niebieskiej karcie, co zostało już uczynione. Takie podejście wydaje się dyskusyjne. Polska nie będzie korzystała bowiem z zapisów dyrektywy i powinna zdecydowanie opracować własne podejście do zachęcania imigrantów o wysokich kwa-
20 „Plan wdrażania” został zaakceptowany przez międzyresortowy Zespół do Spraw Migracji pod względem merytorycznym na posiedzeniu w dniu 15 kwietnia 2014 r., a następnie przyjęty przez Zespół uchwałą nr 20 z 28 maja 2014 r.
lifikacjach do przyjazdu do Polski. Brak takiej zapowiedzi w dokumencie strategicznym pokazuje, że utrzymywany jest priorytet migracji sezonowej i to kierowanej raczej do drugiego, mniej atrakcyjnego, segmentu rynku pracy oraz brak wiary, że Polska może być atrakcyjna dla imigrantów wy- soko wykwalifikowanych.
W dokumencie znalazł się także rozdział poświęcony migracjom po- wrotnym. Przyjęto w nim, że działania kierowane do migrantów powrot- nych nie powinny dyskryminować Polaków, którzy nie mają doświadczenia emigracyjnego. Oznacza to odrzucenie podejścia, zgodnie z którym Polacy powracający z zagranicy mogliby uzyskiwać dostęp np. do tańszych kredy- tów bankowych. Podejście to należy uznać za słuszne, chociażby z powodu potencjalnych nadużyć oraz trudności w zdefiniowaniu kogo można uznać za migranta powrotnego. W dokumencie zapowiada się również utrzyma- nie zasady, zgodnie z którą programy kierowane do migrantów powrotnych będą miały na celu minimalizowanie negatywnych konsekwencji decyzji o emigracji oraz o powrocie do Polski. Będą więc nastawione na usuwanie barier, które powstały w wyniku wyjazdu danej osoby za granicę, a mogłyby stanowić przeszkodę w powrocie. Ponadto w dokumencie podtrzymano za- sadę, zgodnie z którą administracja rządowa nie będzie zachęcać do powro- tów przez: tworzenie iluzorycznych wizji niezgodnych z realną sytuacją eko‑
nomiczno‑społeczną. W dokumencie znalazł się także katalog konkretnych propozycji, które, uwzględniając powyższe zasady, mogłyby być kierowane do migrantów powrotnych, tak aby z jednej strony ułatwiać proces przeno- sin do Polski, oraz z drugiej, w przypadku decyzji o pozostaniu za granicą, utrzymywać kontakty z państwem pochodzenia. Co bardzo istotne, doku- ment nie tworzy nierealistycznej wizji efektów podejmowanych działań.
Stwierdza się w nim, że: katalog działań ukierunkowanych na migrantów powrotnych może przynieść ograniczone efekty dopiero w perspektywie kil‑
ku najbliższych lat, a ograniczenie skali emigracji zarobkowej oraz większe migracje powrotne są ściśle związane z procesem wyrównywania poziomu życia Polaków do standardów obowiązujących w rozwiniętych krajach Unii Europejskiej, to znaczy z dalszym szybkim rozwojem ekonomicznym nasze‑
go państwa, poprawą efektywności gospodarowania, podniesieniem realnej płacy, zwiększeniem elastyczności rynku pracy oraz poprawą jakości systemu opieki społecznej i zdrowotnej.
Podsumowując, można stwierdzić, że ze strategicznego dokumentu rzą- dowego wyłania się wizja państwa, które dostrzegając wyzwania związane ze znaczną emigracją zarobkową i sukcesywnym przekształcaniem się jej w emigrację na stałe, próbuje zaprojektować działania zwiększające napływ cudzoziemców, którzy mogliby kompensować ubytki spowodowane emi-
gracją. Jednocześnie akty prawne, które weszły w życie już po przyjęciu rządowej strategii, implementują ją w ograniczonym zakresie. Powoduje to trudność w ocenie statusu i modelu przyjętego w Polsce. O ile bowiem z dokumentów politycznych wynika, że rząd jest zdecydowanie zaintereso- wany wzrostem imigracji, o tyle zapisy ustawowe nadal tworzą wiele ogra- niczeń, które mogą powstrzymywać decyzje o przyjeździe czy powrocie do Polski. Jednak jeszcze raz należy podkreślić, że obecne zasady wjazdu i po- bytu cudzoziemców są o wiele bardziej liberalne niż te, które obowiązywały w momencie wchodzenia Polski do UE.
Istotne z punktu widzenia debaty na temat przyszłości polskiej poli- tyki migracyjnej jest również opracowanie przygotowane przez członków Komitetu Badań nad Migracjami Polskiej Akademii Nauk21. Znalazło się w nim wiele konkretnych postulatów służących odpowiedzi na wyzwania o wiele większej niż zakładano emigracji zarobkowych Polaków. Za szcze- gólnie ważne należy uznać te odnoszące się do kwestii demograficznych.
Zauważono m.in., że emigracja poakcesyjna zmieniła swój charakter z cza- sowej na osiedleńczą, co: wzmacnia niekorzystny wpływ zmian w strukturze demograficznej Polski na polskie społeczeństwo i jego podstawy ekonomicz‑
ne22. Autorzy widzą szanse na odwrócenie tych trendów głównie w zakre- sie dalszego unowocześniania i zwiększania efektywności gospodarki, co, jak należy domniemywać, przełoży się na ograniczenie nowych emigracji i wzrost migracji powrotnych.
Podsumowanie
Głównym celem artykułu było zaprezentowanie wyników analizy zmian podejścia władz Polski do migracji zarobkowych po wejściu do Unii Eu- ropejskiej. Wynika z nich, że w okresie ostatnich dziesięciu lat polska po- lityka migracyjna przeszła istotną ewolucję. Jest to szczególnie widoczne w przypadku podejścia do imigracji zarobkowej. O ile przed wstąpieniem do UE oraz w kilka lat po tym fakcie Polska stosowała restrykcyjne zasady imigracyjne, o tyle od roku 2008 zmienia swoje podejście i staje się pań- stwem coraz bardziej otwartym na napływ cudzoziemców. Jednocześnie nadal preferowane jest zatrudnienie sezonowe. Zmiana tego podejścia wynika w dużej mierze z większej niż przewidywano emigracji Polaków do innych państw członkowskich UE i potrzeby uzupełniania pojawiają-
21 Komitet Badań nad Migracjami Polskiej Akademii Nauk, Społeczne skutki poak‑
cesyjnych migracji ludności Polski, Warszawa 2014.
22 Ibidem, s. 64.
cych się niedoborów na rynku pracy. Oznacza to stymulowanie migracji kompensacyjnych. Pomimo dużej emigracji, Polska nie zmienia jednak swojego podejścia do swobodnego przepływu pracowników, uznając, że ta fundamentalna wolność nie powinna być ograniczana. Jednakże rząd RP dostrzegając wyzwania związane w emigracją, szczególnie w kontek- ście zmian demograficznych, podejmuje próby zwiększenia skali migracji powrotnych. Podsumowując, można stwierdzić, że polskie stanowisko od- nośnie do polityki migracyjnej zakłada obronę swobodnego poruszania się w ramach UE, przy jednoczesnym stymulowaniu migracji powrotnych oraz sukcesywnym ułatwianiu dostępu cudzoziemców, szczególnie z państw ob- jętych „Partnerstwem wschodnim”, do polskiego rynku pracy.
Bibliografia
Castles S., Miller M.J., Migracje we współczesnym świecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Duszczyk M., Polska polityka imigracyjna a rynek pracy, Aspra J.R., Warszawa 2011.
Duszczyk M., Wyzwania polskiej polityki migracyjnej a doświadczenia międzyna‑
rodowe [w:] Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ogra‑
niczania bezrobocia, P. Kaczmarczyk, M. Okólski (red.), Ośrodek Badań nad Migracją, Wydział Nauk Ekonomicznych UW, Warszawa 2008.
Eurostat, Population by sex, age group and citizenship.
GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004–2012, Warszawa 2013.
Komitet Badań nad Migracjami Polskiej Akademii Nauk, Społeczne skutki poakce‑
syjnych migracji ludności Polski, Warszawa 2014.
Komunikat Komisji Europejskiej do Rady Europejskiej, Parlamentu Europejskie- go, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 2003 r. (w okresie od dnia 1 maja 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2006 r.), COM (2006) 48.
Koopmans R., Statham P., Giugni M., Passy F., Contested Citizenship. Immigration and Cultural Diversity in Europe, University of Minnesota Press, Minneapolis 2005.
Lesińska M., Migracje we współczesnej analizie politologicznej – niewykorzystany po‑
tencjał, artykuł przygotowany na konferencję „Badania migracji w Polsce: stan wiedzy, kierunki i metody”, Jachranka 24–25 marca 2011 r.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Polityka migracyjna Polski – stan obecny i po‑
stulowane działania, Warszawa 2012.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Plan współpracy z Polonią i Polakami za grani‑
cą w 2014 r., Warszawa 2013.
Okólski M., Migracja a globalizacja [w:] Globalizacja od A do Z, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004.
Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009.
Sainsbury S., Immigrants’ social rights in comparative perspective: welfare regimes, forms in immigration and immigration policy regimes, „Journal of Social Policy”
2006, nr 16(3).
Stanowisko negocjacyjne w obszarze swobodny przepływ osób, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 27 lipca 1999 r.
Weinar A., Europeizacja polskiej polityki wobec cudzoziemców 1990–2003, Wydaw- nictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
Akty prawne
Ustawa z 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. nr 75, poz. 446).
Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U.
z 1995 r. nr 1, poz. 1).
Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwole- nia na pracę (Dz.U. nr 156, poz. 1116).
Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytu- cjach rynku pracy (Dz.U. z 2009 r. nr 6, poz. 33).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 20 lipca 2011 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzy- skania zezwolenia na pracę (Dz.U. nr 155, poz. 919).
Ustawa z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650).
