Z amerykańskich dyskusji nad dzisiejszą rolą filozofii scholastycznej

Bronisław Dembowski

Z amerykańskich dyskusji nad

dzisiejszą rolą filozofii scholastycznej

Studia Philosophiae Christianae 15/1, 215-233

S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K

15/1979/1

Z ZAGADNIEŃ HISTORII FILOZOFII

I WSPÓŁCZESNEGO TOMIZMU

B R O N IS Ł A W D E M B O W S K I

Z A M ER Y K A Ń SK IC H D Y S K U S J I N A D D Z IS IE J S Z Ą RO LĄ FIL O Z O FII SC H O L A STY C ZN EJ

1. U w a g i w s tę p n e , 2. S c h o la s ty k a d a w n ie j i dziś: 2.1. o p in ia J. O w e n sa , 2.2. o p in ia L. R. W airda, 3. S p ó r o tom iizm. 3.1. głos L . D e w a rta , 3.2. g ło s R. M. M c l n e r n y ’ego, 4. N a d z ie je w y ra ż o n e p rz e z : 4.1. J. O w e n ­

sa, 4.2. A. H. A r m s tr o n g a , 4.3. M. J. A d le ra

1. U W A G I W STĘPN E

U c z e s tn ic tw o w ż y c iu K o śc io ła p o jm o w a n e b y ło z a w sz e ja k o „ ro ­ z u m n a s łu ż b a B o ż a ” (p o r. R z 12, 1). T o te ż g d y d z is ia j częściej m y ś li­ m y o „ c z ło w ie k u w e w sp ó ln o c ie K o śc io ła ” , i ro z w a ż a m y , ja k ie są jeg o z a d a n ia ,p o w in n iś m y z a s ta n o w ić się ta k ż e n a d r o lą tw ó rc z o ś c i i n t e ­ le k tu a ln e j, a zw ła sz c z a filo z o fic z n e j. R o la t a je s t w ie lo s tro n n a .

N a jw a ż n ie js z y m . je j a s p e k te m je s t s z u k a n ie p r a w d y n a t e m a t s tw o ­ rz o n e j rz e c z y w is to śc i i je j s to s u n k u do B oga, p o n ie w a ż p r a w d a je s t p o d s ta w o w ą w a r to ś c ią d la czło w ió k a , o b d a rz o n e g o ro z u m e m . T e j w a r ­ tości. n ie w o ln o w ży c iu in te le k tu a ln y m p o d p o rz ą d k o w y w a ć ż a d n e j in n e j. P r a w d a o rz e c z y w is to ś c i — cel lu d z k ic h d ą ż e ń p o z n a w c z y c h — n ie je s t n ig d y d o k o ń c a i w p e łn i w y c z e rp a n a , a le n a s ta w ie n ie n a s z u k a ­ n ie p r a w d y je s t p o d s ta w o w e d la fo r m a c ji p e łn e g o c z ło w ie k a — co je s t d ru g im a s p e k te m r o l i tw ó rc z o ś c i in te le k tu a ln e j. Ż y c ia zaś in te le k tu a ln e g o w e w s p ó ln o c ie K o śc io ła n ie m o ż n a o g ra ­ n ic z a ć do p ro b le m a ty k i czy sto te o lo g ic z n e j. P rz e c iw ta k ie m u o g ra n i­ c z a n iu T o m a s z p is a ł: „ F a łs z y w e je s t z d a n ie ty c h , k tó r z y tw ie r d z ili, że je s t d la p r a w d y w ia r y rz e c z ą o b o ję tn ą , ja k ie k to m a z d a n ie o s tw o ­ rz e n ia c h , b y le ty lk o o B o g u m ia ł słu sz n e z d a n ie (...) b łą d b o w ie m o d ­ n o szący się d o s tw o r z e ń (...) d o p ro w a d z a do b łę d n e g o m n ie m a n ia o B o g u ” к

P o n a d to p r z y g o to w a n ie filo z o fic z n e p o tr z e b n e je s t d la w ła śc iw e g o u p r a w ia n i a te o lo g ii, je ś li o n a m a b y ć p r ó b ą sy s te m a ty c z n e g o w y k ła ­ d u p r a w d w ia ry , o ra z — ja k o fid e s q u a e r e n s in t e ll e c tu m — p r ó b ą z ro ­ z u m ie n ia , n a ile to b y ło m o żliw e, teg o , co w O b ja w ie n iu d a n e je s t do z ro z u m ie n ia .

1 C . G. 2, 3. C yt. za: J. P ie p e r : T o m a s z z A k w i n u , K ra k ó w , „ Z n a k ” 1966, 42.

W re sz c ie u p r a w ia n ie filo z o fii p rz e z lu d z i w e w sp ó ln o c ie K o śc io ła p o ­ tr z e b n e je s t, b y p o tr a f ili o d n a jd y w a ć m ię d z y so b ą p ła s z c z y z n ę w s p ó ł- p o ro z u m ie n ia , o ra z by p o tr a f il i n a w ią z y w a ć in t e le k t u a ln y k o r i ta k t 'z lu d ź ­ m i w s p ó łc z e ś n ie ż y ją c y m i p o z a w s p ó ln o tą K o ścio ła.

T o te ż n ic d z iw n e g o , ż e d n ia 20 s ty c z n ia 1972 r . K a rd . G a b r ie l- M a r ie G a ro n n e , P r e f e k t K o n g re g a c ji W y c h o w a n ia C h rz e ś c ija ń s k ie g o , w y s to ­ so w a ł lis t do B is k u p ó w o n a u c z a n iu filo zo fii w S e m in a r ia c h D u c h o w ­ n y c h 2. W liś c ie ty m K a rd . G a ro n n e , po p r z e d s ta w ie n iu tr u d n o ś c i, n a ja k ie dziś n a t r a f i a j ą s tu d ia filo z o fic z n e , u z a s a d n ia te z ę , iż s tu d iu m filo ­ zofii je s t n ie z b ę d n e d la p rz y s z ły c h k a p ła n ó w .

O tr u d n o ś c ia c h , n a ja k ie n a p o ty k a s tu d iu m filo z o fii, K a rd . G a ro n n e p isz e m ię d z y in n y m i: „N ie ty lk o p e w n a lic z b a n a u k o w c ó w p rz e c iw ­ s ta w ia się filo zo fii o d rę b n e j od n a u k p o z y ty w n y c h , k w e s tio n u ją c n ie ­ r a z n a w e t sa m o je j is tn ie n ie ; sarn i te o lo g o w ie u w a ż a ją cza se m filo z o ­ fię za rz e c z z b ę d n ą , a z a te m sz k o d ę p rz y n o s z ą c ą k s z ta łc e n iu k a p ła n a . M n ie m a ją oni, ż e cz y sto ść e w a n g e lic z n e g o p rz e k a z u z o s ta ła skaż-ona w c ią g u d z ie jó w p rz e z w p ro w a d z e n ie g re c k ie j s p e k u la c ji do ś w ią ty n i n a u k . Sądizą, iż filo z o fia sc h o la s ty c z n a o b c ią ż y ła te o lo g ię s p e k u la ty w n ą m n ó s tw e m p ro b le m ó w p o z o rn y c h ; w o b e c teg o n a u k i te o lo g ic z n e w in n o się u p r a w ia ć m e to d ą h is to r y c z n ą ” 3. S ło w a k a r d . G a r o n n e ’a z w r a c a ją u w a g ę n a rz e c z y w iś c ie is tn ie ją c ą tr u d n o ś ć i n a fa k ty c z n y k r y z y s n a ­ u c z a n ia filo zo fii w sz k o ła c h k o śc ie ln y c h .

O d b ic ie ty c h tr u d n o ś c i i k ry z y s u m o ż e m y d o s trz e c m ię d z y in n y m i w a r t y k u ła c h i d y s k u s ja c h d r u k o w a n y c h w la ta c h 1966—1976 w P r o ­

c e e d in g s o f th e A m e r ic a n C a th o lic P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n (d a le j c y ­

to w a n e jaiko P ro c e e d in g s ). M ija ją c e b o w ie m w 1966 r. 4 0 -lecie A m e r y ­ k a ń s k ie g o K a to lic k ie g o S to w a rz y s z e n ia F ilo z o fic z n e g o (A m e r ic a n C a th o ­

lic P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n , d a le j u ż y w a ć b ę d ę s k r ó tu A C P A ) w ra z

z s y t u a c ją n a r a s ta ją c e g o po S o b o rz e W a ty k a ń s k im II k ry z y s u n a u c z a ­ n ia filo z o fii w s z k o ła c h k a to lic k ic h , b y ły o k a z ją d o g łę b sz e j r e f le k s ji n a d filo z o fią s c h o la s ty c z n ą , a zw ła sz c z a n a d to m ia m e m — jeg o ro lą w p rz e s z ło śc i i w te r a ź n ie js z o ś c i, o ra z do r e f le k s j i n a d o b a w a m i i n a ­ d z ie ja m i n a p rz y sz ło ść . T e r e f le k s je , o raz ro z w a ż a n ia n a d s a m o o k re - śle n ie m się, w y ra ź n ie p r z e ja w iły się w P ro c e e d in g s w P r e s id e n tia l

A d r e s s e s — p ro g r a m o w y c h z w y k le p rz e m ó w ie n ia c h w y p o w ia d a n y c h n a

w a ln y c h z e b r a n ia c h S to w a rz y s z e n ia p rz e z d o ro c z n y c h jeg o p rz e w o d ­ n ic z ą c y c h . P r z e ja w ia ły się one ró w n ie ż w M e d a lis t’s A d r e s s e s — p r z e ­ m ó w ie n ia c h (w la ta c h 1966— 1976 też z w y k le m a ją c y c h c h a r a k t e r p r o ­ g ra m o w y ) w y p o w ia d a n y c h p rz e z o d z n a c z o n y c h n a jw y ż s z ą h o n o ro w ą o d ­ z n a k ą n a d a w a n ą p rz e z A C P A : C a rd in a l S p e llm a n — A q u in a s M ed a l za w y b itn e o sią g n ię c ia w filo zo fii i je j n a u c z a n iu .

Z r e f e r o w a n ie tr e ś c i n ie k tó r y c h p rz e m ó w ie ń p rz e w o d n ic z ą c y c h o ra z p rz e m ó w ie ń m e d a lis tó w , o raz d y s k u s ji, ja k ie te ż z o s ta ły w P ro c e e d in g s w y d r u k o w a n e , p o z w o li n a m w p e w n y m s to p n iu z ro z u m ie ć , co d ziś się d z ie je w filo z o fii u p r a w ia n e j w k a to lic k ic h ś ro d o w is k a c h A m e ry k i P ó ł­ n o c n e j; p o zw o li n a m te ż , n a a m e r y k a ń s k im p rz y k ła d z ie , z ro z u m ie ć r o lę filo z o fii w e w sp ó ln o c ie K o ścio ła.

N a jp ie r w z w ró ć m y u w a g ę n a p rz e m ia n ę r o z u m ie n ia ro li s c h o la s ty k i,

2 T łu m a c z e n ie p o ls k ie te g o lis tu zo sta ło w y d r u k o w a n e w : „ S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e ”, 10 (1974) 1, 255—65.

ja k a n a s tą p iła w la ta c h 1926— 1966 (2), n a s tę p n ie s p o jrz y m y n a sp ó r o to m iz m p a tr z ą c n a r a d y k a ln ie n e g a ty w n e s ta n o w is k o r e p r e z e n to w a ­ n e p rz e z L . D e w a r ta (3) w re s z c ie s p o jrz y m y n a s ta n o w is k a d o s trz e g a ­ ją c e p o z y ty w n ą ro lę filo z o fii in s p iro w a n e j p rz e z p is m a T o m a sz a (4).

2. S C H O L A S T Y K A D A W N IE J I D Z lS 2.1. Z a c z n ijm y od p ro g ra m o w e g o p rz e m ó w ie n ia , ja k ie n a w a ln y m z e b ra n iu A C P A w y g ło sił w 1966 r. ó w c z e sn y p rz e w o d n ic z ą c y J o s e p h O w en s, C.Ss.R ., ty t u łu ją c s w o je w y s tą p ie n ie : S c h o la s ty k a — w ó w c z a s i o b e c n ie 4 O w en s, w y c h o w a n e k P a p ie s k ie g o I n s ty tu t u S tu d ió w M e d ie w is ty c z - n y c h (P o n tific a l I n s tit u te o f M e d ia e v a l S tu d ie s , d a le j u ż y w a m s k r ó tu : P IM S ), w y b itn y h is to r y k filo zo fii, z n a w c a A ry s to te le s o w s k ie j i T o m a - sz o w e j n a u k i o b y c ie , je d n o c z e ś n ie tw ó rc z o k o n ty n u u ją c y u p r a w ia n ie m e t a f i z y k i 5, ro z p o c z ą ł s w o je p rz e m ó w ie n ie od p y ta ń : czy Z a ło ż y c ie le A C P A n ie z d z iw ilib y się w id z ą c , ż e d z is ie js z a m e n ta ln o ś ć filo zo fó w k a to lic k ic h je s t t a k o s tro ż n a i t a k p lu r a lis ty c z n a , o ra z j a k d z is ie jsi c z ło n k o w ie A C P A ro z u m ie ją z a d a n ie , ja k ie te m u S to w a rz y s z e n iu p o ­ s ta w ili 40 la t te m u jeg o Z a ło ż y c ie le ?

P o s ta w ę C zło n k ó w Z a ło ż y c ie li w y ra z ił p ie r w s z y p rz e w o d n ic z ą c y E d ­ w a r d A. P a c e w sło w a c h c y to w a n y c h p rz e z O w e n sa : „ P o d c h o d z im y do n a sz e g o z a d a n ia z p rz e k o n a n ie m , że p o d s ta w o w e id e e s c h o la s ty k i są ż y w y m i p r a w d a m i — m o c n y m i n a ty le , ż e m o g ą b y ć p o d s ta w ą dla c a łe g o d z ie ła lu d z k ie j w ie d z y , je d n o c z e śn ie g ię tk im i n a ty le (fl e x ib l e

en o u g h ), że m o g ą w c h ło n ą ć w sie b ie k a ż d y s p r a w d z o n y f a k t ” 6.

O w en s n a jp ie r w o m ó w ił p ie r w s z ą część p o w y ż sz e j o p in ii. W e d łu g n ie j sp o d z ie w a n o się, że n eo sch o ilasty k a z d o ln a je s t w X X w ie k u o ż y ­ w ić c a łą s t r u k t u r ę lu d z k ie j w ie d z y , m ia ła b y ć n a w e t z b a w ie n ie m d la ś w ia ta p o g rą ż o n e g o w in te le k tu a ln y c h i s o c jo -m o r a ln y c h tr u d n o ś c ia c h (2). T o te ż n ic d z iw n eg o , że z a s a d n ic z y te m a t in a u g u r a c y jn e g o z e b r a n ia u ję ty z o s ta ł w s ło w a : co n e o sch o lasity k a m a do o fia ro w a n ia w sp ó łc z e s n e j m y ś li (W h a t th e N e w S c h o la s tic is m H as to O f f e r M o d e r n T h o u g h t, 2). W s ie d m iu c z y ta n y c h n a p ie rw s z y m p o s ie d z e n iu n a t e n te m a t a r ­ ty k u ła c h w y ra ż a ło s ię p rz e k o n a n ie , iż n e o s o h o la s ty k a m o ż e d o s ta rc z y ć w s p ó łc z e s n e m u cz ło w ie k o w i „ n ie w z ru s z o n e j p o d s ta w y d la w s z e lk ie j filo zo fii, a n a w e t d la w sz e lk ie j n a u k i” (3 )7, zw ła sz c z a w d z ie d z in ie

4 S c h o la s tic is m ·— T h e n a n d N o w ; P ro c e e d in g s 40 (1966) 1—42 (c y fra w n a w ia s ie w te k ś c ie p o d a je o d p o w ie d n ią s tr o n ę c y to w a n e g o p rz e m ó ­ w ie n ia ).

5 P o r. n p . jeg o : T h e D o c trin e o f B e in g in th e A r is to te lia n M e ta p h y ­

sics, T o ro n to , P IM S 1951; o raz S t. T h o m a s a n d th e F u tu r e o f M e ta ­ p h y s ic s , M ilw a u k e e , M a r q u e tte U. P. 1957 i: A n I n te r p r e ta tio n o f E x is ­ te n c e , M ilw a u k e e , B ru c e Pufol. Co. 1968.

s P ro c e e d in g s 1 (1926) 16: ”W e a p p ro a c h o u r ta s k w ith th e c o n v ic tio n t h a t t h e b a sic id e a s of S c h o la s tic is m а те liv in g t r u t h — f ir m e n o u g h to s u p p o r t t h e w h o le f a b r ic o f k n o w le d g e y e t f le x ib le e n o u g h to a llo w e v e r y a d d itio n o f a s c e r ta in e d f a c t” .

7 O w e n s c y tu je tu : F. P . S ie g f rie d : N e o -S c h o la s tic O n to lo g y a n d M o ­

r e l i g i i 8, p sy c h o lo g ii 9, e p is te m o lo g iilft, b io lo g ii n , e t y k i I2, o ra z filo zo fii p r z y r o d y i p rz y r o d o z n a w s tw a 4

A u to rz y ty c h a r ty k u łó w w y p o w ia d a li ta k ie n a p r z y k ła d z d a n ia c y ­ to w a n e p rz e z O w e n sa (3/4): „ S c h o la s ty k a je s t w c ią ż je s z c z e n a jle p s z y m narzęd iziem lu d z k ie g o ro z u m u ” (F. V. C o rc o ra n ). „ P sy c h o lo g ic z n e d o k tr y ­ n y S zk o ły , t a k d łu g o p r z e d m io t w y ś m ie w a n ia się , są dziś p o tr z e b n e d la s k o r y g o w a n ia a n a r c h i i i z a m ie s z a n ia p rz e w a ż a ją c y c h w e w s p ó łc z e s n y m św ie c re in t e le k t u a ln y m ” (P. J. W a te rs). „ S c h o la s ty k a je s t je d y n y m s y ­ s te m e m filozofii..., k tó r y m o ż e a d e k w a tn ie słu ż y ć ja k o p o d s ta w a d la b io lo g ic z n e j m y ś li i b a d a ń ” (A. M. S c h w ita lla ). „ G d z ie m o ż e p r z y r o ­ d o z n a w s tw o z n a le ź ć a n a liz ę i w e r y f ik a c ję z a s a d , n a k tó r y c h je s t o p a r ­ te ? W s c h o la s ty c e ” (J. A. B aisn ée).

W ś w ie tle ty c h z d a ń le p ie j ro z u m ie m y in te n c je Z a ło ż y c ie li S to w a ­ r z y s z e n ia , k t ó r e w e d łu g s w e j k o n s ty tu c ji m ia ło p o p ie r a ć n a u c z a n ie i s t u ­ d ia w d z ie d z in ie filo z o fii ze s p e c ja ln y m p o d k re ś le n ie m filo z o fii sc h o - la s ty e z n e j 14. A j a k s p e łn iły s ię ic h n a d z ie je , co do r o li n e o sc h o la e ty k i?

O w en s o d p o w ia d a , że n ie s te ty się n ie s p e łn iły . N a u k i e k s p e r y m e n t a l­ n e i sp o łe c z n e ro z w ija ją się p o z a s c h o la s ty k ą . N o w e p r ą d y w k a to ­ lic k ie j filo z o fii te ż n ie n o s z ą je j z n a m ie n ia . A g g io r n a m e n to w K o śc ie le , r u c h e k u m e n ic z n y m ię d z y r e lig ia m i ś w ia ta , w a lk a o p r a w a n a ro d ó w i o p r a w a c y w iln e , r e f o r m y sp o łe c z n e i n o w y p o rz ą d e k p o lity c z n e g o d ia lo g u m ię d z y n a r o d a m i n ie b y ły a n i n a tc h n io n e , a n i k ie r o w a n e p rz e z s c h o la s ty k ę . T a k i je s t w e d łu g O w e n sa f a k t h is to ry c z n y ( 4 ) 15. Z w r a c a o n u w a g ę n a to, że dziś s k ło n n i je s te ś m y ro z u m ie ć s f o rm u ło ­ w a n ie w s ta tu ta c h S to w a rz y s z e n ia jeg o z a d a ń : „ p o p ie r a n ie n a u c z a n ia i s tu d ió w w d z ie d z in ie filo zo fii ze s p e c ja ln y m p o d k re ś le n ie m filo zo fii s ć h o la s ty c z n e j” ja k o w y r a z p r a w d z iw ie e k u m e n ic z n e g o d ą ż e n ia do s p o tk a n ia z w s z e lk im i filo z o fia m i, o c zy w iście z p o d k re ś le n ie m s p e c y ­

8 F. V. C o rc o ra n : W h a t th e N e w S c h o la s tic is m h a s to O f f e r M o d e r n

T h o u g h t fr o m th e F ie ld o f R e lig io n a n d T h e o lo g y , P ro c e e d in g s 1 (1926)

28—34.

9 P . J . W a te rs : N e o -S c h o la s tic P s y c h o lo g y a n d M o d e r n T h o u g h t, P r o c ­ e e d in g s 1 (1926) 35—42.

10 J. T. B a rro n : C o n tr ib u tio n s o f th e N e w S c h o la s tic is m to M o d e rn

P h ilo s o p h y in th e F ie ld o f E p is te m o lo g y , P ro c e e d in g s 1 (1926) 43—9.

11 A. M. S c h w ita lla : T h e R e la tio n o f B io lo g y to N e o -S c h o la s tic is m , P ro c e e d in g s 1 (1926) 50—6. 12 C. C. M iltn e r: N e o sc h o la s tic E th ic s a n d M o d e r n T h o u g h t, P r o c e e d ­ in g s 1 (1926) 57— 62. 13 J. A. B a isn é e : W h a t th e N e w S c h o la s tic is m H as to O f f e r M o d e r n T h o u g h t in th e F ie ld o f th e P h ilo s o p h y o f N a tu r e , P ro c e e d in g s 1 (1926) 63— 72.

14 F o r.: p k t. 7 m o je g o a r t y k u łu : F ilo zo fia w k a to lic k ic h u c z e ln ia c h

A m e r y k i P ó łn o c n e j, „ S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e ” 14 (1978) 1 133— 5.

15 T o te ż sło w o „ S c h o la s ty k a ” z n ik n ę ło w n o w e j w e r s ji s ta tu t ó w A C P A . O d p o w ie d n i a r t y k u ł b rz m i o b e c n ie : ”Tihe o b je c tiv e s of th i s o r g a n is a tio n s h a l l b e to p r o m o te p h ilo s o p h ic a l s c h o la rs h ip , to im p ro v e th e te a c h in g o f p h ilo p s o p h y , a n d to c o m m u n ic a te w ith o th e r in d iv id u a l a n d g ro u p s of li k e in t e r e s t s ” . P ro c e e d in g s , 30 (1956) 213. O fic ja ln e p is m o S to w a r z y ­ sz e n ia n o si w c ią ż n a z w ę T h e N e w S c h o la s tic is m , a le b y ły s iln e d ą ż e n ia d o u s u n ię c ia z ty t u łu sło w a ’’S c h o la s tic is m ” (4, p rz y p . 13).

fik i k a to lic k ie j — s c h o l a s t y k i 16. J e d n a k — p isze O w e n s — g d y p r z y ­ p o m n im y so b ie s c n o la s ty k ę z l a t d w u d z ie s ty c h teg o s tu le c ia , to z a u w a ­ ż y m y p r z e k o n a n ie , iż w ła ś c iw ie is tn ie je ty lk o je d n a filo z o fia — je s t n ią s c h o la s ty k a o raz, ze is tn ie je ty lk o je d n a p ra w d z iw a s c h o la s ty k a — j e s t n ią u s y s te m a ty z o w a n y to m iz m . C a ła re s z ta , to „ h is to ria filo z o fii” a m e m o z o f ia (5). W o w ej „ h is to rii filo z o fii” m o ż n a z n a le ź ć ro z p ro sz o ­ n e z ia r n a p r a w n y , a le p r a w d a in te g r a ln a je s t ty lk o w to m iz m ie . Z d a ­ w a ć b y się m ogło, że do P a w io w e j f o r m u ły „ J e d e n P a n , je d n a w ia r a ” (M 4, 5) m y ś lic ie le k a to lic c y ju ż d o d a w a li (n a r a z ie w m y śli) „i je d n a filo z o fia ” (6).

T a k O w en s p r z e d s ta w ia i b o g a to d o k u m e n tu je — c y tu je n a w e t (5, p rz y p . IV) W o ro n ie c k ie g o K a to lic k o ś ć T o m iz m u , C a th o lic ité d u T h o ­

m is m e , R e v u e T h o m iste , 26 (1921) ■— r o z u m ie n ie S c h o la s ty k i w 1926 r. O c z y w iśc ie n ie b y ło ono c h a r a k te r y s ty c z n e ty lk o d la Z a ło ż y c ie li A O PA . T a k z w y k le p r z e d s ta w ia ł się w te d y e u ro p e js k i to m izm .

N ie z a le ż n ie je d n a k od ów czesn eg o u p ro s z c z o n e g o p r z e c e n ia n ia to ­ m iz m u n e o s c h o la s ty c y g ło s ili w te d y p o tr z e b ę b a d a n ia te k s tó w ź ró d ło ­ w y ch . In te n s y w n e b a d a n ia h is to ry c z n e , ro z p o c z ę te ju ż w X IX w . a p o ­ p ie r a n e ró w n ie ż p rz e z A C P A i r o z w ija n e ta k ż e w A m e ry c e P ó łn o c n e j (zw łaszcza w P a p ie s k im I n s ty tu c ie S tu d ió w M e d ie w is ty c z n y c h w T o ­ ro n to ) w y d a ły W k ró tce ow oce.

O w oce te m ia ły z ra z u c h a r a k t e r n e g a ty w n y , k o ry g u ją c y b łę d n e r o z u ­ m ie n ie śre d n io w ie c z n e j m y ś li filo z o fic z n e j. O k a z a ło się b o w ie m , że w te k s ta c h n ie m a s y s te m u filo zo fii — z n a jd u j e s ię w ie le tw ie r d z e ń i d y s k u s ji filo z o fic z n y c h , a le w s z y s tk ie są p o d p o rz ą d k o w a n e te o lo g ii (7) P o ję c ie s y s te m u filo z o fic z n e g o z ro d z iło się d o p ie ro w c z a sa c h K a r le - z ju s z a (8).

R o z w ia ło się ró w n ie ż z łu d z e n ie co do m o n o lity c z n e g o c h a r a k t e r u ś r e d n io w ie c z n e j s c h o la s ty k i. W p ra w d z ie m o ż n a w n ie j z n a le ź ć p e w n ą je d n o lito ś ć s ło w n ic tw a i p e w n e cech y z e w n ę tr z n e ró ż n ią c e ją z a ró w n o od m y ś li s ta r o ż y tn e j, j a k i n o w o ż y tn e j. J e d n a k t e ce c h y n ie p r z e ­ k r e ś la ły z a sa d n ic z e g o p lu r a liz m u m y ś li śre d n io w ie c z n e j, k tó r ą r e p r e ­ z e n to w a li m y ś lic ie le t a k ró ż n i, j a k n a p r z y k ła d A n z e lm , A b e la rd , B o ­ n a w e n tu r a , T o m a sz , H e n r y k z G a n d a w y , D u n s S z k o t czy O c k h a m (8). N ie o fia ro w y w a ła się te ż m y ś l śre d n io w ie c z n e j s c h o la s ty k i ja k o le ­ k a r s tw o z b a w ie n n e n a w s z e lk ie b o lą c z k i i ja k o z a s a d a d la w s z e lk ic h na.uk. R a c z e j w id z ia ła sie b ie , b a rd z ie j p o k o rn ie , ja k o je d n ą sp o ś ró d n a u k . N a w e t choć b y t — p rz e d m io t m e ta fiz y k i — o b e jm u je s o b ą w s z y s t­ ko·, co is tn ie je , a w ię c m a t e r i a ln i e o b e jm u je p rz e d m io ty w s z y s tk ic h n a u k , to je d n a k p rz e d m io ty n a u k n ie s t a j ą s ię p rz e z to — ja k p is a ł T o m a sz ■— c z ę śc ia m i p rz e d m io tu m e ta f iz y k i i n a u k i n ie s t a j ą się cz ę ś­ c ia m i sk ła d o w y m i m e ta fiz y k i w. Z aś filo z o fia n ie je s t k lu c z e m do w s z y s tk ic h d rz w i: je s t z w y k ły m , a le c ię ż k im , tr u d e m u z a s a d n ia n ia tw ie r d z e ń .

N a jw a ż n ie js z ą b o d a j c e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą ś r e d n io w ie c z n e j r e a l i­ s ty c z n e j s c h o la s ty k i, p r z e j ę tą od A ry s to te le s a , b y ło — p isz e O w e n s — 16 T a k w ła ś n ie o c e n iłe m ow o s f o r m u ło w a n ie w a r t . c y t. w p rz y p is ie 14 i d o s trz e g łe m w n im z ro z u m ie n ie w a ż n o śc i p lu r a liz m u . M oże O w en s j e s t z b y t s u r o w y w s w y c h ocen ach .

17 „ U n d e p r o p r ie lo q u e n d o s u b ie c tu m illiu s n o n e st p a r s s u b ie c ti m e ta p h y s ie a e ; n o n e n im e s t p a r s e n tis s e c u n d u m illa m r a tio n e m , q u a e n s e s t s u b ie c tu m m e ta p h y s ie a e ”, l n B o e th . de T r in . 5, 1, a d 6. (9 p rz y p . 28).

m e to d y c z n e p r z y p o r z ą d k o w a n ie m o w y do m y śli, a m y ś li do z m y s ło w o p o s trz e g a n y c h rzeczy . P o d s ta w ą w ię c filo z o fo w a n ia — i je j c ią g ły m s p r a w d z ia n e m — b y ło p o s trz e g a n ie rz e c z y , w y ra ż a ją c e się w m y śli, z k o le i w y ra ż o n e j w m o w ie (9). N ie is tn ie je rz e te ln a filo z o fic z n a w ie d z a o d u c h u , je ś li n ie je s t z a k o tw ic z o n a w d o ś w ia d c z e n iu z m y s ło w y m ; s u ­ b ie k ty w iz m — a ta k ż e filo z o fia p o d m io tu — n ie m oże b y ć p o p ra w n y m , je ś li w y rz e k a się k o n tr o li, ja k ą d a je d o ś w ia d c z a ln y k o n ta k t ze z m y ­ sło w ą rz e c z y w is to ś c ią i u w z g lę d n ie n ie p o w s z e c h n e j tr a d y c ji k u ltu r o w e j; n ie je s t te ż słu sz n e z a sa d n ic z e p o d d a n ie się m y ś li filo z o fic z n e j p ra w o m s ł o w a 18. W ła ś c iw a b o w ie m k o le jn o ś ć e ta p ó w filo z o fo w a n ia w in n a by ć z a w sz ę p r z e s tr z e g a n a : od rzeczy , p rz e z m y śl, d o sło w a. S ło w o za le ż y od m y ś li, a m y ś l od rzeczy .

T o są z a s a d n ic z e ce c h y c h a r a k te r y z u ją c e h is to ry c z n ą m y ś l ś r e d n io ­ w ie c z n ą . W 1926 r. ■— tw ie r d z i O w e n s — s c h o la s ty k a n ie m o g ła b y ć ta k ro z u m ia n a . T o p o g łę b io n e ro z u m ie n ie p rz y s z ło w r a z z p o w a ż n y m i b a d a n ia m i h is to ry c z n y m i (9).

M o żn a b y tu z w ró c ić u w a g ę , że — b y ć m oże — O w en s z b y t su ro w o o c e n ił n e o s c h o la s ty k ę la t d w u d z ie s ty c h n aszeg o s tu le c ia . W in tu ic ja c h ó w c z e sn y c h n e o s c h o la s ty k ó w co do ro li to m iz m u b y ło p rz e c ie ż to, co c h a r a k t e r y z u j e te ż O w e n sa : o p o w ie d z e n ie się z a filo z o fo w a n ie m r e a l i ­ s ty c z n y m : od rz e c z y , p rz e z m y śl, do sło w a.

C h o ciaż te n w y b ó r re a lis ty c z n e g o filo z o fo w a n ia m a u O w e n sa c h a ­ r a k t e r b a r d z ie j p lu r a lis ty c z n y niż u

tomistów

z l a t d w u d z ie s ty c h — d o p u sz c z a sz e rsz y w a c h la r z ró ż n y c h i n t e r p r e ta c ji — to p rz e c ie ż O w en s te ż o g ra n ic z y ł, ja k w id z ie liś m y , p o le w y b o ru (zg ad zam się tu z n im c a łk o w ic ie ) o d rz u c a ją c r a d y k a ln e fo r m y id e a liz m u i s u b ie k ty w iz m u , a ta k ż e fe n o m e n o lo g ię i filo z o fię ję z y k a , o ile t e k ie r u n k i n ie są z a ­ k o tw ic z o n e w d o św ia d c z e n iu z m y sło w y m . F a k ty c z n ie d o k o n a ł w ię c w y ­ b o ru w y s u w a ją c n a p ie rw s z e m ie js c e a ry s to te le s o w s k o ^ to m a s z o w y s p o ­ só b

filozofowania.

W ie lk a p la to ń s k o - a u g u s ty ń s k o - a n z e lm ia ń s k a lin ia ro z w o jo w a , s t a w ia ją c a p o ję c ie — m y ś l — w p u n k c ie w y jś c ia filo z o ­ fo w a n ia , z o s ta ła p rz e z n ieg o im p lic ite n ie ty le m oże o d rz u c o n a , co p o ­ s ta w io n a n a d ru g im m ie js c u . P lu r a liz m w ię c filo z o fic z n y O w e n sa n ie je s t in d y f e re n ty z m e m filo z o fic z n y m , je s t p lu r a liz m e m w o b rę b ie je d n e g o s ty lu filo zo ficzn eg o .

W d a ls z y m c ią g u sw eg o P rz e m ó w ie n ia O w e n s p o d k re ś lił d o d a tn ie s tro n y in tu ic ji, k tó r ą k ie r o w a li się Z a ło ż y c ie le Α Ό ΡΑ . T w ie rd z ił, że ow a in tu ic ja m a n a d a l w a rto ś ć o b o w ią z u ją c ą . W p ra w d z ie n a s z e d z i­ s ie jsz e r o z u m ie n ie z a d a n ia p o sta w io n e g o 40 l a t te m u m o że b y ć g łęb sze, p rz e z to s k r o m n ie js z e , p rz e c ie ż je s t ró w n ie in s p ir u ją c e . F ilo z o fic z n a i t e ­ o lo g iczn a tr e ś ć s c h o la s ty k i, ro z u m ia n a le p ie j d z ię k i p ra c o m h is to ry c z ­ n y m , m o że s p e łn ić w a ż n ą r o lę k u ltu r o tw ó r c z ą w d z is ie js z y m św iecie m y ś li filo z o fic z n e j. N a p r z y k ła d e p is te m o lo g ia o p a r ta n a schoilastycz- n y c h te k s ta c h m o ż e w y ja ś n ić m ie js c e , r o lę i p o rz ą d e k w s p a n ia le ro z ­ w ija ją c y c h się dziś n a u k , b e z s ta w a n ia się ic h częścią. F ilo z o fia p r z y ­ ro d y , im p lik o w a n a w te k s ta c h ś re d n io w ie c z n y c h , m o ż e o p is y w a ć ś w ia t w e w o lu c ji. M e ta fiz y k a in s p ir o w a n a ty m i te k s ta m i m o ż e U jm o w ać r e ­ 18 ’’S c h o la s tic p h ilo so p h iz in g is c h a r a c te r is e d b y t h e m e th o d ic s u b o r d ­ in a tio n of sp e e c h to th o u g h t a n d of th o u g h t to s e n s ib le th in g s... th e r e is no p h ilo s o p h ic k n o w le d g e of s p i r i t t h a t is f r e e d fro m th e m a t r ix o f se n s ib le e x p e rie n c e , n o p la g u in g s u b je c tiv ity t h a t e sc a p e s t h e c o n ­ tr o ls of se n s ib le r e a l it y a n d co m m o n tr a d it io n a l c u ltu re , no e s s e n tia l s u b m is s io n o f p h ilo s o p h ic th o u g h t to t h e la w s o f v o c a b u la r y ” (9).

a ln e is tn ie n ie w je g o d y n a m iz m ie i h is to ry e z n o ś e i. T a k ż e z a s a d y e ty c z ­ n e ta m z a w a r te m o g ą f u n k c jo n o w a ć w d z is ie jsz y c h sk o m p lik o w a n y c h k u lt u r a c h (9).

Jaik m a ją b y ć w y p e łn io n e te z a d a n ia , je s z c z e w y r a ź n ie n ie w ie m y — p rz y z n a ł O w ens. W iem y , że g o to w y c h o d p o w ie d z i w te k s ta c h ś r e d n io ­ w ie c z n y c h n ie m a. In s p ir o w a n i je d n a k ty m i te k s ta m i w in n iś m y b u d o ­ w a ć w ła s n ą filo z o fię w s p o tk a n iu z d z is ie jsz ą m y ś lą . W y m a g a to t r u d ­ n e j i u m ie ję tn e j p r a c y 19. B e z k ry ty c z n e b o w ie m m ie s z a n ie m y ś li H u s - s e r la , czy H e id e g g e ra , czy W h ite h e a d a , czy R u s s e lla , czy W ittg e n s łe in a z e sc h o la s ty c z n y m i p o ję c ia m i — a to w s z y s tk o b y w a ro b io n e w E u ro ­ p ie i A m e ry c e — w y d a ta k ie s a m e złe s k u tk i, ja k u p rz e d n io n e o sc h o - la e ty c z n e w y siłk i, b y w c ie lić K a r te z ju s z a , W o lffa , czy K a n ta . A je d n a k to ry z y k o m u s i b y ć p o d ję te , bo m y ś le n ie in s p ir o w a n e p rz e z te k s ty s c h o la s ty k i z k o n ie c z n o śc i dziś d o k o n y w a n e je s t w św ie e ie z a b a r w io ­ n y m p rz e z w s z y s tk ic h ty c h filo zo fó w 20.

K a ż d e n o w e p o k o le n ie w in n o w łą c z a ć się do w y s iłk u p rz e s z ły c h p o ­ k o le ń d o k o n y w a n y c h w ce lu co ra z głębszego· ro z u m ie n ia rz e c z y w is to ­ ści. N a tu r a l n a k ró tk o ś ć lu d z k ie g o ży cia czyni n a s z a le ż n y m i od p r z e ­ sz ły c h n a u c z y c ie li. P r o b le m w ty m ty lk o , k tó r y c h m is trz ó w dzieła p r z y jm ie m y za p o d s ta w ę n a s z y c h d a ls z y c h b a d a ń . W ie lu c z ło n k ó w A C P A — do .nich, ja k w y z n a je , n a le ż y i O w e n s — n a d a l u w a ż a , że te k s ty ś r e d n io w ie c z n e j s c h o la s ty k i są d o b rą p o d s ta w ą . A le n ie c h o ­ d zi o to, b y co fać się do sc h o la s ty k i, a b y w n ie j sz u k a ć g o to w e j filo ­ zo fii. C h o d zi o to, b y iść n a p rz ó d do sc h o la s ty k i, ja k ie j je s z c z e n ie m a . C h o d zi o to, b y p o s łu g iw a ć się te k s ta m i w ie lk ie j s c h o la s ty k i ś r e d ­ n io w ie c z n e j, żyć ic h d u c h e m , u ż y w a ć ic h b o g a c tw a i p o d ich p r z e ­ w o d n ic tw e m i in s p ir a c ją w y p ra c o w y w a ć filo z o fie (w lic z b ie m n o g ie j), k t ó r e b ę d ą z a ra z e m ' w p e łn i d o jr z a łe i n o w o c z e s n e 21. D la ty c h , co ta k m y ś lą , in t u ic j e Z a ło ż y c ie li A C P A b ę d ą c ią g le in s p ir a c ją , choć dziś r o ­ z u m ie się le p ie j, ja k t r u d n e je s t to z a d a n ie .

W szak że w ie lu je s t członików A C P A , k tó r z y ta k n ie m y ś lą . T o d o ­ b rz e , p o n ie w a ż d la r o z w o ju filo z o fii p o tr z e b n y je s t d ialo g , d y s k u s ja , b o w ie m s to w a r z y s z e n ie filo z o fic z n e jeszcze sz y b c ie j niż ś w ia t „u le g a znis-zczeniu p rz e z ty r a n ię je d n e g o d o b re g o z w y c z a ju ” (11). I tu O w en s p rz y p o m in a , iż in tu ic ja Z a ło ż y c ie li b y ła g łę b sz a , n iż to oni sa m i b y li z d b ln i z ro z u m ie ć (12). B o w iem , w y ra ż o n a w c y to w a n y c h ju ż sło w a c h E. A. P a c e ’a, b rz m ia ła : „ p o d s ta w o w e id e e s c h o la s ty k i są ż y w y m i p r a w ­ d a m i — m o cn y m i... je d n o c z e ś n ie g ię tk im i” . N a jw a ż n ie js z y m w ię c z a ­ d a n ie m n a dziś d la c z ło n k ó w A C P A je s t s t a r a ć się b y d o b rz e r o z u ­ m ie ć in t u ic j e Z a ło ż y c ie li i b y ro z w ija ć d zieło p rz e z n ic h z a in ic jo w a n e . 19 P r o g r a m ta k ie j p ra c y w d z ie d z in ie re a liz m u te is ty c z n e g o p r z e d ­ s t a w i a w sw y c h d z ie ła c h J. D. C o llin s. P o r. m ó j a r t y k u ł: Z a d a n ia

r e a l iz m u te is ty c z n e g o w p r o p o z y c ji J. D. C o llin sa , „ S tu d ia P h ilo s o p h ia e

C h r is ti a n a e ” , 13 (1977) 2, 5— 45.

го ’’in d i s c r i m i n a te m ix in g o f H u s s e rl o r H e id e g g e r o r W h ite h e a d or R u s s e ll o r W ittg e n s te in w ith t h e S c h o la s tic n o tio n s w ill h a v e th e s a m e d is a s tr o u s e ff e c t as th e e a r lie r N e o sc h o la s tic a tt e m p t s to in c o r p o ra te D e s c a rte s o r W o lff o r K a n t. Y e t th e th in k in g in s p ir e d b y t h e S c h o la s tic te x t s to d a y h a s t o b e d o n e in a w o r ld c o lo r e d b y a ll th o s e p h ilo ­ s o p h e r s ” . (10)

21 ” I t is a q u e s tio n of ta k in g th e te x ts , liv in g th e i r s p i r it , u s in g th e i r r ic h e s , a n d u n d e r th e i r g u id a n c e , th e i r in s p ira tio n , w o rk in g o u t p h i­ lo s o p h ie s , th a t w ill b e b o th full-(blow n a n d m o d e r n ” (11).

Z b ie r a ją c tr z e b a w w y p o w ie d z i O w e n sa p o d k re ś lić n a s tę p u ją c e s p r a ­ w y. W cią g u 40 l a t is tn ie n ia A C P A n a s tą p iły z a s a d n ic z e z m ia n y . Z ro ­ z u m ia n o le p ie j h is to ry c z n ą tr e ś ć te k s tó w T o m a sz a i in n y c h ś r e d n io ­ w ie c z n y c h m y ś lic ie li, z ro z u m ia n o le p ie j h is to ry c z n ą s c h o la s ty k ę . S p o ­ w o d o w a ło to b a rd z ie j p lu r a lis ty c z n e ro z u m ie n ie to m iz m u i z ro z u m ie ­ n ie p o tr z e b y in n y c h — n a w e t k o n tr o w e r s y jn y c h — p o g lą d ó w d la ro z ­ w o ju m y ś li filo z o fic z n e j. N a d a l je d n a k p rz y s z ło ść d la filo zo fii w id zi O w e n s w k o n ty n u o w a n iu p r a c y T o m a sz ó w ej, o p a r te j n a g r u n to w n e j z n a jo m o śc i te k s tó w i k o n te k s tó w h is to ry c z n y c h . S ta n o w is k o O w e n sa je s t w ię c p o g łę b io n y m s ta n o w is k ie m to m is ty c z n y m . 2.2. W ty m sa m y m n u m e r z e P ro c e e d in g s L eo R. W a rd , C.S.C., p r o ­ fe s o r U n iv e rs ity of N o tr e D a m e , d o k o n a ł w a r t y k u le p o d z n a m ie n n y m ty tu łe m 40 la t fi lo z o fo w a n ia 22 k r ó tk ie j ocen y p r a c S to w a rz y s z e n ia A C P A . P r z y o k a z ji p o ru s z y ł ta k ż e b a rd z o w a ż n y p ro b le m , n a czym p o le g a a k tu a l n a w a rto ś ć filo z o fo w a n ia w ogóle, a z w ła sz c z a u p r a w ia ­ n eg o m o r e sch o la stico .

W a rd w y sz e d ł od stw ie d z e n ia , że A C P A je s t o b e c n ie sp o łe c z n o śc ią b a rd z ie j o tw a r t ą i m n ie j k le r y k a ln ą , o ra z że je s t b a rd z ie j o tw a r t e na w sp ó łc z e s n y ś w ia t filo z o fic z n y c h p ro b le m ó w , n iż b y ło 40 l a t te m u . Z p o ś r ó d 50 u c z e s tn ik ó w p ie rw s z e g o p o sie d z e n ia ty lk o je d e n b y ł św ie c ­ k im , a n a o p u b lik o w a n e j p ie rw s z e j liśc ie c z ło n k ó w w ś ró d 236 n a z w is k z n a jd u je się te ż ty lk o je d e n św ie c k i. T a k i b y ł f a k t, a le n ie te o r ia , bo p rz e c ie ż p ie rw s z y p rz e w o d n ic z ą c y A C P A , E. A. P a c e , b y ł p rz e k o n a n y , że p r a c a tw ó rc z a p isa rs ik a w d z ie d z in ie filo zo fii je s t sz c z e g ó ln y m a p o ­ s to la te m św ie c k ic h . T a k ż e r e d a k to r z y c z a so p ism a w y d a w a n e g o p rz e z A C P A „ T h e N ew S c h o la s tic is m ” n ie p y ta li n ig d y , k to n a p is a ł a r t y k u ł, le c z ja k a je s t jeg o w a rto ś ć i a k tu a ln o ś ć (13).

Talk w ię c , ch o cia ż A C P A ro z p o częło sw o je ży cie ja k o sp o łe c z n o ść fa k ty c z n ie , choć n ie z z a sa d y , z a m k n ię ta i k le r y k a ln a , p rz e c ie ż od p o c z ą tk u c h c ia ło b y ć sp o łe c z n o śc ią o tw a r t ą . T rz e b a jednaik p rz y z n a ć — b ez s z u k a n ia w in n y c h — źe fa k ty c z n ie b y ło i je s t c ią g le z a m k n ię tą sp o łe c z n o śc ią k a to lic k ą , choć o b e c n ie z n a c z n ie m n ie j k le r y k a ln ą . W p r a w ­ dzie n ie k a to lic y od p o c z ą tk u m o g li b y ć c z ło n k a m i A C P A , a le ty lk o n ie lic z n i te g o Chcieli. N ie u d a ło się p rz e ła m a ć p a n u ją c e g o u p rz e d z e n ia , iż p r a c e k a to lic k ie g o S to w a rz y s z e n ia d a le k ie są od p ro b le m ó w b lis k ic h w s p ó łc z e s n e m u cz ło w ie k o w i, m im o że T h e N e w S c h o la s tic is m , o fic ja ln e p is m o A C P A , s ta ło się je d n y m z le p s z y c h c z a so p ism filo z o fic z n y c h , z a w ie ra ją c y c h z n a k o m ite m a te r ia ły . N a p r z y k ła d ro c z n ik 1966 z a w ie ­ r a p o w a ż n e s tu d ia o B lo n d e lu , K ie rk e g a a r d z ie , e g z y s te n c ja liz m ie i a n a ­ lity c z n e j filo z o fii re lig ii.

M ó w iąc to W a rd w y p o w ie d z ia ł w a ż k ie tw ie r d z e n ie w y ja ś n ia ją c e , n a czym p o le g a a k tu a ln o ś ć p r a c y filo zo fa . M ia n o w ic ie p ra w d z iw ie tw ó r ­ czy filo z o f zaw sze p o d e jm u je p r o b le m y w y r a s ta ją c e z jeg o c z a su i m i e j­ sca. R o z p o z n a je t e p ro b le m y i p r a c u j e n a d n im i, b ę d ą c ż y w y m , w s p ó ł­ c z e sn y m c z ło w ie k ie m , n ie z a le ż n ie od teg o , ile i ja k d o b rz e n a u c z y ł się od s ta r o ż y tn e j filo z o fii c h iń s k ie j, czy k la s y c z n e j z a c h o d n ie j. T a k d z ia ła ł B e rg so n , K a n t, T o m a sz , A u g u s ty n i P la to n . N a p e w n o k a ż d y z n ic h w s p ie r a n y b y ł p rz e z p o p rz e d n ik ó w , o ra z ■— u fa m y — d o s trz e g a ł p r o ­ b le m y i ic h r o z w ią z a n ia su b sp e c ie a e te r n ita tis , a le w y c h o d z ił n a p r z e ­ ciw p ro b le m o m d a n y m p rz e z jeg o czas i m ie js c e (15).

W te j o p in ii W a rd a , u n ik a ją c e j s k r a jn o ś c i, p r a g n ę p o d k re ś lić d w a b a rd z o w a ż n e — m y m z d a n ie m ■— m o m e n ty , z a w ie r a ją c e się w t w i e r

-22 F o r ty Y e a r s o f P h ilo s o p h iz in g , P ro c e e d in g s 40 (1966) 13—Ί6 (c y f ra w n a w ia s ie w te k ś c ie p o d a je o d p o w ie d n ią s tr o n ę te g o a r ty k u łu ) .

d z e n iu o d o s trz e g a n iu p ro b le m ó w i ic h r o z w ią z a ń s u b sp ecie a e te r n ita ­

tis , to z n a c z y z p u n k tu w id z e n ia p ra w d z iw o ś c i, a n ie d o ra ź n e j ty lk o

sk u te c z n o śc i o d d z ia ły w a n ia . M ożna b o w ie m t a k p r z e ją ć się d o ra ź n y m i p o tr z e b a m i, ż e o d rz u c a się ż m u d n y tr u d u z a s a d n ia n ia tw ie r d z e ń , bo n ie d o s trz e g a się w n im n a ty c h m ia s to w o s k u te c z n e j o d p o w ied zi. M o­ żn a je d n a k p rz e c iw n ie z a m k n ą ć s ię w p r o b le m a ty c e p o d d a ją c e j się u t a r t y m ju ż z a b ie g o m m e to d o lo g ic z n y m i n ie d o s trz e g a ć w a ż n y c h i ż y ­ w o in te r e s u ją c y c h p ro b le m ó w n ie o b ję ty c h o w ą m e to d o lo g ią . S k r a j ­ n o śc i ty c h m o ż n a u n ik n ą ć , g d y z s z a c u n k ie m b a d a się w s tu d iu m h i­ s to ry c z n y m p rz e s z łe z m a g a n ia się z p ro b le m a m i, ja k ie ż y c ie s ta w ia ło n a s z y m o jco m , o ra z g d y je d n o c z e ś n ie z s z a c u n k ie m p a tr z y się n a p r o ­ b le m y d ziś w y r a s ta ją c e . T o te ż k o ń c o w e d w ie u w a g i W a rd a są w a ż n e — p ie rw s z a z n ic h ja k o o strz e ż e n ie , d ru g a ja k o p o d s ta w a n a d z ie i — r ó w ­ nież i d ia n a s w P o lsce. T e u w a g i W a rd a m o ż n a sfo rm u ło w a ć n a s tę p u ją c o : l u filo z o fo w ie k a to lic c y w A m e ry c e P ó łn o c n e j n ie m o g li w y jś ć ze sw e j z a m k n ię te j sp o łe c z n o śc i, p o n ie w a ż w w ię k sz o ś c i n ie m ie li w y s ta r ­ c z a ją c e g o u c z u le n ia n a s p o tk a n ie się z rz e c z y w is to ś c ią , n a w y c h o d z e ­ n ie od d o św ia d c z e n ia — p rz e ż y c ia (e x p e r ie n c e ), a filo z o fia — ja k m ó ­ w ił A ry s to te le s ·— m u s i w y c h o d z ić od d o ś w ia d c z e n ia — p rz e ż y c ia , c ią ­ g le s ta w ia ją c e g o w ła s n e p y ta n ia .

2° n ie z a le ż n ie je d n a k od te g o w ie le p r a c p u b lik o w a n y c h p o d a u s p i­ c ja m i A C P A b y ło ś w ia d e c tw e m p o ś w ię c e n ia w ie lk ie m u id e a ło w i, ja k im je s t s z u k a n ie p r a w d y ze w z g lę d u n a n ią sa m ą . T o p o z o s ta n ie zadaniem , n a p rz y s z ło ść S to w a rz y s z e n ia (16).

J e ś li w ię c — ja k p o w ie d z ie liś m y w U w a g a c h W s tę p n y c h — p r a w d a o rz e c z y w is to ś c i n ie je s t n ig d y do k o ń c a i w p e łn i w y c z e rp a n a , to m o ­ ż e m y p o w ie d z ie ć , że a k tu a liz a c ja filo z o fo w a n ia p o le g a .na w s łu c h iw a n iu się, ja k ie a s p e k ty p r a w d y o rz e c z y w is to śc i w y m a g a ją d z is ia j a n a liz o ­ w a n ia i o d p o w ied zi. R z e te ln e zaś s tu d iu m h is to ry c z n e , u k a z u ją c e z m a ­ g a n ia się in t e le k tu z p ro b le m a m i, ja k ie s ta w ia rz e c z y w is to ść , u s p r a w ­ n ia do w n ik liw s z e g o d o jr z e n ia dziś n ie p o k o ją c y c h p ro b le m ó w . T a k ą k o n k lu z ję m o ż n a w y d o b y ć z a ró w n o z o p in ii O w e n sa , ja k i W a rd a 23

23 O w e n s i W a rd m ó w ią c o a k tu a ln o ś c i filo z o fo w a n ia d o tk n ę li b a rd z o w a ż n e j s p r a w y , co do k tó r e j z a c h o d z ą n ie k ie d y n ie p o ro z u m ie n ia . D ziś b o w ie m n ie k tó rz y m a ją p r e t e n s ję do filo zo fii n e o so h o la s ty c z n e j, że n ie s p e łn iła p o k ła d a n y c h w n ie j n a d z ie i, ja k o n a rz ę d z ie d u s z p a s te rs k ie g o o d d z ia ły w a n ia . S p o ty k a n y w sp ó łc z e ś n ie k ry z y s filo z o fii, a r a c z e j k ry z y s z a u f a n ia do filo zo fii n e o s o h o la sty c z n e j, sp o w o d o w a n y je s t w z n a c z n y m s to p n iu ty m , ż e c h c ia n o w id z ie ć w n ie j to , czym filo z o fia z n a tu r y sw e j n ie je s t, m ia n o w ic ie s k u te c z n y ś r o d e k sz y b k ie g o o d d z ia ły w a n ia d u s z p a s te rs k ie g o . T y m c z a s e m filo zo fia je s t n a jp i e r w i p rz e d e w s z y s t­ k im — ja k p o d k r e ś la ł O w en s — tr u d e m u z a s a d n ia n ia tw ie r d z e ń o r z e ­ c zy w isto ści. M ożna je d n a k z a ry z y k o w a ć tw ie r d z e n ie , że im b a rd z ie j b e z ­ in te re s o w n y — s k ie ro w a n y ty lk o .na p r a w d ę — je s t ów tr u d , ty m w ię k s z e je s t p ra w d o p o d o b ie ń s tw o — n a co z w r a c a ł u w a g ę W a rd — p o d e jm o w a n ia p rz e z filo z o fię p ro b le m ó w ży cio w o w a ż n y c h w d z ie d z i­ n a c h d o s tę p n y c h do filo z o fic z n y c h ro z s trz y g a ń .

O a k tu a ln o ś c i w P o ls c e teg o z a g a d n ie n ia św ia d c z ą m ię d z y in n y m i w y p o w ie d z i n a te m a t w z a je m n y c h s to s u n k ó w te o lo g ii, filo z o fii i d u s z ­ p a s te r s tw a , o p u b lik o w a n e w „ T y g o d n ik u P o w s z e c h n y m ” p rz e z ke. doc. M. J a w o rs k ie g o (listo p a d 1976), p ro f. S. S w ie ż a w sk ie g o (m arzec 1977), ks. doc. J. T is c h n e r a (k w ie c ie ń 1977), p rz e z d r a A. G a w ro ń s k ie g o (li­

3. S P Ö R O T O M IZ M

W n u m e r z e P ro c e e d in g s w y d a n y m w 1974 r., p o św ię c o n y m 700 le c iu ś m ie rc i T o m a sz a z A k w in u i B o n a w e n tu ry , u k a z a ł się w ś ró d w ie lu w a ż n y c h o p ra c o w a ń c ie k a w y d w u g ło s o a k tu a ln o ś c i m y ś li T o m a sz o - w e j 24 :

P rz e c iw a k tu a ln o ś c i to m iz m u w y s tą p ił L e slie D e w a rt, p ro f e s o r filo ­ z o fii w S t. M ic h a e l’s C o lleg e, U n iv e r s ity o f T o r o n to , a u to r b a rd z o w sw o im c z a sie d y s k u to w a n e : k s ią ż k i o p rz y s z ło śc i w i a r y 25, w k tó r e j p o s tu lo w a ł o c zy szczen ie m y ś li c h rz e ś c ija ń s k ie j, filo z o fic z n e j i te o lo g ic z ­ n e j, z e le m e n tó w m y ś li h e lle ń s k ie j, p o n ie w a ż , w e d łu g n ieg o , m y ś li c h r z e ­ ś c ija ń s k ie j p o g o d zić s ię z n im i n i e da.

W o b r o n ie a k tu a ln o ś c i to m iz m u w y s tą p ił R a lp h M. M c ln e rn y , p r o ­ fe s o r filo z o fii w U n iv e r s ity o f N o tr e D a m e, I n d ia n a , a u to r k s ią ż k i o to - m iz m ie w c z a sa c h o d n o w y 26, w k tó r e j u z a s a d n ia tezę , iż z a s a d y to m i­ z m u s ą dziś t a k sam o w a ż n e , ja k b y ły 700 l a t te m u , a le że z a s a d y te m u s z ą b y ć s t a r a n n ie o d ró ż n io n e od w ie lk ie j ilo śc i ic h k o n k r e tn y c h z a ­ s to s o w a ń , d o k o n y w a n y c h w c ią g u w ie k ó w . S ta r e z a s to s o w a n ia po w ię k ­ s z e j części n ie s ą ju ż a k tu a ln e , a le le ż ą c e u ic h p o d s ta w z a s a d y są n a d a l w a ż n e i o d p o w ie d n ie do n o w y c h z a sto so w a ń . A r g u m e n ta c ja D e w a r ta p rz e c iw a k tu a ln o ś c i to m iz m u m o że b y ć u w a ­ ż a n a za głos ty p o w y w sz e ro k o ro z p r z e s tr z e n io n e j w ó w c z a s d y s k u s ji n a te n t e m a t 27.

3.1. L e s lie D e w a r t p rz y z n a je , że d ą ż e n ie do w yibitności w filo zo fii je s t a k t u a l n e n a w s z y s tk ie czasy. O ile w ię c d u c h to m iz m u je s t d u c h e m f i ­ lo z o fic z n e j i te o lo g ic z n e j wyibitności·, o ty le je s t i dziś a k tu a ln y . C h o ­ c ia ż je d n a k d u c h to m iz m u m oże p o z o sta ć a k tu a l n y n a w s z y s tk ie czasy filo z o fii c h rz e ś c ija ń s k ie j, to p rz e c ie ż a k tu a ln o ś ć k o n k re tn e g o sy s te m u to m is ty e z n e g o za le ż y ściśle od filo z o fic z n e j a d e k w a tn o ś c i k o n k r e tn e j d o k tr y n y , n a k tó r e j o p ie ra się u z n a n ie te g o s y s te m u z a to m is ty c z n y . P r z e to m o ż n a k o n k r e tn y to m iz m u z n a ć za a k tu a ln y d o p ie ro w te d y , g dy s p e łn io n e b ę d ą d w a w a r u n k i: 1° jeg o p o d s ta w o w e d o k tr y n y , a p r z y n a jm n ie j jeg o z a sa d y , m u s z ą b y ć p ie c 1977), p ro f. T. S lip k ę , T. J. (s ie rp ie ń 1977), ks. R. W aszfcinela (w rz e s ie ń 1977), p ro f. M. G o g aeza („Ż ycie i M y śl” , w rz e s ie ń 1977) i zn ó w p rz e z k s. doc. M. J a w o rs k ie g o (lis to p a d 1977) a ta k ż e ks. doc. J. T is c h n e r a (g ru d z ie ń 1977). N a le ż y m ieć n a d z ie ję , że d y s k u s ja n a te n w a ż n y te m a t n ie b ę d z ie z a k o ń c z o n a i że z o s ta n ą w y ja ś n io n e n ie p o r o ­ z u m ie n ia z p o ż y tk ie m d la te o lo g ii, filo zo fii i d u s z p a s te rs tw a .

24 L e s lie D e w a rt, R a lp h M. M c ln e rn y : T h e R e le v a n c e o f T h o m is m T o d a y . A n E x c h a n g e o f V ie w s , P ro c e e d in g s , 48 (1974), 308— 17 (c y fra w n a w ia s ie w te k ś c ie p o d a je o d p o w ie d n ią s tr o n ę c y to w a n e j w y p o ­ w ied zi). 25 L e s lie D e w a rt: T h e F u tu r e o f B e lie f. T h e is m in a W o r ld C o m e o f A g e , N e w Y o rk , H e r d e r a n d H e rd e r, 1966, s t r . 223. 26 R a lp h M. M c ln e rn y : T h o m is m in a n A g e o f R e n e w a l. G a rd e n C ity , N. Y. D o u b le d a y 1966, s tr. 207. 27 P o d o b n a d y s k u s ja m ia ła m ie js c e ró w n ie ż w P o lsce. P o r. Jó z e f T is c h n e r : S c h y łe k c h r z e ś c ija ń s tw a to m is ty e z n e g o , „ Z n a k ” , 22 (1970) n r 187, 1— 20, o ra z w y p o w ie d z i u s to s u n k o w u ją c e się do te g o a r t y k u łu : A n d rz e j P ó łta w s k i, A n to n i S tę p ie ń , J a c e k S a lij O P, S ta n is ła w G ry g ie l i o d p o w ie d ź T is c h n e r a : „ Z n a k ” , 22 (1970) n r 193—494, 991—4027.

o d z ie d z ic z o n e od św . T o m a sz a , czy li m u s z ą b y ć h is to ry c z n ie u p ra w o m o c ­ n io n e , bo in a c z e j n ie b y łb y to to m izm .

2° t e w ła ś n ie d o k tr y n y m u s z ą b y ć filo z o fic z n ie a k tu a l n e n a m o cy ich p ra w d z iw o śc i.

T a k s ta w ia ją c z a g a d n ie n ie D e w a rt o d p o w ia d a z c a ły m s z a c u n k ie m d la w ie lu w y b itn y c h w s p ó łc z e s n y c h to m is tó w , że ż a d n a ze z n a n y c h m u fo rm w sp ó łc z e sn e g o to m iz m u mie cieszy się je d n o c z e ś n ie i w s to s u n k u do ty c h sa m y c h d o k tr y n z a ró w n o u p ra w o m o c n ie n ie m h is to ry c z n y m , ja k i a k tu a ln o ś c ią filo z o fic z n ą (309). J e ś li b o w ie m ja k a ś w s p ó łc z e s n a fo r m a to m iz m u p o c h o d z i ja k o d o k tr y n a od T o m a sz a , to — tw ie r d z i D e w a r t ■— n ie je s t a k tu a ln a . J e ś li zaś je s t a k tu a l n a , to n ie w y w o d z i się o d T o ­ m asza.

W y ja ś n ia ją c b liż e j s w o je s ta n o w is k o D e w a r t p o d k re ś lił, że za n a j ­ b a rd z ie j o ry g in a ln ą i sz c zeg ó ln ą T o m a sz o w ą d o k tr y n ę u w a ż a n a u k ę o u k o n s ty tu o w a n iu re a ln e g o — e m p iry c z n ie d a n e g o — b y tu p rz e z a k t —

esse — a k tu a liz u ją c y is to tę . Z t ą m e ta fiz y c z n ą d o k tr y n ą łą c z ą się d w ie

p re k o n e e p c je w s p ó ln e d la c a łe g o h e lle n is ty c z n e g o m y ś le n ia :

1° r e a ln o ś ć b y tu rz e c z y w is te g o z a ło ż o n a je s t w je g o sa m o is tn o ś c i, co p ro w a d z i do m e ta fiz y c z n e g o a to m iz m u (309), b o w ie m rz e c z y w is to ś ć s k ł a ­ d a się z s a m o is tn y c h , o d s e p a r o w a n y c h od sie b ie s u b s ta n c ji, ja k w y d a je się t ę te z ę to m is ty c z n ą ro z u m ie ć D e w a rt, u w a ż a ją c y k o n s e k w e n tn ie za s łu s z n ie js z ą d o k tr y n ę , iż re a ln o ś ć b y tu rz e c z y w is te g o d a n a je s t w jeg o r e la c y jn o ś e i (310).

2° z a ło ż e n ie o b ie k ty w n o ś c i św ia d o m o śc i: u m y s ł n ik n ie w o b e c jeg o p rz e d m io tó w , c h y b a że sa m je s t tr a k to w a n y ja k o p rz e d m io t s u b s ta n ­ c ja ln ie is tn ie ją c y (310). T u D e w a rt ra c z e j s k ła n ia się do p rz y ję c ia c z y n ­ n e j ro li p o d m io tu i p o d k re ś la , że u m y s ł p r z e ja w ia się (zaró w n o ja k o ja ź ń s a m a w so b ie, o raz ja k o św ia d o m o ść sie b ie ) o ile o d ró ż n ia sa m sie b ie od sw o ic h p rz e d m io tó w (310).

Z ty c h d w ó c h p re k o n e e p c ji, z z a ło ż e n ia a b s o lu tn o ś c i b y tu i o b ie k ty w ­ n o ści św ia d o m o śc i, w y n ik a trz e c ia p r e k o n c e p c ja :

3° o b ie k ty w n o ś ć a b s o lu tn e j p ra w d y . Ś w ia d o m o ś ć p o s ia d a praw idę, o ile s t a je się s u b ie k ty w n ie ty m , czym p rz e d m io t je s t w so b ie (310).

I tu D e w a r t r a c z e j s k ła n ia się do a lte r n a ty w n e g o s ta n o w is k a , k tó r e m o ż n a b y s f o rm u ło w a ć n a s tę p u ją c o : św ia d o m o ść p o s ia d a p r a w d ę o ile, w y c h o d z ą c ze sw e j r e l a c ji do n ie -s ie b ie , u jm u je s ie b ie w s w o je j w ła ­ śc iw e j n a tu r z e , to je s t ja k o s u b ie k ty w n o ś ć (310).

Z ty c h tw ie r d z e ń w y p ro w a d z a D e w a rt w n io se k , że w o w y c h tr z e c h z a sa d n ic z y c h m o m e n ta c h r a c z e j fe n o m e n o lo g ia je s t dziś a k tu a ln a . J e s t to p r a w d ą n a w e t, g d y b y się p rz y ję ło , że fe n o m e n o lo g ia ro z w in ę ła się z to m izm u . I l u s tr u ją c sw o je s ta n o w is k o p r z y k ła d a m i D e w a r t k r ó tk o c h a r a k t e r y ­ z u je w s p ó łc z e s n e fo r m y to m iz m u s z u k a ją c ic h h is to ry c z n e g o u p r a w o ­ m o c n ie n ia i filo z o fic z n e j a d e k w a tn o ś c i. N a jp ie r w m ó w i o t e j fo r m ie to m iz m u , w ś ró d k tó r e g o n a jle p s z y c h p rz e d s ta w ic ie li są G ilso n i M a r ita in . D e w a r t p rz y z n a je , ż e t a fo rm a to m iz m u je s t h is to ry c z n ie u p ra w o m o c n io n a , o d rz u c a n a to m ia s t p r z e k o ­ n a n ie , ż y w io n e w e d łu g n ie g o p rz e z p rz e d s ta w ic ie li te j fo r m y to m iz m u , ja k o b y n o w e o r ie n ta c je filo z o fic z n e b y ły n ie do p rz y ję c ia , c h o ć b y n a ­ w e t w ie le c e n n y c h filo z o fic z n ie m o m e n tó w m o ż n a b y ło w n ic h ocalić, o ra z n ie zg ad za się z p rz e k o n a n ie m G ils o n a i M a r ita in a , ja k o b y m ię ­ d zy X I I I a X X w ie k ie m z a sz e d ł filo z o fic z n y r e g r e s . P rz e c iw n ie , u w a ż a , że n a s tą p ił e w o lu c y jn y p o stę p .

T o te ż za b a rd z ie j w a rto ś c io w ą u w a ż a D e w a r t d r u g ą fo r m ę to m iz m u ,

w ś ró d k tó re g o p rz e d s ta w ic ie li n a jle p s z y m je s t R a h n e r. J e s t to ta k z w a ­ n y t o m i a n tr a n s c e n d e n ta ln y , k tó r y w e d łu g D e w a r ta o ty le je s t a k t u ­ a ln y , o ile a s y m iłu je coś z fe n o m e n o lo g ii. W ty m sa m y m je d n a k s to p ­ n iu tr a c i w ie rn o ś ć h is to ry c z n e m u T o m a sz o w i i p r z e s ta je b y ć to m iz m e m . A p o n ie w a ż tr a n s c e n d e n t a ln y to m iz m n ie m o że w p e łn i u d a ć się f i ­ lo zo ficzn ie, bo u s iłu je godzić to, czego p o g o d zić się n ie d a, p rz e d m io ­ to w ą m ia n o w ic ie p o s ta w ę to m iz m u z p o d m io to w ą fe n o m e n o lo g ii, w ięc o s ta te c z n ie n ie p o s ia d a and h is to ry c z n e g o u p ra w o m o c n ie n ia (k tó re p o ­ s ia d a to m iz m G ils o n o w s ik o -M a rita in o w sk i) a n i filo z o fic z n e j a d e k w a t­ ności.

T rz e c ia fo r m a to m iz m u , ja k ą w y m ie n ił D e w a rt, o s c y lu je m ię d z y d w o ­ m a p o p rz e d n im i. D e w a rt m ó w i, że z w o le n n ic y te j fo r m y a r g u m e n tu j ą w ró ż n y c h k o n te k s ta c h w y c h o d z ą c z ró ż n y c h i o s ta te c z n ie sp rz e c z n y c h zało ż eń , z a le ż n ie od teg o , czy c h c ą p o d k re ś lić a d e k w a tn o ś ć m y ś li w s p ó ł­ cz e sn e j, czy te ż a d e k w a tn o ś ć m y ś li św . T o m a sz a .

W k o n k lu z ji sw e j w y p o w ie d z i z a w a r ł D e w a r t d w ie u w a g i. N a jp ie r w p o w ie d z ia ł, że n ie t y l e je s t dziś w a ż n e p y ta n ie , czy to m iz m je s t a k t u ­ a ln y , ile w a ż n e je s t p y ta n ie , j a k n a le ż y p o jm o w a ć filo z o fię k a to lic k ą i ja k on a m a p o stę p o w a ć , ‘b y u tr z y m y w a ła i p o tę g o w a ła s w o ją a k t u a l ­ n o ść w d z is ie jsz y m ży c iu ? (311). T u o d p o w ie d ź w in n a b y ć p o z y ty w n a , g d y w p y ta n i u o a k tu a ln o ś ć to m iz m u s ta ła się n e g a ty w n ą .

D ru g ą u w a g ę s k ie ro w a ł D e w a rt do to m is tó w m ó w ią c , że d u c h filo z o ­ fii je s t p rz e c iw n y d u c h o w i b e z k ry ty c z n e g o u c z n ia . T o je s t w e d łu g D e­ w a r t a g łó w n y g rz e c h to m is tó w (i w s z y s tk ic h „ is tó w ” ), iż n ie m y ś lą sam odizielnie, ty lk o u czą się od m istrz ó w .

3.2. R a lp h M. M clm ern y w s w e j o d p o w ie d z i n a jp i e r w o k re ś lił sie b ie ja k o tom is.tę, a le n ie chce b liż e j o k re ś lić sw e j p rz y n a le ż n o ś c i do j a ­ k ie jś g ru p y — m ó w i in pro-pria p erso n a . A r g u m e n ta c ję D e w a r ta u ją ł k ró tk o : „ T o m iści a lb o są w ie r n i A k w in a c ie i p rz e z to są n ie a d e k w a tn i filo z o fic z n ie , a lb o o s ią g a ją w ja k im ś s to p n iu a d e k w a tn o ś ć filo z o fic z n ą , a le z a c e n ę w ie rn o ś c i te k s to m A fc w in a ty ” (312/3),

D a le j M e in e r n y p re c y z u je sw o je sta n o w is k o : „g d y n a z y w a m ja k iś m ó j a r g u m e n t czy s ta n o w is k o to m isity czn y m , n ie g ło szę w te d y , że n a ­ le ż ę do ja k ie g o ś w sp ó łc z e s n e g o u g ru p o w a n ia , a n i że n ie n a le ż ę . N a z y ­ w a ją c ja k iś a r g u m e n t, czy sta n o w is k o , to m is ty c z n y m , tw ie r d z ę , że w n im u ję t e je s t coś, czego T o m a sz u c z y ł, o raz że je s t to p o m o c n e , p o ż y te c z n e , a m o ż e n a w e t d e c y d u ją c e , w s ta w ia n iu sz c z eg ó ło w y ch z a g a d n ie ń ” (313). O n sa m z n a la z ł s łu sz n o ść T o m a sz o w e j m y ś li w sw e j p r a c y n a d filo ­ z o fią ję z y k a . T u z w ra c a u w a g ę D e w a rto w i, ż e jeg o n a d z ie je co do a k ­ tu a ln o ś c i fe n o m e n o lo g ii są b łę d n e , n a jp i e r w ze w z g lę d u n a a k tu a l n ą s y t u a c ję w filo zo fii. D e w a r t p isze b o w ie m , ja k g d y b y p e w n ik ie m p r z y ­ ję ty m p o w sz e c h n ie b y ło p rz e k o n a n ie , że fe n o m e n o lo g ia je s t ro s n ą c y m sz c z y te m filo zo fii, g w a r a n tu ją c y m a d e k w a tn o ś ć , p o w ią z a n ie z ży ciem ■i a k tu a ln o ś ć filo z o fic z n y c h w y siłk ó w . T a k je d n a k n ie je s t. J e ś li b o w ie m ch o d z i o filo z o fię w A m e ry c e , to je s t o n a p r a w ie n ie t k n i ę ta p rz e z fe n o m e n o lo g ię (314). T u ra c z e j a k tu a l n a je s t filo z o fia ję z y k a , k tó r a m o ­

że z n a le ź ć w ię c e j d la sie b ie a k tu a ln y c h z a sa d i n a w e t ro z w ią z a ń u T o ­ m a s z a , n iż w fe n o m e n o lo g ii. P o w tó r e s a m a fe n o m e n o lo g ia n ie je s t j e ­ d n o lita i m o ż n a z n a le ź ć w ie lk ą ro z m a ito ś ć i ró ż n o ro d n o ś ć m ię d z y f e ­ n o m e n o lo g a m i (3 15)2S. Do te g o tr z e b a d o d ać, ż e p r ó b a z a s tą p ie n ia

28 P o r. c h a r a k te r y s ty c z n ą w y p o w ie d ź M c ln e r n y ’ego: ’’T h e h is to r ia n of p h ilo s o p h y h a s tr o u b le e n o u g h w ith p a s t a g es, b u t h is p ro b le m s b ec o m e im p o s s ib le w h e n h e tr ie s to fo llo w t h e .m o v in g fin g e r of h is o w n

tr u d n e g o ję z y k a s e h o la sty c z n e g o ję z y k ie m fe n o m e n o lo g ii je s t w r e z u l ta ­ c ie z a s tą p ie n ie m ję z y k a tr u d n e g o jeszcze tr u d n ie js z y m .

U s to s u n k o w u ją c s ię do D e w a rto w s k ie g o o s trz e ż e n ia p rz e d d u c h e m b e z k ry ty c z n e g o u c z n ia M c ln e rn y z w ra c a u w a g ę , ż e D e w a rto w i n a p e w ­ n o n ie ch o d zi o to, b y n ie u c z y ć się od w ie lk ic h p rz e s z ły c h m is trz ó w . N a p e w n o tr z e b a o d ró ż n ić u c z n ia b e z k ry ty c z n e g o , u le g a ją c e g o a u to r y ­ te to m , b a d a ją c e g o n ie sw ó j p rz e d m io t, le c z ty lk o o p in ię m is tr z a n a t e ­ m a t te g o p r z e d m io tu , od u c z n ia z d o ln eg o p r z y ją ć cu d ze d o św ia d c z e n ie , by k o n ty n u o w a ć tw ó rc z o d zieło m is trz a . N a p e w n o w ię c p o tr z e b n a je s t s a m o d z ie ln o ść , a le u c z c iw e s tu d ia n a d T o m a sz e m n ie m u s z ą b y ć b e z ­ m y ś ln y m s e rw iliz m e m (315). D e w a r t o d p o w ia d a n ie p o d e jm u ją c s p o r u o fe n o m e n o lo g ię . W y ja ś n ia ty lk o , czego się boi m ó w ią c o „ d u c h u b e z k ry ty c z n e g o u c z n ia ” . T e n n a ­ ś la d u je m is tr z a p o w ta r z a ją c jeg o sło w a j a k slo g a n y . P ra w d z iw y u c z e ń n a to m ia s t n a ś l a d u je tw ó rc z ą p o s ta w ę m is trz a .

P o n ie w a ż zaś z a k ła d a się, że to m iz m je s t filo z o fią c h rz e ś c ija ń s k ą , to z n aczy r o z w a ż a ją c ą p ro b le m y re lig ii i s łu ż ą c ą te o lo g ii, w ię c p y ta n ie o a k tu a ln o ś ć to m iz m u n a le ż y s fo rm u ło w a ć w e d łu g D e w a r ta n a s tę p u ją c o : czy filo z o fia T o m a sz a z A k w in u słu ż y a d e k w a tn i e r e lig ijn y m i te o lo ­ g ic z n y m celo m w sp ó łc z e sn e g o k a to lic y z m u ? (317) P o d tr z y m u ją c sw o ją n e g a ty w n ą o d p o w ie d ź D e w a r t ty m ra z e m w s tr z y m a ł się od w s k a z a n ia , k tó r a w sp ó łc z e s n a filo z o fia m o ż e to u czy n ić.

T a k p rz e d s ta w ia się dość ty p o w a w A m e ry c e p o so b o ro w a d y s k u s ja n a d a k tu a ln o ś c ią to m iz m u .

4. N A D Z IE J E

D e w a r t z a k o ń c z y ł s w o ją d y s k u s ję z M c ln e rn y m p y ta n ie m , n a k tó r e d a ł o d p o w ie d ź n e g a ty w n ą : czy filo z o fia T o m a sz a z A k w in u słu ż y a d e ­ k w a tn ie r e lig ijn y m i te o lo g ic z n y m celom w sp ó łc z e sn e g o k a to lic y z m u ? P y ta n i e to tr z e b a ro z b ić n a d w a z a g a d n ie n ia : 1) czy filo z o fia o p a r ta n a T o m a sz o w y c h z a s a d a c h m oże dziś słu ż y ć p r z y b u d o w a n iu te o lo g ii, to z n a c z y w in n y c h sło w a c h : czy filo z o fia ta m o ż e u ła tw ić z ro z u m ie n ie tego, co w O b ja w ie n iu d a n e je s t do z ro z u m ie n ia , s k o r o te o lo g ię o k r e ­ śla m y ja k o fid e s q u a e re n s in te lle c tu m — w ia r a s z u k a ją c a z ro z u m ie n ia , o raz 2) czy filo z o fia ta m oże b y ć p o d s ta w ą d la tw o rz e n ia ję z y k a s k u ­ te c z n ie słu ż ą c e g o d z is ie js z e m u p rz e k a z y w a n iu w ia ry .

D o ty c h p y ta ń d o c h o d z i tr z e c ie : 3) czy s e n s o w n e je s t dziś k o n ty n u o ­ w a n ie filo z o fo w a n ia o p a rte g o n a z a s a d a c h T o m a sz o w y c h ?

S ą to ró ż n e p y ta n ia o ró ż n e w a rto ś c i: o w a rto ś ć filo zo fii T o m a sz o - w e j ja k o ś r o d k a d la b u d o w a n ia teo lo g ii, o je j w a rto ś ć d la p rz e k a z y w a ­ n ia w ia r y i w re s z c ie o je j w ła s n ą w a rto ś ć ja k o filo zo fii.

T e tr z y a s p e k ty p y ta ń o a k tu a ln o ś ć to m iz m u tr z e b a m ieć z a w sz e n a u w a d z e , p rz y ro z w a ż a n iu ró ż n y c h o d p o w ied zi. W ś ró d sto s u n k o w o lic z n y c h o d p o w ie d z i p o z y ty w n y c h n a p y ta n ie o a k tu a ln o ś ć to m iz m u , k tó r e u k a z a ły s ię w P ro c e e d in g s w la ta c h 1966— d a y [...] A p h e n o m e n o lo g ic a l a p p ro a c h — m o s t o fte n u n d e fin e d — is a v a r i a n t of t h e e x is te n tia l p re s c r ip tio n fo r re le v a n c e , b u t th e m o s t th o r o u g h a n d a u th o r it a ti v e h is to r y o f th e p h e n o m e n o lo g ic a l m o v e m e n t d oes n o t su c c e e d , in tw o v o lu m e s, in d is c e rn in g w h a t p re c is e ly p h e n o ­ m e n o lo g y o r t h e p h e n o m e n o lo g ic a l m e th o d is ” . T h o m is m in a n A g e o f R e n e w a l, dz. cy t. 17— 18.