N
Na au uk ko ow we e n nr r 731
2006 Akademii Ekonomicznej w KrakowieKonrad Kolegowicz
Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsi´biorstw
IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci
gospodarczej najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w latach 1998–2004
1. Wprowadzenie
Celem artyku∏u jest analiza intensywnoÊci i kierunków zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w latach 1998–2004. èród∏o danych, które pos∏u˝y∏y do pomiaru i oceny zmian wielkoÊci i struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej przedsi´biorstw zaliczonych do 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce, stanowi∏y Listy 500 publikowane corocznie przez dziennik „Rzeczpospolita”.
2. Zadania polityki przemian strukturalnych
Zadania polityki przemian strukturalnych sà bardzo zró˝nicowane i uzale˝- nione od warunków rozwoju. Niemniej programy przemian strukturalnych dà-
˝à do realizacji podstawowych zadaƒ uznawanych za g∏ówne cele przemian strukturalnych przedsi´biorstw, które sà nast´pujàce1:
1) dà˝enie do podnoszenia konkurencyjnoÊci produktów i wyrobów oraz wzmocnienie orientacji proeksportowej. Istotà dzia∏aƒ w ramach tego celu jest tworzenie Êrodków nakierowanych na zwi´kszenie efektywnoÊci i konkuren-
1A. Karpiƒski, Restrukturyzacja gospodarki w Polsce i na Êwiecie, PWE, Warszawa 1986, s. 19 i nast.
dà˝y si´ do stworzenia takiej struktury, która umo˝liwi∏aby nie tylko utrzyma- nie pozycji konkurencyjnej, ale tak˝e zwi´kszenie jej w przysz∏oÊci;
2) dà˝enie do poprawy efektywnoÊci ekonomicznej przedsi´biorstw, po- przez alokacj´ zasobów przedsi´biorstwa w sektory dzia∏alnoÊci gospodarczej o wysokiej stopie zwrotu, które sà nazywane sektorami wysokiej produktyw- noÊci;
3) przyÊpieszenie wzrostu ekonomicznego oraz przeciwdzia∏anie niskiej wydajnoÊci pracy. Cel ten rozumiany jest jako mo˝liwoÊç dynamizacji ekono- micznej oraz efektywniejszego wykorzystania struktury przedsi´biorstwa, po- przez dywersyfikacj´ dzia∏alnoÊci;
4) dà˝enie do unowoczeÊnienia przedsi´biorstwa poprzez szybszy jego roz- wój uzyskiwany dzi´ki wdra˝aniu nowych technologii, wyrobów czy te˝ dzi´ki nowej organizacji przedsi´biorstwa;
5) wykorzystywanie procesów przemian strukturalnych w przezwyci´˝aniu niekorzystnego wp∏ywu pogarszania si´ ogólnych uwarunkowaƒ rozwoju.
Istotnà cechà zmian w strukturze jest zatem wzrost technicznej koncentra- cji polegajàcej na zwi´kszaniu udzia∏u podmiotów dzia∏alnoÊci gospodarczej o du˝ej skali produkcji i du˝ym zatrudnieniu.
Badanie zmian strukturalnych ma na celu okreÊlenie bezwzgl´dnych i wzgl´dnych ró˝nic mi´dzy udzia∏ami poszczególnych sk∏adników struktury oraz sumarycznego efektu takich zmian w porównywanych momentach czasu tego samego lub wielu ró˝nych obiektów. Ponadto chodzi zazwyczaj o wska- zanie kierunków przekszta∏ceƒ strukturalnych, obliczenie dynamiki (intensyw- noÊci) zmian strukturalnych, wskazanie tych sk∏adników struktur, które w naj- wi´kszym stopniu intensyfikujà przemiany strukturalne.
Struktura dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç wyra˝ana za pomocà ró˝nych mierników: zatrudnienia, produkcji przemys∏owej, przychodów ze sprzeda˝y, wartoÊci Êrodków trwa∏ych, wielkoÊci nak∏adów inwestycyjnych. W praktyce jednak najcz´Êciej u˝ywane sà, zw∏aszcza przy dokonywaniu porównaƒ mi´- dzynarodowych, mierniki: zatrudnienia, przychodów ze sprzeda˝y i wartoÊci dodanej. Przyst´pujàc do jakichkolwiek rozwa˝aƒ nad zmianami strukturalny- mi, nale˝y odpowiedzieç na podstawowe pytanie, co nale˝y przyjàç za podsta- w´ pomiaru struktury. Bardzo wa˝ne jest równie˝ okreÊlenie miernika struktu- ry. Mierniki struktury sà to te wielkoÊci ekonomiczne, które umo˝liwiajà charakterystyk´ stanu struktury oraz ocen´ dynamiki i kierunków zmian struk- turalnych w ró˝nych uk∏adach2.
2S. Jurek-St´pieƒ, Mierniki wykorzystywane w badaniach struktury przemys∏u [w:] Struktu- ra produkcji przemys∏owej. Metody badania i kierunki zmian, red. J. Lisikiewicz, PWN, Warsza- wa 1977, s. 40 i nast.
3. Tendencje zmian struktury przychodów ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw wed∏ug rodzajów prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej
WÊród najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wpisanych na Listy 500 opu- blikowane przez dziennik „Rzeczpospolita” znalaz∏y si´ przedsi´biorstwa, któ- re osiàgn´∏y najwi´ksze przychody ze sprzeda˝y. Ich kolejnoÊç ustalono we- d∏ug wielkoÊci uzyskanych przez nie przychodów ze sprzeda˝y. Dla celów obliczeƒ, wyniki uporzàdkowano i pogrupowano wed∏ug sekcji prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej.
SpoÊród omawianych przedsi´biorstw najwi´kszà cz´Êç przychodów ze sprzeda˝y uzyska∏y przedsi´biorstwa zakwalifikowane do sekcji D (przetwór- stwo przemys∏owe). Wysoka te˝ by∏a, chocia˝ nie najwy˝sza, dynamika przy- chodów ze sprzeda˝y przedsi´biorstw przetwórstwa przemys∏owego w latach 1998–2004 (207,62%). Najwy˝szà dynamikà przychodów ze sprzeda˝y charak- teryzowa∏y si´ przedsi´biorstwa zajmujàce si´ obs∏ugà nieruchomoÊci, wynaj- mem (sekcja K, wzrost 13-krotny). Tak du˝a dynamika mo˝e byç spowodowa- na sytuacjà zwiàzanà z rozwojem tej bran˝y, a co za tym idzie – z powstawaniem przedsi´biorstw tej sekcji oraz stosunkowo niskimi przychodami ze sprzeda˝y osiàgni´tymi w 1998 r. Kolejnà sekcjà charakteryzujàcà si´ wysokim wzrostem przychodów ze sprzeda˝y by∏a sekcja H (hotele i restauracje) na poziomie 686,59%, co zwiàzane jest z rosnàcà rolà sektora us∏ug i handlu.
Tabela 2 przedstawia struktur´ przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w ramach sekcji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej w latach 1998–2004. SpoÊród 11 sekcji uwidocznionych wÊród przedsi´biorstw na Listach 500 najwi´kszy udzia∏ w osiàganych przychodach ze sprzeda˝y mia∏y przedsi´biorstwa prowadzàce dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe) – 33,89% w 2004 r. Przedsi´- biorstwa prowadzàce dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji D w ca∏ym ba- danym okresie mia∏y najwi´kszy udzia∏ w przychodach osiàganych przez przedsi´biorstwa obecne na Listach 500. Kolejnà sekcjà, która mia∏a znaczàcy udzia∏ w przychodach 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce, by∏a sekcja G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz arty- ku∏ów u˝ytku domowego). W ca∏ym badanym okresie udzia∏ sekcji G w ca∏o- Êci przychodów ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wzrasta∏ z 15,70% w 1998 r. do 23,24% w 2004 r. Mala∏ natomiast udzia∏ sek- cji J (poÊrednictwo finansowe) z 19,66% w 1998 r. do 10,55% w 2004 r. Naj- mniejszy udzia∏ w przychodach ogó∏em majà: sekcja A (0,63% w 2004 r.) oraz sekcja H (0,2% w 2004 r.). Dane w tabeli 2 wskazujà na znaczàcy udzia∏
w przychodach ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce przedsi´biorstw przemys∏owych (sekcja C – górnictwo i kopalnictwo, sekcja D – przetwórstwo przemys∏owe, sekcja E – wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà) – 51,10% w 2004 r.
Tabela 1. Przychody ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw wPolsce wed∏ug sekcji PKD wlatach 1998–2004 (w mln z∏) ado obliczeƒ dynamiki przyj´to dane z2000 r., gdy˝ wlatach 1998–1999 na Listach 500nie wyst´powa∏y podmioty tej sekcji èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” wlatach 1999–2005.
SekcjaRodzaj sekcji A C D E F G H I J K O
19982003 3952,2 15810,5 156878,2 76949,3 11306,6 99886984 1197894 52485644,8 80001722 16893277 4830558
– 16307,3 120262,8 49146,4 7466,0 52961882 213957 19270988 66291336 1419228 3919578
Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz arty- ku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏al- noÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏u- gowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna
2002 4173,5 22289,7 208938,5 80579,8 11572,4 143991111 1324492 63238153 76846008 16495452 6098625
2004 4666,6 28319,1 249684,5 97778,9 12460,1 170753672 1469010 67030960 78500141 18710792 7482940
Dynamika 2004 (1998 = 100%) 97,65 173,66 207,62 198,95 166,89 322,41 686,59 347,83 118,42 1318,38 190,91
2001 4143,8 26667,7 161182,6 59131,5 16754,5 100303118 742999,5 54679813 96550605 22057164 5431650,5
2000 4779,0 25779,7 177253,3 52166,1 12121,6 91443821,11 1050319,5 50170605,7 81677767,67 21477544,8 6095270,6
1999 – 21796,0 140274,5 57881,4 10910,7 70425001 1119262 40760434 71621063 10426748 5066040
Tabela 2. Struktura przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw wPolsce wed∏ug sekcji dzia∏alnoÊci (PKD) wlatach 1998–2003 (w %) èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” wlatach 1999–2005.
SekcjaRodzaj sekcji A C D E F G H I J K O
19982003 0,76 4,87 29,12 10,61 3,22 18,43 0,17 9,87 17,83 4,13 0,99
Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna
2002 0,76 3,14 30,31 14,69 2,27 19,27 0,23 10,10 15,10 3,20 0,93
2004 0,66 3,67 32,58 12,89 1,82 22,46 0,29 9,98 12,09 2,60 0,96
0,63 3,74 33,89 13,47 1,69 23,24 0,20 9,13 10,55 2,44 1,02
2001 0,93 4,94 33,89 9,96 2,51 17,35 0,24 9,67 15,23 4,12 1,16
2000 – 5,07 32,59 13,45 2,54 16,37 0,26 9,47 16,65 2,42 1,18
1999 – 4,84 35,66 14,57 2,22 15,70 0,06 5,71 19,66 0,42 1,16
Rys. 1. Struktura przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw przemys∏owych w Polsce wed∏ug sekcji dzia∏alnoÊci (PKD) w latach 1998–2003 (w %)
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie tabeli 2.
Na rys.1 przedstawiony zosta∏ udzia∏ przychodów ze sprzeda˝y poszczegól- nych sekcji w przychodach 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w la- tach 1998–2004. W latach 2001–2004 mo˝na zauwa˝yç wzrost udzia∏u przy- chodów ze sprzeda˝y sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe) i sekcji G (handel hurtowy…) w przychodach ogó∏em. Pozosta∏e sekcje majà niewielki udzia∏
w przychodach ogó∏em 500 najwi´kszych przedsi´biorstw Polsce, a zmiana ich udzia∏u nie charakteryzuje si´ tendencjà wzrostu.
4. Kierunki zmian struktury zatrudnienia w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach wed∏ug sekcji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej
Analizujàc dane zamieszczone w tabeli 3 mo˝na zaobserwowaç nieustanne zmiany liczby osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach dzia∏alnoÊci go- spodarczej prowadzonej przez 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce. Da- ne te wskazujà na wyraêne zmniejszenie liczby osób zatrudnionych w wi´kszo- Êci przedsi´biorstw w ogólnej liczbie zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce. W latach 1998–2004 najwi´ksze zatrudnienie by-
∏o w przedsi´biorstwach przetwórstwa przemys∏owego – 392 890 tys. osób w 1998 r. i 247 336 tys. osób w 2004 r. Znaczne zmniejszenie zatrudnienia na-
40 35 30 25
A
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
C D E F G
H I J K O
20 15 10 5
0 A A A A A
C C C C
C C C
D
D D
D D
D D
E E
E E
E
E E
F F F F F F F
G G G G G
G G
H H H H H H H
I
I I I I I I
J
J J
J
J
J J
K
K K K K K K
O O O O O O O
%
Tabela 3. Zatrudnienie wnajwi´kszych przedsi´biorstwach wPolsce wed∏ug sekcji PKD wlatach 1998–2004 (w osobach) ado obliczeƒ dynamiki przyj´to dane z2000 r., gdy˝ wlatach 1998–1999 na Listach 500nie wyst´powa∏y podmioty tej sekcji èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” wlatach 1999–2005.
SekcjaRodzaj sekcji A C D E F G H I J K O
19982003 29 907,5 107 965 248 991 112 474 16 737 88 892 11 226 280 730,2 150 707 56 161 7054
– 150 463 392 890 92 283 29 099 47 904 982 99 459 120 295 1759 8015
Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz arty- ku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏al- noÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏u- gowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna
2002 26 852 167 125 277 129 103 758 20 406 102 034 11 138 289 550 141 528 46 510 6925
2004 26 471 167 768 247 336 131 159,7 15 476 147 186 10 668 275 040 115 837 57 867 8179
Dynamika 2004 (1998 = 100%) 68,46a 111,50 62,95 142,13 53,18 307,25 1086,35 276,54 96,29 3289,77 102,05
2001 37 260 173 941 230 431 107 320 7403 88 106 7239 341 543 158 727 42 262 10 810
2000 38 666 172 706 257 310 137 178 16 786 81 649 9105 365 595 156 684 21 218 11 443
1999 – 177 412 282 169 120 827 23 718 58 941 9449 389 368 155 372 14 591 12 437
Tabela 4. Struktura zatrudnienia w500 najwi´kszych przedsi´biorstwach wPolsce wed∏ug sekcji PKD wlatach 1998–2003 (w %) èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” wlatach 1999–2005.
SekcjaRodzaj sekcji A C D E F G H I J K O
19982003 3,09 14,43 19,12 8,91 0,61 7,31 0,61 28,34 13,17 3,51 0,90
Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna
2002 2,69 9,72 22,41 10,13 1,51 8,00 1,01 25,26 13,57 5,06 0,64
2004 2,25 14,01 23,23 8,70 1,71 8,55 0,94 24,27 11,86 3,90 0,58
2,20 13,95 20,56 10,90 1,29 12,24 0,89 22,85 9,63 4,81 0,68
2001 3,05 13,62 20,29 10,82 1,32 6,44 0,72 28,82 12,35 1,67 0,90
2000 – 14,26 22,68 9,71 1,91 4,74 0,76 31,28 12,49 1,17 1,00
1999 – 15,95 41,66 9,78 3,09 5,08 0,10 10,55 12,75 0,19 0,85
stàpi∏o w przedsi´biorstwach prowadzàcych dzia∏alnoÊç w budownictwie (sek- cja F). Najwi´kszy wzrost zatrudnienia w latach 1998–2004 nastàpi∏ w przedsi´- biorstwach zajmujàcych si´ obs∏ugà nieruchomoÊci, wynajmem oraz naukà zwiàzanà z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. Kolejnà sekcj´ – H – ho- tele i restauracje – cechuje du˝a dynamika zatrudnienia. Analizujàc zatrudnienie w sekcjach, których przedsi´biorstwa znalaz∏y si´ na Listach 500, stwierdziç mo˝na, ˝e w ca∏ym badanym okresie nastàpi∏ wzrost zatrudnienia jedynie w przedsi´biorstwach prowadzàcych dzia∏alnoÊç us∏ugowo-handlowà, a nie wy- twórczà. Wszystkie sekcje w ramach dzia∏alnoÊci przemys∏owej z wyjàtkiem sekcji C (górnictwo i kopalnictwo) charakteryzowa∏o znaczàce zmniejszenie liczby zatrudnionych w nich osób.
Rys. 2. Struktura zatrudnienia w najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce wed∏ug sekcji PKD w latach 1998–2003 (w %)
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie tabeli 4.
W tabeli 4 przedstawiono struktur´ zatrudnienia w przedsi´biorstwach umieszczonych na Listach 500 w latach 1998–2004. Najwi´kszy udzia∏ zatrud- nienia ogó∏em mia∏y przedsi´biorstwa przetwórstwa przemys∏owego, a ich udzia∏ wyniós∏ 41,66% w 1998 r. i zmala∏ do 20,56% w 2004 r. Znaczàcy udzia∏ w ogólnej liczbie zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´bior- stwach w Polsce mia∏y przedsi´biorstwa zajmujàce si´ transportem, gospodar- kà magazynowà i ∏àcznoÊcià (10,55% w 1998 r. i 22,85% w 2004 r.). W anali- zowanym okresie wzrasta∏ udzia∏ przedsi´biorstw prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojaz-
A C D E F G H I J K O
%
C D E FGH I J KO
C D E GFH I J KO
A C D E F GH I J KO
A C D E
GF H I J KO
A C D E F G H I J OK
C D E F G H I J OK
C D E F G H I J OK
100 90 80 70
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 60
50 40 30 20 10 0
∏y one 5,08%, a w 2004 r. – 12,24% ogólnej liczby osób zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach.
Na rys. 2 widoczne sà tendencje zmian struktury zatrudnienia wed∏ug rodza- jów dzia∏alnoÊci gospodarczej (sekcji PKD) 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce: wzrost udzia∏u sekcji I (transport, gospodarka magazynowa i ∏àcz- noÊç), sekcji G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego) oraz sekcji K (obs∏uga nieruchomoÊci, wy- najem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej) oraz wyraê- ne zmniejszenie udzia∏u zatrudnienia w sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe).
5. IntensywnoÊç zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce
Tradycyjne sposoby mierzenia wielkoÊci zmian struktury dzia∏alnoÊci go- spodarczej nie pozwalajà na ocen´ intensywnoÊci zmian analizowanych i oce- nianych struktur, uwzgl´dniajàcà jednoczesnà zmian´ wszystkich sk∏adników struktur, a nie ka˝dego z osobna. Ocen´ takà umo˝liwia wskaênik intensywno- Êci zmian strukturalnych prezentowany w pracach z zakresu taksonomii struk- tur3. Pos∏ugujàc si´ miarà niepodobieƒstwa struktur (intensywnoÊci zmian strukturalnych) dokonano pomiaru i oceny zmian struktury zatrudnienia i struk- tury produkcji sprzedanej najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wed∏ug sek- cji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej w latach 1998–2004. Wy- niki obliczeƒ podano w postaci macierzy intensywnoÊci zmian struktury zatrudnienia (Zsz) i macierzy intensywnoÊci zmian produkcji sprzedanej (Zsp).
Elementy macierzy stanowià wartoÊci miary intensywnoÊci zmian struktu- ralnych obliczone na podstawie zmian wartoÊci wszystkich sk∏adników struktu- ry w kolejnych latach analizowanego okresu. WartoÊci umieszczone w wier- szach nad przekàtnà g∏ównà zawierajàcà zera stanowià wyniki pomiaru intensywnoÊci albo inaczej stopnia zmian struktury w kolejnych latach analizo- wanego okresu w porównaniu ze strukturà w pierwszym roku, natomiast warto- Êci miary podane w kolejnych wierszach macierzy zawierajà wyniki pomiaru in- tensywnoÊci zmian strukturalnych, jakie nastàpi∏y w czasie mi´dzy drugim i kolejnymi latami a ostatnim rokiem analizowanego okresu. WartoÊci umiesz- czone nad g∏ównà przekàtnà zawierajà wartoÊci miary intensywnoÊci zmian strukturalnych, jakie mia∏y miejsce mi´dzy kolejnymi latami analizowanego okresu. Pozwala to na wielokierunkowà analiz´ zmian strukturalnych. Przyk∏a- dowo, ∏atwo mo˝na okreÊliç intensywnoÊç zmian struktury zatrudnienia w la-
3Szczegó∏owy opis sposobu obliczania wspó∏czynników zmiennoÊci (niepodobieƒstwa) struk- tur oraz podobieƒstwa struktur i wykorzystania obu miar w analizie i ocenie zmian strukturalnych przedstawiono w pracy: S. Chomàtowski, A. Soko∏owski, Taksonomia struktur, „Przeglàd Staty- styczny” 1978, nr 2.
tach 1998–2004, która wynios∏a 0,282. By∏a ona o po∏ow´ mniejsza w przypad- ku struktury produkcji sprzedanej, wynios∏a bowiem 0,138 (macierz Zsz).
IntensywnoÊç zmian struktury zatrudnienia by∏a najwi´ksza w latach 1998–1999 (0,225), jak równie˝ intensywnoÊç zmian struktury produkcji sprze- danej (0,072). Analiza wartoÊci miary intensywnoÊci zmian strukturalnych uza- sadnia niskà intensywnoÊç zmian strukturalnych w Polsce w latach 1998–2004.
W szczególnoÊci dotyczy to intensywnoÊci zmian strukturalnych przychodów ze sprzeda˝y uzyskiwanych przez 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce.
Wyniki obliczeƒ zamieszczone w macierzach Zszi Zspstwarzajà mo˝liwoÊç wyodr´bnienia okresów rozwoju badanej zbiorowoÊci przedsi´biorstw podob- nych pod wzgl´dem struktury prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Stano- wi to ciekawy problem badawczy, wykraczajàcy jednak poza cel artyku∏u.
6. Podsumowanie
Analiza wyników pomiaru i oceny intensywnoÊci i kierunków zmian struk- tury dzia∏alnoÊci gospodarczej wskazuje na niewielkà dynamik´ i intensywnoÊç zmian strukturalnych dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´- biorstw w Polsce, a zaobserwowane kierunki wspomnianych zmian nie wska- zujà na istotny post´p w zakresie unowoczeÊnienia struktury zatrudnienia i pro- dukcji przedsi´biorstw w Polsce reprezentowanych przez 500 najwi´kszych
Zsz =
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0,000 0,225 0,259 0,274 0,273 0,240 0,282 0,225 0,000 0,064 0,088 0,116 0,095 0,147 0,259 0,064 0,000 0,044 0,088 0,083 0,098 0,274 0,088 0,044 0,000 0,085 0,072 0,106 0,273 0,116 0,088 0,085 0,000 0,059 0,093 0,240 0,095 0,083 0,072 0,059 0,000 0,069 0,282 0,147 0,098 0,106 0,093 0,069 0,000
Zsp =
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0,000 0,072 0,108 0,125 0,118 0,141 0,138 0,072 0,000 0,051 0,068 0,063 0,075 0,088 0,108 0,051 0,000 0,052 0,071 0,084 0,094 0,125 0,068 0,052 0,000 0,064 0,100 0,125 0,118 0,063 0,071 0,064 0,000 0,061 0,082 0,141 0,075 0,084 0,100 0,061 0,000 0,028 0,138 0,088 0,094 0,125 0,082 0,028 0,000
w celu poznania efektów ekonomicznych i finansowych przedstawionych w ar- tykule przedsi´biorstw, co pozwoli∏oby na pe∏niejszà ocen´ przekszta∏ceƒ strukturalnych reprezentatywnej cz´Êci przedsi´biorstw w Polsce.
Literatura
Chomàtowski S., Soko∏owski A., Taksonomia struktur, „Przeglàd Statystyczny” 1978, nr 2.
Jurek-St´pieƒ S., Mierniki wykorzystywane w badaniach struktury przemys∏u [w:] Struktu- ra produkcji przemys∏owej. Metody badania i kierunki zmian, red. J. Lisikiewicz, PWN, Warszawa 1977.
Karpiƒski A., Restrukturyzacja gospodarki w Polsce i na Êwiecie, PWE, Warszawa 1986.
The Intensity and Trajectories of Change in the Structure of Operations of the Largest Companies in Poland, 1998–2004
Both external effects and internal factors have brought about significant changes in the structure of business activities. In recent years in Poland, a dramatic decline in the number of state enterprises has occurred and the number employed in restructured enterprises has been greatly reduced. Reducing the number of employed in large enterprises and the emergence of a large number of small and medium-sized enterprises has affected the structure of economic activity in Poland.
These changes are also visible in the activities of the 500 largest companies in Poland.
In this article, the author reviews the intensity and trajectories of change in the structure of operations of those companies that are recognised as developing most dynamically.
