Czesław Graczyk
K a te d r a Pom iarów M aszyn Cieplnych
Sprawdzanie szczelności stawideł maszyn parowych na podstawie wykresów indykatorowych
tD la k o n tro li szczelności staw ideł m aszyn p arow ych używ ana je s t graficzna m etoda D oerfla. Z asadniczą w ad ą w ym ienionej m eto d y je st ograniczenie jej zastosow ania ty lk o dla m aszyn parow ych zasilanych p a rą nasyconą. W p rac y niniejszej po d ał a u to r spo
sób uogólniający m etodę D oerfla rów nież i n a p a rę przegrzaną.
Wstęp
M aszyna p aro w a, h isto ry czn ie pierw szy silnik cieplny, do dziś z n a j
d u je zastosow anie w m niejszych i w iększych zak ład ach przem ysłow ych (kopalnie, h u ty ) w k o m u n ik acji lądow ej, rzecznej i m orskiej.
Stosunkow o n isk a spraw ność e fek ty w n a m aszyny parow ej w p o rów n a n iu z in n y m i silnikam i ciep ln y m i w y rów nyw ana je s t częściowo tak im i zaletam i ja k p ro s to ta k o n stru k c ji, d ługotrw ałość działania, możliwość p rzeciążan ia oraz łatw ość obsługi. W w y n ik u ty c h niew ątpliw y ch zalet obsługa m aszy n y sp row adza się częstokroć jed y n ie do puszczania w ru ch , sm arow ania i z a trz y m y w a n ia silnika. Je d n ak ż e , ja k w ykazało dośw iad
czenie, ju ż po ro czn y m okresie nieprzerw anego działania, w silniku w y s tą p ić m ogą w y raźne niepraw idłow ości. P o w stałe w w yn iku ta rc ia i w y b ija n ia lu zy i nieszczelności w zaw orach albo suw akach, u k ładzie cylinder- tłok, niedo strzeg alne praw ie w tra k c ie oględzin, pow odują w znacznie w iększym sto p n iu , aniżeli n ależało b y przypuszczać, zwiększenie zużycia p a ry , a niekied y obniżenie m ocy.
J e d y n ie reg u la rn e b a d a n ie m aszy n p arow ych m oże dać gw arancję ich ekonom icznego działania. W ram a ch ty c h b a d a ń m aszynę in d y k u je się, a n a pod staw ie z d ję ty c h w ykresów , jeżeli je s t to po trzeb n e, przep row adza się p o p raw ę ro zrząd u , spraw dzenie szczelności organów steru jący ch parę, obserw ację d zia łan ia reg u la to ra oraz biegu jałowego silnika. W ykresy in d y k ato ro w e d a ją m ożność u sta le n ia p rzy czy n tak ic h nieprawidłowości*
ja k stu k a n ie w cy lin d rze, nierów nom ierność biegu, n ied o stateczn a próżn ia
Czeslaw Graczyk
itd . W ykres in d y k ato ro w y je st również p o d sta w ą dla obliczenia m ocy indykow anej silnika.
„C zy tan ie“ w ykresów in d y k ato ro w y ch nie jest rzeczą łatw ą. Często
kro ć to samo zniekształcenie w ykresu indykatorow ego może mieć p rz y czynę zarów no w w adliw ie d ziałający m rozrządzie, właściwościach sil
n ika, cieplnym oddziaływ aniu ścian cy lin d ra — ja k i b łęd n y m działaniu przyrządów m ierniczych czy niewłaściwej ich obsłudze. Ogrom ne zróż
nicow anie typów rozrządów m aszyn parow ych znacznie poszerza zakres różnorodności błędów.
Treścią a rty k u łu jest om ó
wienie m eto d y w ykryw ania jed y n ie jednej z częściej sp o ty k an y ch u sterek , a m ianowicie nieszczelności w o rganach steru jący ch w lot i w ylot p a ry z uw zględnieniem również nieszczelności m iędzy pierścieniam i tłokow ym i a gładzią cylindrow ą.
W p rz y p a d k u w ystępow ania znacznych nieszczelności w ykresy in d y kato ro w e m ogą p rzy ją ć k s z ta łt p rzed staw io n y n a ry su n k u l a , b. W y k resy o ta k d rasty c zn y m zniekształceniu w y stę p u ją bardzo rzadko (pod
w ieszony zaw ór, znaczne w y tarcie pierścieni tłokow ych i gładzi cylindrow ej).
W obec stosow ania sprężyn in d y k ato ro w y ch z różnym i podziałkam i oraz różnych p rzek ład n i re d u k to ra skoku tru d n o jest „na oko“ ocenić k s z ta łt krzyw ej ekspansji św iadczący o istnieniu nieszczelności. Do tego celu u żyw an a je s t w p ra k ty c e k o n stru k c ja D oerfla [1], [2], [3].
R ys. 1. W ykresy in dykatorow e m aszyny parow ej w p rzy p a d k u istnienia nieszczelności a) w z a worze dolotow ym , b) w zaworze w ylotow ym lub m iędzy pierścieniam i tłokow ym i a gładzią cy lin
drową
I. Metoda wykreślna Doerfla
P o d a n a przez D oerfla [4] m eto d a w ykryw ania nieszczelności polega n a spraw dzeniu przebiegu krzyw ej ek sp an sji przez porów nanie jej z h ip e r
b olą rów noboczną, p rzy czym zarów no w ykres in d ykatorow y , ja k i sam a k rzy w a ek sp an sji p o zo stają czytelne i nie zniekształcone liniam i k o n stru k c ji dzięki odw róceniu k o n stru k c ji hiperboli rów nobocznej [5].
N a w ykresie in d y k ato ro w y m (rys. 2 a, b) po w ykreśleniu obu osi w spółrzędnych u k ła d u p , V w ybiera się n a p o czątk u krzyw ej ekspansji p u n k t 1 oraz kolejno k ilk a in ny ch A 1, A 2, A 3,... w możliwie rów nych od siebie odstępach. Przez p u n k t 1 p rzeprow adza się p ro stą p ro sto p a d łą do osi V. E z u t p u n k tó w A 1, A 2, A :i, ... n a n ią w yznacza p u n k ty B 1, B 2, B 3,...
Z kolei przez p u n k ty B 1, B 2, B 3, ... w ykreśla się p ę k p ro sty ch z początku u k ła d u w spółrzędnych. E z u t p u n k tó w A 1, A 2, A 3, ... na odpowiednie,
Spraw dzanie szczelności stawidel m aszyn parowych 155 poszczególne p ó łp ro ste p ęk u w yznacza p u n k ty C1, C 2, C 3,.... Ł ącząc p o szczególne p u n k ty 1, C1, C 2, C 3,... o trz y m u je się tzw . k rzyw ą c h a ra k te ry sty c z n ą . W p rz y p a d k u hip erbo li rów nobocznej krzy w a c h a ra k te ry sty c z n a je s t p ro stą poziom ą ( p F = c o n s t) .
Jeżeli e k sp an sja przebiega n a w ykresie powyżej hiperboli rów nobocznej, to krzy w a c h a ra k te ry sty c z n a rów nież wznosi się pow yżej linii poziom ej
(rys. 2 a ), w p rz y p a d k u przeciw nym — k rzy w a c h a ra k te ry sty c z n a z n a j
d u je się poniżej linii poziom ej (rys. 2 b).
P rz y p a d e k pierw szy w y stęp u je, jeżeli o rg an y steru jące w lot p a ry są nieszczelne lub też jeśli zaclicdzi zjaw isko w tórnego „przegrzew u“ p a ry w cylindrze; p rzy p a d e k d rug i je s t w ynikiem nieszczelności organów s te ru ją c y c h w y lo t p a ry z cy lin dra albo w yrobienie pierścieni tłokow ych.
P rz y posługiw aniu się k o n s tru k c ją D oerfla konieczne jest w ykreślenie n a w ykresie in d y k ato ro w y m o b u osi w spółrzędnych u k ład u p —V.
O ile -wyznaczenie osi o dciętych n a pod staw ie znajom ości ciśnienia barom etry czn ego oraz podziałki sp rężyn y ind ykatorow ej nie p rzed staw ia specjalnej tru d n o śc i, to do w ykreślenia osi rzędnych p o trz e b n a jest z n a jom ość wielkości p rzestrzen i szkodliwej
V e — p rze strz e ń szkodliwa, V s — p rze strz e ń skokow a.
Jak k o lw iek wielu au to ró w p o d aje p rzeciętn e w artości p rzestrzen i szkodliwej w zależności od ro d za ju ro zrząd u , wielkości silnika oraz s to su n k u s/D — d an e te należy tra k to w a ć jed yn ie jak o orien tacy jn e, a w iel
kość p rze strz e n i szkodliwej re w yznaczać każdorazow o drogą p o m iaru .
Rys. 2. K o n stru k c ja krzyw ej ch arak tery sty czn ej sposobem Doerfla
II. Sposoby wyznaczania przestrzeni szkodliwej
(1)
156 Czesław Graczyk
N ajb ard ziej znan ą, a rów nocześnie najm niej d o k ład n ą, jest m eto d a w yznaczania p rzestrzen i szkodliwej cy lin d ra przez w ypełnianie jej cieczą.
W ad ą tej m eto d y je s t w yciekanie cieczy przez nieszczelności podczas pom iarn.
Znacznie dokładniejsze w yniki d a je tzw . m eto d a w ypływ ow a [6].
M etoda ta może być stosow ana w dw u u k ład a c h pom iarow ych.
E ys. 3. Pierw szy u k ła d pom iarow y wypływowej m etody w yznaczania przestrzeni szkodliw ej. 1 -— zaw ór odcinający, 2 -— dyszka kalibrow ana, 3 — m anom etr cieczowy,
4 — po m p k a ręczna z zaworkiem zw rotnym
U rządzenie pom iarow e u k ład u pierwszego (rys. 3) składa się z U -rurki 0 w ysokości około 750 m m , kalibrow anej dyszki m ierniczej, pom pki ręcznej z zaw orkiem zw ro tny m , zaw orów odcinających i przew odów łączących. Tłok silnika u sta w ia się w położeniu I. Do c y lin d ra w tłacza się pow ietrze aż do chwili, gdy ciśnienie osiągnie w arto ść 400—600 m m H 20 . Z kolei przekręca się zaw orek o tw ierając przepływ pow ietrza przez dyszę 1 rówmocześnie u ru ch a m ia stoper. Czas w ypływ u xx m ierzy się stoperem do m om entu , g d y ciśnienie w cylindrze spadnie do w artości 5 m m H 20 . P odobnie p o stęp u je się dla drugiego zm ienionego położenia tło k a I I , p rzy czym zarów no ciśnienie początk o w e ja k i końcow e w ypływ u m usi by ć id en ty czn e ja k w po przednim p om iarze. O bjętość p rzestrzeni szkodli
wej w y raża się w zorem
Pi i- Ti — 7 i-t2
Spraw dzanie szczel ności staw idei m aszy n parowych 157 F , , F 2 — objęto ści z a w arte pom iędzy m artw y m położeniem tło k a a jego
położeniam i I i I I ,
Ti,t2 — czasy w ypływ u p ow ietrza.
M etoda t a je s t niezależna cd nieszczelności cy lin d ra p o d w arunkiem , że są one ta k ie sam e w obu położeniach tło k a. t
D la uniezależnienia się od ew entualnego nierów nego w yrobienia lub sm arow ania gładzi cylindrow ej m ożna stosow ać drugi w a ria n t m eto dy
R ys. 4. D rugi u k ła d pom iarow y wypływ ow ej m eto d y w yznaczania p rzestrzeni szkod
liwej. 1 — zaw ór odcinający, 2 — dyszka kalibrow ana, 3 — m a n o m etr cieczowy, 4 — po m p k a ręczna z zaw orkiem zw rotnym , 5 — zbiornik dodatkow y
w ypływ ow ej (rys. 4). P olega on n a uzupełnieniu u rządzenia pom iarow ego d o d a tk o w y m zbiornikiem o znanej objętości F 0. Sposób postępow ania, je s t praw ie id e n ty c zn y z o pisanym poprzednio z t ą różnicą, że początkow o m ierzy się czas r, w ypływ u po wnętrza ty lk o z p rzestrzeni szkodliwej V e, a n a stę p n ie r2 z połączonych objętości ( F 0+ F P), p rz y zachow aniu ty ch sam ych w arto ści ciśnień n a p o c z ątk u i końcu ekspansji. W zór n a obli
czenie p rzestrzen i szkodliwej p rze d staw ia się n astęp u jąco
V e= ——5— • (3)
T ^ - l
ri
W edle d a n y c h zaczerp nięty ch z lite ra tu ry technicznej wielkość V e w y zn aczan a w g m eto d y w ypływ ow ej obarczona jest błędem nie w iększym od ± 0 ,5 ° /o.
158 Czeslaw Graczyk
III. Uogólnienie metody D oerfla
Zasadniczą w adą k o n s tru k c ji D oerfla je s t ograniczenie jej zastoso
w ania ty lk o do m aszy n zasilanych p a rą nasyconą. E k sp a n sja p a ry p rz e grzanej p rzebiega w edług krzyw ej b ardziej strom ej niż hip erb ola' rów no
boczna.
D la n a p ę d u m aszyn parow ych stosuje się obecnie praw ie wyłącznie p a rę przeg rzan ą.
B a d a n ia la b o ra to ry jn e n a d m aszynam i zasilanym i silnie przegrzaną p a rą przeprow adzone m iędzy in n y m i przez naukow e in s ty tu ty radzieckie
Rys. 5. W ykładnik m , n a p o cz ątk u krzyw ej ekspansji oraz stosunek przesunięcia układu m ,— 1
jako fu n k cja te m p era -
«■i-
m.
tu r y przegrzew u p a ry A t°C
w ykazały, że k rzyw a ekspan sji p a ry przegrzanej nie może by ć tra k to w a n a jak o p o litro p a . A by rów nanie tej krzyw ej p rzedstaw ić w p o staci
p V m = cońst,
n ależałob y w prow adzić do tego ró w n ania w artość w y k ład n ik a m zm ienną i m alejącą w m iarę p o stęp u ekspansji.
W uogólnieniu szeregu dośw iadczeń opracow ano w form ie w ykresu zależność pom iędzy w ykładnikiem p o litro p y m x n a p o c z ątk u krzyw ej ek sp an sji a te m p e ra tu rą At, przegrzew u p a ry (nadw yżka p o n ad te m p e ra tu r ą nasycenia) zasilającej silnik (rys. 5). Zależność, wedle k tó rej n a s tę
Spraw dzanie szczelności stawidel m aszyn parowych 159 p u je zm niejszanie się w y k ła d n ik a p o litro p y w tra k c ie eksp an sji p a ry p rzegrzanej w m aszynie paro w ej, d o ty ch czas nie została ustalo n a.
Ł. P . Sm irnow [7] p o d aje, że k rzyw e ekspansji p a ry przegrzanej m ożna ap roksym ow ać z dostateczną, dokład no ścią h iperbo lą nak reślon ą w u kład zie w spółrzędnych p rze su
n ię ty m rów nolegle w k ie ru n k u osi V.
D zięki za stą p ie n iu krzyw ej e k s
p a n sji ta k n ak reślo n ą h ip erbolą m ożna k o n stru k c ję D oerfla zastosow ać ró w nież d la p a ry przegrzanej.
A by w yznaczyć położenie p o c z ą t
k u u k ła d u w spółrzędnych przesu n ię
tej h iperboli przeproAvadza się ro z u m ow anie n a stę p u jąc e : Przez p u n k t 1 n a rys. 6 m a przechodzić h iperbola ap ro k sy m u jąca p o litropę o zm iennym i zm niejszającym się w y k ła d n ik u m.
D la p u n k tu 1 odpow iadającego p o
czątkow i krzyw ej ek sp an sji w y k ła d n ik tn1 u s ta la się w zależności od te m p e ra tu ry przegrzew u p a ry zasilającej silnik n a podstaw ie w ykresu (rys. 5).
B óżńiczkując ró w nanie p o litro p y p • F m= c o n s t , o trz y m u je się
R ys. 6. K o n stru k cja krzyw ej c h a ra k te rystycznej w przesuniętym układzie
w spółrzędnych
stąd
d ( p - V m)=^Vm-dp + m - p - V n
dp _ p
d V = ~ m V ' (4 )
A nalogiczny zw iązek dla h ip erb o li przesu n iętej w k ieru n k u osi V m a p o sta ć n a stę p u ją c ą
dp _ p d V ~ ~ ~ V ”
V' — od cięta przesuniętego u k ła d u w spófrzędnych.
Z p o ró w n an ia w zorów (4) i (5) w yn ik a
(5)
V V . t o ‘ F = ~ f 7 ’ stą d
V - V ' = V - m -
m (6)
O s ta tn ia w ielkość w yraża odległość p oczątków uk ład ó w w spółrzędnych.
D la p u n k tu początkow ego krzyw ej ek sp an sji m = w 1, wobec czego h ip e r
160 Czesław Graczyk
m x = y r , ' (8)
gdzie:
bolę a p ro k sy m u jąeą należy n ak reślić w układzie p rzesu n ięty m o odcinek Tr to, —1
a —V 1 — --- . 7
W arto ść w y k ład n ik a m łatw o rńożna skontrolow ać w oparciu o ró w n a n ie (4) p row adząc przez ż ą d an y p u n k t p o litro p y p ro stą p ro sto p a d łą do osi V. W ówczas w y k ład n ik p o litro p y d la p u n k tu X w yraża stosunek
X *V 'x >
gdzie:
V x — odcięta w p o czątkow ym układ zie w spółrzędnych, V'x - odcięta w p rzesu n ięty m uk ładzie w spółrzędnych.
J a k w idać z rys. 6 w ykładnik p o litro p y posiad a dla przesuniętej h ip er
boli w arto ść m alejącą i zd ążającą w m iarę ekspansji p a ry w cylindrze do jedności.
A by n a podstaw ie w ykresu indykatorow ego skontrolow ać, czy podczas e k sp an sji m asa p a ry w cylindrze nie ulega zm ianie, należy porów nać linię ekspansji rzeczyw istej z linią ek sp ansji zam kniętej, a więc z opisaną wyżej p rze su n iętą h iperbolą. P orów nanie to w ykonuje się podobnie ja k w klasycznej m etodzie D oerfla za pom ocą krzyw ej c h arak tery sty czn ej.
K o n stru k c ja krzyw ej c h a ra k te ry sty c z n e j je s t analogiczna ja k w m e
to d z ie D oerfla z ty m , że należy p rzy .niej w y ko rzystać now y u k ła d współ- yy^ J
rzęd n y ch p rzesu n ięty o wielkość — b, w k ieru n k u osi V. W ielkość
^ ^
— w yznacza się z w ykresu przedstaw ionego h a rys. 5 w zależności rn1
od te m p e ra tu ry przegrzew u p a ry zasilającej m aszynę parow ą. Podobnie ja k w m etodzie D oerfla w znoszenie się krzyw ej ch a ra k te ry sty c z n e j p o wyżej linii poziom ej św iadczy o nieszczelności organów steru jący ch wlot, a opad an ie — o nieszczelności organów steru jący ch w ylot lub o w yrobieniu pierścieni tłokow ych.
IV. Przykłady zastosowań
N ow y sposób b a d a n ia szczelności staw ideł m aszyn parow ych zasila
ny ch p a rą przeg rzaną zastosow any zo stał k ilk a k ro tn ie w tra k c ie b a d a ń silników zainstalow anych w przem yśle.
P r z y k ł a d 1
B ad an iu n a szczelność p o d d an o cylinder w ysokoprężny m aszyny p a row ej, zaworowej, leżącej, dw ustopniow ej, dw ucylindrow ej, com pound z kondensacją.
Sprawdzanie szczelności stawideł maszyn parowych 163 Ciśnienie p a ry n a dolocie m aszyny
T e m p e ra tu ra p a ry n a dolocie do m aszyny T e m p e ra tu ra przegrzew u p a ry
S tosu nek przesunięcia u k ład u
Vd
id
A t
m 1— 1 m 1
10,5 a ta 245° C
62° C 0,085
P o d ziałk a sprężyny in d y k a to
rowej /ś
O bjętość skokow a V
Długość w ykresu in d y k a to ro
wego h
O bjętość szkodliw a V
P rz estrz e ń szkodliw a e, O dcinek n a w ykresie in d y k a t.
p rze d staw ia jąc y o bjętość szko dliw ą
O dcięta p k t. 1 n a w ykresie in d y k ato ro w y m
Przesunięcie u k ład u współrzę-
TO, — _L
dny ch — --- h tum
s tro n a d n a s tro n a k o rb y
le
h m x— 1
ni.
m m /at 1 mm
1 0/I o
mm mm
88,1 83
4,5 5,1
4,2 22,2
1,9
88,1 88
5,9
5,2 26,0
2 2
R ys. 7. W ykres in d y k ato ro w y stro n y d n a (przykład 1)
N a w y kresach ind y k ato ro w y ch o d p o w iadających obu stronom cy lind ra w ykonano k o n stru k c ję krzyw ej c h a ra k te ry sty c z n e j bez przesunięcia i z p rz e sunięciem u k ład u w spółrzędnych (rys. 7, 8). W pierw szym p rzy p a d k u krzy w a c h a ra k te ry s ty c z n a (linia p rzery w an a) przebiega poniżej linii po-
E n erg e ty k a zesz. 1 11
162 Czesław Graczyk
ziom ej w skazując n a nieszczelność zaworów w ylotow ych czy w ytarcie pierścieni tłokow ych, co w b a d a n y m silniku nie w ystępuje.
N a to m ia st k rzy w a c h a ra k te ry sty c z n a w ykreślona w przesunięty m u k ła dzie w spółrzędnych w ykazuje praw ie poziom y przebieg św iadczący o szczel
ności zaworów oraz tło k a silnika.
Rys. 8. W ykres indy k ato ro w y stro n y korby (przykład 1)
P r z y k ł a d 2*
W tra k c ie b a d a n ia jednocylindrow ej m aszyny parow ej pow stało p o dejrzenie o istnien iu nieszczelności sta widia. K rzyw a ch arak te ry sty c z n a
P'
w ykresu indykatorow ego stro n y d n a w ykazała w yraźną nieszczelność, pochodzącą z podw ieszania zaw oru wlotowego (rys. 9). L inią przeryw an ą zanaczono k s z ta łt krzyw ej ch arak te ry sty c z n e j kreślonej norm alnym spo
sobem D oerfla.
Rys. 9. W ykres in d ykatorow y stro n y dna (przykład 2)
/
Spraw dzanie szczelności stawideł m aszyn parowych 163 Ciśnienie p a ry n a dolocie do m aszyn y P d a ta 9,2 T e m p e ra tu ra p a ry n a dolocie do m aszyny t d °C 222
T e m p e ra tu ra przegrzew u p a ry At ° C 46,7
S to su n ek p rzesunięcia u k ład u m 1 — 1
m . 0,048
P o d ziałk a sprężyny indyk ato ro w ej t i r m m /at 7
O bjętość skokow a V s 1 1
D ługość w ykresu indykatorow ego l . m m 87
O bjętość szkodliw a V e 1 5,95
P rz estrz e ń szkodliw a e e 0 1 1 0 6,2
O dcinek n a w ykresie in d y k a t. p rze d staw ia
ją c y o bjętość szkodliw ą l e mm 5,4
O dcięta p k t. 1 n a w ykresie in d y k ato ro w y m h m m 31,6
Y Y l i -
P rzesunięcie u k ład u w spółrzędnych — • l i
1
mm 1,5
V. Wnioski
O pisana wyżej m eto d a w y k ry w an ia nieszczelności w staw id łach m a szyn przew idzian a je s t głównie dla silników zasilanych p a rą silnie p rze grzan ą. N ależy podkreślić, że n a w yniki k o n stru k c ji m a du ży wpływ dokładność w yznaczenia p rzestrzen i szkodliw ej. P o m ia r p rzestrzeni szkodli
wej pow inien b y ć w y k o n an y b ardzo staran n ie.
Jak k o lw iek p rz y k ła d y pom iarów p od an e w a rty k u le po tw ierd zają słuszność teo rety czn y ch założeń, je d n a k dla całkow itego spraw dzenia n o wej m eto d y należałoby przeprow adzić serię p om iarów lab o ra to ry jn y c h n a silniku p aro w y m p o siad ający m możliwość sztucznego stw arzan ia nie
szczelności.
O trzym ano 12 stycznia 1955 r.
B IB L IO G R A F IA
[1] W i 1 k o W ., Der In d ika to r u n d das Indikatordiagram m , L eipzig 1916, str. 97.
[2] S c h u lz e , Praktische W ärmewirtschaft bei der Dam pfm aschine, w yd. H . M aihak, H am burg.
[3] J a r o s c h e k K ., Erfahrungen bei der regelmässigen Untersuchung von D am pfm aschi
nen, w yd. H . M aihak, H am burg.
[4] D o e r f e l R ., Versuche an einer EincyUnder-Gorliss,-Maschine, „Zeitschr. d. Y er.
D eutsch. In g .“ 47 (1889), str. 1114.
[5] O c h < jd u s z k o S t., Teoria m aszyn cieplnych, cz. I, W arszaw a 1953, str. 92.
[6] P ra c a zbiorow a pracow ników K a te d ry P om iarów M aszyn P o litechniki W rocław skiej, Laboratorium Pomiarów M aszyn, cz. I I , P W N 1954 s tr. 145.
[7] C m h pH o b JI. II., Te opus paóonezo npotfecca e nopumeeoü napoeoü Maiunne, Hag.
r . H. T. Ä. M. JI. M o c K B a 1951, CTp. 28, 34.
11*
