Uniwersytet Wrocławski
Najlepsze uniwersytety na świecie w opinii mieszkańców Polski
W artykule przedstawiono wybrane, ważniejsze wyniki oraz wnioski wypływające z badań opinii i wiedzy o uniwersytetach, przy czym, zgodnie z tytułem, skoncentro- wano się głównie na aspekcie uniwersytetów uznanych za najlepsze na świecie przez respondentów badania. Ankietę przeprowadzono na przełomie 2011 i 2012 roku, metodą sondażu bezpośredniego w domach respondentów na reprezentatywnej pró- bie tysiąca stu trzydziestu pięciu mieszkańców Polski. W badaniu wykorzystano spe- cjalnie przygotowany kwestionariusz, zawierający przede wszystkim pytania otwarte, koncentrujące się na wiedzy i opiniach badanych o polskich uniwersytetach. Uzu- pełniające było pytanie o najlepsze uniwersytety na świecie, niżej też zaprezentowa- no zarówno odpowiedzi respondentów, jak i wnioski z nich wynikające. Otrzymane rezultaty pokazują zarówno aktualny obraz uniwersytetu w populacji mieszkańców Polski, oczekiwania, jak i jawne i ukryte determinanty postrzegania uczelni — szcze- gólnie te oceniane pozytywnie i negatywnie. Analiza zebranych danych wskazuje na kilka wymiarów, przez których pryzmat postrzegane są uniwersytety w Polsce i na świecie, wymiary te wyróżniono w drugiej części artykułu. Warto jednak już na wstępie zaznaczyć, że mają one charakter systemowy, są bardzo związane z postrze- ganiem i komunikowaniem uniwersytetów jako pewnej całości.
Nie bez znaczenia wydaje się tu aspekt medialny, gdyż jak można się domyślać, większość badanych zna światowe uniwersytety tylko z przekazów medialnych.
Książka prezentująca całość badania została wydana w połowie 2013 roku1.
1 M. Grech, Obraz ‘uniwersytetu’ w opinii mieszkańców Polski, Wrocław 2013. Zob. także M. Flei- scher, Communication design, czyli projektowanie komunikacji, Łódź 2010; idem, Corporate identity, public relations, Wrocław 2003; Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Warszawa 2000; T. Gackowski, M. Łączyński, Metody w badaniach wizerunku w mediach, Warszawa 2009; J. Goćkowski, Uniwersytet i tradycja w nauce, Kraków 1999; M. Grech, Wyniki bada-
Charakterystyka badanej grupy
Podczas doboru próby do badania zdecydowano się na reprezentację populacji Polski ze względu na kilka kryteriów. Pierwszym z nich jest płeć — jak wskazuje tabela 1, badana próba ma charakterystyki podobne do populacji generalnej Polski. Drobne odchylenie zauważalne jest w ilości kobiet, która stanowi 52,3% jej składu, co na tle wartości podawanych przez GUS dla lat 2010 — 51,7% i 2011 — 52,1% czy — 51,5%
(NSP 2011) nie jest wartością istotną.
Tabela. 1. Rozkład płci respondentów
Płeć Częstość [%] [%] ważnych [%] skumulowany
kobieta 594 52,3 52,3 52,3
mężczyzna 541 47,7 47,7 100,0
Ogółem 1135 100,0 100,0
Źródło: opracowanie własne.
Tabela 2. Rozkład kategorii wiekowych wśród respondentów
Wiek Częstość [%] [%] ważnych [%] skumulowany
15–17 lat 27 2,4 2,4 2,4
18–24 lat 132 11,6 11,6 14,0
25–39 lat 325 28,6 28,6 42,6
40–59 lat 418 36,8 36,8 79,5
>59 lat 233 20,5 20,5 100,0
Ogółem 1135 100,0 100,0
Źródło: opracowanie własne.
Ze względu na nieznaczną liczebność najmłodszej grupy respondentów analiza odpowiedzi pod kątem tej grupy traktowana jest bardzo ostrożnie.
nia wizerunku Uniwersytetu Wrocławskiego wśród jego studentów, „communication design magazine”
nr 1/2011, cd-magazine.uni.wroc.pl/artykul/wyniki_badania_wizerunku_uniwersytetu_wroclawskie- go_wsrod_jego_studentow/, Wrocław 2011; idem, Komunikacja i wizerunek uczelni niepublicznych, Łódź 2010; D. Herbst, Corporate identity, Berlin 1998; O. Kępińska, A. Maroń, Kognitywny wizerunek uniwersytetu. Na podstawie badania ankietowego wśród studentów UWr, „Kultura i Historia” 10, 2006 http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/148 [dostęp: 18 lutego 2012]; O. Kurek, Wizerunek niepublicznych szkół wyższych w Rzeszowie w opinii maturzystów — raport z badań, [w:] Public relations w procesie kształtowania relacji z otoczeniem, red. D. Tworzydło, Z. Chmielewski, Kraków-Rzeszów-Za- mość 2010; N. Luhmann, Systemy społeczne, Kraków 2007; Badania marketingowe. Od teorii do praktyki,
Prezentacja wyników
W dalszej kolejności zaprezentowano zbiorcze tabele ze skategoryzowanymi odpo- wiedziami na wybrane pytania. Kategoryzacji danych dokonano z założeniem upo- rządkowania materiału empirycznego na podstawie odpowiedzi respondentów, a nie odgórnie założonego klucza. Dlatego też istotne składowe kategorii umieszczono jako nazwy kategorii, co pozwala na wyrobienie sobie przez czytelnika własnego oglądu sytuacji. Ze względu na to, że prezentowane dane były integralną częścią większe- go projektu badawczego, dalej zaprezentowano je, zachowując kolejność prezentacji i numerację z oryginalnego kwestionariusza, co daje możliwość analizy związku mię- dzy pytaniami w całym badaniu.
Pytanie 12a. Jakie są najlepsze uniwersytety na świecie?
Pytanie o najlepsze światowe uniwersytety nosiło numer 12 i składało się z dwóch części. Pierwsza część nakierowana była na uzyskanie listy znanych respondentom najlepszych uniwersytetów — tym razem w perspektywie całego świata, a nie jak w pytaniu 10, tylko Polski. Podobnie jak w pytaniu 10, i tu w drugiej części zapytano o to, co wyróżnia podawane przez badanych uczelnie.
Wydaje się, że warto jeszcze wyjaśnić kolejność tych dwóch pytań w kwestiona- riuszu. Postanowiono rozpocząć od pytania o kontekst polski jako z jednej strony bliższy badanym, a z drugiej chciano obraz skonstruowany dla kontekstu lokalnego umieścić potem (także w świadomości badanych) w kontekście świata. Przy okazji chciano także uniknąć sytuacji, w której badani, zapytani najpierw o „świat”, poda- dzą uniwersytety polskie, a tym samym większa część danych będzie zdublowana czy w pewnym sensie stracona, przez spłycenie obrazu. Jednocześnie, badani uznający wybrane polskie uniwersytety za najlepsze także w świecie, mogli je w tym pytaniu podać, z czego, jak można zobaczyć w tabeli 3, skorzystali.
Tabela 3. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 12a. „Proszę wymienić znane Pani/Panu naj- lepsze uniwersytety na świecie”
12a. Proszę wymienić znane Pani/Panu
najlepsze uniwersytety na świecie Liczebność [%] z N w kolumnie
[%] z odp.
w kolumnie
Nieważona liczebność
Oxford 333 29,30 21,60 327
Cambridge 204 18,00 13,20 204
Harvard 178 15,70 11,60 169
Sorbona 97 8,60 6,30 98
Yale 57 5,00 3,70 62
Jagielloński 37 3,20 2,40 36
Europa inne** 29 2,60 1,90 31
amerykańskie 18 1,60 1,10 18
MIT 18 1,60 1,20 18
amerykańskie inne** 20 1,70 1,30 18
polskie inne** 18 1,60 1,20 18
angielskie** 13 1,20 0,90 15
Stanford 13 1,10 0,80 12
inne 16 1,40 1,10 15
nie wiem/brak odpowiedzi 490 43,20 31,80 482
Ogółem 1541 135,70 100,00 1523
Źródło: opracowanie własne.
N = 1135, WS = 47
* kategorie podwójne, ** kategorie niejednorodne
Przystępując do analizy odpowiedzi na zadane respondentom pytanie o najlepsze uniwersytety na świecie, warto zacząć od przyjrzenia się wielkości/długości listy od- powiedzi. Zawiera ona w sumie piętnaście kategorii, z nich osiem to nazwy uniwersy- tetów, które zostały wymienione przez choćby 1% badanych. W tej ósemce znajdują się dwa uniwersytety z Wielkiej Brytanii (Oxford, Cambridge), łącznie wymieniane przez 47% badanych — są one wymieniane najczęściej i tym samym zajmują pierw- sze dwa miejsca na liście rangowej. Kolejne cztery uczelnie są z USA (Harvard, Yale, MIT, Stanford) — 22% respondentów, jedna z Francji (Sorbona) — 8,6% i jedna z Polski (UJ) — 3,2%.
Pierwsze trzy pozycje listy zostały wymienione łącznie przez 63% respondentów i stanowią prawie 46% całości zbioru odpowiedzi, pierwsze dwie odpowiednio 46,8%
i 34%. Jeśli jednak dokonać podobnych obliczeń, uwzględniając tylko osoby, które udzieliły jakiejkolwiek odpowiedzi, innej niż „nie wiem”, to okaże się, że pierwsze trzy miejsca z listy to łącznie 107% respondentów i 67% odpowiedzi, a dwa odpowiednio 81% i 51%. Analizując szczegółowo materiał empiryczny, stwierdzono, że którykol- wiek z pierwszych dwóch uniwersytetów został podany przez 38% badanych, ponad- to prawie sto razy występowały one w odpowiedziach razem. Podsumowując, można więc powiedzieć, że według badanych najlepsze uniwersytety znajdują się właściwie tylko w trzech, a głównie w dwóch krajach: Wielkiej Brytanii i USA, i zdominowały ich wyobrażenia w kwestii tego, co najlepsze w świecie uniwersytetów.
Jeśli porównać listę otrzymaną z badania ze współczesnymi rankingami uczelni, to okaże się, że z wyjątkiem Sorbony i Uniwersytetu Jagiellońskiego, na ogół pokry- wają się w tych zestawieniach. Ciekawe też jest, skąd pojawiły się w odpowiedziach respondentów Sorbona i Uniwersytet Jagielloński, które nie mieszczą się zwykle na- wet w pierwszych stu miejscach rankingów (Shanghai ARWU, École des Mines de
Paris — MINES ParisTech, QS World University Rankings). W wypadku Sorbony trudno stwierdzić, co badani mieli na myśli, gdyż po podziale uczelni w 1971 roku dziś trzy uniwersytety używają tego członu jako części nazwy, jednak żaden z nich nie znajduje się w czołówkach wspomnianych rankingów. Widać więc, że wiedza bada- nych ma w tym przypadku charakter historyczny.
W kategorii ‘inne’ znajdują się te odpowiedzi, które ze względu na niewielką li- czebność nie przekroczyły progu 1%, jednak by nie tracić danych, pogrupowano je według kraju. Na przykład w kategorii ‘polskie inne’ znajdują się takie odpowiedzi, jak: warszawski, wrocławski czy polskie, a w kategorii ‘amerykańskie inne’ — West Point, Chicago, Columbia itp., z kolej kategoria ‘amerykańskie’ ujmuje odpowiedzi o takim właśnie brzmieniu („amerykańskie”).
W tabeli 4 umieszczono uczelnie najczęściej wymieniane razem. Jak można zo- baczyć, kolokacje te są zgodne z częstością wszystkich odpowiedzi. Odstający wynik można wskazać jedynie w wypadku Uniwersytetu Jagiellońskiego, który znacząco częściej podawany jest w sąsiedztwie innych polskich uniwersytetów.
Tabela 4. Uniwersytety, które były wymieniane razem przez badanych
Uniwersytet 1 Uniwersytet 2 Razem Razem ([%] z uniwersytetu nr 1)
Oxford Cambdridge 93 28
Oxford Harvard 59 18
Oxford Sorbona 44 13
Oxford Yale 22 6,7
Oxford MIT 8 2,4
Oxford Stanford 5 1,5
Oxford Jagielloński 2 0,6
Cambdridge Harvard 40 9,3
Cambdridge Sorbona 19 19,6
Cambdridge Yale 14 7
Cambdridge MIT 5 2,5
Harvard Sorbona 14 8,3
Harvard Yale 11 6,5
Harvard MIT 4 2,4
Harvard Stanford 6 3,6
Harvard Jagielloński 3 1,8
Sorbona Yale 9 9,2
Sorbona Jagielloński 3 3
Sorbona MIT 2 2
Uniwersytet 1 Uniwersytet 2 Razem Razem ([%] z uniwersytetu nr 1)
Yale Stanford 4 6,5
Jagielloński inne polskie 7 19,4
Źródło: opracowanie własne.
Pytanie 12b. Co wyróżnia najlepsze uniwersytety na świecie?
Jak wspomniano, pytanie 12 miało dwie części: prośbę o wymienienie najlepszych światowych uniwersytetów oraz, gdy badani to uczynili, podanie tego, co je wyróż- nia. W tabeli 5 zestawiono podliczenie skategoryzowanych odpowiedzi na tę część pytania.
Tabela 5. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 12b „Co wyróżnia najlepsze uniwersytety na świecie?”
12b. Co wyróżnia najlepsze
uniwersytety na świecie? Liczebność [%] z N w kolumnie
[%] z odp.
w kolumnie
Nieważona liczebność
znany 127 17,5 10,4 132
renoma 111 15,3 9,1 115
poziom (wysoki) 110 15,2 9,0 108
tradycja 85 11,7 7,0 87
prestiż 62 8,5 5,1 73
dobry, dobrze kształci, najlepszy 44 6,0 3,6 41
kadra (dobra) 43 5,9 3,5 40
absolwenci: znani i dobrzy 35 4,8 2,9 34
popularny, dużo studentów 33 4,6 2,7 28
elitarny 30 4,1 2,5 30
stary, najstarszy 28 3,8 2,3 30
światowy, angielski, amerykański 22 3,0 1,8 22
kierunki 21 2,9 1,7 20
studenci 21 2,9 1,7 20
nowoczesny 19 2,6 1,5 14
historia 18 2,5 1,5 20
infrastruktura/zaplecze 18 2,5 1,5 14
pieniądze 13 1,8 1,1 13
praca po studiach 11 1,5 0,9 13
przyjazny studentom/sposób nauczania 9 1,2 0,7 11
inne 94 13,0 7,7 89
nie wiem/niczym 26 3,6 2,1 24
brak odpowiedzi 240 33,1 19,7 237
Ogółem 1220 168,3 100,0 1215
Źródło: opracowanie własne.
N = 135, WS = 32,7
Zestawienie cech najlepszych światowych uniwersytetów (tabela 5) wskazuje na trzy główne wyróżniki w opinii badanych: są znane, renomowane i mają wysoki po- ziom, oraz dwa drugorzędne: tradycje i prestiż. Porównanie z danymi dotyczącymi uniwersytetów w Polsce wskazuje daleko idącą zbieżność pierwszej piątki, a nawet dziesiątki odpowiedzi (80% odpowiedzi jest identycznych) oraz choć niewielkie, to jednak interesujące różnice w ich kolejności, które uwidoczniono w tabeli 6.
Najważniejszą różnicą wydają się cechy różniące obie listy, czyli ‘historia’ i ‘kie- runki’ charakterystyczne dla uniwersytetów w Polsce, i ‘absolwenci’ oraz ‘elitarny’
dla uniwersytetów światowych. Wskazuje ona na różnice w kryteriach oceny w za- leżności od kontekstu. Jeśli zestawimy jeszcze różnice w hierarchii odpowiedzi, to zauważymy, że najbardziej zgodnie ocenia się uniwersytety przez pryzmat ‘poziomu’
i ‘kadry’, a najbardziej rozbieżnie przez pryzmat cech takich, jak ‘stary’, ‘renoma’, ‘pre- stiż’ i postrzeganie jako dobry.
Tabela 6. Zestawienie cech wyróżniających dla uniwersytetów polskich i światowych
12b. Co je wyróżnia? — świat nr w pyt. 12 10b. Co je wyróżnia? — Polska nr w pyt. 10
znany 1 tradycja 1
renoma 2 poziom 2
poziom 3 znany 3
tradycja 4 stary / najstarszy 4
prestiż 5 renoma 5
dobry, dobrze kształci, najlepszy 6 kadra 6
kadra 7 kierunki** 7
absolwenci: znani i dobrzy* 8 prestiż 8
elitarny* 9 dobry, dobrze kształci, najlepszy 9
stary/najstarszy 10 historia** 10
Źródło: opracowanie własne.
* kategorie podwójne, ** kategorie niejednorodne
Przyglądając się danym z perspektywy systemu, do którego się odnoszą, można zauważyć, podobnie jak w wypadku danych dotyczących polskich uniwersytetów, przewagę perspektywy zewnątrzsystemowej (53%) nad wewnętrzną (18%) w okre-
ślaniu wyróżników uniwersytetów. Zarówno wyróżniki, jak i proporcje praktycznie powielają dane dotyczące Polski, o czym szerzej napisano w poprzednim akapicie.
Tabela 7. Odpowiedzi na pytanie 12, pogrupowane ze względu na obszar systemowy, do którego się odnoszą
Obszar
odniesienia Wyróżniki najlepszych światowych uniwersytetów [%] z N w kolumnie
[%] z odp.
w kolumnie wewnętrzne wysoki poziom, kadra, kierunki, absolwenci, studenci 32 19
zewnętrzne
znany, renoma, tradycja, prestiż, najlepszy/dobry, elitarny, stary, popularny, światowy, historia, nowoczesny, infrastruktura, pieniądze, praca po studiach, przyjazny
87 52
nie wiem, brak odpowiedzi, inne
inne, nie wiem, bak odpowiedzi, niczym 50 29
suma 169 100
Źródło: opracowanie własne.
Zestawienie 12c. Wyróżniki wybranych światowych uniwersytetów
Jeśli przyjrzeć się bliżej charakterystykom uniwersytetów uznanych za najlepsze, to można zobaczyć, że podobnie jak polskie uniwersytety — nie odbiegają one znacząco od średniej, zwłaszcza dotyczy to pierwszej trójki (Oxford, Cambridge, Harvard).
Różnice pojawiają się dopiero przy kolejnych uczelniach z listy. W wypadku Sorbony badani kładą większy nacisk, że jest to znana, tradycyjna, elitarna i stara uczelnia z dobrą kadrą (czyżby wpływ Marii Skłodowskiej-Curie?). Yale z kolei jest zdaniem badanych bardziej znany, tradycyjny i światowy, nie znają natomiast absolwentów ani historii tegoż. Natomiast Uniwersytet Jagielloński nie wyróżnia się specjalnie na tym tle ani też tym, że jest znany, ma renomę, tradycję czy prestiż. Nie jest także jego wyróżnikiem elitarność ani infrastruktura czy łatwość w uzyskaniu pracy po studiach.
Tabela 8. Zestawienie najczęściej podawanych cech wyróżniających najlepsze światowe uniwersytety
Oxford Cambridge Harvard Sorbona Yale
12b. Co je wyróżnia ?
razem — kategorie N [%] z N w
kolumnie N [%] z N w
kolumnie N [%] z N w
kolumnie N [%] z N w
kolumnie N [%] z N w kolumnie
znany 70 21,40 39 19,10 34 20,10 26 26,50 19 30,60
renoma 63 19,30 40 19,60 41 24,30 20 20,40 10 16,10
poziomem (wysokim) 62 19,00 40 19,60 31 18,30 13 13,30 7 11,30
tradycja 48 14,70 32 15,70 23 13,60 26 26,50 6 9,70
prestiż 40 12,20 30 14,70 24 14,20 9 9,20 8 12,90
dobry, dobrze kształci 26 8,00 14 6,90 14 8,30 5 5,10 4 6,50
kadra (dobra) 27 8,30 7 3,40 16 9,50 10 10,20 4 6,50
absolwenci: znani, dobrzy
14 4,30 13 6,40 8 4,70 7 7,10 0 0,00
elitarny 22 6,70 11 5,40 7 4,10 10 10,20 3 4,80
stary, najstarszy 19 5,80 10 4,90 5 3,00 11 11,20 2 3,20
popularny, dużo studentów
17 5,20 9 4,40 10 5,90 3 3,10 0 0,00
światowy, angielski, amerykański
16 4,90 6 2,90 6 3,60 5 5,10 6 9,70
kierunki 9 2,80 8 3,90 10 5,90 5 5,10 2 3,20
studenci 11 3,40 3 1,50 4 2,40 4 4,10 4 6,50
historia 12 3,70 12 5,90 4 2,40 4 4,10 0 0,00
nowoczesny 6 1,80 6 2,90 5 3,00 2 2,00 4 6,50
infrastruktura/
zaplecze
10 3,10 2 1,00 6 3,60 6 6,10 1 1,60
pieniądze 9 2,80 5 2,50 2 1,20 3 3,10 3 4,80
praca po studiach 6 1,80 3 1,50 4 2,40 2 2,00 2 3,20
przyjazny studentom/
sposób nauczania
5 1,50 6 2,90 4 2,40 3 3,10 1 1,60
inne 43 13,10 28 13,70 22 13,00 24 24,50 13 21,00
nie wiem/niczym 13 4,00 14 6,90 10 5,90 9 9,20 7 11,30
brak odpowiedzi 75 22,90 48 23,50 43 25,40 27 27,60 17 27,40
Ogółem 327 100,00 204 100,00 169 100,00 98 100,00 62 100,00
Źródło: opracowanie własne.
Podsumowanie
Jak wskazano w przestawionych analizach, uniwersytety światowe są postrzegane przez pryzmat kilku głównych wymiarów, z których większość jest współdzielona z polskimi uniwersytetami. Wymiary te są następujące: znany, renoma, poziom, tra- dycja, prestiż, dobry, dobrze kształci, najlepszy, kadra, stary/najstarszy. Sytuacja ta wydaje się wskazywać na istnienie raczej jednego wyobrażenia organizującego obszar postrzegań uniwersytetu, wspólnego dla całego świata. Tym, co różni uniwersyte- ty „światowe” od „polskich”, są: „elitarność” oraz „absolwenci: znani i dobrzy”. Przy czym oba czynniki wydają się mocno motywowane medialnie: znani są raczej dobrzy
absolwenci, bo tych słabych i nijakich media nie pokazują. Podobnie ma się sprawa z hierarchią odpowiedzi charakteryzujących światowe uniwersytety. Wydaje się, że nieprzypadkowo najczęściej podawaną cechą była „znany”, podobnie jak absolwen- ci — zwykle media nie mają powodów, by mówić o słabych czy nijakich uczelniach, a jak widać — innych większość badanych nie zna (bo skąd). Podobnie można wy- jaśnić kolejne sześć odpowiedzi: renoma, poziom (wysoki), prestiż, dobry, dobrze kształci, najlepszy, które wprost wyrażają opinie (wiedzę?) poddaną wartościowaniu i tym samym pokazują charakter tej „wiedzy”. Tylko cechy takie, jak tradycja i stary/
najstarszy, nie są wprost związane z opinią wartościującą, choć w drugim przypadku hierarchizacja jest raczej oczywista.
Polskie uniwersytety różnią się dwiema cechami podawanymi znacząco częściej:
kierunki i historia. Są to tematy bardziej istotne lokalnie, prawdopodobnie z dwóch powodów: kierunki jako wyraz możliwości kształcenia, które jest postrzegane jako główna funkcja uniwersytetów. Natomiast historia wydaje się (wraz z tradycją) istot- ną częścią komunikacji w Polsce, szczególnie mocno systemowo powiązaną z eduka- cją. A jak wspomniano, uniwersytety postrzegane są jako instytucje edukujące.
Jak więc widać, wiedza czy też raczej opinie o światowych uniwersytetach są bar- dzo zależne od przekazów medialnych. W wypadku lokalnych, polskich uniwersy- tetów większe znaczenie uzyskują aspekt praktyczno-edukacyjny oraz historyczny, mocniej związane systemowo.
The best universities in the world in the opinion of Polish residents
Summary
In the article the author summarised the results of a representative survey among adult Poles conducted between 2011 and 2012. As a result the main characteristics of best universities were indicated, which are (the same for all of them): fame, history, high level of education, prestige, graduate and employees.
Conclusion shows that knowledge about world universities is highly dependent on media coverage.
