PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

(1)

MIEJSKA WIEŻA CIŚNIEŃ W BIAŁEJ

ZAŁĄCZNIK DO PROJEKTU BUDOWLANEGO

PROGRAM PRAC

KONSERWATORSKICH

2020

mgr Jacek Gryczewski

dyplomowany konserwator zabytków

(2)

1. OPIS OBIEKTU

1.1. HISTORIA OBIEKTU

¹

Budowę wieży ciśnień w Białej rozpoczęto w 1913 r.

wraz z nową stacją wodociągową.

Wieża położona jest na wzniesieniu i otoczona ogródkami działkowymi. Jest to budowla o wysokości 16 metrów, na planie sześcioboku. Na jej górnej kondygnacji znajduje się zbiornik na wodę.

Na głowicy wieży umieszczone są dwa zegarowe wskaźniki poziomu wody w zbiorniku. Nad wejściem do wieży usytuowano herb miasta z datą 1564. Wieża była użytkowana przez miasto przez kilkadziesiąt lat.

1.2. OPIS OBIEKTU

Wieża murowana i tynkowana. Strzelistość szesnastometrowej konstrukcji podkreślają pionowe lizeny na sześciu narożnikach. Rozbudowana, potężna obudowa zbiornika pokryta dachem krytym dachówką ceramiczną.

Wejście to dekoracyjny portal z lastriko. Nad drzwiami herb miasta z datą 1564

Tynki elewacyjne w dolnej części cementowe, w górnej widoczny narzut z fakturą na płycinach.

Na wieży zachowały się dwa mechanizmy wskazujące poziom napełnienia zbiornika. Tarcze ze wskazówkami stanowią ciekawy element elewacji.

Drzwi drewniane, ze stalową kratą. Okna ze stalową ślusarką. Wewnątrz zachowane stalowe schody oraz liczne, żeliwne elementy po instalacji wodnej.

Pod oknami dwa mechanizmy obsługujące zewnętrzne wskaźniki.

Wg http://turystyka.biala.gmina.pl/43/wieza-cisnien-w-bialej.html

1

2

FOT. 1. ARCHIWALNE ZDJĘCIE OBIEKTU

FOT. 2. WIDOK Z 2020 ROKU

(3)

2. WSKAZANIE OCZEKIWANYCH EFEKTÓW PRAC

Głównym celem planowanych prac jest powstrzymanie destrukcji obiektu oraz podniesienie jego walorów turystycznych poprzez poprawę estetyki i przywrócenie wyglądu jak najbardziej zbliżonego do pierwotnego. Realizacja prac konserwatorskich ma towarzyszyć pracom budowlanym. Remont pozwoli użytkować wieżę jako obiekt turystyczny. Jednocześnie uratowany zostanie ciekawy zabytek techniki.

3. WYKAZ ELEMENTÓW OBJĘTYCH PROGRAMAMI PRAC

KONSERWATORSKICH WRAZ Z OPISAMI STANU ZACHOWANIA

3.1. PORTAL Z LASTRIKO

Rozbudowany detal (fot. 3) wykonany jako tynk kamieniarski (obrabiany metodami rzeźbiarskimi). Spoiwo cementowe połączone z wypełniaczem, w dużej części z białym marmurem.

Powierzchnia wypłukana, w miejscach osłoniętych pokryta czarnymi nawarstwieniami. Większych uszkodzeń brak, widoczne jedynie drobne ubytki.

3.2. ZEGARY WSKAZUJĄCE POZIOM NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA

Na wieży zachowały się oryginalne wskaźniki napełnienia zbiornika składające się z zewnętrznej tarczy (fot. 4) oraz wewnętrznego mechanizmu (opis w rozdziale 3.5). Tarcza i wskaźnik stalowe, pokryte farbą, z widocznymi śladami korozji. Tło jednej z tarcz drewniane, z pionowych desek. Druga osadzona w murze bez elementów drewnianych. Na archiwalnej fotograﬁi (fot. 1) nie widać tej tarczy w obecnym miejscu.

3.3. STALOWE SCHODY

Wewnątrz wieży zachowały się stalowe, kręcone schody (fot. 5), ze stalowymi stopnicami, wsparte na rurze biegnącej od posadzki parteru do kondygnacji pod zbiornikiem na wodę. Pokryte farbą, prawdopodobnie wtórną. Widoczne ślady korozji, ale ogólny stan elementu jest dość dobry.

FOT. 3. PORTAL Z LASTRIKO

FOT. 4. ZEWNĘTRZNY WSKAŹNIK NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA

(4)

3.4. ELEMENTY KONSTRUKCJI BETONOWEJ

Elementem dopełniającym techniczny charakter wnętrza są betonowe elementy konstrukcyjne (fot. 6). Należą do nich pionowe belki ścian, kratownice stropów (widoczne na fot. 5) czy też sam zbiornik. Wiele powierzchni zostało wtórnie pomalowanych. Na zbiorniku widoczne są rdzawe zacieki z korodujących elementów stalowych.

3.5. STALOWE ELEMENTY WEWNĘTRZNE - MECHANIZMY WSKAZUJĄCE POZIOM NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA, STALOWE OBEJMY ZBIORNIKA

Kolejne elementy dopełniające charakter tego ciekawego zabytku techniki są elementy wykonane ze stali, takie jak obejmy zbiornika czy mechanizmy wskaźników napełnienia zbiornika.

Wtórnie przemalowane i pokryte nawarstwieniami korozyjnymi.

3.6. PŁYTY INSKRYPCYJNE Z ZAPRAWY

Na parterze zachowały się dwie, osadzone na ścianach, płyty inskrypcyjne wykonane z zaprawy cementowej. Wtórnie przemalowane, ze zniszczonym liternictwem. Na jednej z nich (fot. 8) można odczytać daty - 1913 i 1914. Druga, zniszczona w większym stopniu, jest w tej chwili nieczytelna.

Widoczne drobne ubytki na krawędziach.

4

FOT. 5. STALOWE SCHODY FOT. 6. BETONOWA KONSTRUKCJA

FOT. 7. JEDEN Z MECHANIZMÓW WSKAŹNIKA POZIOMU NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA

(5)

3.7. ŻELIWNE ELEMENTY INSTALACJI WODNEJ

Ostatnie elementy przeznaczone do konserwacji to żeliwne pozostałości po instalacjach wodnych (fot. 9). Osadzone w wielu miejscach, z największym z a c h o w a n y m f r a g m e n t e m wewnątrz zbiornika na wodę.

P o k r y t e n a w a r s t w i e n i a m i k o r o z y j n y m i o r a z w t ó r n i e przemalowane. Widoczne ubytki ż e l i w a s p o w o d o w a n e czynnikami mechanicznymi, p r a w d o p o d o b n i e p o d c z a s niewłaściwie prowadzonego demontażu.

4. PROGRAMY PRAC KONSERWATORSKICH - OPIS PRZEWIDZIANYCH DO WYKONANIA CZYNNOŚCI, Z PODANIEM METOD, MATERIAŁÓW I TECHNIK

4.1. PORTAL Z LASTRIKO

1. Dezynfekcja elementów preparatem odkażającym, dopuszczonym do zastosowania w obiektach zabytkowych (np. Biotin R lub Lichenicida 246 w roztworach alkoholowych).

2. Usuniecie nawarstwień parą wodną pod ciśnieniem. Można wykorzystać okłady z 5-15% węglanu amonu, 5-15% kwaśnego węglanu amonu lub 5-10% wersenianu dwusodowego ze względu na prawdopodobny, węglanowy charakter nawarstwień. Dopuszcza się miejscowe doczyszczanie

metodą strumieniowo-ścierną pod warunkiem użycia kruszyw o bardzo drobnej frakcji (240-260 mesh) oraz takich, które nie wpłyną negatywnie na obiekt poprzez skład chemiczny.

3. Uzupełnienie drobnych ubytków zaprawą z białego cementu, barwioną w masie. W celu poprawy przyczepności dodawać do zaprawy wodnej dyspersji akrylowej jako wody zarobowej. Imitować oryginalną zaprawę.

4. Hydrofobizacja strukturalna preparatem krzemoorganicznym, rozpuszczalnikowym. Nie stosować preparatów wodnych.

FOT. 8. JEDNA Z PŁYT INSKRYPCYJNYCH

FOT. 9.

ŻELIWNA RURA W BETONOWYM

ZBIORNIKU

(6)

4.2. ZEGARY WSKAZUJĄCE POZIOM NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA

1. Wykonanie badań stratygraﬁcznych w celu określenia pierwotnej kolorystyki elementów.

2. Usunięcie wszystkich wtórnych farb metodą chemiczną (rozpuszczanie, spęcznianie) wspomaganą mechanicznie, z zachowaniem należytej ostrożności.

3. Usunięcie nawarstwień korozyjnych metodą chemiczną (np. z użyciem roztworów kwasu ortofosforowego) i strumieniowo-ścierną (ścierniwem, które nie spowoduje ponownej korozji żelaza, bez uszkadzania formy elementów oryginalnych).

4. Naprawy elementów poprzez prostowanie, spawanie, nitowanie itp.

5. Zabezpieczenie antykorozyjne powierzchni metalu. Zastosować farby z dodatkiem cynku.

Położyć warstwę o grubości, która nie spowoduje niekorzystnej zmiany formy.

6. Malowanie powierzchni, zgodnie z badaniami stratygraﬁcznymi. W razie braku śladów na obiekcie - uzgodnić kolor komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

4.3. STALOWE SCHODY

1. Wykonanie badań stratygraﬁcznych w celu określenia pierwotnej kolorystyki elementów.

5. Malowanie wykonać zgodnie z projektem budowlanym, jeśli projekt wymaga dla elementu zabezpieczenia ppoż . Jeżeli nie ma takiego wymogu wykonać klasyczne zabezpieczenie ² antykorozyjne powierzchni metalu. Zastosować farby z dodatkiem cynku. Położyć warstwę o grubości, która nie spowoduje niekorzystnej zmiany formy.

6. Malowanie powierzchni, na kolor zgodnie z badaniami stratygraﬁcznymi. W razie braku śladów na obiekcie - uzgodnić kolor komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

4.4. ELEMENTY KONSTRUKCJI BETONOWEJ

3. Usuniecie nawarstwień parą wodną pod ciśnieniem. Można wykorzystać okłady z 5-15%

węglanu amonu, 5-15% kwaśnego węglanu amonu lub 5-10% wersenianu dwusodowego ze względu na prawdopodobny, węglanowy charakter nawarstwień. Dopuszcza się miejscowe

w przypadku stosowania farb zabezpieczających schody przed działaniem ognia warstwy

2

podkładowe uzgodnić z producentem farby zabezpieczającej

6

(7)

doczyszczanie metodą strumieniowo-ścierną pod warunkiem użycia kruszyw o bardzo drobnej frakcji (240-260 mesh) oraz takich, które nie wpłyną negatywnie na obiekt poprzez skład chemiczny.

4. Uzupełnienie drobnych ubytków zaprawą z szarego cementu, barwioną w masie. W celu poprawy przyczepności dodawać do zaprawy wodnej dyspersji akrylowej jako wody zarobowej. Imitować oryginalną zaprawę.

5. Ewentualne scalenie kolorystyczne w przypadku występowania nieusuwalnych plam lub przebarwień. Zakres i stopień patynowania uzgodnić komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

4.5. STALOWE ELEMENTY WEWNĘTRZNE - MECHANIZMY WSKAZUJĄCE POZIOM NAPEŁNIENIA ZBIORNIKA, STALOWE OBEJMY ZBIORNIKA

4. Zabezpieczenie antykorozyjne powierzchni metalu. Zastosować farby z dodatkiem cynku.

Położyć warstwę o grubości, która nie spowoduje niekorzystnej zmiany formy.

5. Malowanie powierzchni na kolor czarny matowy lub graﬁtowy. Wykonać próby malowania i uzgodnić komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

4.6. PŁYTY INSKRYPCYJNE Z ZAPRAWY

3. Usuniecie nawarstwień parą wodną pod ciśnieniem. Dopuszcza się miejscowe doczyszczanie metodą strumieniowo-ścierną pod warunkiem użycia kruszyw o bardzo drobnej frakcji (240-260 mesh) oraz takich, które nie wpłyną negatywnie na obiekt poprzez skład chemiczny.

4. Uzupełnienie drobnych ubytków zaprawą z białego cementu, barwioną w masie. W celu poprawy przyczepności dodawać do zaprawy wodnej dyspersji akrylowej jako wody zarobowej. Imitować oryginalną zaprawę.

5. Ewentualna rekonstrukcja napisów w przypadku, gdy uda się zidentyﬁkować zniszczoną treść.

Zakres rekonstrukcji uzgodnić komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

6. Ewentualne scalenie kolorystyczne w przypadku występowania nieusuwalnych plam lub przebarwień. Zakres i stopień patynowania uzgodnić komisyjnie ze służbami konserwatorskimi.

(8)

(9)

DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA

(10)

10 Fot. 10. Archiwalne zdjęcie wieży ciśnień w Białej

(11)

Fot. 11. Wieża ciśnień w Białej - widok ogólny z zewnątrz

(12)

12 Fot. 12. Portal z lastriko - widok całości

(13)

Fot. 13. Portal z lastriko - zwieńczenie z herbem miasta i datą 1564

(14)

14 Fot. 15. Wskaźnik napełnienia zbiornika

Fot. 16. Wskaźnik napełnienia zbiornika

(15)

Fot. 17. Kręcone, stalowe schody - część parterowa

(16)

16 Fot. 18. Kręcone schody - fragment stalowej konstrukcji

Fot. 19. Kręcone schody - fragment stalowej konstrukcji, widok w stronę ostatniej kondygnacji

(17)

Fot. 20. Betonowe elementy konstrukcyjne, wtórnie pomalowane na biało

(18)

18 Fot. 21. Betonowe elementy konstrukcyjne, wtórnie pomalowane na biało

(19)

Fot. 22. Betonowe elementy konstrukcyjne, wtórnie pomalowane na biało

(20)

20 Fot. 24. Zewnętrzna ściana betonowego zbiornika ze stalową obejmą

(21)

Fot. 25. Wnętrze betonowego zbiornika. Widoczny element żeliwnej instalacji wodnej

(22)

22 Fot. 26. Zewnętrzna ściana betonowego zbiornika ze stalową obejmą. Widoczna korozja elementu

stalowego i wtórne przemalowania na betonie

Fot. 27. Stalowy mechanizm wskazujący poziom napełnienia zbiornika - część wewnętrzna

(23)

Fot. 28. Płyta inskrypcyjna z zaprawy cementowej - widok ogólny

(24)

24 Fot. 29. Płyta inskrypcyjna z zaprawy cementowej - widok ogólny

(25)

Fot. 30. Płyta inskrypcyjna z zaprawy cementowej - data 1914

(26)

26 Fot. 32. Jeden z żeliwnych elementów dawnej instalacji wodnej

Fot. 33. Jeden z żeliwnych elementów dawnej instalacji wodnej