Jakie szanse rozwojowe stwarza uniwersytet "w kryzysie"? : z doświadczeń studentów pedagogiki

doi:10.18276/psw.2017.1–07

dorotaPauluk UniwersytetJagielloński

jakieszanserozwojowestwarzauniwersytet„

wkryzysie”?

Zdoświadczeństudentówpedagogiki

Wprowadzenie

Współczesnypolskiuniwersytet,którydostrajasiędowymogówobowiązując ychwkrajachUniiEuropejskiej,podlegatymsamymtrendom,jakinnetegot ypuuczelnieeuropejskie.D z i e d z i c z y zarównoto,copozytywne,jakibag ażwadiniedociągnięć.Nawielenegatyw-

nychkonsekwencjidokonującychsięzmian,takwwymiarzeglobalnym,jak ijednostko-

w y m , wskazująhistorycyidei,flozofowie,socjolodzy,politycy,dziennikarz eczypracodaw-

cy.Takżedlapedagogówkwestietestająsięinteresującymobszaremdoteoret ycznychroz-

ważańiempirycznychbadań.Skłaniajądostawianiadiagnoznatematkondycj inajstarszejświeckiejinstytucji,stanuszkolnictwawyższego,jakościkształc enia,rzeczywistegowpływakademickiejedukacjinastudiującąmłodzież,pos zukiwaniaewentualnychśrodkówzarad-czychinaprawczych.

Bezwątpieniarzeczywistośćakademickajestzłożona,pełnawewnętr znychnapięći sprzeczności.Szczególniejesttowidocznewmomentac hprzełomowych,kryzysowych;w takichokresachpewneelementystarego porządkusąwciążobecne,ato,conowe,jesz-

c z e nieokrzepło.Uniwersytet„wkryzysie”stajesięmiejscemwzajemnego przenikaniasięt r a d y c j i inowoczesności,aleinapięćmiędzytymidwom aporządkami.Standestabilizacjisprawia,żetesameaspektyakademickie jrzeczywistościprzezjednych–badaczy,wykła-

dowcówakademickich,politykówczydziennikarzy–

postrzeganesąjakoprzejawsłabo-

ściczyniedomagańuniwersytetu,przezstudentów(reprezentującychko lejnepokolenie, b a r d z i e j otwartenanowyporządek)bywająodcz ytywaneodmiennieiinaczejwartościo-

wane.Okazujesię,żebardzo trudnojednoznacznieocenić–

pozytywniebądźnegatyw-n i e –

r e z u l t a t y oddziaływaniau n i w e r s y t e t u n a studiującąmłodzież,s p o ł e c z e ń s t w o itp.,jakiczynniki,któredonichprowadzą.Znajdujetowyrazw przedstawionychwynikachmoichbadań.

Jakieszanserozwojowestwarzauniwersytet„wkryzysie”?

Zdoświadczeństudentówpedagogiki 7

9 Wramachszerszychprojektówbadawczychprowadzonychprzezemnieod prawiedeka-

dy^1chciałamrozpoznaćobrazuniwersytetuwyłaniającysięzdoświadczeństud

entówpe-

dagogikijednegozpolskichuniwersytetów.Zamierzałam dotrzećdoróżny chprzejawówakademickiegożycia,cech,elementówzanurzonychwsamejin stytucji,otoczeniuuniwer-

sytetu,atmosferzestudiów,którewichsubiektywnejoceniewpłynęły/wpływ ająnaichży-

cie.Napotrzebytegoartykułuwybrałamipoddałamanalizietewypowiedzi,kt órebezpo-

średnioczypośrednionawiązujądosytuacjikryzysuwspółczesnegouniwer sytetu.Wątkit a k i e odnalazłamprzyokazjiichrozważańnatematprocesuk ształcenia,zadańisposobówfunkcjonowaniauczelni,atmosferystudiówczyr elacjiinterpersonalnychitp.

Zanimjednakprzejdędowynikówbadańwłasnych,przedstawiękrótkąhist oriękryzy-

sówuniwersytetueuropejskiegonaprzestrzenidziejów.Krótkoscharakteryz ujęniektórez przyczyniprzejawówkryzysuwspółczesnegouniwersytetu,pot oabyosadzićwypowiedzistudentówwpewnymkontekście.

Kryzysyjakoimmanentnacechauniwersytetu

Mówimyokryzysachwżyciuczłowiekaorazinstytucjinaróżnychetapachic hrozwoju.D o ś ć powszechnesąopinie,żewieletychuświęconychprzeztrad ycję,jak:rodzina,mał-

żeństwo,Kościół,uniwersytet,przeżywadziśkryzys.Pomimohistorycznejci ągłościdziejetegoostatniego:

„(…)możnapostrzegaćjakohistorięnieustanniepowracającegokryzysu.Z a m k n i ę c i e A ka d e m i i platońskiejw roku5 2 9 , wyzwanie,j a k i m w dwu nastymi t r z y n a -

stymstuleciubyładlaświatachrześcijańskiegonaukaArystotelesowska,pon owneodkry-

c i e korpusupismplatońskichwpiętnastymwiekuwItalii,upadekświataptol emejskiegow siedemnastymstuleciu,epokaoświecenie przypadającana wiekosiemnastyipojawie-

n i e sięuniwersytetówbadawczychwokresieoświecenianiemieckiego(ni em.Aufklärung)w osiemnastymi dziewiętnastymstuleciu,a t a k ż e w y k s z t a ł c e n i e s i ę uniwersytetutotali-

tarnegowpaństwachnazistowskichikomunistycznych–

wszystkietewydarzeniamożnap o s t r z e g a ć jakoważneetapywhistoriip owracaniaokresówkrytycznychwdziejachuniwer-

sytetuipoważnychwyzwańdlajegowcześniejszychmodeli”(Mezei,2009,s.

30).Cytowa-

nyautorprzyczynkryzysueuropejskiegouniwersytetuupatrujewradykalny chzmianachw poglądachnaukowych,czynnikachkulturowychipolitycznyc h.Trudnookreślićprecy-

7 8

DorotaPaul

z y j n i e te,któremajądecydowaćoupadkutejinstytucjidzisiaj.Bezwątpieuk niazanikamodel

1Przedstawionewynikipochodząz badańpilotażowychnadnieakademickimirezultatamikształc enia,którepro-wadzonebyływlatach2007–

2009(150esejów)orazzbadańnadukrytymiprogramamiuniwersyteckiejedukacjiz lat2011–

2014(319esejów).Wykorzystującanalizętreści,poddałaminterpretacji469swobodnychwyp owiedzistudentówpedagogikijednegozpolskichuniwersytetów,zezróżnicowanychs pecjalnoś ci, studiówstacjonarnychp i e r w s z e g o idrugiegostopnia.Oczęścizzaprezentowanyc hwtekściewynikówzbadańorazszerzejo metodziebadańpiszęw monografipt.U kryte progra myuniwersyteckiejedukacjiiichrezultaty.D oś wiadczenia studentówpedagogiki(2016.Krakó w:WydawnictwoUniwersytetuJagiellońskiego).Wypowiedzistudentówcytujęzzachowa-n i e m o r y g i n a l n e j pisowni.

uniwersytetuutożsamianegozośrodkiemkulturyimiejscembezinteresowne goposzukiwa-n i a prawdy,a będącegozamysłemniemieckichidealistów.

W1810roku,zakładającuniwersytetwBerlinie,WilhelmvonHumboldt–

pruskikie-rownikministerstwawyzwańioświecenia–

zaproponowałprogramuniwersytetubadaw-

czegoopartynaścisłejjednościbadańinauczania,jednościnaukzkluczowąr oląflozofi,badańnaukowychwodosobnieniuiwolności.Miałonwyraźnieodró żniaćsięodszkółniż-

szegoszczebla,przekazywaniagotowejczypraktycznejwiedzy.Będączwole nnikiemideałuczystejnauki,Humboldtnakreśliłprojektuniwersytetujakomi ejscaposzukiwaniaprawdynadrodzenaukowychdociekań.Najważniejszym zadaniemstałosiękształceniecharakterui krytycznegoumysłu:

„Prawdziwycelczłowieka–wskazywałHumboldt–

nieten,któryustanawiazmiennaskłonność,leczten,któryustanawiawieczn yiniezmiennyrozum–

tonajwyższeinajbardziejproporcjonalnekształcenie(Bildung)jegosiłkupełni

”(za:Sosnow-

ska,2012,s.130).Uniwersytetmiał„spełniaćrolęinstytucjonalnegozalążkaid eiczłowieka,

«kształtowaniu»goprzeznaukę,itymsamymrealizacji«ideiczłowieczeńst wa»”(Kowale-

w i c z , 2010,s.33).Wtensposóbprzygotowywałelitęintelektualnądosłużb ynarzeczpań-

stwa,którestałonastrażyjegoautonomii,zabezpieczałomaterialnybyt,tworz yłowarunkid o tego,abymógłonrealizowaćpowierzonemuzadania.

HumboldtowskimodeluniwersytetuzakorzeniłsięniemalwcałejEuropie, wtymtakżew Polsce.Przezostatniedwastulecianietrwałjednakwnienaruszo nejformie.Bardzoszyb-

ko,bojużw1819roku,ambitnyprogramniemieckichidealistówzmierzyłsięz rzeczywi-

stością.Uchwałykarlsbadzkiewprowadziłycenzuręiścisłynadzórwładzpańst wowychnaduniwersytetem,rugowanoprofesorówzaprowadzeniewykładó wzagrażającychporządkowipublicznemu,zakazanotakżedziałalnościsto warzyszeniomstudenckim.Corazwyraźniejzaczętouświadamiaćsobieza leżnośćpomiędzyrozwojemnaukiapostępemtechnicznymi wzrostemgos podarczym(Kizwalter,2014).Zczasemprzybywałogłosówkrytycznychpoda dresemtejinstytucji.

NapoczątkuXXwieku wskazywano na upadek uniwersytetu, który–

nastawionynado-raźnecele–

rezygnowałzmisjiprzekazywaniastudentomkultury(OrtegayGasset,1978) ,podkreślając,żedawnyjegomodelstałsięfkcją.TakżewPolsceprzedstawici eleelityinte-

lektualnejubolewalinadbiurokratyzacjąakademickiegożycia,przeniesienie mpunktucięż-kościzpracynaukowejnadydaktykę:

„Wydajnośćpracownikanaukowegolubinstytucjinaukowejmierzysiępospo licieilościązadrukowanejbibułyodnichpochodzącej.

(…)Takistanrzeczypociągagorszekonsekwencje:rozpowszechniasiętrakto waniepracynaukowejnasposóbfabryczny”(Białobrzeski,1927,s.69).Kryty kowanoniskipoziomintelektualnykandydatównastudiaoraznegatywnekon sekwencjemasowegoks ztałc en ia:

„rezultatemtegojest,żeuniwersytetyniespełniająswegozadania,niedająte go,czegosłuszniemłodzieżoczekuje,iwypuszczająnierazniedouczonych.

(…)Milczącozawartykontraktuniwersyte-

t y łamią,atoubliżaichdostojeństwu”(Godlewski, 1927, s. 17).

WXXwiekuuniwersytetamieuropejskimiwstrząsnęłydwapoważnekryzys y.Zasprawąreżimówtotalitarnych–nazizmuikomunizmu–

stałysięonenarzędziempropagowaniai d e o l o g i i partyjnej,akształce niezostałooderwaneodbadańnaukowych.Zkoleidokry-

Jakieszanserozwojowestwarzauniwersytet„wkryzysie”?

Zdoświadczeństudentówpedagogiki 8

1 zysu,wktórymupatrujesięprzyczynywspółczesnejzapaścitejinstytucji,dosz łowlatach

60.minionegowieku.Wwieluczęściachświata,główniewEuropieZachodni ejiStanachZjednoczonych,kontestującystudenciwyraziliswójsprzeciwwo becinstytucjireprezentu-

j ą c e j „staryporządek”iskostniałerozwiązania.Wprogramachstudiówpoł ożononacisknarozwijaniekształceniawąskospecjalistycznego,gałęzinauk ścisłychkosztemwykształceniaogólnego.Uczelniestałysięotwartedlaszer okiejrzeszymłodychludzi,takżezgrupdotądmarginalizowanych,jednocze śniewmasowymuniwersytecieniemożliwebyłoutrzymaniej e d n o ś c i b adańnaukowychinauczania.

Zarównoznawcyproblemu,jakiosobypostronnewskazująnaróżneźródła, przejawyi konsekwencjekryzysuwspółczesnegouniwersytetu.Zwracasię uwagęprzedewszystkimnaodrzucaniecechkonstytutywnychukształtowan ychnaprzestrzeniwieków,adecydują-

cychojegotożsamości.Wydajesięjednak,żezakryzystennieodpowiadajaki śjedendo-

minującyczynnik,aleraczejtrwającyoddłuższegoczasuproceskumulującyc hsięinacho-

dzącychnasiebiewieluuwarunkowańdokonującychsiętaknazewnątrz,jakiw ewnątrztejinstytucji.Globalnetrendy,ogromnyprzyrostwiedzy,odrzucenie platońskiejwizjiświata,rozwójnowychtechnologiiinformacyjno-

komunikacyjnych,modaumysłowapodważają- c a kryteriapoznawczewiedzyiwartośćprawdy–

teczynnikiiwieleinnychprowadządozanikaniaklasycznegomodeluuniwer sytetuipowstawanianowego/nowychjegomodeli.

Nacisknaopłacalnośćedukacjiprzysłaniacel,jakimbyłprzezwiekiprzekazd ziedzictwakultury.rogerScrutonzauważa,żeuniwersytetyprzeobraziłysięz

ekskluzywnychwspo-łecznym sensie

klubów(exlusiveclubs),któresłużyłystudiowaniuszlachetnych,

aczkolwiekn i e zawszeużytecznychrzeczy,winkluzywnecentraszkoleniow e(inclusivetrainingscenter)k s z t a ł c ą c e potrzebneumiejętności.Uniw ersytetprzekazujekulturę,któraniejestjużkul-

turąuprzywilejowanychelit,lecz„kulturąinkluzywną”,którąmożeprzyswoi ćkażdyikaż-

dyz n ie j możec ze rp ać zadowolenie.Autordodaje,ż e n ie prowadzis i ę jużs wobodnychnaukowychdociekań,botenauniwersyteciewypartezostałypr zeznoweformycenzurynakazującepolitycznąpoprawność(Scruton,2015 ).Obokkulturywspólnotowejpojawiłas i ę całkowiciezniąniezgodnakultura korporacyjna,atendysonansjestzdaniemsocjologaźródłemkryzysuinstytu cjiuniwersytetu(Sztompka,2014).

Niemajednomyślności,wjakimkierunkupowinienzmierzaćrozwójuniwers ytetu.Jed-n i uważają,żeobecny trend jest zgodnyzduchem czasu,azmianywnimsiędokonującesączymśnaturalnyminieuniknionym;sk rajnieodmiennestanowiskozajmująci,którzyuwa-

żają,żepowinienonpozostaćwiernyidealistycznemuwyobrażeniuHumbold taiFichtego

– wprzeciwnymrazieprzestaniewogóleistnieć(za:Kowalewicz,2010).

Uniwersytet„wkryzysie”.Doświadczenia

studentów pedagogiki

8 0

DorotaPaul

Zgromadzonew y n i k i badańzwracająuwagęnap e w n e aspektyakademuk ickiegożycia,któreokazująsiędlanichważneiktórepodlegająichocenie.Zr acjiwiekumająświeżespojrzenienauniwersytet,nato,co się w nim iwokółniegodzieje;opinietenie sąskażone

naukowymidebataminadjegokondycją.rekonstruowanywswobodnychwyp owiedziachjegoobrazmożnatraktowaćjakodopełnieniezewnętrznejdiag nozytejinstytucji.Odno-

s z ą c s ię d o prezentowanychponiżejw y p o w i e d z i studentów,możnaspar afrazowaćsłowaClifordaJ.Geertza

ipowiedzieć,żeuniwersytetjestrównieżtym, zacogobierzeprzytom- na,nieskomplikowanaosoba (Geertz, 2005).

Uniwersytetmiędzyzależnościąa wolnościąwyboru

Wiedzaakademicka

Zwypowiedzistudentówpedagogikiwyłaniasięniejednoznacznyobrazuni

wersytetu.Jestonzarównokolejnąszkołą,jak i

miejscemwolnościuczeniasię.Młodzieżakademicka,do- konującocenyuniwersytetu,kierujeuwagęnato,w

jakisposóbprzygotowujeichdozawo-

du.Zdradzająniepokójowłasnąprzyszłość,sąbowiempodpresjączynnikówz ewnętrznych

–

musząosiągnąćedukacyjnyiżyciowysukces.Mająświadomośćswojejtrudnej sytuacjinar y n k u pracy.Jednazestudentekdzielisięswoimiprzemyślenia mi,pisząc:

„Wdzisiejszychczasachsłychaćtylko,żetrzebaiśćnatakiestudia,poktórych będziepracaidobrapensja.W szkoleśredniejprzedmaturąchodzisięnaróżn etargiedukacyjne,zbieraulotki,śledzistronyinternetowe.Wszystkoto,boinn iteżtakrobią–

istnanagonka,wyścigszczurówjużw przedbiegach.Jeszczeniezaczęłosię studiować,ajużstres,ciągłemyśli:Przyjmąmniec z y nieprzyjmą?

Gdziemamiść?Czypotychstudiachznajdępracę?Cojeślinieznajdę?

Będępewniesprzątać”(P6-AS).

Uważają,żestudianieprzygotująichdowyzwań,jakiestawiażycie,społeczeń stwo,rynekpracy.Uniwersytetjestkolejnąszkołą,któraprzekazujegotowąwie dzę.Proceskształceniaakademickiegotozaznajamianiesięzteoriami,klas yfkacjamiidefnicjamiskomplikowa-

nychpojęćzróżnychprzedmiotów.Młodzież,któraoczekujeoduniwersytec kichstudiówprzedewszystkimprzygotowaniadozawodu,dostrzegaproblem wnadmiarzeteoriiibrakuzajęćpraktycznych.Niewidząjejzwiązkuzcodzien nymżyciem,boteżzwcześniejszychetapówkształceniawynieśliprzekonanie odychotomicznympodzialewiedzynamałointe-

resującąwiedzępodręcznikowąiciekawąwiedzęosobistą,potoczną.Zanaliz ywypowiedziw y n i k a , że d lanichuniwersytetn ie jestmie jsce m jed n o śc iwiedzy,jedności badańina-

uczania,alemiejscemprzekazywaniaskomplikowanejiobszerniejszejwiedz

yniżnawcze-

śniejszychszczeblachkształcenia.Ichzdaniempowinnanatomiastistniećj ednośćwiedzyakademickiejitejosobistej,przedewszystkimjednośćteorii ipraktyki.Oponująprzeciwzastanemumodelowiedukacji,argumentując:

„(…)mamypracowaćzludźmi,na«żywymmateriale»iwtedypotrzebnebęd ąnampraktyczneumiejętności,anienaszawiedzazza-

kresuflozoficzyhistorii pedagogiki” (PN-21).O„szkolności” uniwersytetu przypominająi m również:formyzajęć,metody,sposobyegzaminowania,oc eniania,anawetorganizacjaprzestrzeni:szkolneławki,tablicaikreda.Niemni ejiwtakimmodeluedukacjiakademic-k i e j –

opartymnatransmisjiwiedzyodwykładowcydostudenta–

potrafądostrzecplusy,

8 2

DorotaPaul uk

gdyż„Hierarchicznyukładstosunków,jakiepanująmiędzywykładowcami astudentami,przystosowujądopóźniejszychkontaktówzpracodawcą”(P23 -rE).

Stawiananapiedestałwiedzateoretyczna,ideały,wartościczyniązniego miejscewyjąt-

kowe,boodgrodzoneodrealnegoświataiproblemówcodziennegożycia.Niek tórzyzdra-

d z ają,żeczująsię„mamieniideałami”,niewielemającymiwspólnegozty m,cojestpozamuramiuczelni,inniprzeciwnie,dostrzegająpozytywnywpły wzgłębianychtreścinaswojeżycieizgłaszająpotrzebętakichideałów.Argum entują,żedziękinimuniwersytetstajesiębezpiecznąprzystanią,chroniącąp rzedtrudamicodziennegożycia.

Pomimożemłodziludziesąkrytycznienastawienidowiedzyteoretyczn ej,toniebraki takichwypowiedzi:

„Wiedza,którątuz y skałam,poszerzyłamojehoryzonty,z apewnebędzieba rdzoużytecznawprzyszłości,jużterazzauważyłam,żekreatywnośćikrytycz nysposóbmyślenia,j ak i nabyłam,studiując,p o zw al am i spojrzećnawieles praww innychaspektach,istniejąróżnesposobydochodzeniadoprawdy,nie zawszeto,cojestnajpow-szechniejsze,jestnajlepsze”(P21-

rE).Innystudentdodaje:

„(…)nauczyłemsiępoprostu,ż e wolnoMIMyŚLEĆiżeczasemmożewartopo djąćrefleksjęponadproblemamicodzien-

ności,typuwjakimkolorzemilepiejipomyślećkimjawłaściwiejestem?

Tyle,amożeażtyle”(P1-

SP).Studiapedagogicznenauniwersytecieucząkrytycznegoirefleksyjnego myślenia,zainteresowaniaogólnoludzkimiwartościami,problemamiinnych, tolerancjiczywrażliwo-ś c i interpersonalnej.

Wiedzatrudna,abstrakcyjnastudentówzniechęca,aleirozwija,nudzi,ale iskłaniadorefleksjii inspiruje.Cytowanefragmentyswobodnychw y p o w i e d z i potwierdzają,ż e d l a wielustudiującychpedagogikęprzekazywaneimtr eścisprzyjająsamopoznaniuipozwa-l ająpodnieśćsamoocenę:

„Wiem,żemogędużoiżelepiejosobiemyślęniżkiedyś.Przedewszystkimbar dzoważned l amn ie jestto,że widzę,że dojrzewam,że mamjużdojrzałeprze myślenia.Wiedza,którejdostarczająmistudia,nieulatniasięjakwliceum.

Onawem n i e dojrzewaizostająponiejprzemyślenia.Cieszęsię,żemogęju żnaczymśbazowaćw rozmowachczytozeznajomymi,aleteżzrodzicami”(P3 4-rE).refleksjenadwiedząfor-

malnąinieformalnązdobywanąwczasiestudiówpedagogicznychznalazływy raziwtakiejw y p o w i e d z i :

„Studiasądlamnie(…)przedewszystkimmiejscemdefniowaniasiebiejakoc złowieka,(…)pedagoga”(P215-PS)lubtakiej:

„(…)dziękitemu,żetujestem,zaczęłambardziejsięzastanawiaćnadludzkoś cią,nadsensemswojegożycia,zaczęłambardziejpla-

nowaćswojeżycie”(P90-

AS).Wiedzaakademickaotwieranasiebie,światidrugiegoczło-

wieka,kształtujetożsamośćindywidualnąitożsamośćzawodowąpedagoga.

Jakieszanserozwojowestwarzauniwersytet„wkryzysie”?

Zdoświadczeństudentówpedagogiki 8

Atmosferastudiów 3

Uniwersytetwidzianyoczamistudentówtracinaswejwyjątkowości,elitarnoś ci,zdrugiejstrony–

pozostajemiejscemszczególnympośródinnychinstytucji.Studenciceniąpr zedewszystkimatmosferęwolności.Podkreślają,że w odróżnieniuod wcześ niejszychetapówk s z t a ł c e n i a nastudiachsamodzielniedecydująoty m,czego,kiedy,odkogochcąsięuczyć:

„Możedlatego,żeniktnamoniczymnieprzypomina,nienaciska,wszystkoro bimyświa-

domie.Jakdlamniejesttoplus,dlategożesamadecyduję,cojestważne,isątom ojedobro-

wolnewybory”(P63-

ASK).Przyznają,żewolnośćuczyichodpowiedzialności,motywujed o działa nia,uświadamia,żesąpodmiotamiwłasnegorozwoju:

„Wtrakciestudiówtrzebaj e s z c z e paralelnieuczęszczaćalbonajakieśk ursyalbodojakiejśszkoły.(…)wykształceniew y ż s z e to zawszepluswżyciu człowieka,aleważnym aspektem też jestaktywnośćczłowie- k a (…).Niewystarczytylkoskończyćstudiaiczekać,ażktościębędziepros ićdopracy.Trzebasamemusię«kręcić»wtymspołeczeństwie,trzebabardzo sięstarać,żebyżyciesięudało”(P4-ASK).

Uniwersytetw r a z z e swoimotoczeniem,panującąw n i m atmosferąwoln ościstwarzasprzyjającykontekstd o samorozwoju,jestteżokreślanyjako„prz estrzeńinwestowaniaw siebie”:

„Studiowaniedajenamwieleokazjidorozwijaniaswoichzainteresowań,niety l-

kowramachzajęćnauczelni,ale równieżw kołachnaukowychiinnychwydarz eniach,konferencjach,szkoleniach,warsztatachorganizowanychprzezuniw ersytety,samorządystudenckieiinneinstytucje,którereklamująsięwgablot achuczelnianych.Dajemożliwośćpoznaniaiposzerzeniahoryzontów,wyt yczeniaalternatywnychścieżekrozwojuidalszejk a r i e r y ” (P87- rE).Przekonują,żetylkoodnichzależy,ilezofertyprogramowejipozapro- gramowejwykorzystajądlasiebie.

Studiarozwijająaspiracje,skłaniajądopodejmowaniasamodzielnychdział ań:„Ważnejest,bysamemupracować,czytać,rozwijaćsię.

(…)Jeżelijednakchcemysiędowiedziećczegoświęcej,jakie

sąaktualne«trendy»,samimusimyposzukać. Ale takadodatkowawie- d z a zawszesięprzydaje”lubinnawypowiedź:

„Poprzezogromtekstówźródłowych,zagłę-

bianiesięwpoglądyinnychludzimożeszdostrzecdrogędlasiebie(…)imimoi żuczelnian i e pomożeC i w t y m , pokażeCi,gdzies z u ka ć wskazówek.Studi anaucząCię,j a k spo-

śródtonytekstówznaleźćinformacjepotrzebnewłaśnieTobie”(P56- PS).Takwięcwielumłodychludziodkrywa,żestudiauniwersyteckiewymag ająsamodzielnościwkreowaniuswojejedukacyjnej,zawodowejiżyciowejści eżkirozwoju.Dająpodpowiedzi,aleniedajągotowychinstrukcji.

Dyscyplinanaukowa

Zpotocznychdoświadczeństudentówpedagogikiwynika,żeistniejehierarc hizacjadyscy-

plinnaukowychnauniwersytecie.Ichzdaniempedagogikanależydotychnied ocenianych,w porównaniuzprawemczymedycyną.Obawiająsię,żetakasyt uacjabędziemiałaprze-

łożenienarynkupracy,czująlękprzeddegradacjąspołeczną,np.konieczno ściąpodjęciapracy wMcDonaldzie czy„na zmywaku wAnglii”.

Wieluznichprzyczynytakiegostanurzeczyupatrujewsłabejselekcjinate nkierunekstudiów.Zauważają,żenastudiapedagogiczneprzyjmowanisąk oledzyikoleżanki,któren i e mająanipredyspozycjiosobowościowych,aniin

telektualnychdowykonywaniazawodupedagoga.Jedenzestudentówdodaj e:„Studia–

aktywnośćpodejmowanaprzezcoraztowiększemasymłodzieżyjakoparci edoprestiżuzwykłazatracićswójcel–

gwarantkarieryurósłbardziejdomituniżfaktuw logicznejkonsekwencji”(P90-AS).

Studenciwykorzystująróżnestrategie,którepozwalająi m osłabiaćn i e p e w n o ś ć i lękzwiązanyzwłasnąprzyszłością.Itaknp.dokonująracjonalizacji, deprecjonującznaczenie

innychkierunkówstudiów,najczęściejtych,naktórenieudałosięimpierwot niedostać.Przeinterpretowująiprzewartościowująwielenieprzyjemnychdla nichopiniiczydoświad-

c z e ń natematswoichstudiów,takżewkonsekwencjistająsięonemniejdot kliweimniejobciążająceJa.Neutralizująctenegatywne,zauważająwielepoz ytywnychcechstudiowane-

gokierunku.Wskazują,żedajeimonszerokiemożliwościprzywyborze

pracyzawodowej,r e a l i z a c j i innychpasjiizainteresowań,podjęciadoda tkowejpracyitp.

Funkcjonowanieuniwersytetujakoinstytucji

Ważnąkategorią,którawyłaniasięzwypowiedzistudentów,jestbiurokratyzacj auczelni.Nac o dzieństudencidoświadczająlicznychniedogodnościzwiązan ychzwypełnianiembiuro-

kratycznychprocedur.Przyznawali,żezałatwianieformalnychsprawutrudniai mwywiązy-

waniesięzrolistudenta.Wskazywali,jakprzezkolejnelatastudiówucząsięo panowywaćróżnezawiłościzwiązanezinterpretacjązmieniającychsięprzepi sów,pisaniemwniosków,p o d a ń , staniemwkolejkachprzedsekretariate mitp.

Wydawałobysię,żeżyciecodziennenasyconebiurokratyzacjąprowadzićm ożewyłącznied o negatywnychkonsekwencji.Tymczasemstudencidostrzeg ająkorzyści.Wskazują,żetenważnyaspektakademickiegożyciasprzyjaichro zwojowispołecznemu,boprzygotowujedofunkcjonowaniawinstytucjachsp ołecznych,adziękikontaktomzurzędnikamirozwijająu m i e j ę t n o ś c i i nterpersonalne,uczą sięodpowiedniegozachowaniawróżnychsytuacjach.

Przyznająrównież,żewypracowująpostawyułatwiająceimprzetrwanie wtakiejinsty-tucjiiucząsiędystansudopojawiającychsięproblemów:

„Abyporadzićsobiezestresemi sformalizowaną atmosferą uczelni, możnaodciąćsięodniejitraktować studia jakododa- tekdopracy,hobby,wolontariatitp.”(P203-

PS).Wypełnianieformalnychwymogówstano-

w i nieodłącznączęśćakademickiegożycia,rozwijającpokorę,ucząccierp liwości,kontrolinegatywnychemocji ipanowanianadstresem.

Pośpiechibrakiedukacjiformalnejjakoczynni ki aktywizacjistudentów

Zanalizywypowiedzistudentówwynika,żedoświadczająskutkówdorast aniawkultu-

r z e stałejrywalizacjiizabieganiaosukcesedukacyjny.Przyszlipedagodzy sąprzekonani,ż e musząwykazaćsięowielewiększymsamozaparciemni żrówieśnicyzinnychkierun-

kówstudiów.Dziękitemu,wydająsiębardziejzahartowaniioswojenizradze niemsobiez wyzwaniami.Wbrewwieluopiniomnatematbiernościwspółcze snychstudentów,jeżelichodziowłasnedobro,potrafąbyćniezwyklezaradni.

Okazująsięaktywniwuzupełnianiubrakówwformalnejedukacji,alepozaucze lnią:„(…)wiem,żeabydostaćpracęwdzisiej-

szychczasach,potrzebnejestdoświadczenie,wolontariatipraktykiorazżesa mawiedzaoraztytułmagistratozamało”(P135-rE).

Przyznają,ż e brakczasu,epizodycznośćokresustudióww ichbiografiznie chęcad o buntuprzeciwtemu,cozastalinauczelni.raczejnietroszcząsięoto, abyzmienićcośdlawspólnegodobra,czywramachmacierzystejuczelni,wy kazująnatomiastzaangażowanie

odnośnied ow ł asnychspraw.Okresstudiówjestdlan i ch„czasemgęstym”,s tądteżsta-

rająsię gomaksymalniewykorzystać.Przewodniąmaksymąstajes ię :

„czastopieniądz”.Narzekająnaciągłyjegobraki z g i e ł k codziennegożycia,k tóryw y n i ka z godzeniaw i e - luról,zabieganiaowłasnąprzyszłość:

„(…) d opołudnia/wieczorazajęcia,potempraca.Z początkucieżkojestsięp rzystosowaćiprzestawićnażyciewciągłymbiegu.Wymagatoo d młodejoso byumiejętnościzorganizowaniaczasu,takbypogodzićobowiązkiszkoln ei obowiązkiw pracy,niczegoprzytym nie zaniedbując”(P102-

PS ).Ztreściwyp owie d zi w y ł a n i a sięobrazstudenta,któryniemaczasu nakształceniesięwsamotności,wodosob-

nieniu,naodwiedzaniebibliotekczyzajmowaniesięideami.Studencipreferuj ąnatomiastpracęwgrupach,wspólniezrówieśnikamiprzygotowująsiędoeg zaminów;zkoleiciągłybrakczasuinatłokdużejilościwiedzysprzyjająopanow aniuefektywnychstrategiiuczenias i ę izapamiętywania.Przyznają,żeuczą sięprzedewszystkimzarządzaćzasobami:czasem,przestrzenią,swoimisłab ymiimocnymistronami.

rozwijajązaawansowanysposób myślenia

perspektywicznego.Pobytnastudiach uświada-

miaim,żeścieżkaindywidualnegorozwojuwcorazmniejszymstopniuzależyo dformalnejedukacji,awcorazwiększymodwłasnejinicjatywy:

„(…)każdystarasiędziałaćnawłasnąrękę,prywatnie,indywidualnie,takabyz dobyćupragnionedoświadczenie.Wtymcelusamiszukamywarsztatów,prakt yk,stażyczyinnychformspędzaniawolnegoczasu.Jużteraztaknaprawdęstaliś mysięanimatoramiwłasnegoczasu.Totylkodziękisobiebędęmogłapowie- dziećwprzyszłości,żestudiawykorzystałamnajlepiej,jaktylkosiędało”(P12- AS).

Oczywiścietakaedukacjapatchworkowagenerujewielenegatywnychkon sekwencji,ta-

kichjakm.in.:mniejszezaangażowaniewformalnąedukację,opuszczaniezaj ęć,brakprzy-

gotowaniananie,aleokazujesięmiećipozytywneskutki.Studencisąprze konani,żetewielokierunkowedziałaniapozwalająnaodkrywanienowychpasj iizainteresowań,aktuali-

zowaniesiępotencjałurozwojowego,talentówipasji.Działającwwieluobszar achspełniająs i ę wnowychrolach,pokonująnieśmiałość,lęki,kompleksy,a doświadczającsukcesów–

p o d n o s z ą samoocenę.Stawiającczołaróżnymprzeciwnościom,ucząsię radzićzestresem.Kształtująwielepozytywnychcech,takic h j ak : samodzie lność,zaradność,odpowiedzial-

n o ś ć czyprzedsiębiorczość.Przyznają,żeucząsiędziałaćniestandardowo iwalczyćoswojesprawy.Godzenieedukacjiakademickiejzinnymizajęciami utwierdzaichwprzekonaniu,ż e potrafądostroićsiędozróżnicowanychwar unków,atymsamymsąwstaniesprostaćwyzwaniomwspółczesnościiprobl emom,jakieniesiedorosłeżycie.Nabierajązaufaniadosiebie,dotego,że wsposóbsatysfakcjonującymożnarealizowaćwytyczonecele.

Wieluznichtwierdzi,żepobytnastudiachrozwijaumiejętnośćelastyczneg odziałania.Ucząsięposzukiwaniaalternatywnychźródełwiedzy.Edukacyjny nomadyzmprowokujed o permanentnegokształcenia:

„Wydajemisię,żestudiauczątego,byrozwijaćsięprzezcałeżycie.Niewyst arczybowiemspecjalizowaćsięwjednejdziedzinieiosiąśćnalaurach,przek onanym,żejestsięspecjalistąwdanejdziedzinie”(P18-

PS).Jeszczewczasiepobytunastudiachoswajająsięzmyślą,żepoichukończ eniubędą,byćmoże,zmuszenipodjąćpracęniekonieczniezwiązanązwybra nądyscypliną,awciągużycianawetkilkarazyzmie-n i ć zawód.

Zinnymiipoprzezinnych–znaczenierówieśnikówdla indywidualnegorozwoju

Nawspółczesnymuniwersytecietonietylkowybraniwykładowcyinspirująst udentów,alepanizkursudecoupage’u,praktycywzawodzie,ludziepoznanin awolontariacie,absolwen-

ci,aprzedewszystkimrówieśnicyzestudiów.Podobieństwoproblemów,pomy słównado-

rosłeżycieczyobawyowłasnąprzyszłośćrodzipoczuciewspólnoty.

„NigdzieniepoznaszwiększejliczbyosóbwpodobnymwiekudoCiebieniżna studiach.Ludzieopodobnychzainteresowaniach,pasjach.Szybkoznajdzies zludzi,którzymyśląpodobniejakTyizktó-

rymibędzieszchciałspędzaćwolnyczas.Osoby,zktórymiutrzymujeszkonta kt,wpływająnaTwójrozwój,niemówiącjużokontaktach,któremożeszzawiąza ćnadługielataipóźniejkorzystaćzbeneftówwprzyszłejpracyzawodowej”(P 31-rE)–napisałajednazestuden-tek.Uważają,że

razemłatwiejprzebrnąćprzezokresformalnejedukacjiakademickiejigo-

d z i ć j ą

z innymizajęciami.Wiedzą,żezdanisąnasiebieiwzajemnąpomoc.

Jednązzaletstudiowaniapedagogikiwymienianąprzezstudentówjestb rakrywaliza-c j i :

„Sąkierunki,naktórychjestwyścigszczurów,jarobiłamnotatki,więcones ąMOJE!A l e poco?

Kiedyrazemjestłatwiejiprzyjemniej.Kiedypozastudiamimożnawymienić s i ę informacjami,gdzied z i e j e s ię c o ś ciekawego,gdzies ą j a k i e ś warszt atylubktos zu ka wolontariuszydoorganizacjifestiwalu(…).Studiatotylkote oria(…).Praktykatoludzie.A koledzyzrokuteżnimisą.

(…)Studianieuczą,studiadająmożliwośćspotkanialudzi,o d których

możnasięczegośnauczyć”(P37-AS).Uniwersytetjawisięimjakomiejscewza- jemnegowspieraniasię,bardziejwspółpracyniżrywalizacji:

„Studiaponadtoniewątpliwiezakorzeniająw nast a k ż e współpracęjakopod stawowąmetodędziałania,którap o z w a l a nawzajemnedzieleniesięwłasny mpotencjałemzinnymiipomagazarównowielezyskać,j a k idaćorazdowia dywaćsięosobiesamymiożyciuoboknas”(P46-

PS).Okazująsobiewsparciewprzygotowywaniusiędozajęćczyegzaminów.S zczególnieceniąpracegrupowe.Wartopracowaćwgrupie:

„(…)szybciej,lepszeefekty,satysfakcja,integracja”(P55-rES)–

krótkopodsumujeinnastudentka.

rówieśnicysąpomocni,kiedytrzebapożyczyćnotatkizzajęć,podzielićsi ę„kserówka-

m i”,zdobyćnamiarynalekarza,którywypiszezwolnienie.Jednymzprzejaw ówokazywa-

nejsobiepomocysąfunkcjonujące„studenckiebankidanych”opracy,kurs ach,stażach,wolontariatach,praktykach,imprezachkulturalnychitp.Innistu denciucząkreatywności,inspirująd o działania:

„Nastudiachpoznałamwieluciekawychludzi,z pasjami.Toonisprawiają,żest

udiasąfajne,żechcesięstudiowaćiiśćdoprzodu.Zachęcajądoekspery- mentowaniaizdobywaniawiedzy wpraktyce”(P11-AS).

Studencidostrzegająwokółsiebierówieśnikówzróżnymidysfunkcjami.Ucz ąsięwraż-

liwościnapotrzebyinnych,tolerancjiwobecosóbróżniącychs ię ze względun apoziomzdolności,kulturę,światopogląd,pochodzenie,wyznawanewartośc i:

„Wprzeciwieństwied o wieluinnychspołeczności,akademickacechujesięz nacznątolerancją.Dowiedziałamsię,żebędącnaprawdęsobą,zyskujemy szacunekiaprobatędrugiegoczłowieka,żekaż-

dyjestinny,alekażdymawsobiepewnąwartość,któraniewątpliwieznajdzie oddźwiękw większymlubmniejszymgronie”(P26-PS).

Przyznają,żestalenarażenisąnastres,aśrodowiskoakademickiemanani chterapeu-

tycznywpływ,dlawieluznichjestodskoczniąodrealiówcodziennegożycia.Sł uchająrad,czerpiązwiedzyidoświadczeńswoichkolegówikoleżanek.Wrela cjachzinnymiucząsięw y r a ż a ć siebieiefektywniekomunikować.Uniwers ytetwciążpozostajemiejscemrozwija-

n i a ważnychkompetencjispołecznych:

„Poprzezkontaktzkolegamiikoleżankaminauczy-

łams ięsłuchać,jes zc zebardziejrozumiećichproblemy,wczuwaćsię wichs ytuację,ale t a k ż e dostrzegłamistotneróżnicemiędzyludźmi,to,żekażdy jestwyjątkowy,inny,żemaprawodowyrażaniaswojegozdania,opiniinadany temat”(P28-

rE).Codziennerozmowyi kontaktyzrówieśnikamizestudiówokazująsięważ nymelementemwspierającymproceskształtowaniatożsamościindywidual nej.

Zakończenie

Interpretacjazgromadzonegoprzezem n i e materiałupokazujewspółczesn yuniwersytetjakomiejscedynamicznychnapięćidialektycznychsprzeczno ści.Niemawnimjednościbadańinauczania,jedności wiedzy,ks ztałcen i aw samotnościiodosobnieniu.Wwyp o -

wiedziachstudentówprzewijająsięjednakpewnecechy,którewskazują,że dysponujeonwciążpewnymizasobamimogącymistymulowaćrozwójmłody chludzi.Uniwersytettwo-

r z y kontekstwspierającyprocesaktualizowaniasiępotencjałurozwojowego .Niektórecechyuznawanedośćpowszechniezaprzejawykryzysuklasyczne gouniwersytetudlamłodzieżystudiującejokazująsięjużjegocechamikonst ytutywnymi,np.uznajązacośnaturalnegorównoległeuzupełnianieedukac jiakademickiejaktywnością pozaakademickączyokoło-

akademicką.Zkoleiwartościtraktowanezagodnepielęgnowania,decydując eotożsamościuniwersytetu,studenciuważajączęstozabalast,braknadążan iazawyzwaniamiwspółcze-

s n o ś c i ioceniająnegatywnie,np.obecnośćwprogramiestudiówpedago gicznychflozofi.Zgodnośćnegatywnychopiniistudentówiekspertówdotyc zytakichsłabościuniwersytetu,j a k : rozdrobnieniewiedzy,dominacjaproce sunauczaniaopartegonaprzekaziewiedzygo-

towej,słabaselekcjakandydatównastudia.

Studencizauważają,żedyplomuniwersytetuniedajegwarancjibezpieczn ejprzyszłości,a nawetmożebyćprzyczynądegradacjispołecznej.Wprogra machstudiówsąluki,auni-

wersytetnieprzygotowujedopraktycznegowykonywaniazawodu.Ściślełącz ysięztymlękmłodychludziowłasnąprzyszłośćiwejściewdorosłość.Brakiwfo rmalnejedukacji,na-

cisknaprzekazwiedzyteoretycznej,niskiprestiżwybranegokierunkustudió wwymuszająuzupełnieniewiedzyiumiejętnościpoprzezpodejmowanied

odatkowychzajęć.Woceniestudentówuniwersytetstwarzamożliwościrozw ojowepoprzezdodatkowąofertę,aleimoż-

liwośćrównoległejedukacjipozamuramiuczelni.Stądstudencispontaniczni eangażująsięw różneformyaktywności,któremotywujądosamokształcenia ,redukująlicznelękiioba-wyzwiązanezdorosłymżyciem.

Kryzysrozumianyjakoprzełom,punktzwrotny,standestabilizacjimożestano wićzaczynważnychzmian(Dąbrowski,1964).Wbrewwielupesymistycznymdi agnozomuniwersytet

„wkryzysie”zeswoimotoczeniem,współtworzącymigoludźmiwciążbudujesp rzyjającykli- matdlarozwojumłodychludzi,częstozniechęconychformalnąedukacją,kryty cznąinieufnąwobecautorytetów.Uniwersytetjestinstytucją,którapomimowie lusłabościiniedomagańza- spokajawielepotrzebrozwojowych.Jestzarównoszkołąwyższegoszczebla,jak iprzestrzeniąinwestowaniawsiebie,miejscemsamorealizacji,enklawąwolnoś ci,wktórejmożnaoderwaćsięodotaczającejrzeczywistości.Dlawielumłodychl udzistudiapedagogiczneokazująsięczasemosobowegowzrostu.Szczególnez naczeniematupozytywnywpływgrupyrówieśniczej.Kształ- towanieosobowości,budowaniepozytywnegowizerunkusiebie,ufnośćwewła snypotencjałi mocnestrony,wymienianeprzezstudentówjakoefektywpływu uniwersyteckichstudiów,stanowiąjednocześnieważneelementywpisującesi ęwmetakompetencjezawodowepedagoga.Pomimowielukrytycznychopinii natematwspółczesnychstudentóww y n i k i analizswobodnychwypowiedz ipokazują,żesiłąuniwersytetupozostająnadalwspółtworzącygom ł o d z i l udzie.Ichentuzjazm,optymizm,zapałdodziałaniawtrudnychokolicznościa ch,elastyczność,otwartośćnanoweidee,młodzieńczyidealizmpołączony zżyciowymprag- matyzmem,dążeniedosamorealizacjiiposzukiwaniasiebie–

stanowiąważnecechywpisu- jące się wżycieuniwersytetu,podobniejak ikryzysy,któremutowarzyszą.

Bibliografa

Dąbrowski,K.

( 1 9 6 4 ) . O dezintegracjipozytywnej.Szkicteoriirozwojupsychicznegoc z ł o - wiekapoprzeznierównowagępsychiczną,nerwowość,nerwice

ipsychonerwice.Warszawa:PaństwowyZakładWydawnictwLekarskich.

Geertz,C.J.

( 2 0 0 5 ) . Wiedzalokalna,Dalszeesejez zakresuantropologiiinterpretatywnej .

Kraków:WydawnictwoUJ.

Kizwalter,T.

(2014).Wielkarewolucjauczelniana.Polityka.Niezbędnikinteligenta,4,52–

56.Kowalewicz,M.H.

(2010).Ideauniversitaspomiędzyprzeszłościąaprzyszłością.W:D.Pau- luk(red.),Studentnawspółczesnymuniwersytecie.Ideałyicodzienność(s.13–

60).Kra- ków:WydawnictwoUJ.

Mezei,B.M.

(2009).Kryzysuniwersytetu.Orolikatolickichinstytucjikształceniawyższego .

Ethos,1–2 (85–86), 29–51.

Ortega yGasset,J.(1978).Misjauniwersytetu.Znak,6, 712–731.

Pauluk,D.

(2010).Ukryteprogramyuniwersyteckiejedukacjiiichrezultaty.Doświadc zeniastudentówpedagogiki.Kraków:WydawnictwoUJ.

Scruton,r.

(2015).TheEndoftheUniversity.FirstThings,Pobranez:https://www.frstthi ngs.com/article/2015/04/the-end-of-the-university(20.09.2016).

Sosnowska,P.( 201 2) . Ideaniemieckiegouniwersytetu.MitHumboldta?

Teraźniejszość– Człowiek–Edukacja,4(60), 127–141.

Sztompka,P.

(2014).Uniwersytetwspółczesny;zderzeniedwóchkultur.Nauka,1, 7–18.

Słowakluczowe:kryzys,uniwersytet,student,rozwój

whatoPPortUnitiesforstUdents’develoPmenttheUniver sityincrisisc r e a t e s ?

exPeriencesofPedagogicsstUdents Summary

Today’sposition is thattheuniversity

isinastateofcrisis.Toseeifyoucancompletethisdiagnosis,Irefertothestudentexperience inthisarticle.Iwillreconstructtheirperspectiveontheuniversityandtheop-

portunitiesitcreatesfortheirdevelopment.Irecognizetheelementsthatlieindiferentdi mensionsoft h e academicworld,therelationshipbetweenthem,whichintheirsubjective assessmentcanleadtobothnegativeandpositiveresults.Thearticleconsistsoftwoparts.I nthefrstpartIpresentthehistoryofthecrisisoftheEuropeanuniversity.Bycomingtothepr esenttime,Ipointoutthatthecrisisofthisinstitu-

tionisassociatedwithdepartingfromthemodelofaresearchuniversity,acenterofculturea ndaplaceofselflesssearchforthetruth.InthesecondpartIrefertotheresultsofmyownrese arch.Onthebasisoft h e freespeechofthestudentsofthepedagogyof one ofthePolishuniversitiesIamdrawntotheimageofaninstitutionfullofdialecticalcontradicti

ons andambiguousresults thattheygenerate.Atthesame

time,despiteanumberofimperfectionsandshortcomings,Ipoint

outthatitstillhasresourcesthatcansupportdevelopment,inspireaction,andaddressthen eedsofyoungpeople.

Keywords:crisis,university,student,development