Marian Machinek
"Liebe und Partnerschaft aus
katholischer Sicht", Andreas Laun,
Eichstätt 2000 : [recenzja]
Studia Warmińskie 38, 413-416
RECENZJE i OMÓWIENIA 413
S p oro je s t w o m a w ia n y m to m ie tem a ty k i filo z o fic z n e j, która zaw arta je s t w hasłach:
iluminacja, immanencja, indeterminizm, indukcja, indywidualizm, intelekt, intuicja, irrac jonalizm , istnienie, istota, a ta k ż e w h a sła c h b io g ra ficzn y ch : Ingarden Roman, Jaspers Karl.
Z p rob lem atyk i w arm iń sk iej i P o m o r z a W s c h o d n ie g o n ie m a z b y t w ie lu h a seł. Jest in form acja o Jezioranach, o d zieja ch m ia sta , p arafii, o ta m tejszy ch sio stra ch k atarzynkach. J est h a sło Iława, k tó re za w iera p rzesta rza łe in fo rm a cje o o rg a n iza cji parafialnej w m ie śc ie . H a s ło Islandia d a le k ie je s t o d P o lsk i, a le m iło w n im p rzeczy ta ć, iż w R ey k ja v ik u tam tejszy k lasztor z a s ie d liły w 1 9 8 4 r. k arm elitan k i b o s e z E lb ląga.
T o m za w iera k ilk a h a se ł b io g ra ficzn y ch . O d n o to w a n y j e s t k s. Jakub Jagałła C R rod em z K ie ź lin , a w n im n a w e t list E . L a ch z Tygodnika Powszechnego. S ą h a sła b io g r a fic z n e p o ś w ię c o n e k s. Janow i Jabłońskiem u, p r o b o s z c z o w i w B artągu i L e sin a c h , d z ia ła c z o w i p o ls k ie m u n a W arm ii, a ta k że k s. A ntoniem u Jagłowskiemu, o jc u d u ch o w n em u S em in a riu m D u c h o w n e g o i p r o b o s z c z o w i p arafii św . Jakuba w O lsz ty n ie .
D o tom u w e s z ło h asło: Jan z Kwidzyna, in fo rm u ją ce o ty m zn a k o m ity m śr e d n io w ie c z n y m te o lo g u i k iero w n ik u d u c h o w y m b ł. D o r o ty z M ą tó w .
W to m ie je s t h a s ło o b is k u p ie p o m o c n ic z y m p o zn a ń sk im Pawle Jedzinku, rodem z B ra n iew a , z a słu ż o n y m w b u d o w ie k o ś c io ła p a ra fia ln eg o w O lszty n k u . N a u w a g ę za słu g u je b io g ra m Bolesława Jeziołowicza, w latach 1 9 2 9 - 1 9 3 5 n a u c z y c ie la sz k o ły p o lsk iej z U n ie - sz e w a , ro zstrzela n eg o w 1 9 3 9 r. p rz e z h itle r o w c ó w w B y d g o s z c z y .
C o b u d zi p e w ie n n ie d o s y t? H a s ło Jan N epom ucen św. w y d a je m i s ię p o b ie ż n ie op ra co w a n e. S łab a je s t s z c z e g ó ln e b ib lio g ra fia . D o d a łb y m k siążk i: E. V lcek : Jan z Ротики (Sv. Jan Nepomucky. Jeho zivot, um uceni a slavne päsobeni ve svetle soucasne historie a antropologie) Praha 1 9 9 3 , s. 7 0 + 2 2 il.; J. H och leitn er: Pow iernik tajem nic królowej. K ult św. Jana N epom ucena na Warmii, E lb lą g 1 9 9 6 , s. 175.
H a s ło Jeńcy wojenni, j e ż e li ju ż s ię w to m ie z n a la zło , w y m a g a ło s z e r s z e g o p otrak tow an ia i o m ó w ie n ia p ro b lem ó w to w a r z y sz ą c y c h np. ek sterm in acji, rob ó t p r z y m u s o w y c h , d u sz p a s terstw a.
H a s ło iroszkoci, za m ia st w ątp liw ej ja k o ś c i s z c z e g ó łó w a sc e ty c z n y c h , m o g ło b y za w ierać w ię c e j in form acji o ich te o lo g ii d u c h o w o śc i. N ie k tó r e h a sła , ja k integralna katecheza, m o żn a b y ło p o d łą c z y ć d o bardziej o g ó ln e g o katecheza. P o d o b n ie h a s ło integracja em igrantów
m o g ło z p o w o d z e n ie m b y ć o m ó w io n e p rzy em igran tach .
Z b y t szero k o o p ra co w a n e w y d a ją m i s ię h a sła z p s y c h o lo g ii, np. immunologia, izolacja.
W tej m aterii m a m ie js c e sz y b k i p o stęp i o b sz e r n e h a sła s ię d ezak tu alizu ją.
W y d a n ie Encyklopedii K atolickiej, p r z y g o to w y w a n e staran iem T o w a rzy stw a N a u k o w e g o K a to lic k ie g o U n iw e r sy te tu L u b e lsk ie g o , z b liż a s ię d o p o ło w y . N ie je s t to ła tw e za d a n ie, g d y ż c z y te ln ik o c z e k u je n ie ty lk o so lid n ie o p ra co w a n eg o h a sła , a le ch cia łb y k o lejn e to m y Encyklopedii K atolickiej m ie ć ja k n a jszy b ciej d o sw o jej d y sp o z y c ji. S p ełn ien ia tych trudnych w y m a g a ń ż y c z ę red ak torom Encyklopedii K atolickiej T N K U L .
Ks. M arian Borzyszkow ski
Andreas L a un, Liebe und Partnerschaft aus katholischer Sicht, Franz-Sales-Verlag, Eichstätt 20006, ss. 223.
A n d reas Laun, w ie d e ń sk i m o ra lista i o b e c n y b isk u p p o m o c n ic z y d ie c e z ji w S alzb u rgu , w śro d o w isk u n ie m ie c k o ję z y c z n y c h m o r a listó w u zn a w a n y je s t z a s w e g o rodzaju enfant terrible. J e g o tw ó r c z o ść o b ejm u je k r y ty c z n e o p ra co w a n ia n a jn o w sz y c h i najbardziej k o n t ro w ersy jn y ch p ro b le m ó w e ty c z n y c h , za ś c e c h ą j e g o p isa rstw a je s t n ie ty lk o zro zu m ia ły ,
lo g ic z n y to k argu m en tacji, s o lid n a w ie d z a , eru d ycja i ja s n y ję z y k , a le ta k że n iesk ry w a n a , d la k ry ty k ó w n iem a l p rzesa d n ie d em o n stro w a n a sy m p a tia i lo ja ln o ść w o b e c nauki p a p ieża i U rzęd u N a u c z y c ie ls k ie g o K o ś c io ła . O m a w ia n a tutaj p u b lik a cja p o sia d a r ó w n ie ż te ch a ra k tery sty czn e d la w y p o w ie d z i b isk u p a L au n a c e c h y , c h o c ia ż zaw arta w niej p o le m ik a na p e w n o n ie je s t p rzesad n a, a ca ła p u b lik a cja u trzym an a je s t raczej w to n ie p o z y ty w n e g o w y k ła d u . S z ó s t e ju ż w y d a n ie tej p o z y c ji w sk a z u je n a jej p o c z y tn o ś ć , m im o iż w g ru n cie r z e c z y za w iera o n a p o g lą d y s p o łe c z n ie b ard zo n iep op u larn e. K a ż d e k o le jn e w y d a n ie b y ło p rzez A u to ra u zu p ełn ia n e i d o p ra co w y w a n e, a e le k te m tej p racy j e s t o p ra co w a n ie, które z p o w o d z e n ie m m o ż n a p o le c ić za ró w n o stu d iu ją cy m te o lo g ię , ja k te ż d u szp a sterzo m i p arom p rz y g o to w u ją c y m s ię d o za w a rcia sakram entu m a łżeń stw a . N ie je s t o n a j e d y n ie b roszurą, c z y sk ró to w y m p o rad n ik iem , a le sta n o w i so lid n e , c h o ć sk ró to w e k o m p en d iu m k atolick iej n au k i d o ty czą cej sfery p łc io w o ś c i, m a łż e ń stw a i ro d zin y .
K a żd y z d w u d z ie stu d z ie w ię c iu k ró tk ich b lo k ó w te m a ty c z n y c h p o ś w ię c o n y je s t je d n e m u a sp e k to w i k a to lick iej e ty k i m a łż e ń stw a i ro d zin y . Z a n im A u tor p rzystąp i d o o m a w ia n ia k o n k retn y ch p ro b lem ó w , w p o c z ą tk o w y c h r o zd zia ła ch k sią ż k i u k azu je a n tro p o lo g iczn o - -te o lo g ic z n e p o d sta w y . W n a u cza n iu K o ś c io ła w drugiej p o ło w ie d w u d z ie ste g o w ie k u autor d o strzeg a p rzeło m , p o le g a ją c y n a d o w a rto ścio w a n iu i p o g łę b ie n iu k atolick iej n au k i o m iło ś c i sek su a ln ej, c o z n a la z ło s w o je s z c z e g ó ln e o d z w ie r c ie d la n e w n a u cza n iu Jana P a w ła II (rozd z. I). W k o le jn y c h r o zd zia ła ch (rozd z. П- I V ) A u tor u k azu je ele m e n ty bib lijn ej n auki o lu d zk iej p łc io w o ś c i, o m a w ia ją c te ż fo rm y i s z a n s e p o w o d z e n ia m iło ś c i. A n a liz ę za g a d n ień s z c z e g ó ło w y c h L au n r o z p o c z y n a m .in . o d in teresu ją cy ch w y w o d ó w d o ty c z ą c y c h w sty d u , pruderii i n a g o ś c i (rozd z. V —V I). J ed n ą z p r z y c z y n w sp ó łc z e s n e j r o z w ią z ło ś c i b p L aun upatruje w sk r z y w io n y m p o jm o w a n iu se k s u a ln o śc i w m in io n y c h ep o k a ch , k tó reg o e g z e m p - la ry cz n y m p rzy k ła d em b y ła w ła ś n ie pruderia. R ea k cją n a g ro źn e i n is z c z ą c e w p ły w y p a n u ją ceg o d zisiaj lib erty n izm u i r o z w ią z ło ś c i n ie m o ż e b y ć p r o p a g o w a n ie je d y n ie p o sta w z r o d zo n y ch z lęk u i k o m p le k só w n a tle sek su a ln y m . W ła ś n ie w au ten tyczn ej k atolick iej w iz ji p łc io w o ś c i i sek su w id z i b p L aun lek a rstw o n a b łę d y za ró w n o p r z e sz ło śc i ja k i w s p ó łc z e s n o ści. W k o n te k ś c ie B ib lii A u tor o m a w ia tak że z a g a d n ien ie p o k u sy (rozd z. V II).
K o le jn e ro zd zia ły d o ty c z ą p rob lem atyk i m a łżeń sk iej i rod zin n ej, a k o n k retn ie ok resu p rzed m a łżeń sk ieg o (rozd z. V III), roli sek su w m iło ś c i o b lu b ień czej (rozd z. IX ), stosu n k u r o d z ic ó w d o d z ie c i (rozd z. X ), p ro b lem ó w z w ią z a n y c h z e w za jem n y m sto su n k iem m a łż o n k ó w i c z y s to ś c i m a łżeń sk iej (rozd z. X I) oraz m a łżeń sk iej w ie r n o śc i (rozd z. X II).
W o so b n y m r o z d z ia le (rozd z. X III) A u tor prezen tu je fu n d a m en ta ln e d la k atolick iej nauki o m a łż e ń s tw ie z a g a d n ie n ie naturalnej regu lacji p o c z ę ć . W bardzo r z e c z o w y s p o s ó b p rzed sta w ia O n p o d sta w y sp r z e c iw u K o ś c io ła w o b e c a n ty k o n cep cji. N a w ią zu ją c d o ak tu aln ych p r o b lem ó w z w ią z a n y c h z n o w y m i tech n ik am i w sp om agan ej prokreacji, b p L aun w y ja śn ia p rz y c z y n y sp r z e c iw u U rzęd u N a u c z y c ie ls k ie g o K o ś c io ła w o b e c s z tu c z n e g o za p ło d n ien ia (rozd z. X IV ).
K ilk a r o z d z ia łó w (rozd z. X V - X V I I ) bp L aun p o ś w ię c ił sy tu a cjo m k r y z y so w y m w m a ł że ń stw ie . O p ró cz teo r e ty c z n y c h w sk a z ó w e k w r o z w ią z y w a n iu k r y z y só w m a łżeń sk ich , c z y te ln ik zn a jd zie tutaj r ó w n ie ż a u ten ty czn e h isto rie par m a łż e ń sk ic h i a n a lizę ich trudności. P o ru szo n e są tutaj ta k że za g a d n ien ia z w ią z k ó w , w k tórych m a łż o n k o w ie cz u ją s ię n ie s z c z ę ś liw i oraz sy tu a cją r o z w ie d z io n y c h . B p L aun n ie stroni o d u k azan ia sytu a cji, w k tórych m a łż e ń stw o staje s ię a u ten ty czn y m k rzy żem , a le w sk a zu je r ó w n ie ż n a d u c h o w e z n a c z e n ie tak ich d o św ia d c z e ń . A u tor n ie o g ra n icza s ię d o u w a g p a storaln ych , a le a n a lizu je ró w n ie ż g łę b o k ie a sp ek ty te o lo g ic z n e , np. za g a d n ien ie sa k ram en taln ości m a łż e ń stw a c z y też w e z w a n ie m a łż o n k ó w d o w za jem n ej p o m o c y w d ro d ze d o ś w ię to ś c i (rozd z. X V I I I -X I X ).
T e n b lo k te m a ty czn y k o ń c z y ro zd zia ł n ie m a lż e „ p o rad n ik ow y” , za ty tu ło w a n y p o prostu: , J a k b ierze s ię ślu b k o ś c ie ln y ? ” (rozd z. X X ). O p ró cz k on k retn y ch p orad ro zd zia ł ten zaw iera r ó w n ie ż o m ó w ie n ie tak ich zaga d n ień k o śc ie ln o -p r a w n y c h , ja k m a łż e ń stw a m ie sz a n e , c z y
RECENZJE i OMÓWIENIA 415
p ro b lem p o w tó rn eg o m a łż e ń stw a p o r o z w o d z ie . T y m r o zd zia łem m o ż n a b y w ła ś c iw ie z a k o ń c z y ć c a łą p u b lik a cję, jed n a k L au n d o d a je j e s z c z e d z ie w ię ć d o d a tk o w y c h ro z d z ia łó w , d o ty c z ą c y c h in n y c h p r o b le m ó w w o k ó ł k atolick iej ety k i sek su a ln ej. K rótk o z o sta je o m ó w io n a b e z ż e n n o ś ć d la k r ó le s tw a B o ż e g o (rozd z. X X I ) oraz p rob lem u św ia d o m ie n ia i ed u k acji sek su aln ej (rozd z. X X II). N a to m ia st szerzej A u tor o m a w ia p ro b lem a ty k ę d e w ia c ji se k s u a l n y c h , s z c z e g ó ln ie w ie le m ie js c a p o ś w ię c a ją c p ro b lem o w i za c h o w a ń i z w ią z k ó w h o m o s e k su a ln y ch (rozd z. X X n i - X X r V ) . P ro b lem a ty k a ta je s t ja k najbardziej aktualna w św ie tle p o stęp u jącej lib era liza cji s p o łe c z e ń s tw z a ch o d n ich , w k tórych d ą ży s ię d o u p ra w o m o cn ien ia „ m a łżeń stw ” h o m o s e k su a ln y c h i zró w n a n ia tak ich z w ią z k ó w w p rz y w ile ja c h i p raw ach z m a łżeń stw a m i h etero sek su a ln y m i. L au n zajm u je r ó w n ie ż sta n o w isk o w in n y c h b ard zo k o n tro w ersy jn y ch k w e stia c h , ta k ich ja k A I D S oraz p rzelu d n ien ie (rozd z. X X V - X X V I ) . O dpierając zarzu ty b ie r n o ś c i K o ś c io ła c z y rzek om ej s z k o d liw o ś c i p ro p a g o w a n ia za sa d k atolick iej ety k i sek su aln ej d la o p a n o w a n ia sytu acji w tych d zied zin a ch , A u tor u k azu je sta n o w isk o K o ś c io ła ja k o p ró b ę u zd ro w ien ia p rzy czy n , a n ie ty lk o n ie sk u te c z n ą terap ię o b ja w o w ą , p o leg a ją cą n a p ro p a g o w a n iu a n ty k o n cep cji i p o d trzy m y w a n iu ilu zji, iż n a jlep sz y m z a b e z p ie c z e n ie m p rzed A I D S je s t s to so w a n ie p rezerw a ty w . O m a w ia ją c w k o le jn y m r o z d z ia le k w e s tie aborcji, autor zajm u je r ó w n ie ż k ry ty czn e sta n o w isk o w o b e c r o z p o w s z e c h n io n y c h o p in ii, iż s z e r z e n ie a n ty k o n cep cji je s t je d n ą z n a jsk u teczn iejszy ch m e to d zm n iej sza n ia lic z b y aborcji.
O statn ie d w a ro zd zia ły k sią ż k i d o ty c z ą p rob lem u p rzem o cy w o b e c k o b ie t (rozd z. X X V III) oraz fe m in iz m u (rozd z. X X I X ). W tym ostatn im ro z d z ia le L au n p rzy ta cza w y p o w ie d z i Jana P a w ła II d o ty c z ą c e za ró w n o p rob lem u p rzem o cy w o b e c k o b iet, ja k i k o n ie c z n o ś c i tzw . „ n o w e g o fe m in iz m u ” . W o d ró żn ien iu o d k ieru n k ów fem in isty czn y ch op artych na ostry m a n ta g o n izo w a n iu p łc i, n a k u lc ie k o b ie c o ś c i, c z y też n a elem en ta ch te o lo g ii fem in isty czn ej p a p ie ż p rop on u je, zd a n iem b isk u p a L auna, o d k ry cie g łę b i p o w o ła n ia k o b ie ty i p rzy zn a n ie k o b ie to m ta k ieg o sp o łe c z n e g o statu su i w p ły w u n a b ie g w yd arzeń , ja k i im s ię z racji te g o ż p o w o ła n ia n a le ż y . O m a w ia n a p o z y c ja k o ń c z y s ię w y k a z e m fragm en tów n a jw a ż n ie jsz y c h w y p o w ie d z i U rzęd u N a u c z y c ie ls k ie g o K o ś c io ła d o ty c z ą c y c h m a łż e ń stw a i ro d zin y .
J est ja s n e , iż o m a w ia n a p u b lik a cja n ie sta n o w i w y c z e r p u ją c e g o w y k ła d u k atolick iej n auki o m a łż e ń s tw ie i ro d zin ie. Z w ię z ło ś ć , ż y w y j ę z y k i k la r o w n o ść a rg u m en tó w c z y n ią z niej jed n a k c e n n ą p o m o c k a tech ety czn o -d u szp a stersk ą . W ty m k o n te k ś c ie n ie rażą też n ie lic z n e k o lo k w ia liz m y s p o w o d o w a n e p ra g n ien iem p ro w a d zen ia ż y w e g o d ia lo g u z c z y te l n ik iem . T a w ła ś n ie u m iejętn o ść p rzed sta w ia n ia w s p o s ó b z r o zu m ia ły te o lo g ic z n ie g łę b o k ic h , f ilo z o fic z n ie z a w iły c h i e ty c z n ie trudnych z a g a d n ień j e s t je d n ą z m o c n y c h stron każdej p u b lik acji A . Launa.
W k o n te k ś c ie p o ls k im w arto p o d k reślić je d e n in teresu ją cy asp ek t. W naszej rod zim ej d y sk u sji n a tem at w iz ji m a łż e ń stw a i ro d zin y u n ik a s ię p o stro n ie k a to lick iej raczej u ży w a n ia p o ję c ia „partnerstw o” . P o sta w a ta p o d y k to w a n a je s t o b a w ą , iż term in t a i je s t sztan d arow ym p o ję c ie m la ick iej k o n c e p c ji lu ź n e g o z w ią z k u k o b ie ty i m ę ż c z y z n y , który o p iera s ię n a skrajnym in d y w id u a liz m ie , toleran cji w o b e c n ie w ie r n o ś c i oraz s w e g o rod zaju h a n d lo w o - -u s łu g o w y m p o jm o w a n iu w z a je m n y c h k o n tak tów . T ak i m o d e l sto i o c z y w iś c ie w ostrej o p o z y c ji d o te g o , c z e g o K o ś c ió ł n a u cza n a tem at m a łż e ń stw a i ro d zin y . C h o c ia ż s ło w o „partner” je s t w sp o łe c z e ń stw a c h za ch o d n ich w j e s z c z e w ię k s z y m sto p n iu n iż u nas n a d u ży w a n e id e o lo g ic z n ie , b isk u p L au n w c a le g o n ie u n ik a, a le w r ę c z p r z e c iw n ie — n a p eł n ia j e g łę b o k o ch rześcija ń sk im z n a c z e n ie m . Już sa m tytu ł k siążk i: „ M iło ść i partnerstw o z k a to lic k ie g o pu n k tu w id z e n ia ” w sk a zu je n a to , iż p o ję c ie to sto i w sa m y m centrum k atolick iej n au k i o m a łż e ń stw ie , o c z y w iś c ie je d y n ie w ó w c z a s , g d y z o sta n ie o d p o w ie d n io zro zu m ia n e. B y ć „partnerem ” o z n a c z a tutaj p e łn ię w z a je m n e g o sza cu n k u i au ten ty czn ą w s p ó ln o tę c ia ła i d u ch a, a n ie p rzy ró w n a n ie m a łżeń stw a d o kontraktu h a n d lo w e g o . A u tor
p rzy ta cza w ty m k o n te k ś c ie w y p o w ie d z i O jca Ś w ię te g o d o ty c z ą c e n ie m o ż n o ś c i p o g o d z e n ia biblijnej w iz ji m a łż e ń stw a z e ś w ie c k im i strukturam i p o d d a ń stw a jed n ej strony p o d ab so lu tn ą w ła d z ę drugiej. D z ię k i tem u bp L au n ju ż sa m y m ty tu łem sw ojej k sią żk i su geru je c z y te l n ik o w i, iż k a to lick a n au k a o m a łż e ń s tw ie i ro d zin ie n ie p o le g a je d y n ie n a k ry ty ce w s p ó łc z e s n y c h n e g a ty w n y c h ten d en cji, a le je s t w iz ją ja k najbardziej p o z y ty w n ą i n o w o c z e s ną.
P o lsk i ry n ek c z y te ln ic z y w o sta tn ich latach n ie m o ż e n arzek ać n a brak k o m p eten tn y ch p u b lik a cji z d z ie d z in y k atolick iej n au k i o m a łż e ń s tw ie i ro d zin ie. Jednak ew en tu a ln e p o ls k ie tłu m a czen ie o m ó w io n ej k sią żk i b isk u p a A n d reasa L au n a n ie ty lk o n ie b y ło b y z b ęd n y m m n o ż e n ie m b y tó w , a le w ie lu w ie r z ą c y m d a ło b y d o ręki z w ię z łe i w a r to śc io w e k o m p en d iu m w ie d z y o k atolick iej w iz ji m a łżeń stw a i rod zin y.
Ks. M arian M achinek M SF
Adolf S e t l a k , Służba wojskowa alumnów WSD w PRL i jej ocena w wypowiedziach alumnów i kapłanów rezerwistów z 1970 r. Studium historyczno-socjologiczne na przykładzie Bartoszyc, Warszawa 2000 (mps pracy doktorskiej — Archiwum Uniwer sytetu kard. Stefana Wyszyńskiego).
W h isto rii p ow o jen n ej d op iero o d p o czą tk u lat d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h K o ś c ió ł w P o ls c e je s t w o ln y o d n a c is k ó w i o g ra n icze ń . S k o ń c z y ł s ię etap naszej h istorii, n a cech o w a n y k o liz ją K o ś c io ła z tota lita ry zm em o ra z próby stero w a n ia p rzez p a ń stw o ż y c ie m K o ś c io ła . O p is teg o d o św ia d c z e n ia n ie j e s t ła tw y m za d a n iem , w y m a g a b o w ie m w ie lu w n ik liw y c h a n a liz sto su n k ó w p a ń stw o - K o ś c ió ł w o k r e sie la t 1 9 4 5 -1 9 8 9 .
W y d a w a ło b y się , ż e p o up ad k u k o m u n izm u , k ie d y n ie m a cen zu ry i za k a zu p ro w a d zen ia w sze c h str o n n y c h b ad ań i p u b lik a cji, n ie istn ieją ju ż ża d n e bariery. Ł atw iej je s t n ie ty lk o p o zn a ć, a le i p rzy ją ć o b ie k ty w n e o c e n y d o ty c z ą c e sto su n k ó w p a ń stw o - K o ś c ió ł z a c z a s ó w r ea ln eg o so c ja liz m u w P o ls c e . Istn ieje ju ż sp oro p u b lik a cji i d o k u m en tó w n a ten tem at, np.: w y d a n a w 1 9 9 6 r. p rzez lo n d y ń sk ą o fic y n ę A N E K S k sią żk a Tajne dokum enty Państwo
- K ościół 1960-1980, k tóra za w ie r a p ro to k o ły p o s ie d z e ń Z e s p o łu d s. K leru p rzy W y d z ia le A d m in istra cy jn y m К С P Z P R . Z a d a n iem te g o z e s p o łu b y ło p rzed k ła d a n ie p r o b le m ó w d o ty c z ą c y c h sto su n k ó w k o ś c ie ln o -p a ń s tw o w y c h d la K o m isji К С P Z P R d s. K leru, która ja k o n a jw y ż s z y o rgan p artyjny u sta la ła strategię p o stę p o w a n ia w ty ch sp raw ach . W d o k u m e n c ie nr 15, n a str. 7 6 tej k sią ż k i czytam y: N ie chcem y współistnienia ideologicznego z Kościołem ani żadnego dialogu, ja k to niektórzy wysuwają gdyż św iatopoglądy nasz i K ościoła nie są równouprawnione. Podobne znaczenie m a trzytom owa edycja obszernego wyboru źródeł opracowanego przez Petera Rainę, K ościół w PRL. Dokumenty. K ościół katolicki a państw o w św ietle dokum entów 1945—1989, tom 1, łata 1945—59, Poznań 1994; tom 2 łata 1960—74, Poznań 1995; tom 3 łata 1975-89, Poznań 1996. N a le ż y z a z n a c z y ć , ż e m ateriały za p rezen to w a n e p rz e z R a in ę p o c h o d z ą g łó w n ie z a r c h iw ó w k o ś c ie ln y c h . Z zeb ra n y ch d o k u m en tó w w y ra źn ie w y n ik a , ż e d ecy d u ją cy g ło s w sp raw ach d o ty c z ą c y c h K o ś c io ła z a w s z e m ia ły in sta n cje p artyjn e oraz U B i S B . R z e te ln y i p e łn y o p is p r z e s z ło ś c i n ie j e s t m o ż liw y b e z z n a jo m o śc i a r c h iw ó w p artyjnych. T em u z k o le i s łu ż y m ię d z y in n y m i p raca A n d rzeja G a rlick ieg o , Z tajnych archiwów, W a rsza w a 1 9 9 3 .
P o m im o b ogatej e d y c ji źró d eł i p u b lik a cji d o ty c z ą c y c h p o w y ż s z e g o ok resu , p o ja w ia ją s ię w y p o w ie d z i i o p in ie , k tó re w r ę c z n eg u ją , ż e fa k ty c z n ie istn ia ła d y sk ry m in a cy jn a p o lity k a P P R i P Z P R w sto su n k u d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o z a c z a s ó w p a ń stw a lu d o w e g o . T ak im p rzy k ła d em m o ż e b y ć artykuł A d a m a Ł op atk i, m in istra k iero w n ik a U rzęd u d o Spraw
