Współpraca PRL i NRD oraz ich wkład w utrwalenie bezpieczeństwa i pokoju w Europie ze szczególnym uwzględnieniem lat 1970-1975

(1)

JOZEF FISZER

WSPÓŁPRACA PRL I NRD ORAZ ICH WKŁAD

W UTRWALENIE BEZPIECZEŃSTWA I POKOJU W EUROPIE ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM LAT 1970-1975

Trzydzieści lat istnienia NRD to trzydzieści lat istnienia pokoju w Europie. W tym kontekście można powiedzieć, iż dokonany przez demokratyczne siły niemieckie przewrót antyfaszystowsko- -demokratyczny w latach 1945-1949 stanowił i stanowi dotąd naj-

większy niemiecki wkład do dzieła zabezpieczenia pokoju w Eu-

ropie'. .

W wyniku _Qemokratycznych reform przeprowadzonych w by-

łej radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec w latach 1945-1949,

dzięki urzeczywistnieniu postanowień Układu Poczdamskiego oraz powsta·niu NRD, zamknięto militaryzmowi i imperializmowi nie- mieckiemu drogę agresji na wschód. Na szlaku tradycyjnej, za- borczej polityki niemieckiej "Drang na ch Osten", na którą

w pierwszej kolejności narażona była Polska, powstała skuteczna zapora i bastion pokoju - NRD, traktująca pokój i bezpieczeń

stwo Europy jako ^nadrzę^dnycel swej polityki wewnętrznej i zagranicznej, co wyraźnie podkreślono już w pierwszej konstytucji tego państwa'.

1 Por. Fur Kollektiwe Sicherheit in Europa. Die Europa - Politik der DDR. Dresden 1968, s. 11-15; S. D o er n b er g, Narodziny nowych Nie- miec 1945 -1949. Warszawa 1962, s. 9.

' W preambule pierwszej konstytucji NRD podkreślano, iż: "Lud niemiecki, ożywiony wolą zabe:zpieczenia wolności i praw człowieka, ukształ

towania życia zbiorowego i gospoda,rczego na zasadach sptawiedliwości społecznej, służenia postępowi społecznemu, popierania przyjaznych sto- sunków z wszystkimi narodami i zabezpieczenia pokoju, nadał sobie niniej-

s·zą Konstytucję". Patrz: Niemiecka Republika Demokratyczna. Materiały

i dokumenty (w pierw~zą rocznicę powstania). Warszawa 1950, s. 154.

(2)

112

^Józef ^Fi^szer

W ten sposób, jak pisze J oach im S trei$and, "N a części teryto-

rium N iemiec rozwią zane zostało h istor yczne zad anie naszego na- r odu w XX wieku . . utworz enie państwa pokojo\vego i demokra-

•

tycznego. Po raz pierwszy w hi s tor.ii Niemiec ^powstała pravv.d zi- wie demokratyczna władza pai1stwo vva, ojczyzna mas _ludovvych

i pań st-"'vo, które m.asy(te mogą uznać za s1Noje. ·wraz z powst an ierr1

•

NRD przekształciły się vv ^rzeczywi^s^tośćwszystkie dobre tradycje h is t orii Niemiec, tradycje wiekowej \iValki w yzwolef1czej chł:opów

l

i postępowe tradycje ^mie ^s^zczań^s^t^wa, ^· ale przede wszystk im ^re\VO^·- lucyjne tradycje n ien1ieckiej klasy robotn i.cze j"³ ^•

"I~RD pisał Wilhelm P ieck róż·ni się zasadniczo od

wszy--

stkich fo rm państwowych w d ziejach narodu niemieckiego. Jest

.

ona pi~ r vvszym niemieckim państ\vem, w którym k lasa robotnicza zajmuj e decydującą pozycję i w sojus·zu z pracu jącym. chł opstwe:rn

i inteligen cją t vvórczą rozstrzyga o kształtovvaniu ż.ycia politycz.,_

nego, gospod a rczego· i kulturalnego . ( ... ) NI\D stvvorzyla ^wevvnę^tr^z--

.

ne gwarancje przeciw odrodzeniu agresyw n e go irnperializmu J.J.ie-- rnieckiego i dąży n a zew·nątrz do rzetelnego porozurr1 ienia i pokoju ze \vszy.st k imi narodami"⁴^•

Poprzez ut\vorzenie NRD , kt óra ^po^l^ity^k ^ępokojuh i postępu spo-

łecznego uczyniła głów.nym dro.go\:vs·kazem swego działania, zosta~

ła przerwa.na ciągłość agresywnej prusko-niemieckiej mocarst\vo~

•

\V ej polityki podbojów. N a istotne zn a czenie powstan·ia NRD dla

bezpieczeństwa PDlski i pokoju w Europie wskazał ju ż ^\N 1949 r . p r ezy dent RP B. Bierut, n1ówiąc m . in.: "Polska bardz-ie:j ni?.: jaki.- kolwiek inny kraj w pełni · doceńia znaczenie powstania NRD.

,

Dzięki konsekwentnej polityce Związku Radziedkiego, który stoi

niezłornnie na gruncie ścisłe go wykonania U chv1ał Poczdamskich,

.

po raz pier wszy od wielu stuleci powstają przesłanki dla ^trwałego zagwa- ranto w ania bezp ieczeńs twa Pol^. ski od zachodu i zabezpie~

czenia ^t^rwałego pokoju v..; ^całej Europie . ^Dzi^ęk·ⁱ dynamice nie- ln i.ecki ch sił demokratycznych, korzystających z poparcia Z SRR,

będą r a z na za wsze wyrwane korzenie ekspansywn·ych . ^dążeń ^· na

\i'Vschód, którym od w'iekóv\T hołdowały niemieckie klasy posia da--~ ,

- - - - -

~ J. S t re ⁱ s a n d, Deutsche Ges chichte in etne·m Ban,d. Ein Oberblick,

,. Berlin 1968, s. 31 0 3.11.

4 ,,N e u es De u ts·ch land " 9 X 1953.

(3)

Współpraca PRL i NRD 113

jące - junkrzy i kapitaliści"'. Słuszność tej oceny, jak i w ogóle istotne znaczenie genezy NRD dla pokoju' europejskiego możemy

potwierdzić dziś, z perspektywy 30-lecia jej istnienia. NRD stała się ważnym ogniwem wspólnoty socjalistycznej_, czynnikiem sta- bilizacji, równowagi, pokoju i bezpieczeństwa w Europie'. Pod-

kreślił to wyraźnie l sekretarz KC PZPR w przemówieniu na spot- kaniu z delegacją NRD w Warszawie w dniu 8 czerwca 1974 r.,

mówiąc: "Powstanie i rozwój NRD spowodowało zasadniczą od-

mianę problemu niemieckiego, który za czasów niepodzielnego panowania imperializmu w Niemczech polegał na stałym zagroże

niu 'niepodkgJości, bczpiccze11stwa i pokoju wszystkich ich sąsia

d L~'<\' cal.e' Europ a nawet świata. Powstanie i rozwój NRD, jej

ustrój społeczno-ekonomiczny, jej przynależność do polityczno-

·-obronnego Układu Warszawskiego, jej pokojowa polityka przy- czyniJy się do ukształtowania nowej ·sytuacji w tej części Eu- ropy"'.

Wraz z powstaniem NRD oraz rozwojem wspólnoty państw

socjalistycznych, powstały nowe przesłanki do walki narodów Eu- ropy o trwały pokój ·i bezpieczeństwo powszechne Europy. Otwar- ta została również nowa era w stosunkach polsko-niemieckich.

które zawsze wywierały określony wpływ na układ sił i rozwój sytuacji na naszym kontynencie'.

Już nazajutrz po proklamowaniu NRD, jej przywódcy w liście

do przewodniczącego KC PZPR B. Bieruta pisali: "Oświadczamy

raz jeszcze, że NRD nie tylko stanie się przeszkodą w powtórzeniu

przeszłości, lecz ze swej strony niemieckiej uczyni wszystko, by spelnily się życzenia obu narodów i rozwijały się dobre stosunki

sąsiedzkie"'.

Fakt, że utworzona 30 lat temu NRD stanęła zdecydowanie po stronie obozu pokoju, zrywając z tradycjami imperializmu i mili-

' Patrz: Po~ska- NRD. M_ateria!y i dokumenty. Opr. J. Sulek i M. To-

mała. Warszawa 1970, s. 34-35.

' Por. W. S. Ryk i n, GDR - nadieżnyj faktor miTa i socja!izma w Ew- ropie. Moskwa 1974; J. Pry s t r o m, Współpraca Polski z NRD. "Sprawy

Międzynarodowe" 1973, nr 7- 8, s. 24.

7 "Trybuna Ludu;' 9 VI 1974.

' Patrz: Polen, Deutschland und die Ocler-Neise Grenze. Dokumentatian zur Zeitges::hichte. Berlin 1959, Bd. I, s. 551.

' Patrz: Niemiecka Repub~ika Demokratyczna ... , s. 197.

8 -PRL-NRD

(4)

-

...

•

-114 ---~0~·' ---~---^Józef ~""iszer ___ __,...___._

^- _____

^,^~

taryzmu niemieckiego oraz ^uznała^granicęna ·Odrze i Nysie ^Łu.

życkiej, nie mógł pozostać obojętr1y dla Polski, będącej zaintere~

sowaną wszystkim, co ^dotyczyłoNiemiec i dążącej również do na-

wiązania z nimi pokojowych i dobrosąsiedzkich stosunków, nie-

- ^.

zbęd·nych dla trvvałego pokoju i bezpiecze-ństwa europejskiego¹⁰ ^.

R. ównież progra·m ?ntyfaszystowskieh i demokratycznych ^sił ^~

\V NRD, odnośnie pokojowej przebudowy Niemiec i zapewnienia

bezpieczeństwa narodom Europy, ·zawierał elęmenty pokrywające się z postulatami wysuwanymi prżez siły demokratyczne Folski Ludowej, dotyczący-mi .rozwiązania problemu niemieckiego i zapewnienia trwałego pokoju w Europie¹^\ rra ^zbieżnośćpokojowych

· celów i środków do "ich osiągnięcia n1iała istotne znaczenie dla po- zytywnego ustosunkowania ^się Folski wobec ^powstałejw 1949 r .

NRD¹²~ Stanowiła jedną z głównych przesłanek uz-nania NRD przez

Polskęu . oraz rozwoju wszechstronnej współpracy obu państw,

a zwłaszcza \vspółpracy na rzecz utrwalenia pokoju i utworze.nia systemu bezpieczeństvva zbiorowego~ ^\V Europie.

Już 12 października 19.49 r. ^\V wywiadzie udzielonym ^rozgłośni radiowej ONZ -ambasador S. Wierbłowski powitał z zadowoleniem powstanie NRD, podkreślając zbieżność interesóvv Pols'ki ^I~ud.o

wej i NRD, wynikającą z faktu, że w obydvvu państwach doszły .

do władzy siły demokratyczne, ży\\rotn:ie z .. a.intereso\vane walką

o trwały pokój i bezpieczeństvvo po\vszechne Europy¹⁴^.^. Szef Pol- · skiej J\1isji Wojskovvej ^\N Berlinie , gen . . Prawin, przekazując

' w imieniu rządu· polskiego gratulacje prezydentowi W. Pieckowi

i premierowi O. Gro-tewohlowi, w ^liście z 13 ^paźdz ^ie^rnika 1949 r .

pisał: "W, wyborze ^ty^~mwidzi naród polski wyraz woli ·wszystkich

. .

·---

^{- - -}

Hl " Trybuna Ludu-'' 9 X 1'949.

11 Patrz: Uchwała naczelnych władz partyjnych SED 1v sprawie .Frontu Naradotoego Demokratycz.nych Niemiec. Berlin 4 X 1949, oraz Manifest

.

Niernieckiej Rady Ludowej o utworzeniu F:.rontu Narodowego D emokratycz- nych Niemiec ^z 7 ^{X 1949,}^, [w:] Nierniecka Republika Demokraty czna ... ,

s. 116 151 i 159 164.

12 '

"Trybuna Ludu" 9 X 1949.

l • •

u Rząd P·olsiki uznał Rząd Tymczasowy NR.D -vv dniu 18 października 1949 r. Zbiór Dokumentów PISM 1949, nr 10, s. 934. J~k pisała z tej okazji

"Trybuna ^Ludu" z 20 X 1949, "uznanie przez ^rząd polski NRD spotkało

się ze zr:ozumieniem ⁱ poparciem s1połeczeńst.wa polskiego",

14 "Trybuna _. _. ~udq" 1~ _. X 1949.

(5)

'

•

Współpraca PRL i NRD ~.

115

.

postępowo usposobionych sił Niemiec, by wspólnie z innymi po- kojowymi narodami ^walczyćo pokój i pokojowe współżycie na- rodów"15. Odpowiadając na ten list W. Pieck i O. Grotewa-hl za- pewnili polski rząd, że NRD uczyni wszystko dla umocnienia pokoju, jako podstavvy dobrosąsiedzkiego współżycia z narodem

polskim~⁶ • ^•

. Przypominając te historyczne fakty, możemy dziś z satys.fakcją stwierdzić, że ' przyjęte zobowiązania oraz program polityczny

utvvorzonej ^\V 1949 r . NRD, u podstaw których leżała i leży do dnia dzis ie jszego troska, aby z ziemi niemieckiej nie ^wyszłanowa agre- sja17, zosta'ły _w pełni zrealizowane.

Nawiązanie stosu11ków ^{między Pol}^s^{ką Ludową}a NRD i ich ^pó ^ź

niejszy. wszechstron-ny rozwój, możliwe dzięki demokratycznym

i po.kojowy(m przemianom w tej ^czę^_ ^ści Niemiec .oraz ^dojściudo vvrladzy w obu państwach tych samych sił społecznych, stanowiło

.

l1istoryczny ^przełomw dotychczasowy-ch stosunkach polsko-nie- n11eckich, zapoczątkowujący _._. _. nowy okres, jakościowo inny w po- r ównaniu z poprzednimi. Miało to róv..:nież duże znaczenie dla' sta-.

b ilizacji pokojowego ·· ładu w Europie powojennej, bowiem usunęł o

tradycyjne ^źródło ^napięciaw tym rejonie kontynentu, a tym sa- lnym wpływało na wzrost poczucia bezpieczeństwa narodów całej

Europy. R ewolucyj·no- demokratyczne przeobrażenia \X Polsce

i NRD, icl1 wejście na tory budownictwa socjalistycz11ego, sojusz z ZSRR, stworzyły zarazem nowe przesłanki do rozwoju między

nimi wszechstronnej współpracy i przyjaźni oraz · zdeterminovvały

15 Zbiór Dokumentów PISM 1949, nr l, s. 92.2 923.

16 Tamże, s. 924 92 7. ^•

17 _Tr_osce _tej _d_ał wyraz raz jeszcze I sekretarz KC SED E. H onecker w czasie uroczystego zakończenia III fazy KBWE w Helsinkach, ^podkreś

lając 30 lipca 1975 r. w swoirn przmówieniu, że: "Mając w pamięci gorzkie

doświadczenia dwóch pustoszących wojen ś wiatowych, które wys zły z zie- n1i niemieckiej, NRD ^uważaza swój s.z.czególny ^o^bowiązek^czynićwszystko , co w jej mocy, by trwale ^zapewnić_pokój i bezpiec:zeństwo w centrun1 Eu-

ropy. ( ... ) Jako państwo socjaHs~y.e~ne w centr\lm Europy na sty.ku najpo-

tężniej,szych systemów soj.u·s:Zilliczych na(s·zych ^cza^~sówJNRD uważa beżpie czeństwo za . ^sprawę o pierWrSIZOrzędnym znaczeniu. Tylko wówczas, gqy _. z·apewnione są bezpieczeństwo i suwerenność p.ańst.w, możliwa jest owocna,

pon1yślnie rozw·ijająca się i wzajemnie korzystana ^współpra ^ca".^· Patrz:

E. H o n e c k er, Artykuły i vrzemówienia J971 1976t Warszawa 1976~ s~ 352,

8*

(6)

•'

•

.

116

•

.

•

...__ .. __ .,_J.;-._ ... __...".._ ~ .. - -

. .

jednolity charakter, zasady i cele ich pokojowej polityki zagra-

- .

n.icznej, stawiającej sobie za glówny cel \vyelimino\vanie źródeł

nowej wojny i ustanovvienie powszechnego bezpieczeństwa vv Eu- ropie. Znajduje to odbicie w podstawowych dokumentach party j-·

nych i rządowych oraz w programach polity.cznych obu pań.stv/ s.

Zasady polityki zagranicznej tak w Polsce, jak i w NRD,

śvvia dcząc.e o jej P'Okojo\V)'·m charakterze, ^mające ^s^łuży·ć urie-

rzy\vistn ~ eniu pO\VSZechnego pokoju i . trvvałego bezpieczeństwa

vv Europie i w Ś·\viecie, podniesione zostały w obu państ\iVach do rangj norn1 _k onstytucy jnych u~.

()ba paóst v\·a ·\vra z z · po Zl)S ta1y rn i kraja.n1 i suc)al ;stycznyn1i

\V caJyrn olcr es·ie .p oYvojennym k.on::; ek\v entnie :vval.ci.yly o ^u2:run~.

Lo -vvanie wynikóvJ drugiej wo jny śvviatoVvej , o p oko jowe .l denlo- kratyczne rozwiązanie probierr1u n . .iemieckiego na bazie ^·układu Poczdamskiego, ' o po\vszechn e i całkovvite rozbrojenie, zakaz ^uży·-

cia i rozpowszechniania broni atomo\Vej, przestrzegan ie ^\V sto ,

sunkąch międzynarodo\.vych zasad I{a?·ty NZ, ^v/skazywa' ^ł^yna ⁿ ^ie~- bezp iec:;zne dla pokoju skutki \;vyścigu zbrojeń, \Vystępovvał y prze-· ·

•

ci\vko pro\vadzonej przez ^chadec ^jępolityce ^re-"'rizj c ni~ tycznej, jak

i forovvanej przez te ^kręgir em .ilitaryzacji RFN, ^d^ążyłydo norm a- lizacji stosunków i nawiązan i·a z· RFN i pozostałymi pańs t\v~n1i

Zachodu współpracy na zasada ch pokojo\vego \Vspóhstni.enia . ....

Polska i NRD, ^opo\viadaj ^{ąc się} za ^sze ^rokąvvspółpracą rniędzy narodową w celu ^przecivv^-działan ⁱ ^a odrodzeniu ^się niemieckiej

. '

agresyvvnośc1, \vystępowaJy przeciw pogłębianiu podziału świata

na dwa obozy ⁱ rozbiciu Europy ^na przecivvsta\vne ugrupovva nia²⁰ ^•

- ---- ' _.

15 Patrz: lvianifest PKWN. W arsza wa 1974, s. 18; W. G o m u łka , A ?·ty-

kuły i prze1nówien ia. Warszawa 1962, t. II, s . 337 oraz t. I , s. 88 i 509 ; T. S m o l i ń sk i, ^P^ro ^bremy bezpie~zeństtva i pokoju ^'lV ^ko ^nsty ^tu^c^jach ^eu-

ropejskic h państw s·ocjalis tycznych • (praca _. na prawach rękopi su) . PISM_. . W'arsza w a 1972, s . 43; Îi,êvôlutîonare ^deutsche ^Parrteîpro^g^rame. Ber lin ·1967,

s. 194; Oświadczenie rzqdu NRD w sprawie polityki zagraniczn ej . Berlin

22 II 1950; Zbiór Dokurnentó'W PISM 19(5 0, nr 6, s. 543---568.

111 P.or. ^Ko^nstytucja PRL, ucht.valona przez Sejm Usta'lvoda'lvszy w ^dniu²²

'

' .

U,pca 1952 ·,r. Wars'zawa 1976, s . ^6; ^D ^ie VerfassunQ der DDI~. 1949, s. 4;

T. S n1 o l i ń s k i, Probl-erny bezpiecze?~~stwa i pokoju ... , s .. ·41 · 43.

tłl Szerze j na ten ten1at patrz: O. W i n z er, DeutscJ·~e Aussenpolitik des F1·iedens und des Sozialiss·mus. Berlin 1969, s. 111 119; W. łi a n i s c h ,

·Aussenpolitik und inte1·nationale ' Beziehungen der DDR. · 1949, Bd. l bis

. .

'

(7)

Wspórpraca :PRL i N'RD 11f

Dyploma-cje Polski i NRD, dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa

swych krajów i umocnienia-pokoju poprzez stworzenie systemU:-

l)ezpieczeństwa zbiorowego, zmierzały od początku swego· istriiE'=- nia do rozładowania napięcia w Europie Środkowej, niezbędnego

dla znormalizowania . stosunków politycznych oraz realizacji dal- szych posunięć odprężeniowych i rozbrojeniowych na szerszą skalę.

Polska aktywnie popierała wysiłki NRD na rzecz rozwią

zania problemu niemieckiego zgo<;lnie z wymogami trwalego pokoju w Europie, zawarcia z Niemcami trak ta tu pokojowego, rozbrojenia obu państw niemieckich i normalizacji sto- sunków między nimi, domagała się powszechnego uznania NRD na arenie międzynarodowej, przyjęcia jej do ONZ i rezygnacji przez RFN z polityki nieuznawania i dyskryminacji NRD. Z kolei NRD w miarę swych możliwości popierała polskie konstruktywne propozycje rozbrojeniowe, opowiadała się za urzeczywistnieniem polskich planów odnośnie utworzenia w najbardziej newralgicz- nym dla pokoju rejonie naszego kontynentu, a nawet świata, tj. w Europie Środkowej - na styku dwóch najpotężniejszych obo- zów militarnych: NATO i Układu Warszawskiego - strefy ogra- niczonych bądż zamrożonych zbrojeń. NRD popierała polskie dą

żenia do normalizacji stosunków z RFN i powszechnej akceptacji granic w Europie, a zwłaszcza granicy na Odrze i Nysie Łużyc

kiej".

Inicjatywy pokojowe PRL i NED z lat 1949-1969 zmierzały

do realnego odprężenia i umocnienia bezpieczeństwa w Europie.

Jednakże do końca 1969 r. na skutek mało realistycznej i destruk-

195.5. Berlin 1972, s. 51- 61; A. K l a f k o w ski, W. M o r a w i e ck i, Bez- pieczeństwo zbiorowe a sprawa Niemiec, [w:] Zagadnienia bezpiec:zeństwa zbiorowego w Europe. Warszawa 1955, s. 76- 77; Folityka zagraniczna PRL w świetle uldaclu poczdamskiego. Warszawa 1972, s. 265-266.

" Patrz: M. Cyg a ń ski, Aktywność polityki zagranicznej PRL i NRD w kierunku zapewnienia pokoju i bezp·iecze1'rstwa w Europie Sraelkowej w latach 1954-1974, (w:) Powstanie i rozwój NRD w pierwszym ćwierć wieczu jej istnienia. Praca zbiorowa pod red. A. Czubińskiego. Poznań 1976, s. 165- 174; J. G re 11, Wspólclzialanie Folski i Niemieckiej Republiki Demol~rat.ycznej na rzecz normalizarii stosunków w Europie, [w:] Powsta- n·ie i rozwój ... , s. 151- 164.

(8)

118 ^Józef^Fiszer

cyjnej polityki zagranicznej chadeckich rządów w Bonn, stojących

na stanowisku nieuznawania NRD oraz poczdamskiego status quo w Europie, wszystkie wysiłki Polski i NRD oraz pozostałych państw socjalistycznych na rzecz stworzenia niezbędnych prze-

słanek dla trwałego pokoju i budowy efektywnego systemu bez-

pieczeństwa zbiorowego w Europie nie dały bezpośrednich rezul- tatów. Mimo to wspó:lne wysiłki PRL i NRD w latach 1949_-1969 w kierunku zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa w Europie,

zwłaszcza zaś w Europie Środkowej, poprzez utrwalenie status quo w tym rejonie, pokojowe rozwiązanie problemu niemieckiego i normąlizację stosunków z RFN oraz wspólna walka z r.ewi.zjo- nizmem i militaryzmem zachodnioniemieckim, stały się bardzo

ważną płaszczyzną zbliżenia i bliskiej współpracy obu państw

oraz przyczyniły się do osłabienia napięcia politycznego w Euro- pie i uniemożliwiły uzyskanie przez RFN dostępu do broni a to- mowej.

Przedstawione wyżej konsekwentne zabiegi dyplomacji PRL i NRD przyniosły bezpośrednie duże sukcesy dopiero w latach 1970-1975. Sukcesom tym, będącym nieprzemijającym wkła

dem Polski i NRD do utrwalenia pokoju i umocnienia bezpieczeń

stwa w Europie, chciałbym poświęcić szczególną uwągę ze względu

na ich duże znaczenie polityczne dla obu państw, jak i dla procesu

odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód i budowy zrębów bezpieczeństwa zbiorowego na naszym kontynencie. Także ze

względu na fakt, iż nie doczekały się one jeszcze zbyt wielu opra- cowań i nie mają szer'szego odbicia w historiografii i w literatu- rze politologicznej obu państw. ·'·

Lata 1970-1975 określane są w praktyce międzynarodowej,

nauce i publicystyce jako okres odprężenia między Wschodem a Zachodem. Najogólniej rzecz biorąc, pod pojęciem odprężenia

rozumie się proces ódchodzenia od stanu napięcia w stosunkach

między państwami o odmiennych ustrojach, proces osiągnięcia

stanu powszechnego poczucia bezpieczeństwa". Odprężenie poli-

" Określenie to nie jest jednoznacZlilie rozumiane i definiowane. Od/Prę

żenie, choć jest jednym z kluczowych i podstawowych pojęć Ak,tu Końco

wego, nie zostało jednak zdefiniowane w tym Akcie w sposób precyzyjny i jedno:z.nacZIIly, co umożliwia nadawanie temu pojęciu nie zawsze iden-

(9)

Współpraca PRL i NRD 119

tyczne w stosunkach Wschód-Zachód, które w latach 1970-1975

stało się rzeczywistym faktem, różniącym się od dawnych okre- sów chwilowego "ocieplenia" w stosunkach międzynarodowych, było wynikiem oddziaływania całego kompleksu czynników politycznych, militarnych, ekonomicznych i społecznych, wypływają

cych tak z wewnętrznego rozwoju poszczególnych państw socja- listycmych i kapitalistycznych, jak i z ich obiektywnych potrzeb

zewnętrznych oraz przemian w obrębie wspólnoty socjalistycznej i w świecie zachodnim. Było ono, ogólnie rzecz biorąc, wynikiem zmiany układu sił na korzyść socjalizmu w sferze politycznej, go- spodarczej i militarnej, w skali eur_opejskiej i globalnej".

W okresie tym stosunki międzynarodowe, zwłaszcza stosunki Wschód-Zachód, ,weszły w nowy etap rozwoju, któ~ego kie- runek i tempo w decydującej mierze określały i określają do dzi-

" siaj kraje socjalistyczne z ZSRR na czele". Nastąpił zwrot od zim-

nej wojny do pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach, od napięć zagrażających światowym konfliktem zbrojnym do odprężenia i wzajemnej korzystnej współpracy państv~' Wscho- du i Zachodu.

Zachód zdał sobie sprawę, że jego _przewaga, którą uważał za

materialną bazę do prowadzenia dotychczasowej polityki z "po- zycji siły" wobec Wschodu, należy już do przeszłości. Odzwiercie- dleniem tego w praktyce było zawarcie w latach 1970-1975 mię

dzy Stanami Zjednoczonymi a ZSRR i między wszystkimi pań

stwami Wschodu i Zachodu szeregu porozumień i układów, które

;. jednej strony zamykały okres powojenny- okres konfrontacji,

.t z drugiej -~tały się zalążkiem nowego etapu w stosunkach mię-

tycznej treści. i za,kresu. Patrz. M. D o b ros _i e l ski, Belorad 77, Zadania, przebieg, wyniki. Warszawa 1978, s. 10.

" Patrz szerzej na ten temat: Odprężenie w stosunkach Wschód- Za- chód (dyskusja). "Sprawy Międzynarodowe" 1977, nr l, s. 123-141; Per- spektywy Europy. Bezpiecze1'istwo i współpraca w latach siedemdziesiątych.

Wa·rszawa 1975, s. 9; D. M. Pro e kto r, Ewropejskaja biezopastnost

i satrudniczestwo: priedposytki, problemy, perspektywy. Izd. "Nauka". Mo-

skwa 1976, s. 14-'20; A. C z u b ar i n, Pokojowe współistnienie państw o róż

nych ustrojach społecznych. "Nowe Drogi 1975, nr 10, s. 138-139.

" Por. M. D o b ros ·i e l ski, Z teori·i i praktyki pokojowego współist

nienia. Warszawa 197-6, s. 60.