"Zakłady Kształcenia Nauczycieli w Kieleckiem w latach 1945-1970", Adam Szymański, Kielce 1975 : [recenzja]

Józef Grzywna

"Zakłady Kształcenia Nauczycieli w

Kieleckiem w latach 1945-1970",

Adam Szymański, Kielce 1975 :

[recenzja]

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 11, 375-377

1980

Recenzje i omówienia 375 ADAM SZYMAŃSKI: ZAKŁADY

KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI W KIE- LECKIEM W LATACH 1945—1970, Z w ią­ zek N auczycielstwa Polskiego i Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach, K iel­ ce 1975, ss. 77.

Problematyka związana z kształce­ niem, dokształcaniem i doskonaleniem nauczycieli w okresie PRL doczekała się licznych opracowań naukowych o cha­ rakterze ogólnopolskim i regionalnym. Niektóre problemy związane z edukacją pedagogów w w ojew ództw ie kieleckim znalazły odbicie m. in. w kilku pracach doktorskich1. N ie ma jednak dotąd ca­ łościowego i wyczerpującego ujęcia, któ­ re w ypełniłoby istniejącą lukę w stanie badań nad najnowyszym i dziejami ośw ia­ ty w w ojew ództw ie kieleckim.

Praca A. Szymańskiego, aczkolwiek pożyteczna, sygnalizuje raczej tylko n ie­ które problemy zw iązane z zakładami kształcenia nauczycieli na om awianym terenie. Autor w sześciu rozdziałach pra­ cy om awia różnorodne system y i m eto­ dy kształcenia i dokształcania nauczycie­ li, począwszy od 1918, a skończywszy na 1970 r. Samo w ydanie pracy przez ZNP i WSP okazało się celowe. Zgromadzony przez Autora m ateriał faktograficzny uzm ysławia czytelnikow i nie tylko trud­ ności w kształceniu nauczycieli, a tym samym położenie szkolnictwa powszech­ nego, ale ukazuje także w ielk ie osiągnię­ cia w tej dziedzinie, jakie dokonały się w Polsce Ludowej. W ysuwany jeszcze

1 T. Gruszczyński P ro b le m y w y c h o w a n ia n a u c zy c ie li sz k ó l p o d s ta w o w y c h w stu d iu m n a u c zy c ie lsk im — na p r z y k ła d z ie SN w K ie l­ cach, 1966 (maszynopis); W. Krawczyk P o s ta ­ w y n a u c zy c ie li — a b so lw e n tó w s tu d iu m n a u ­ c z y c ie lsk ie g o w o b e c p r a c y z a w o d o w e j i s p o ­ łe c zn e j w ś r o d o w is k u a w y b r a n e p ro b le m y p rz y g o to w a n ia k a n d y d a tó w d o za w o d u n au ­ c z y c ie lsk ie g o (N a p r z y k ła d z ie S tu d iu m N a u ­ c z y c ie lsk ie g o w O stro w cu Ś w ię to k r z y s k im ), 1972 (maszynopis) ; S. Ośko K a n d y d a c i d o z a ­ w o d u n a u c zy c ie lsk ie g o i ich sto s u n e k d o s tu ­ d ió w o ra z p r z y s z łe j p r a c y (Na p o d s ta w ie S tu ­ d iu m N a u c z y c ie lsk ie g o w R a d o m iu ), 1972 (ma­ szynopis).

przed 1918 r. przez polską lew icę społecz­ ną postulat kształcenia nauczycieli szkół elementarnych na poziomie akademickim doczekał się praktycznej realizacji dopie­ ro w PRL.

Przy czytaniu piracy nasuwa się w ie­ le uwag krytycznych (być może niektóre z nich m ają charakter dyskusyjny). Prze­ de wszystkim niezbyt jasny i logiczny jest układ konstrukcji pracy. Rozdział III Sieć i organizacja zakładów kształce­

nia nauczycieli w pierwszych latach p o ­ wojennych w ym aga w yjaśnienia, co Autor

rozumie przez „pierwsze lata powojen­ ne”. W rozdziale IV należało omówić w ogóle działalność liceów pedagogicz­ nych, a n ie tylko w latach pięćdziesią­ tych, natom iast rozdział V poświęcić

studium nauczycielskiemu.

W zasadniczych rozważaniach daje się odozuć brak powiązania poszczególnych system ów kształcenia nauczycieli z w a­ runkami i m ożliwościam i ekonomicznymi kraju. Brak też stanowiska opinii pub­ licznej wobec istniejącego systemu kształ­ cenia ped agogów 2. W oparciu o dotych­ czasowy stan badań i źródła drukowane można było wprowadzić pewne elem enty porównawcze, co pozwoliłoby na ukaza­ nie specyfiki omawianego terenu, a sama praca uzyskałaby „szerszy oddech”. Nie brak też w pracy błędów rzeczowych czy też nie do przyjęcia uproszczeń. Na przykład na s. 3 Autor operuje dwoma pojęciami: oświata i szkolnictwo. Wiado­ mo, że szkolnictwo jest częścią składową oświaty. Na s. 6 spotykamy stwierdze­ nie, że dopiero „Odzyskanie niepodległe­ go bytu narodowego w roku 1918 pobu­ dziło inicjatyw ę różnych osób i ośrodków do posznakiwania najwłaściwszego typu zakładu kształcenia nauczycieli...” Warto przypomnieć, że już na I zjeździe delega­ tów Zrzeszenia Polskiego Nauczycielstwa Szkół Początkowych w W arszawie w dniach 29—31 1917 r. toczono ożywio­

2 „Dziennik K ielecki“ 1945, nr 25; ,,Swit“ 1945, nr 11, nr 20; WAPK, KOSK sygn. 4, Protokoły z konferencji rejonowych z 1945 r.

376 Recenzje i omówienia

ną dyskusję w okół tego problem u3. Nie pominięto tej kw estii na m iędzydzielni- cowym zjeździe delegatów stowarzyszeń nauczycielskich w Krakowie w dniach

6—8

*

rych uczęszczało 110 400 uczniów. Według danych archiwalnych i źródeł publikowa­ nych szkół ogółem było 2044, w tym I sto­ pnia 1222, uczniów zaś w szkołach najni­ żej zorganizowanych było 123 820. Podo­ bne nieścisłości w ystępują przy om awia­ niu sytuacji ogólnokrajowej. Autor poda­ je, że szkół I stopnia w Polsce było 18 295, a uczniów 1 640 900. Tymczasem w roku szkolnym 1937/38 szkół tego ty­ pu było 18 300, zaś uczniów 1 649 235 7- W woj. kieleckim poza szkołą pozostawa­ ło nie 40 400 dzieci, lecz 41 318 (7,8%)8.

5 „Głos N auczycielski“ 1918, nr 6. 4 O s z k o lę p o lsk ą . P ro to k ó ł zja zd u d e le ­ g a tó w s to w a r z y s z e ń n a u c zy c ie li z K ró le stw a , P o zn a ń sk ie g o i G alicji, o d b y te g o w K r a k o w ie w dn iach 6—9 I 1918 r., Lwów 1918, s. 125. 5 J. Grzywna Z d z ie jó w za w o d o w e g o ru ­ c h u n a u c zy c ie lsk ie g o 1905—1918 w K ie le c c z y ź ­ nie, „Przegląd Historyczno-Oświatowy“ 1974, nr 3, s. 352.

8 Składnica akt przy Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie, sygn. 65a. Zestawie­ nie statystyczne ze stanu szkolnictwa za rok szkolny 1937/38; S ta ty s ty k a s z k o ln ic tw a 1937/38,

Warszawa 1937/38, Warszawa 1938, s. 27. 7 S ta ty s ty k a ..., s. 27.

8 Składnica akt przy Kuratorium Okręgu

Szkolnego w Krakowie, sygn. 65a, Zestawienie

Warto też zwrócić uwagę na niedokład­ ność wyliczeń ilustrujących pochodzenie społeczne uczniów liceów pedagogicznych. I tak zamiast 100% otrzymujemy w roku szkolnym 1947/48 99%, w 1951/52 90% i 1966/67 98% (s. 22—23).

Poważne zastrzeżenia budzi też nie­ kiedy interpretacja pewnych faktów i zja­ wisk. Tak np. na s. 28 Autor w zrost li­ czby nauczycieli uzasadnia wzrostem liczby szkół powszechnych 7-klasowych. Nie potrafił też znaleźć uzasadnienia dla prostego zjawiska, jakim był wzrost licz­ bowy szkół 7-klasowych w latach p ięć­ dziesiątych. Proces ten przyspieszyła In­ strukcja Ministerstwa Oświaty z 12 IV

1950 r. w sprawie organizacji roku szkol­ nego 1950/51, która obniżała w szkołach wiejskich liczbę uczniów potrzebnych do zorganizowania szkoły 7 -k lasow ej9. A u ­ tor omawiając w rozdziale VI form y do­ kształcania nauczycieli n iew yk w alifiko­ wanych powinien przynajmniej zasygna­ lizować, że obok korespondencyjnych ku ­ rsów pedagogicznych i komisji rejono­ wych ważną rolę w tym względzie sp eł­ niały konferencje rejonowe ZNP, kursy przedmiotowe itp. Warto podkreślić, że np. ZO ZNP w Kielcach urządził w paź­ dzierniku 1948 r. w Bodzentynie kurs przedmiotowy dla 110 n au czycieli10. A u ­ tor pracy powinien też dostrzegać różni­ ce m iędzy takimi pojęciami, jak dokształ­ canie i doskonalenie. N ie są to pojęcia jednoznaczne n .

Oddzielnego potraktowania wymaga problem wykorzystania przez Autora ba­ zy źródłowej i literatury. Pod tym w

zglę-statystyczne ze stanu szkolnictwa za rok szkolny 1937/38.

8 DzU MO 1950, nr 6, poz. 14; H. Jabłoń­

ski Z a ło żen ia plan u r o z b u d o w y sz k o ln ic tw a p o d sta w o w e g o na w si, Warszawa 1950, s. 47.

10 WAPK, ISzK 1945—1950, sygn. 42, Spra­ wozdanie z kursu z 2 XII 1948 r, ; S p ra w o zd a ­ nie Z a rzą d u O kręgu z w ią z k u N a u c zy c ie lstw a P o lsk ie g o w K ielca c h za o k re s 1959—1962,

Kielce 1962, s. 14.

11 J. Hellwig W k ła d Z w ią zk u N a u c z y c ie l­ stw a P o lsk ie g o w k sz ta łc e n ie i d o k szta łc a n ie n a u c zy c ie li w P olsce (1919—1968), Poznań 1973.

Recenzje i omówienia 377 dem praca pozostawia w iele do życzenia.

A. Szymański nie wykorzystał naw et prac regionalnych 12.

Józef Grzywna

12 Np. W. Jażdzyński O d b u d o w a g o sp o ­ d a rc za w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o , „Pamiętnik K ielecki”, cz. II. T e ra ź n ie js zo ś ć p o lity c z n o -g o ­ s p o d a rc za region u , Kielce MCMXLVIII ; S. Or- natow ski 25 la t o ś w ia ty w o je w ó d z tw a k ie le c ­ k ie g o w P o lsce L u d o w e j, [w :] M a te ria ły p o ­ m o c n ic ze dla n a u c zy c ie li w y c h o w a n ia o b y w a ­ te ls k ie g o , Kielce 1964; K. Kałuża, S. Ornatow- ski i H. Smalc O św ia ta , n au ka, k u ltu ra , [w:]

K ie le c k ie . R o z w ó j w o je w ó d z tw a w P o lsce L u ­ d o w e j, Warszawa 1970; K. Kałuża i Z. Sza­ bat z d zie jó w o ś w ia ty w K ie le c c zy ź n ie (1944—1945), „Rocznik Muzeum Św iętokrzyskie­ go“ t. VII, 1971.

JERZY BRZOZOWSKI: KOŃSKIE WCZORAJ I DZIS. HISTORIA MIASTA

NA TLE REGIONU, Warszawa 1975, W ydawnictw o K atalogów i Cenników, ss. 151.

N iew iele m iast Kielecczyzny doczeka­ ło się monograficznego opracowania

sw ych dziejów. Przed pierwszą wojną św iatow ą ukazały się obszerne m onogra­ fie Radomia 1 i Sandom ierza2, które obec­ nie mają już tylko w artość materiałową, dzięki wykorzystaniu szeregu nie istn ie­ jących już dziś źródeł. Znacznie m niejszą wartość mają amatorskie opracowania w rodzaju m onografii Działoszyc A. W in- czakiewicza 3 czy Chęcin W. G rzelińskie- g o 4. W okresie m iędzywojennym ukaza­ ła się obszerna monografia K u n o w a 5 i znacznie skrom niejszy zarys dziejów S taszow a6. W okresie powojennym poza obszerną dwutom ową monografią K ielc J. P azd ura7 zarejestrować możemy opra­ cowania w rodzaju dość jednostronnego zarysu dziejów' Skalbmierza 8, popularno­

1 J. Luboński M on ografia h isto r y c zn a m . R a dom ia, Radom 1907.

г M. Buliński M on ografia S a n d o m ierza ,

Warszawa 1879.

s A. Winczakiewicz D a w n e i n o w e d z ie je m ia sta D zia ło s zy c , Warszawa 1899.

4 W. Grzeliński M on ografia C hęcin, Kiel­ ce 1908.

5 A. Bastrzykowski M onografia h is to r y c z ­ na K u n o w a n ad K a m ie n n ą i jeg o o k o lic y ,

Kraków 1939.

e W. Siek O pis h isto r y c z n y m ia sta i p a ­ ra fii S ta szó w , wyd. 2, Sandomierz 1937.

7 J. Pazdur D z ie je K ie lc do 1863 ro k u ,

Wrocław 1967; tenże D zie je K ie lc 1864—1939,

Wrocław 1971. Ostatnio ukazały się prace do­ tyczące kilku innych miast Kielecczyzny, a m ianowicie: O stro w ie c Ś w ię to k r z y s k i w c z o ­ ra j, d z iś i ju tr o , praca zbiorowa pod red. A. Ginsberta-Geberta, Warszawa 1979; P iń ­ c zó w i je g o s z k o ły w d zie ja c h , praca zbioro­ wa pod red. J. Wyrozumskiego, Warszawa— Kraków 1979; S k a rż y sk o -K a m ie n n a . S tu d ia i m a te ria ły , praca zbiorowa pod red. M. Do­ browolskiej, J. Rajmana i T. Ziętary, Kra­ ków 1977 ; oraz J. Zieliński K ielce w P o lsce L u d o w e j, Warszawa 1978.

8 S. Romanowski D zie je m ia sta S k a lb ­ m ie rza , „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. III, 1966.