Metody badań empirycznych Metody badań empirycznych w prawoznawstwie w prawoznawstwie

(1)

Metody badań empirycznych Metody badań empirycznych

w prawoznawstwie w prawoznawstwie

(„Kłusownictwo” metodologiczne, czy („Kłusownictwo” metodologiczne, czy niezbędne wzbogacenie przestrzeni niezbędne wzbogacenie przestrzeni

poznawczej w naukach prawnych)

(2)

„ „ Traktat o dobrej robocie” - Tadeusza Kotarbińskiego Traktat o dobrej robocie” - Tadeusza Kotarbińskiego

 Metoda to „sposób wykonywania czynu złożonego, Metoda to „sposób wykonywania czynu złożonego, polegający na określonym doborze i układzie jego polegający na określonym doborze i układzie jego

działań składowych, a przy tym uplanowiony i działań składowych, a przy tym uplanowiony i

nadający się do wielokrotnego stosowania".

 Choć termin ten odnosi się do wszystkich dziedzin Choć termin ten odnosi się do wszystkich dziedzin zachowania celowego, to zawęża się go do

zachowania celowego, to zawęża się go do naukowego badania rzeczy i zjawisk.

naukowego badania rzeczy i zjawisk.

 Metoda jest dla nauki tak istotna, że czasem włącza Metoda jest dla nauki tak istotna, że czasem włącza się ją do definicji nauki i za naukową uznaje taką

się ją do definicji nauki i za naukową uznaje taką wiedzę, która jest wynikiem stosowania metody wiedzę, która jest wynikiem stosowania metody

naukowej

naukowej . .

(3)

Metody naukowe obejmują zespoły środków i Metody naukowe obejmują zespoły środków i

czynności ujęte w zasady. Służą one:

 formułowaniu problemów, formułowaniu problemów,

 projektowaniu badań, projektowaniu badań,

 zbieraniu danych potrzebnych do ich zbieraniu danych potrzebnych do ich rozwiązania,

rozwiązania,

 analizie, analizie,

 teoretycznej interpretacji danych, teoretycznej interpretacji danych,

 oraz prezentacji i praktycznemu wykorzystaniu oraz prezentacji i praktycznemu wykorzystaniu ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.

ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.

(4)

 Uprawianie nauki nie polega na przestrzeganiu z Uprawianie nauki nie polega na przestrzeganiu z góry ustalonych reguł, które prowadzą do

góry ustalonych reguł, które prowadzą do

odkrywania nowych faktów lub zadowalających ich odkrywania nowych faktów lub zadowalających ich

wyjaśnień.

 Na każdym etapie badania, od stawiania hipotez Na każdym etapie badania, od stawiania hipotez do interpretacji wyników, jest miejsce na

do interpretacji wyników, jest miejsce na

„pierwiastki twórcze" i każdy etap, a zwłaszcza

stawianie hipotez i interpretacja wyników, wymaga stawianie hipotez i interpretacja wyników, wymaga

od badacza odkrywczej intuicji, wiedzy i wyobraźni.

 Skrajna, „anarchistyczna" teoria nauki (Paul Feyer Skrajna, „anarchistyczna" teoria nauki (Paul Feyer abend) twierdzi nawet, że jedyną regułą jest reguła abend) twierdzi nawet, że jedyną regułą jest reguła

„wszystko wolno" (anything goes).

(5)



W naukach społecznych stosuje się metody wielozmiennowych W naukach społecznych stosuje się metody wielozmiennowych analiz przyczynowych.

analiz przyczynowych.



„ „ Badacz-Socjolog” rzadko obserwuje całe zbiorowości - zwykle Badacz-Socjolog” rzadko obserwuje całe zbiorowości - zwykle bada tylko ich statystyczne reprezentacje, więc na pierwsze bada tylko ich statystyczne reprezentacje, więc na pierwsze

miejsce wysuwają się metody statystyczne.



Rzeczywistość społeczna zbudowana jest wielopoziomowo: Rzeczywistość społeczna zbudowana jest wielopoziomowo:

składa się z ludzi, ze zbiorowości, i ich wytworów, powiedzmy składa się z ludzi, ze zbiorowości, i ich wytworów, powiedzmy

kulturowych.



Dlatego w naukach społecznych (zwłaszcza w socjologii) Dlatego w naukach społecznych (zwłaszcza w socjologii)

rozbudowane są metody badań struktur, organizacji i kultury.



Nauki społeczne obok zachowań muszą także badać świat Nauki społeczne obok zachowań muszą także badać świat psychiki - definicje sytuacji, wartości, intencje.

psychiki - definicje sytuacji, wartości, intencje.



Nauki społeczne badają też świat treści kulturowych - Nauki społeczne badają też świat treści kulturowych -

zawartych w ideologiach, dziełach sztuki, prawach, przekazach zawartych w ideologiach, dziełach sztuki, prawach, przekazach

masowych.

(6)

Zadania metodologii badań naukowych Zadania metodologii badań naukowych

(ze szczególnym uwzględnieniem prawoznawstwa) (ze szczególnym uwzględnieniem prawoznawstwa)

to następujące rodzaje czynności:

 Opis wzorów postępowania badaczy: metod konceptualizacji problemów, zbierania, Opis wzorów postępowania badaczy: metod konceptualizacji problemów, zbierania, analizy i interpretacji danych, budowy definicji, typologii, wyjaśnień, teorii itd.

analizy i interpretacji danych, budowy definicji, typologii, wyjaśnień, teorii itd.

 Eksplikacja metod, ujawnienie ich założeń, rekonstrukcja czynności badawczych Eksplikacja metod, ujawnienie ich założeń, rekonstrukcja czynności badawczych oraz ich analiza, doprowadzająca do definicji, które podsumowują, na czym

oraz ich analiza, doprowadzająca do definicji, które podsumowują, na czym

czynności te polegają. Ujawnianie modeli rzeczywistości społecznej zakładanych czynności te polegają. Ujawnianie modeli rzeczywistości społecznej zakładanych przez różne podejścia i ocena ich trafności. Ten typ badań metodologicznych jest przez różne podejścia i ocena ich trafności. Ten typ badań metodologicznych jest wstępem do triangulacji.

wstępem do triangulacji.

 Analiza aparatu pojęciowego danej nauki, pojęć metodologicznych, ale także Analiza aparatu pojęciowego danej nauki, pojęć metodologicznych, ale także specjalistycznych.

specjalistycznych.

 Eksplikacja tekstów. Ujawnia się tu milczące i nieświadomie przyjęte założenia, Eksplikacja tekstów. Ujawnia się tu milczące i nieświadomie przyjęte założenia, zależności między twierdzeniami, struktury wnioskowań, luki w dowodzie, pytania zależności między twierdzeniami, struktury wnioskowań, luki w dowodzie, pytania bez odpowiedzi; pokazuje się, dlaczego wnioski są przekonujące lub nie.

bez odpowiedzi; pokazuje się, dlaczego wnioski są przekonujące lub nie.

Eksplikacja tekstów jest elementem krytyki naukowej.

 Konstrukcja narzędzi naukowych, zwłaszcza narzędzi badań empirycznych, ale Konstrukcja narzędzi naukowych, zwłaszcza narzędzi badań empirycznych, ale także analizy tekstów i wiedzy naukowej. Ujawnienie założeń i opisanie ograniczeń także analizy tekstów i wiedzy naukowej. Ujawnienie założeń i opisanie ograniczeń istniejących metod pomaga wykryć braki w instrumentarium badacza, co jest

istniejących metod pomaga wykryć braki w instrumentarium badacza, co jest bodźcem do budowy nowych narzędzi.

bodźcem do budowy nowych narzędzi.

 Ocena sposobów postępowania badaczy i kodyfikacja norm poprawnego Ocena sposobów postępowania badaczy i kodyfikacja norm poprawnego

postępowania w nauce. Metodologia jest teorią dobrej roboty naukowej. Na badanie postępowania w nauce. Metodologia jest teorią dobrej roboty naukowej. Na badanie patrzy jako na sekwencję decyzji i czynności, wszelka zaś decyzja, czyli akt wyboru, patrzy jako na sekwencję decyzji i czynności, wszelka zaś decyzja, czyli akt wyboru, zakłada wartościowanie.

zakłada wartościowanie.

(7)

 Wrażliwość metodologiczna badacza nie Wrażliwość metodologiczna badacza nie

wymaga, aby uczynił on z niej swą wyłączną wymaga, aby uczynił on z niej swą wyłączną

specjalizację, przeciwnie - sytuacje takie nie są specjalizację, przeciwnie - sytuacje takie nie są

ani częste, ani pożądane.

 Wymaga natomiast pewnego nastawienia Wymaga natomiast pewnego nastawienia

umysłu: „chodzi o wyrobienie w sobie postawy umysłu: „chodzi o wyrobienie w sobie postawy

analitycznej wobec własnego warsztatu i wobec analitycznej wobec własnego warsztatu i wobec tego, co się robi i pisze w uprawianej dziedzinie tego, co się robi i pisze w uprawianej dziedzinie

naukowej”.

 Metodologia usprawnia warsztat badań Metodologia usprawnia warsztat badań społecznych, pozwala rozwiązywać coraz społecznych, pozwala rozwiązywać coraz

bardziej złożone problemy i czynić to coraz bardziej złożone problemy i czynić to coraz

rzetelniej.

(8)



Innowacje warsztatowe nie tylko pozwalają rozwiązywać problemy, dla Innowacje warsztatowe nie tylko pozwalają rozwiązywać problemy, dla których je wprowadzono, ale też uświadamiają nowe problemy, których których je wprowadzono, ale też uświadamiają nowe problemy, których

nawet nie formułowano, gdyż ich rozwiązanie znajdowało się poza nawet nie formułowano, gdyż ich rozwiązanie znajdowało się poza

zasięgiem istniejących metod.



Technikocentryzm - tendencja do przykrawania podejmowanych problemów Technikocentryzm - tendencja do przykrawania podejmowanych problemów do możliwości technik istniejących, preferowanych przez badaczy lub

do możliwości technik istniejących, preferowanych przez badaczy lub

najlepiej im znanych - z widoczną szkodą dla problemów za pomocą tych najlepiej im znanych - z widoczną szkodą dla problemów za pomocą tych

technik nierozstrzygalnych.



Kodyfikacja i standaryzacja zasad postępowania badawczego ułatwia ich Kodyfikacja i standaryzacja zasad postępowania badawczego ułatwia ich dyfuzję w społeczności naukowej i transmisję międzypokoleniową w nauce.

dyfuzję w społeczności naukowej i transmisję międzypokoleniową w nauce.

Obydwa procesy mają w dużej mierze charakter społeczny: jedni badacze Obydwa procesy mają w dużej mierze charakter społeczny: jedni badacze

uczą się nowych metod bezpośrednio i z doniesień empirycznych innych, a uczą się nowych metod bezpośrednio i z doniesień empirycznych innych, a

adepci nauki uczą się fachu przez naśladowanie i prace pod okiem adepci nauki uczą się fachu przez naśladowanie i prace pod okiem

majstrów i mistrzów.



Metodologii zarzuca się arbitralność standardów, oczywistość wyników i Metodologii zarzuca się arbitralność standardów, oczywistość wyników i schematyzm przepisów.

schematyzm przepisów.



Przeciw metodologii podnosi się też zarzut, że kodyfikując procedury i Przeciw metodologii podnosi się też zarzut, że kodyfikując procedury i

formułując przepisy, pomniejsza twórczy charakter nauki, zaś twórczość nie formułując przepisy, pomniejsza twórczy charakter nauki, zaś twórczość nie

daje się podporządkować metodom.

(9)



Niektóre metody badań empirycznych socjologii i Niektóre metody badań empirycznych socjologii i

prawoznawstwa są względnie zestandaryzowane, ale prawoznawstwa są względnie zestandaryzowane, ale

nawet do dobrania próby w typowym sondażu nie nawet do dobrania próby w typowym sondażu nie

wystarczy podręcznik, lecz potrzebna jest jeszcze wiedza wystarczy podręcznik, lecz potrzebna jest jeszcze wiedza typu know-how. Sama metodologia dostarcza badaczowi typu know-how. Sama metodologia dostarcza badaczowi

tylko norm wspomagających go przy podejmowaniu tylko norm wspomagających go przy podejmowaniu

decyzji oraz sposobów oceny tych decyzji, ale nie zawiera decyzji oraz sposobów oceny tych decyzji, ale nie zawiera

reguł, które mówiłyby mu, co ma robić.



Badacze, którzy nie zamykają się w granicach własnego Badacze, którzy nie zamykają się w granicach własnego paradygmatu i otwierają oczy na inne metody i

paradygmatu i otwierają oczy na inne metody i

metodologie, otwartymi czynią też swe umysły. Widzą, że metodologie, otwartymi czynią też swe umysły. Widzą, że

nie ma żadnej „prawdziwej" metody naukowej i nie ma nie ma żadnej „prawdziwej" metody naukowej i nie ma

„typu doskonałego materiału badawczego". Studiując inne,

„typu doskonałego materiału badawczego". Studiując inne, nieraz egzotyczne dla siebie metodologie, poszerzają

nieraz egzotyczne dla siebie metodologie, poszerzają własny widnokrąg intelektualny.

własny widnokrąg intelektualny.

(10)

Tzw. podejście empiryczne w badaniu prawa Tzw. podejście empiryczne w badaniu prawa

 W naukach prawnych uprawianych w W naukach prawnych uprawianych w

Polsce badania empiryczne pojawiają się Polsce badania empiryczne pojawiają się

mniej więcej z początkiem lat mniej więcej z początkiem lat

sześćdziesiątych, zmierzając do sześćdziesiątych, zmierzając do

konfrontowania treści obowiązującego konfrontowania treści obowiązującego

prawa z praktyką jego stosowania w życiu prawa z praktyką jego stosowania w życiu

społeczeństwa.

(11)

Różnice i podobieństwa badań prawnoempirycznych i Różnice i podobieństwa badań prawnoempirycznych i

badań społecznych (zwłaszcza socjologicznych):



W badaniach prawnoempirycznych zarówno wstępne hipotezy, jak i W badaniach prawnoempirycznych zarówno wstępne hipotezy, jak i efekty badania formułowane są z zamysłem lepszego poznania

efekty badania formułowane są z zamysłem lepszego poznania zjawisk prawnych traktowanych jako względnie autonomiczna zjawisk prawnych traktowanych jako względnie autonomiczna

kategoria zjawisk społecznych, o tyle w badaniach socjologicznych na kategoria zjawisk społecznych, o tyle w badaniach socjologicznych na

zjawiska prawne patrzy się jako na jedną z wielu równorzędnych zjawiska prawne patrzy się jako na jedną z wielu równorzędnych niejako kategorii zjawisk społecznych, z reguły na ich przykładzie niejako kategorii zjawisk społecznych, z reguły na ich przykładzie

zmierzając do wykrycia ogólniejszych mechanizmów i prawidłowości zmierzając do wykrycia ogólniejszych mechanizmów i prawidłowości

życia społecznego.



Hipotezy sprawdzane w toku badania prawnoempirycznego wyrastają Hipotezy sprawdzane w toku badania prawnoempirycznego wyrastają z dorobku teoretycznego nauk prawnych, ujęte są w terminologii tych z dorobku teoretycznego nauk prawnych, ujęte są w terminologii tych

nauk i służą ich rozwojowi. Rezultatem badania jest pogłębienie nauk i służą ich rozwojowi. Rezultatem badania jest pogłębienie

wiedzy o prawie, lecz także najczęściej przyczynienie się do wiedzy o prawie, lecz także najczęściej przyczynienie się do

doskonalenia prawa pozytywnego poprzez danie oceny prawa doskonalenia prawa pozytywnego poprzez danie oceny prawa

pozytywnego stosowanego w praktyce społecznej tudzież zgłoszenie pozytywnego stosowanego w praktyce społecznej tudzież zgłoszenie

w związku z tym propozycji modyfikacji tego prawa.



W badaniach prawnoempirycznych wręcz niezbędne wydaje się na W badaniach prawnoempirycznych wręcz niezbędne wydaje się na początku badania wyjaśnienie sobie, jaka jest treść prawa w zakresie, początku badania wyjaśnienie sobie, jaka jest treść prawa w zakresie, który ma być zbadany. Znaczy to, że przed przystąpieniem do badania który ma być zbadany. Znaczy to, że przed przystąpieniem do badania

empirycznego prawnik, stosując cały zespół metod empirycznego prawnik, stosując cały zespół metod

językowologicznych zmierza do ustalenia zawartości przepisów językowologicznych zmierza do ustalenia zawartości przepisów

prawnych, których stosowanie w praktyce ma zbadać.

(12)

Różnice i podobieństwa badań prawnoempirycznych i Różnice i podobieństwa badań prawnoempirycznych i

badań społecznych (zwłaszcza socjologicznych):



Różnica kolejna polega na zakresie, w jakim — przy badaniach Różnica kolejna polega na zakresie, w jakim — przy badaniach empirycznych — socjolog uwzględnia aspekt instytucjonalny empirycznych — socjolog uwzględnia aspekt instytucjonalny

zjawisk społecznych, zaś prawnik kontekst społeczny badanego zjawisk społecznych, zaś prawnik kontekst społeczny badanego

zjawiska prawnego.



W badaniach prawnoempirycznych zdecydowanie większe W badaniach prawnoempirycznych zdecydowanie większe znaczenie, jak dotąd, przypisuje się obserwacji pośredniej, m.

znaczenie, jak dotąd, przypisuje się obserwacji pośredniej, m.

in. za pośrednictwem dokumentów urzędowych i danych in. za pośrednictwem dokumentów urzędowych i danych statystycznych, gdy socjologowie skłonni są preferować statystycznych, gdy socjologowie skłonni są preferować

obserwację bezpośrednią, a w szczególności badania opinii.



Badania prawnoempiryczne rozpoczynają się od analizy Badania prawnoempiryczne rozpoczynają się od analizy obowiązującego stanu prawnego i zmierzają do jego

obowiązującego stanu prawnego i zmierzają do jego

udoskonalenia. Przeważnie kończą się więc wnioskami de lege udoskonalenia. Przeważnie kończą się więc wnioskami de lege

ferenda bądź w przypadku uznania adekwatności ferenda bądź w przypadku uznania adekwatności

obowiązującego prawa prowadzą do sformułowania wniosków obowiązującego prawa prowadzą do sformułowania wniosków

zmierzających do pełniejszej realizacji obowiązujących norm.

Brak uwzględnienia tego momentu osłabia w poważnym Brak uwzględnienia tego momentu osłabia w poważnym

stopniu efektywność dotychczasowych badań socjologicznych

(13)

Odrębność podejścia prawnoempirycznego w stosunku do pozostałych

nauk społecznych (zwłaszcza socjologii):

 identyfikacja oznaczałaby w swej logicznej konsekwencji uznanie podejścia identyfikacja oznaczałaby w swej logicznej konsekwencji uznanie podejścia prawnoempirycznego za domenę badań socjologicznych, zubożając nauki prawnoempirycznego za domenę badań socjologicznych, zubożając nauki prawne o niezwykle cenną perspektywę społeczną, zjawisk pozaprawnych.

prawne o niezwykle cenną perspektywę społeczną, zjawisk pozaprawnych.

 potraktowanie płaszczyzny socjologicznej badań prawnych jako strefy potraktowanie płaszczyzny socjologicznej badań prawnych jako strefy zainteresowań osobnej gałęzi nauki, a mianowicie socjologii prawa, zainteresowań osobnej gałęzi nauki, a mianowicie socjologii prawa,

oznaczałoby poważny krok wstecz w rozwoju metodologii nauk prawnych.

 badania empiryczne bynajmniej nie stanowią instrumentu stosowanego badania empiryczne bynajmniej nie stanowią instrumentu stosowanego tylko w socjologii, wiele innych nauk społecznych — starczy wymienić tylko w socjologii, wiele innych nauk społecznych — starczy wymienić

ekonomię polityczną, prakseologię, nie mówiąc już o naukach prawnych — ekonomię polityczną, prakseologię, nie mówiąc już o naukach prawnych — posługuje się dla osiągnięcia założonych przez siebie celów w węższej lub posługuje się dla osiągnięcia założonych przez siebie celów w węższej lub

szerszej skali także różnymi technikami badań empirycznych.

 odrębność pozwala na zachowanie swoistych wartości wynikających z odrębność pozwala na zachowanie swoistych wartości wynikających z różnego zaplecza teoretycznego badań empirycznych.

różnego zaplecza teoretycznego badań empirycznych.

 odrębność nie może oznaczać odwrócenia się od siebie, lecz powinna odrębność nie może oznaczać odwrócenia się od siebie, lecz powinna zakładać współdziałanie.

zakładać współdziałanie.

 podejście prawnoempiryczne nauki prawa ukazuje zarazem nowe horyzonty podejście prawnoempiryczne nauki prawa ukazuje zarazem nowe horyzonty badawcze dla socjologów.

badawcze dla socjologów.

 prawnik ze współpracy z socjologami odnosi wielką korzyść polegającą na prawnik ze współpracy z socjologami odnosi wielką korzyść polegającą na wykorzystywaniu niewątpliwie przez socjologię bardziej wydoskonalonych wykorzystywaniu niewątpliwie przez socjologię bardziej wydoskonalonych

technik obserwacji, zbierania i analizy zgromadzonych danych.

 przede wszystkim jednak, współpraca interdyscyplinarna wynika z przede wszystkim jednak, współpraca interdyscyplinarna wynika z kompleksowości zjawisk społecznych.

kompleksowości zjawisk społecznych.

(14)



Podejście prawnoempiryczne może być stosowane w obrębie nauk Podejście prawnoempiryczne może być stosowane w obrębie nauk prawnych, bez wychodzenia poza obszar penetracji tych nauk i wcale prawnych, bez wychodzenia poza obszar penetracji tych nauk i wcale nie musi być identyfikowane z badaniami socjologicznymi.

nie musi być identyfikowane z badaniami socjologicznymi.



Podejście prawnoempiryczne nie jest żadnym „kłusownictwem", jak Podejście prawnoempiryczne nie jest żadnym „kłusownictwem", jak się kiedyś wyrażano, prawników na obszarach łowów nauk

się kiedyś wyrażano, prawników na obszarach łowów nauk społecznych, lecz integralną część zestawu instrumentów społecznych, lecz integralną część zestawu instrumentów

badawczych stosowanych przez nauki prawne. Rozwój badań badawczych stosowanych przez nauki prawne. Rozwój badań

prawnoempirycznych może w poważnym stopniu przyczynić się do prawnoempirycznych może w poważnym stopniu przyczynić się do lepszego wywiązywania się nauk prawnych z ich funkcji eksperta.

lepszego wywiązywania się nauk prawnych z ich funkcji eksperta.



Uznanie potrzeby rozwoju badań empirycznych nie może wszak Uznanie potrzeby rozwoju badań empirycznych nie może wszak

prowadzić do absolutyzowania tego podejścia jako rzekomo wyłącznie prowadzić do absolutyzowania tego podejścia jako rzekomo wyłącznie naukowego. Nikt nie może w sposób rozsądny zaprzeczyć znaczeniu naukowego. Nikt nie może w sposób rozsądny zaprzeczyć znaczeniu związków badań empirycznych w naukach prawnych z refleksją

związków badań empirycznych w naukach prawnych z refleksją teoretyczną, ani też domagać się wyłączności dla podejścia

teoretyczną, ani też domagać się wyłączności dla podejścia

empirycznego. Badania empiryczne nie mogą być traktowane jako cel empirycznego. Badania empiryczne nie mogą być traktowane jako cel sam w sobie i sprowadzać się wyłącznie do zebrania i opisu materiału sam w sobie i sprowadzać się wyłącznie do zebrania i opisu materiału faktograficznego. Zmierzają one m. in. do gruntowniejszego poznania faktograficznego. Zmierzają one m. in. do gruntowniejszego poznania praktyki stosowania norm prawnych w życiu społecznym. Muszą

praktyki stosowania norm prawnych w życiu społecznym. Muszą jednak zarówno opierać się o wyniki badań teoretycznych, jak i jednak zarówno opierać się o wyniki badań teoretycznych, jak i badania teoretyczne inspirować i wzbogacać.

badania teoretyczne inspirować i wzbogacać.

(15)

Podsumowanie Podsumowanie



Badania empiryczne obrazujące aspekt funkcjonalny prawa zmierzają do Badania empiryczne obrazujące aspekt funkcjonalny prawa zmierzają do poszerzenia perspektywy poznawczej, wyraźnie wykraczając poza analizę, poszerzenia perspektywy poznawczej, wyraźnie wykraczając poza analizę,

systematykę i wykładnię prawa. Refleksja nad faktycznym stosowaniem, czy systematykę i wykładnię prawa. Refleksja nad faktycznym stosowaniem, czy

też działaniem prawa zwiększa pole badawcze poprzez włączenie w też działaniem prawa zwiększa pole badawcze poprzez włączenie w

spektrum bezpośredniego zainteresowania zjawisk społecznych, przeżyć spektrum bezpośredniego zainteresowania zjawisk społecznych, przeżyć

psychicznych czy też wartości związanych z daną gałęzią prawa.



Podejście empiryczne na gruncie analizy prawa zmusza nas do Podejście empiryczne na gruncie analizy prawa zmusza nas do

wzbogacenia warsztatu badawczego. Zabieg ten nie powinien tworzyć wzbogacenia warsztatu badawczego. Zabieg ten nie powinien tworzyć

nowej, odrębnej aparatury pojęciowej, wręcz przeciwnie chodzi o włączenie nowej, odrębnej aparatury pojęciowej, wręcz przeciwnie chodzi o włączenie

do badań nad prawem metod i technik badawczych wypracowanych i do badań nad prawem metod i technik badawczych wypracowanych i

stosowanych na gruncie innych dyscyplin naukowych.



Współpraca z innymi naukami (zwłaszcza społecznymi i psychologicznymi) i Współpraca z innymi naukami (zwłaszcza społecznymi i psychologicznymi) i nawiązywanie do ich osiągnięć nie oznacza mechanicznego przenoszenia nawiązywanie do ich osiągnięć nie oznacza mechanicznego przenoszenia wszelkich koncepcji z zakresu wskazanych nauk na grunt prawoznawstwa, wszelkich koncepcji z zakresu wskazanych nauk na grunt prawoznawstwa,

ale polega na świadomym wyborze tych konstrukcji, które mogą znaleźć ale polega na świadomym wyborze tych konstrukcji, które mogą znaleźć

szczególnie przydatne zastosowanie do problematyki prawnej.

(16)

Podsumowanie Podsumowanie



Realizując badania empiryczne pamiętać musimy, że z pozoru mogą one Realizując badania empiryczne pamiętać musimy, że z pozoru mogą one razić pewną eklektycznością. Wiąże się to z chęcią połączenia różnych razić pewną eklektycznością. Wiąże się to z chęcią połączenia różnych

elementów, pochodzących z różnych metod badawczych. Automatyzm w elementów, pochodzących z różnych metod badawczych. Automatyzm w

tym przypadku grozi przejęciem podstawowych wad tych metod.



Przystępując do badań empirycznych należy zadbać o wskazanie metody Przystępując do badań empirycznych należy zadbać o wskazanie metody oraz narzędzi zdobywania informacji, prawidłowy wybór próby lub

oraz narzędzi zdobywania informacji, prawidłowy wybór próby lub

przypadku, a nawet techniczny sposób przeprowadzenia badań. W zakresie przypadku, a nawet techniczny sposób przeprowadzenia badań. W zakresie

zebranego materiału empirycznego pamiętać zaś należy o zebranego materiału empirycznego pamiętać zaś należy o

niebezpieczeństwach dotyczących wiarygodności i praktycznej przydatności niebezpieczeństwach dotyczących wiarygodności i praktycznej przydatności

uzyskanych rezultatów.



Chodzi tu o stosunek między wynikami a ustaleniami teoretycznymi. Chodzi tu o stosunek między wynikami a ustaleniami teoretycznymi.

Wskazana relacja zmusza nas do ostrożnego uogólniania uzyskanych Wskazana relacja zmusza nas do ostrożnego uogólniania uzyskanych

wyników. Co więcej wszelkie syntezy winny być przekonywująco wyników. Co więcej wszelkie syntezy winny być przekonywująco

uzasadnione zgromadzonym materiałem faktycznym.



Innym, zdecydowanie częstszym, grzechem badań empirycznych jest Innym, zdecydowanie częstszym, grzechem badań empirycznych jest nadmierna przewaga bogactwa zebranych danych nad ich jakościowym nadmierna przewaga bogactwa zebranych danych nad ich jakościowym

przetworzeniem i merytoryczną analizą.

(17)

Podsumowanie Podsumowanie



Zachwianie proporcji, tzw. hiperfaktografia stwarza nieodparte Zachwianie proporcji, tzw. hiperfaktografia stwarza nieodparte wrażenie, że powstające w wyniku badań prace raczej opisują wrażenie, że powstające w wyniku badań prace raczej opisują

daną rzeczywistość, uciekając w istocie od jej wyjaśnienia.



Podniesione wyżej problemy traktować należy jako Podniesione wyżej problemy traktować należy jako

podstawowe wyzwania w zakresie konceptualizacji badań podstawowe wyzwania w zakresie konceptualizacji badań

empirycznych w prawoznawstwie. Uwagi te w sposób stały empirycznych w prawoznawstwie. Uwagi te w sposób stały

muszą wyznaczać przestrzeń dla wszystkich etapów i muszą wyznaczać przestrzeń dla wszystkich etapów i szczegółowych przedsięwzięć zrealizowanych badań szczegółowych przedsięwzięć zrealizowanych badań

empirycznych. Można powiedzieć, że przedstawiony "reżim empirycznych. Można powiedzieć, że przedstawiony "reżim

metodologiczny" jest bezpośrednią wskazówką kolejnych metodologiczny" jest bezpośrednią wskazówką kolejnych

działań każdego uczciwego i dobrze przygotowanego Badacza.

Założenia te to jednocześnie pryzmat procesu gromadzenia, Założenia te to jednocześnie pryzmat procesu gromadzenia,

opracowywania, a zwłaszcza analizy zebranego materiału opracowywania, a zwłaszcza analizy zebranego materiału

empirycznego.

(18)

Co warto przeczytać ? Co warto przeczytać ?

Klasyka:

 T.Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, PWN, Łódź 1957, Tegoż, O pojęciu metody T.Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, PWN, Łódź 1957, Tegoż, O pojęciu metody (1957), (w:) Dzieła wszystkie, t. 2, Ossolineum, Wrocław 1993;

(1957), (w:) Dzieła wszystkie, t. 2, Ossolineum, Wrocław 1993;

 A.Sułek, Ogród metodologii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, A.Sułek, Ogród metodologii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2002;

Warszawa 2002;

 S.Nowak, Metody badań społecznych, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010;S.Nowak, Metody badań społecznych, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010;

 K.Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa, Warszawa 1962;K.Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa, Warszawa 1962;

 A.Podgórecki, Socjologia prawa, Warszawa 1962;A.Podgórecki, Socjologia prawa, Warszawa 1962;

Zamieszanie w głowie oraz postmodernistyczne ujęcie:

 P. Feyerabend, Against Method, 3rd ed. 1993 (ostatni reprint w 2009); polskie P. Feyerabend, Against Method, 3rd ed. 1993 (ostatni reprint w 2009); polskie tłumaczenie: Przeciw metodzie, Wyd. Siedmiogród 2001;

tłumaczenie: Przeciw metodzie, Wyd. Siedmiogród 2001;

 R. Rorty, Obiektywność, relatywizm i prawda, Wyd Aletheia 1999; oraz Tegoż, R. Rorty, Obiektywność, relatywizm i prawda, Wyd Aletheia 1999; oraz Tegoż, Przygodność, ironia i solidarność, Wyd. W.A.B 2009;

Przygodność, ironia i solidarność, Wyd. W.A.B 2009;

 T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Wyd Aletheia 2009, Tegoż, Dwa bieguny. T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Wyd Aletheia 2009, Tegoż, Dwa bieguny.

Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, tł. i posłowiem opatrzył Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, tł. i posłowiem opatrzył Stefan Amsterdamski

Stefan Amsterdamski, Warszawa 1985, , Warszawa 1985, PIWPIW;;

 M. Fucoult, Słowa i rzeczy, Wyd. słowo/obraz terytoria 2005;M. Fucoult, Słowa i rzeczy, Wyd. słowo/obraz terytoria 2005;

 J. Derrida, De la grammatologie (O gramatologii, przeł. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo J. Derrida, De la grammatologie (O gramatologii, przeł. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999), Tegoż, Marges de la philosophie (Marginesy filozofii, przeł. Adam KR, Warszawa 1999), Tegoż, Marges de la philosophie (Marginesy filozofii, przeł. Adam Dziadek, Janusz Margański, Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002);

Dziadek, Janusz Margański, Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002);

(19)