MATERIAŁY SZKOLENIOWE
Justyna
ś
yli
ń
ska
Przesłanki konfrontacji
Streszczenie
Podstawę prawną przeprowadzenia konfrontacji stanowi przepis art. 172 k.p.k., w myśl którego osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane, w celu wyjaśnienia sprzeczności. Zdaniem Autorki, konfrontacja z racji tego,
Ŝe naleŜy do najtrudniejszych czynności procesowych, powinna być realizo-wana, gdy występujące sprzeczności nie mogą być usunięte w inny sposób, np. w drodze ponownego przesłuchania osób, w oświadczeniach których wystąpiły sprzeczności, a realizacja konfrontacji moŜe przyczynić się do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego.
I
Istotę konfrontacji stanowi jednoczesne przesłuchanie dwóch osób na tę
samą okoliczność w celu wyjaśnienia sprzeczności zachodzących w ich wcześniej złoŜonych zeznaniach bądź innych wypowiedziach, a uzupełniają -cym jej celem moŜe być dąŜenie do rozstrzygnięcia wiarygodności konfron-towanych źródeł dowodowych1.
1
Podstawą prawną konfrontacji jest art. 172 k.p.k.2, który stanowi, Ŝe oso-by przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia
sprzeczno-ści. Unormowanie to statuuje ogólne przesłanki konfrontacji. Pierwsze z wymagań dotyczy zakresu podmiotowego tej czynności, czyli osób prze-słuchiwanych w postępowaniu. Zgodnie z drugim wymaganiem konfrontacja moŜe być wykorzystana wówczas, gdy w oświadczeniach dowodowych osób przesłuchiwanych występują sprzeczności. W konsekwencji przedmiotem przesłuchania konfrontacyjnego są nie wszystkie okoliczności sprawy intere-sujące organ procesowy, ale sprzeczności w oświadczeniach dowodowych, które odnoszą się do faktów mających istotne znaczenie w sprawie karnej. Konfrontacja stanowi zatem przesłuchanie realizowane w określonym celu – wyjaśnienia owych sprzeczności3. Nadto, cechuje ją wtórność, polegająca na tym, Ŝe stanowi ona kolejne przesłuchanie osób, które są konfrontowane. Sprzeczności bowiem muszą wynikać z zeznań, wyjaśnień albo opinii, które juŜ zostały złoŜone w danej sprawie.
Warunkiem konfrontacji jest teŜ ustalenie, Ŝe sprzeczności nie moŜna wy-jaśnić innymi środkami lub metodami. Przeprowadzenie konfrontacji bowiem jest uzaleŜnione od oceny organu procesowego, który nie ma obowiązku stosowania tej metody przesłuchania w kaŜdym wypadku wystąpienia sprzeczności w oświadczeniach dowodowych. Konfrontacja naleŜy do bar-dzo trudnych czynności procesowych, i dlatego powinna być realizowana wówczas, gdy występujące sprzeczności nie mogą być usunięte w inny spo-sób, np. przez ponowne przesłuchanie ospo-sób, w których oświadczeniach wy-stąpiły sprzeczności, a przeprowadzenie konfrontacji moŜe przyczynić się do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego.
podczas jednej czynności – konfrontacji. Owa jednoczesność przesłuchania nie jest oczywi-ście jednoznaczna z równoczesnością wypowiedzi osób konfrontowanych – wypowiadają się one kolejno, zgodnie ze wskazaniami organu procesowego. Druga z zasad – jedność miej-sca – oznacza konieczność przebywania osób konfrontowanych w jednym pomieszczeniu. Jedność przedmiotu przesłuchania wynika z celu przesłuchania konfrontacyjnego, którym jest wyjaśnienie sprzeczności. Konfrontowani bowiem są przesłuchiwani odnośnie do tych części złoŜonych uprzednio przez siebie oświadczeń dowodowych, które wzajemnie się ne-gują. W konsekwencji więc wypowiadają się co do tych samych okoliczności. Realizacja ostatniego z warunków – jedności dokumentacji z przebiegu konfrontacji sprowadza się do spisania wypowiedzi osób konfrontowanych w jednym protokole, który powinien zostać przez nie podpisany – T. H a n a u s e k, Kryminalistyczna taktyka w zakresie szczególnych form przesłuchania świadka, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1970, nr 4, s. 501.
2 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.
3
II
W praktyce karnoprocesowej najczęściej dochodzi do konfrontacji ś wiad-ków między sobą i podejrzanych (oskarŜonych) między sobą. MoŜliwe jest takŜe konfrontowanie świadka z podejrzanym (oskarŜonym), ale takie sta-wienie do oczu wymaga przemyślenia zasadności tej czynności. Nie moŜna bowiem wykluczyć, Ŝe obecność podejrzanego (oskarŜonego) w trakcie składania zeznania przez świadka moŜe negatywnie wpływać na jego psy-chikę, zwłaszcza w przypadku przesłuchania podejrzanego (oskarŜonego) w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, a w konsekwencji konfrontacja moŜe stwarzać warunki wyłączające swobo-dę wypowiedzi świadka. Zresztą, jak stanowi § 112 pkt 3 zarządzenia nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez słuŜby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców4, w przypadkach przestępstw szczególnie dolegliwych dla pokrzywdzonego konfrontacja pokrzywdzonego z podejrzanym powinna być ograniczona do sytuacji wyjątkowych.
Istnieje moŜliwość konfrontowania świadka koronnego. Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 21 kwietnia 2005 r., na gruncie przepisów ustawy karnoprocesowej oraz ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym5 brak jest jakichkolwiek podstaw do formułowania po-glądu o niedopuszczalności dodatkowych czynności natury dowodowej (przesłuchań, konfrontacji, okazań) w postępowaniu przygotowawczym z udziałem osoby, której sąd nadał status świadka koronnego w tym lub w innym postępowaniu6.
Konfrontować moŜna takŜe osoby mające specjalistyczną wiedzę, do-puszczone do udziału w sprawie w celu wydania opinii – biegłych7. W tym
4
Dz. Urz. KGP 2005, nr 1, poz. 1. 5
Tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 36, poz. 232 ze zm. 6
Zob. wyrok SA w Lublinie z dnia 21 kwietnia 2005 r., sygn. II AKa 82/05, OSA 2005, nr 11, poz. 80.
7
wypadku do zastosowania konfrontacji dochodzi w sytuacji, gdy ocenie pod-dano dwie (lub więcej) opinie, z których kaŜda analizowana oddzielnie ma, według oceny organu procesowego, przymiot jasności, zupełności i jest lo-giczna, a mimo to zachodzi rozbieŜność między istotnymi elementami po-równywanych opinii. Organowi w tej sytuacji trudno jest sprecyzować istotę
sprzeczności8. Teoretycznie moŜliwa jest takŜe konfrontacja biegłego ze
świadkiem albo z podejrzanym. Podkreślić jednak naleŜy bezcelowość za-rządzenia tych dwóch typów konfrontacji, gdyŜ przedmiot przesłuchania bie-głego jest tak dalece odmienny od przedmiotu przesłuchania świadka bądź
podejrzanego, Ŝe niemoŜliwe jest wyjaśnienie za jej pośrednictwem jakich-kolwiek sprzeczności.
Kontrowersyjna moŜe się wydawać dopuszczalność stosowania konfron-tacji w odniesieniu do specjalistów, kuratorów oraz tłumaczy. Literatura przedmiotu w tym zakresie nie wypracowała jednolitego stanowiska. Z reguły wyliczenie osobowych źródeł dowodu, które mogą być konfrontowane, ogra-nicza się do świadków, podejrzanych oraz biegłych, a wyjątkowo tylko wspomina się o moŜliwości konfrontowania innych podmiotów. W rezultacie moŜliwość przeprowadzenia konfrontacji specjalistów aprobują: J. Gurgul9, R. A. Stefański10, A. KryŜe, P. Niedzielak, K. Petryna, T. E. Wirzman11 oraz L. K. Paprzycki12. Za konfrontacją kuratorów opowiadają się: K. T. Boratyń -ska, A. Górski, A. Sakowicz, A. WaŜny13, P. Hofmański, E. Sadzik i K. Zgry-zek14. Konfrontację tłumaczy dopuszcza natomiast L. K. Paprzycki15.
Nawiązując do powyŜszej kwestii, naleŜy stwierdzić, Ŝe przepisy ustawy karnoprocesowej przewidują przesłuchanie kuratora, a art. 143 § 1 pkt 2 k.p.k. stanowi o obligatoryjnym sporządzeniu protokołu z jego przesłuchania. Specjalista natomiast co do zasady wykonuje czynności techniczne o cha-rakterze pomocniczym16. Na podstawie art. 206 § 2 k.p.k. moŜe być jednak,
8
J. śy l ińs ka, Współpraca organu procesowego z biegłym a trafność opinii, Warszawa 2008, s. 197–198.
9
J. G u r g u l, Niektóre zagadnienia konfrontacji w świetle orzecznictwa sądowego i kryminali-styki, Prok. i Pr. 2009, nr 6, s. 131.
10
R. A. S t e f ańs k i, (w:) Z. G o s t yńs k i (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2003, s. 761.
11 A. K r yŜe, P. N i e d z i e l a k, P e t r y n a K., T. E. W i r z m a n, Kodeks postępowania karne-go. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2001, s. 309.
12
L. K. P a p r z y c k i, (w:) J. G r a j e w s ki, L. K. P a p r z y c k i, M. P ł a c h t a, Kodeks postę -powania karnego. Komentarz, t. 1, Kraków 2003, s. 423.
13
K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks…, op. cit., s. 380. 14 P. H o f m a
ńs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, op. cit., s. 776.
15 L. K. P a p r z y c k i, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, M. P ł a c h t a, ibidem. 16
w razie potrzeby, przesłuchany w charakterze świadka. Wówczas moŜe być
konfrontowany jako samodzielne źródło dowodowe. W odniesieniu do tłuma-czy podkreślić naleŜy, Ŝe pełnią oni w procesie funkcję pomocnika organów procesowych i nie moŜna ich uznać za samodzielne źródło dowodu. Od-mienna natomiast będzie sytuacja, gdy tłumacz zostanie dopuszczony do udziału w sprawie w charakterze biegłego, wówczas moŜe zostać przesłu-chany.
Przepis art. 172 k.p.k. wyklucza natomiast moŜliwość przeprowadzenia konfrontacji z udziałem świadka incognito, co do którego okoliczności umoŜ -liwiające ujawnienie jego toŜsamości zostały utajnione na podstawie art. 184 k.p.k. Co więcej, konfrontacja w przypadku tego źródła dowodowego jest niedopuszczalna zarówno, gdy dotyczy dwóch świadków składających ze-znania incognito, jak i wówczas, gdy przynajmniej jedna z osób, której wy-powiedzi naleŜałoby skonfrontować z innymi, korzysta z ochrony przewi-dzianej w art. 184 k.p.k.17. Rozwiązanie to jest jak najbardziej zasadne, po-niewaŜ udział w konfrontacji świadka incognito – jak trafnie podkreśla P. Wi-liński – musiałby doprowadzić, jeŜeli nie do jego pełnej dekonspiracji, to z całą pewnością do skutków bardzo zbliŜonych i tym samym do pozbawie-nia ochrony jej dóbr18. Zresztą świadka incognito zawsze moŜna ponownie przesłuchać, w razie wystąpienia rozbieŜności pomiędzy jego zeznaniami a zeznaniami bądź wyjaśnieniami innych osobowych źródeł dowodowych.
III
Zasadniczym celem konfrontacji jest wyjaśnienie istotnych sprzeczności tkwiących w oświadczeniach procesowych osób przesłuchiwanych, dotyczą -cych tej samej okoliczności19.
W doktrynie wskazuje się ponadto na cele dodatkowe konfrontacji. T. Tomaszewski podkreśla20, Ŝe moŜe nim być dąŜenie do rozstrzygnięcia
J. J e r z e w s k a, Biegły a specjalista, (w:) Problemy Współczesnej Kryminalistyki, pod red. E. G r u z y i T. T o m a s z e w s k i e g o, t. 3, Warszawa 2000, s. 135.
17
Zob. P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, op. cit., s. 778; P. H o f m ań -s k i, S. Z a b ł o c k i, Elementy metodyki pracy -sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2011, s. 202.
18
P. W i l ińs k i, Świadek incognito w polskim procesie karnym, Kantor Wydawniczy Zakamy-cze, Kraków 2003, s. 125.
19
Tak cel podstawowy konfrontacji ujmują np.: E. G r u z a, Ocena wiarygodności zeznań świadków w procesie karnym. Problematyka kryminalistyczna, Kraków 2003, s. 303; A. G a b e r l e, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010, s. 166; T. H a n a u s e k, Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 1998, s. 243; R. K m i e c i k, E. S k ręt o w i c z, Proces karny. Część ogólna, Warszawa 2006, s. 369.
20
wiarygodności konfrontowanych źródeł dowodowych. Ten cel konfrontacji akcentuje takŜe J. Kwieciński, który wprost stwierdza, iŜ czynność ta ma na celu swoistą weryfikację i rozstrzygnięcie problemu wiarygodności któregoś
ze źródeł dowodowych, w przypadku wyłonienia się między nimi
sprzeczno-ści. Tak sformułowany cel, według J. Kwiecińskiego, moŜe zostać osiągnięty bez zmiany stanowiska reprezentowanego przez jednego z uczestników czynności21.
W swoich rozwaŜaniach dotyczących celu konfrontacji świadków E. Gru-za formułuje takŜe twierdzenie, Ŝe konfrontację moŜna wykorzystać do wy-kazania nieszczerości lub niedokładności wypowiedzi i uzyskania ich spro-stowania. Sprzeczności w zeznaniach świadków, jak trafnie podkreśla autor-ka, mogą wynikać nie tylko z błędów popełnionych na etapie formułowania zeznań, ale takŜe mogą być efektem zeznań nieszczerych. Wyniki konfron-tacji mogą zatem mieć wpływ na ocenę osobowego materiału dowodowego, jakości i wiarygodności składanych relacji22.
Natomiast T. Hanausek wymienia jako cel dodatkowy konfrontacji, szczególnie takiej, w której przynajmniej jedna z osób jest podejrzana, moŜ -liwość uzyskania efektu psychologicznego. Polega on na tym, Ŝe przebieg konfrontacji moŜe wywrzeć tak silne wraŜenie na podejrzanym, iŜ zmienia on swą dotychczasową postawę i odrzuca stosowaną dotychczas taktykę prze-czenia oczywistym faktom23. Ów aspekt psychologiczny, a zarazem wyko-rzystanie wzajemnego oddziaływania osób konfrontowanych, podkreśla uŜ y-wane niekiedy w odniesieniu do konfrontacji określenie „stawienie sobie do oczu”. Na przykład M. Kulicki zaznacza, iŜ istota „stawienia sobie do oczu” sprowadza się nie do sugestywnego uzupełnienia luk w zeznaniu czy usztywnieniu relacji chwiejnej, lecz do wykorzystania psychologicznego wpływu, jaki wywrzeć moŜe na jedną z konfrontowanych stron wypowiedze-nie „w oczy”, w obecności przesłuchującego, relacji być moŜe szczerej i prawdziwej24.
Szeroko cele konfrontacji określa I. Wojciechowska, wymieniając wśród nich:
− wyjaśnienie sprzeczności w zeznaniach lub wyjaśnieniach osób przesłu-chiwanych,
− wskazanie fałszywych zeznań lub wyjaśnień,
− przekonanie podejrzanego o konieczności mówienia prawdy (np. przez obalenie jego alibi),
21
J. K w i e c ińs k i, Konfrontacja – czynność pozorna czy dowodowo skuteczna, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1997, nr 2, s. 46.
22 E. G r u z a, Ocena wiarygodności..., op. cit., s. 304. 23
T. H a n a u s e k, Kryminalistyczna taktyka…, op. cit., s. 504. 24
− upewnienie się co do właściwego kierunku postępowania obranego w dochodzeniu25.
PowyŜej przedstawione rozwaŜania warunkują określone pytania. Co na-leŜy rozumieć przez „sprzeczność” oraz „wyjaśnienie sprzeczności”? Jakiego charakteru sprzeczności stanowią podstawę realizacji konfrontacji? Kolejne pytania dotyczą tego, czy organ procesowy powinien dąŜyć do wyelimino-wania wszystkich sprzeczności w zeznaniach bądź innych wypowiedziach osób przesłuchiwanych. Czy konfrontacja ma zweryfikować wiarygodność źródeł dowodowych, w sytuacji wyłonienia się pomiędzy nimi sprzeczności?
Według Słownika języka polskiego, pojęcie „sprzeczność” jest definiowa-ne jako stosudefiniowa-nek zachodzący między zjawiskami, myślami, poglądami, inte-resami sprzecznymi względem siebie, przeciwstawnymi. Sprzeczność to takŜe stosunek między dwoma zdaniami, z których jedno stanowi negację
drugiego. W odniesieniu do konfrontacji przez pojęcie „sprzeczność” naleŜy rozumieć róŜnicę między oświadczeniami dowodowymi, która polega na wzajemnym negowaniu ich treści26.
Wyjaśnienie sprzeczności w ramach konfrontacji, jak trafnie podnosi się
w literaturze, naleŜy rozumieć szeroko, jako cel, którego określenie zawiera w sobie: sprecyzowanie punktów sprzecznych, a zarazem uściślenie, na czym polegają sprzeczności między informacjami pochodzącymi od osób konfrontowanych, oraz ustalenie przyczyn powstania tych sprzeczności27.
Nie kaŜda sprzeczność wymaga wyjaśnienia podczas konfrontacji. Za pomocą metody konfrontacyjnej wyjaśnia się tylko te sprzeczności, które dotyczą faktów mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, np. sprzeczności dotyczące znamion przestępstwa, dowodów winy. Niecelowe jest korzystanie z analizowanej instytucji w odniesieniu do sprzeczności nie-istotnych dla sprawy28. Przy czym naleŜy zauwaŜyć, Ŝe sprzeczności doty-czące tej samej okoliczności raz mogą być istotne, a innym razem nieistotne, np. rozbieŜności dotyczące warunków atmosferycznych. Tego rodzaju sprzeczności będą miały znaczenie w przypadku oceny znamion przestę p-stwa wypadku drogowego, nieistotne zaś będą w przypadku przestępstwa kradzieŜy29.
Konfrontacja jest takŜe niecelowa, gdy oświadczenia dowodowe róŜnią
się tym, Ŝe jedno jest stanowcze, a drugie chwiejne, jedno wyczerpujące, a drugie zawiera luki itp. W takich wypadkach nie moŜna mówić o
25
I. W o j c i e c h o w s k a, Postępowanie przygotowawcze, Piła 2000, s. 285. 26
K. J u s z k a, Jakość czynności kryminalistycznych, Lublin 2007, s. 162. 27 T. H a n a u s e k, Zarys taktyki kryminalistycznej, Warszawa 1994, s. 504.
28 Zob. K. J u s z k a, E. śy w u c k a - K o z ł o w s k a, Konfrontacja w opinii funkcjonariuszy poli-cji, (w:) T. W i d ł a (red.), Obszary badawcze współczesnej kryminalistyki, Katowice 2011, s. 57.
29
ności w relacjach, a konfrontacja byłaby po prostu środkiem wywarcia suge-stii lub okazją do uzgodnienia relacji przez osoby, które łączy chęć matac-twa30.
Podkreślić naleŜy, Ŝe art. 172 k.p.k. nie nakłada na organy procesowe obowiązku przeprowadzenia konfrontacji w kaŜdej sytuacji wystąpienia sprzeczności w oświadczeniach dowodowych. Statuuje jedynie podstawę
prawną konfrontacji pomiędzy osobami przesłuchiwanymi, a takŜe określa sytuację, w której jest ona niedopuszczalna. W konsekwencji, jak trafnie podkreślił Sąd NajwyŜszy w postanowieniu z dnia 29 maja 2008 r., konfron-tacja jest czynnością fakultatywną, uzaleŜnioną od oceny organu proceso-wego, który nie ma obowiązku jej przeprowadzenia w kaŜdym wypadku sprzeczności w oświadczeniach dowodowych. Powinien to zrobić wówczas, gdy moŜe się to przyczynić do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego31. Tak więc obowiązek realizacji konfrontacji moŜe pojawić się na tle konkretnej sytuacji procesowej, kiedy konfrontacja moŜe przynieść pomocne rezultaty w dokonywaniu ustaleń zgodnych z rzeczywistością32.
Prezentowany pogląd jest jak najbardziej zasadny. Niewątpliwie nie
nale-Ŝy traktować konfrontacji jako obowiązku organu procesowego, realizowa-nego zawsze, gdy ujawnią się rozbieŜności w zeznaniach czy innych wypo-wiedziach osób przesłuchiwanych. Jak wspomniano, ta jedna z trudniejszych czynności procesowych33 powinna być realizowana wówczas, gdy jej prze-prowadzenie jest niezbędne dla dokonania ustaleń zgodnych z
rzeczywisto-ścią.
Konfrontacji nie naleŜy traktować jako swoistego panaceum na usuwanie wszelkich sprzeczności zawartych w zeznaniach czy innych wypowiedziach. Zresztą często jej przeprowadzenie nie zapewnia osiągnięcia tego podsta-wowego celu. JednakŜe nawet takie stanowcze obstawanie przez konfron-towane podmioty przy swoim zdaniu bądź zaprezentowanej wersji zdarzenia warunkuje określone korzyści związane z realizacją analizowanej czynności.
30
M. K u l i c k i, Kryminalistyka…, op. cit., s. 155. 31
Postanowienie SN z dnia 29 maja 2008 r., sygn. V KK 99/08, Prok. i Pr. 2008, dodatek „Orzecznictwo”, nr 12, poz. 19; zob. takŜe: wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2004 r., sygn. III KK 198/03, LEX nr 109498; postanowienie SN z dnia 27 lutego 2001 r., sygn. III KKN 484/99, Prok. i Pr. 2001, dodatek „Orzecznictwo”, nr 9, poz. 5; postanowienie SN z dnia 10 grudnia 2008 r., sygn. II KK 242/08, LEX nr 609026; wyrok SA w Krakowie z dnia 16 stycznia 2002 r., sygn. II AKa 143/01, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2002, nr 2, poz. 38; wyrok SA w Katowi-cach z dnia 25 listopada 1998 r., sygn. II AKz 331/98, OSA 1999, nr 2, poz. 12.
32
A. G a b e r l e, Dowody…, op. cit., s. 166. 33
Ułatwia bowiem organowi procesowemu rozstrzygnięcie problemu wiary-godności konfrontowanych źródeł dowodowych, co jest przecieŜ moŜliwe bez zmiany stanowiska zajmowanego przez jednego z konfrontowanych. Zachowanie się przesłuchiwanych podczas konfrontacji, zwłaszcza argu-mentacja towarzysząca ich wypowiedziom, sposób wysławiania się, mimika, emocjonalność wypowiedzi, stanowią istotne elementy ocenne, które popar-te ustaleniami wynikającymi z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie mogą stanowić lepszą podstawę do uwiarygodnienia danego źródła dowodowego niŜ puste przyznanie racji konfrontowanemu przeciwnikowi34.
W tym miejscu warto przytoczyć pogląd J. Gurgula, który wprost stwier-dza, iŜ zbytni upór organu procesowego w dąŜeniu do eliminowania sprzeczności jest błędną koncepcją procesową i taktyczną konfrontacji, gdyŜ
rzadko dochodzi do eliminowania tych sprzeczności, a przesłuchiwani z re-guły podtrzymują uprzednie stanowiska35.
W podobnym tonie wypowiada się J. Kwieciński, podkreślając, iŜ wystę -pujące w praktyce organów ścigania, jak teŜ sądów, dąŜenie do uzyskiwania pełnej zgodności zeznań, wyjaśnień lub opinii biegłych – które zdają się za-pominać o fakcie, iŜ pełna zgodność okoliczności wynikających z zebranego materiału dowodowego nie zawsze świadczy o ich prawdziwości obiektywnej – rodzi dąŜności do usuwania wszelkich powstałych rozbieŜności w nastę p-stwie zarządzonej konfrontacji. Jest to jedna z podstawowych przyczyn ma-łej efektywności tej czynności procesowej36.
IV
Konfrontacja jest nie tylko czynnością trudną do realizacji pod względem taktyczno-organizacyjnym, ale takŜe moŜe niekiedy wiązać się z pewnym ryzykiem. W konsekwencji podjęcie decyzji o jej przeprowadzeniu powinno być dokładnie przemyślane, a sama czynność starannie zaplanowana.
Bardzo istotny jest wybór odpowiedniego momentu przeprowadzenia konfrontacji. Trzeba mieć na względzie, iŜ stanowi ona źródło informacji, któ-re w wypadku przedwczesnego ujawnienia mogą być wykorzystane w spo-sób sprzeczny z celami postępowania. Uwaga ta dotyczy nie tylko podejrza-nego, który po zapoznaniu się podczas konfrontacji z dociąŜającą go relacją
innego podejrzanego albo świadka moŜe zmienić odpowiednio linię obrony lub nawet wpływać bezprawnie na inne osoby, lecz takŜe zeznającego fał-szywie świadka, który dzięki ujawnieniu określonych informacji ma moŜ li-wość starannego przygotowania wersji nieprawdziwych zeznań. Trzeba się
34
J. K w i e c ińs k i, Konfrontacja…, op. cit., s. 2. 35
J. G u r g u l, Konfrontacja, Gazeta Sądowa i Penitencjarna 1972, nr 24. 36
takŜe liczyć z moŜliwością odwołania przez świadka zeznań w czasie kon-frontacji oraz przyjęcia tezy korzystniejszej dla podejrzanych.
Niebezpieczeństwo związane z realizacją konfrontacji wynika równieŜ
z moŜliwości porozumienia się i uzgodnienia stanowisk stron konfrontacji ze szkodą dla prawdy. Ryzyko takich skutków pojawia się najczęściej, gdy po-dejrzani przed czynem wspólnie popełnionym nie uzgodnili linii obrony i obecnie zabiegają o umoŜliwienie im kontaktu pod pozorem czynności pro-cesowej37. Nie moŜna takŜe wykluczyć sytuacji, Ŝe udział w konfrontacji sta-nie się dla podejrzanego okazją przekazania zawoalowanej groźby bądź in-formacji osobom, z którymi jest konfrontowany, lub za ich pośrednictwem innym osobom.
Oprócz uwzględnienia wskazanych załoŜeń konieczne jest wzięcie pod uwagę przesłanek o charakterze podmiotowym, których źródłem są cechy osobowości osób konfrontowanych. W literaturze przedmiotu zwraca się
uwagę na moŜliwość wystąpienia niekorzystnych efektów psychologicznych wynikających z określonych cech czy właściwości osób konfrontowanych, np. podczas konfrontowania osoby dorosłej z małoletnim, co jest związane z niebezpieczeństwem świadomego lub nieświadomego wywierania suge-stii38. W rezultacie formułuje się postulat niedopuszczania do konfrontacji w takim układzie podmiotowym i zaleca się, by konfrontować dzieci wyłą cz-nie w tym samym lub w zbliŜonym wieku oraz na podobnym czy tym samym poziomie rozwoju fizycznego i psychicznego39.
Przesłanki podmiotowe związane z określonymi cechami czy właś
ciwo-ściami konfrontowanych moŜna niejako traktować jako prognozę co do spo-sobów zachowania się osób konfrontowanych. W stosunku do osoby mó-wiącej prawdę pomyślna prognoza oznacza uzasadnione na podstawie ana-lizy danych osobopoznawczych przekonanie, Ŝe w toku konfrontacji powtó-rzy ona w sposób zdecydowany swoje wcześniejsze wyjaśnienie lub zezna-nie. Natomiast względem osoby, która składa kłamliwe wyjaśnienia, progno-za ta oznacprogno-za przekonanie, Ŝe pod wpływem konfrontacji sprostuje ona swo-je wyjaśnienia i powie prawdę. Prognoza, Ŝe osoby konfrontowane zachowa-ją się w sposób poŜądany z punktu widzenia prawdy, nie oznacza jeszcze pewności40.
V
37 Zob. szerzej J. W ó j c i k i e w i c z, Konfrontacja jako metoda przesłuchania, Prok. i Pr. 2003, nr 3.
38
Zob. W. M a j c h r o w i c z, R. H a m p e l s k i, Szczególne formy…, op. cit., s. 41. 39
Zob. M. K o r n a k, Małoletni jako świadek w procesie karnym, Warszawa 2009, s. 268. 40
Konfrontować moŜna kaŜdą osobę będącąźródłem dowodu, a więc takŜe osoby mające specjalistyczną wiedzę, dopuszczone do udziału w sprawie w celu wydania opinii – biegłych41. Taktyka konfrontacji biegłych – mimo wie-lu podobieństw do konfrontacji innych uczestników postępowania – róŜni się
od niej wieloma elementami. Zasadnicze odmienności wynikają z charakteru procesowego tych podmiotów i celu ich powołania do udziału w sprawie. Uwaga ta dotyczy takŜe wymagań, które muszą być spełnione, by moŜna było przeprowadzić konfrontację biegłych.
Konfrontacja biegłych jest przeprowadzana, gdy w złoŜonych przez nich opiniach zachodzą sprzeczności, które mogą mieć wpływ na treść rozstrzy-gnięcia sprawy i muszą być wyjaśnione zgodnie z wiedzą specjalną. Pod-kreślić naleŜy, Ŝe podstawą decyzji o przeprowadzeniu konfrontacji biegłych moŜe być sprzeczność zachodząca pomiędzy opiniami złoŜonymi zarówno w formie ustnej, jak i w formie pisemnej.
RóŜnice w stanowiskach biegłych mogą wynikać z wielu przyczyn, m.in.:
− róŜnego materiału badawczego (co do ilości i jakości),
− stosowania odmiennych metod badawczych,
− korzystania z innych przyrządów badawczych,
− przeprowadzania badań w odmiennych warunkach,
− reprezentowania róŜnych szkół naukowych,
− zakresu przeprowadzanych badań,
− przeprowadzania badań w róŜnym okresie od momentu zaistnienia zda-rzenia,
− zakresu przeprowadzanych konsultacji (w wypadku opinii medycznych),
− zakresu dostępu do dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia badań
w ramach ekspertyzy,
− odmiennej interpretacji uzyskanych wyników,
− róŜnic w stosowanej przez biegłych terminologii,
− kwalifikacji biegłych42.
Celem konfrontacji biegłych jest wyjaśnienie sprzeczności, których nie da się usunąć wyłącznie w wyniku analizy treści opinii. Niewątpliwie, gdy organ
41
Zob. K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks…, op. cit., s. 380; P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Ko-mentarz, pod red. P. H o f m ańs k i e g o, Warszawa 2011, s. 931; W. M a j c h r o w i c z, R. H a m p e l s k i, Szczególne formy…, op. cit., s. 40; T. T o m a s z e w s k i, Dowód z opinii..., op. cit., s. 94; J. W i d a c k i, Kryminalistyka…, op. cit., s. 100; J. Z y g a r s k i, Konfrontacja…, op. cit., s. 150; T. W i d ł a, Konfrontowanie biegłych, Problemy Kryminalistyki 1981, nr 150, s. 186.
dysponuje dwiema (kilkoma) opiniami róŜniącymi się wnioskami końcowymi, sprzecznymi co do meritum, znajduje się w trudnej sytuacji ocennej,
zwa-Ŝywszy, Ŝe obie sprzeczne względem siebie opinie nie mogą być poprawne. Jednocześnie, nie sposób wykluczyć, Ŝe sprzeczności tkwiące w opiniach nie są rzeczywiste, lecz pozorne. Niejednokrotnie odmienność ujęcia, róŜ ni-ca w sformułowaniach, nasuwa na pierwszy rzut oka zarzut sprzeczności. Wczytanie się w dalsze wywody czy teŜ przemyślenie końcowych wniosków usuwa początkowe wątpliwości.
W odniesieniu do sprzeczności zachodzących między opiniami znajduje zastosowanie art. 201 k.p.k., dotyczący konwalidacji wad opinii. Konwalida-cja sprzeczności jednak nie w kaŜdym wypadku będzie uzasadniała zasto-sowanie tego przepisu. JeŜeli bowiem organ procesowy uzna jedną ze sprzecznych opinii za błędną, a drugą za merytorycznie trafną, to moŜe to uczynić bez odwoływania się do środków przewidzianych w wymienionym przepisie. Stosowanie art. 201 k.p.k. będzie więc uzasadnione tylko wtedy, gdy organ procesowy nie moŜe uznać kwestii specjalistycznej za całkowicie wyjaśnioną, gdy zatem rozstrzygnięcie tej sprzeczności wymaga wiadomości specjalnych.
Stanowisko to podzielił Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia 3 kwietnia 2006 r., podkreślając, Ŝe występujące sprzeczności między opiniami nie zawsze uzasadniają wezwanie biegłych, którzy opinie te wydali. MoŜe to być niepo-trzebne w sytuacji, gdy jedna z opinii zostanie w sposób niebudzący za-strzeŜenia zdyskwalifikowana. Sprzeczność pomiędzy opiniami biegłych uzasadniać moŜe konieczność ponownego wezwania tych samych lub no-wych biegłych tylko wtedy, gdy owe sprzeczności uniemoŜliwiają sądowi orzekającemu zajęcie stanowiska w kwestiach będących przedmiotem opinii i mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy43.
Nie uzasadnia konfrontacji biegłych sprzeczność będąca konsekwencją
dotknięcia opinii wadami wymienionymi w art. 201 k.p.k. innymi niŜ sprzecz-ność zewnętrzna – mianowicie: niepełnością, niejasnością czy
sprzeczno-ścią wewnętrzną44. KaŜda z tych wad powinna być usuwana przez
43 Postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 2006 r., sygn. III KK 294/05, LEX nr 182990; zob. takŜe wyroki SN: z dnia 29 grudnia 1977 r., sygn. Rw 418/77, OSNKW 1978, nr 2–3, poz. 31; z dnia 4 czerwca 2001 r., sygn. V KKN 742/98, LEX nr 52019 oraz z dnia 12 kwietnia 2000 r., sygn. V KKN 123/98, LEX nr 50987.
44
nie biegłego – autora odpowiednio opinii niejasnej, niepełnej czy sprzecznej wewnętrznie do jej uzupełnienia lub wyjaśnienia. Dopiero wówczas, gdy ten sposób konwalidacji wady nie doprowadzi do jej usunięcia, organ procesowy powinien rozwaŜyć celowość przeprowadzenia konfrontacji biegłych.
Przesłuchanie biegłych w formie konfrontacji, jak trafnie podkreśla T. To-maszewski, moŜe przynieść dwojakie korzyści. Po pierwsze, moŜe dopro-wadzić do uzgodnienia stanowisk biegłych albo nawet uznania przez jedne-go z nich racji drugiejedne-go45. JednakŜe biorący udział w konfrontacji biegli czę -sto podchodzą do niej ambicjonalnie i podejmują próby przeforsowania swo-jego stanowiska, co w skrajnych wypadkach moŜe spowodować, iŜ konfron-tacja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, a jej cel nie zostanie zrealizo-wany. Dlatego, po drugie, konfrontacja biegłych, przy uzasadnionym pod-trzymywaniu przez nich swoich stanowisk, moŜe takŜe umoŜliwić organowi – w ramach swobodnej oceny dowodów, przez porównanie uŜytych argumen-tów i stopnia kategoryczności prezentowanych w przesłuchaniu wniosków – określenie wiarygodności kaŜdej z opinii, a w konsekwencji wyeliminowanie konieczności powołania nowego biegłego46.
W literaturze przedmiotu podkreśla się, iŜ konfrontacja jest jedną z trud-niejszych czynności procesowych47. Poziom trudności niewątpliwie wzrasta, gdy konfrontuje się osoby mające specjalistyczną wiedzę – biegłych. Stąd postulaty, by zbyt pochopnie nie zarządzać konfrontacji – co więcej, trakto-wać ją jako środek ostateczny, poprzedzony czy to zleceniem biegłym prze-prowadzenia ekspertyzy ponownej, łączonej w praktyce z zaleceniem usto-sunkowania się do opinii sprzecznej z opinią wykonawcy ekspertyzy ponow-nej, czy to ich przesłuchaniem, gdy ponowne przeprowadzenie badań nie jest konieczne48. RównieŜ w praktyce karnej konfrontacja biegłych jest czyn-nością rzadko realizowaną. Korzysta się raczej z innych moŜliwości
wyja-śniania sprzeczności – często wzywa się do udziału w sprawie nowego bie-głego lub zwraca się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
Aprobata takich rozwiązań nie neguje jednak roli i znaczenia konfrontacji w ocenie dowodu z opinii biegłego, w sytuacji wystąpienia sprzeczności między róŜnymi opiniami. Prawidłowo zrealizowana konfrontacja moŜe speł-nić swój cel, jeŜeli konsekwencją jej przeprowadzenia będzie sprecyzowanie punktów spornych, scharakteryzowanie sprzeczności, a w konsekwencji ich
45
T. T o m a s z e w s k i, Dowód z opinii..., op. cit., s. 95. 46
Ibidem. 47
Zob. J. G u r g u l, Śledztwa…, op. cit., s. 176; K. J u s z k a, Jakość czynności…, op. cit., s. 164; W. M a j c h r o w i c z, R. H a m p e l s k i, Szczególne formy…, op. cit., s. 41; K. O t ł o w s k i, Podejrzany w postępowaniu…, op. cit., s. 113, S. P i k u l s k i, Podstawo-we…, op. cit., s. 178–179; J. W o j t a s i k, Konfrontacja…, op. cit., s. 37.
48
wyjaśnienie. Jak zasadnie podkreśla T. Widła, nie oznacza to, Ŝe automa-tycznie sprzeczności te znikną, chyba Ŝe któryś z biegłych wycofa się ze swojego stanowiska. Likwidacja sprzeczności nastąpi dopiero wtedy, gdy organ, zaangaŜowawszy swą wiedzę fachową, wzbogaconą o informacje uzyskane w toku konfrontacji, którąś z opinii odrzuci na zasadzie swobodnej oceny dowodów49.
V
Analiza podjętego w ramach niniejszej publikacji tematu umoŜliwia sfor-mułowanie kilku głównych, końcowych wniosków.
Ustawa karnoprocesowa dopuszcza zastosowanie konfrontacji w odnie-sieniu do osób przesłuchiwanych w postępowaniu, gdy w złoŜonych przez nie oświadczeniach dowodowych występują sprzeczności, które odnoszą się
do faktów mających istotne znaczenie w sprawie karnej. Celem konfrontacji jest wyjaśnienie istotnych sprzeczności tkwiących w zeznaniach czy innych wypowiedziach osób przesłuchiwanych, dotyczących tej samej okoliczności, ale realizacja tej czynności zapewnić moŜe nadto osiągnięcie określonych celów dodatkowych, w szczególności rozstrzygnięcie wiarygodności konfron-towanych źródeł dowodowych czy efekt psychologiczny, polegający na tym,
Ŝe przebieg konfrontacji moŜe wywrzeć tak silne wraŜenie na podejrzanym,
Ŝe zmieni on dotychczasową postawę czy stosowaną taktykę przeczenia oczywistym faktom.
Organ procesowy, podejmując decyzję o przeprowadzeniu konfrontacji, powinien mieć na względzie ewentualne ujemne następstwa tej czynności, np. związane z przedwczesnym ujawnieniem konfrontowanym materiału do-wodowego. W konsekwencji podjęcie decyzji powinno być dokładnie prze-myślane, a sama czynność starannie zaplanowana i realizowana zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi przesłuchania, określonymi przez ustawę
karnoprocesową oraz regułami taktycznymi postępowania.
Na podstawie art. 172 k.p.k. konfrontować moŜna takŜe biegłych. Zasad-nicze róŜnice pomiędzy konfrontacją biegłych a konfrontacją innych uczest-ników postępowania wynikają z charakteru procesowego biegłych i celu ich powołania do udziału w sprawie. Uwaga ta dotyczy takŜe wymagań, które muszą być spełnione, by moŜna było przeprowadzić konfrontację biegłych. Konfrontacja biegłych jest celowa, gdy w złoŜonych przez nich opiniach za-chodzą sprzeczności, które mogą mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia spra-wy i muszą być wyjaśnione w oparciu o wiedzę specjalną.
