Materiały szkoleniowe

(1)

„Mechanizmy współpracy” to ogólnopolski systemowy projekt realizowany przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej w partnerstwie z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, które jest liderem projektu oraz Małopolską Szkołą

Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Projekt współﬁnansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V – Dobre Rządzenie (umowa UDA POKL 05.04.01-00-005/13-00).

Celem projektu jest opracowanie szczegółowego opisu sprawdzonych i skutecznych narzędzi współpracy ﬁnansowej samorządów gminnych i powiatowych z organizacjami pozarządowymi i upowszechnienie

wśród samorządów oraz organizacji pozarządowych praktycznych rozwiązań przy wdrażaniu współpracy ﬁnansowej. Rozwiązania te mają obejmować następujące instrumenty współpracy:

•regranting

•pożyczki

•poręczenia/gwarancje

•inicjatywa lokalna

•tryb małych zleceń

•dotacja inwestycyjna

•budżet partycypacyjny

•wieloletnie umowy na realizację zadań publicznych

ISBN: 978-83-60760-98-7

Materiały szkoleniowe

opracowanie

Tomasz Schimanek

w w w. m e c h a n i z m y w s p o l p r a c y. p l w w w. m e c h a n i z m y w s p o l p r a c y. p l

Wzmocnienie mechanizmów współpracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi jako realizatorami zadań publicznych

(2)

MATERIA¸Y SZKOLENIOWE

Opracowanie: Tomasz Schimanek

(3)

Materia∏y szkoleniowe

Opracowanie: Tomasz Schimanek

Publikacja wydana w ramach projektu „Wzmocnienie mechanizmów wspó∏pracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarzàdowymi jako realizatorami zadaƒ publicznych”

w ramach Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki.

Publikacja wyra˝a wy∏àcznie poglàdy autora i nie mo˝e byç uto˝samiana z oficjalnym stanowiskiem Wydawcy i Sponsora projektu.

Warszawa 2014

ISBN: 978-83-60760-98-7

Wydawca:

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Plac Inwalidów 10

01-552 Warszawa biuro@frdl.mazowsze.pl www.frdl.org.pl

Projekt graficzny: Tomasz Maniewski

Druk i oprawa: ERGO BTL Sp. z o.o.

Nak∏ad: 1 000 egz.

Publikacja jest rozprowadzana bezp∏atnie.

(4)

Wprowadzenie

Prezentowane Paƒstwu materia∏y szkoleniowe majà byç pomocà i inspiracjà w zakresie wzmocnienia wspó∏- pracy finansowej administracji samorzàdowej i organizacji pozarzàdowych. Celem informacji zawartych w niniejszym opracowaniu jest przekazanie konkretnej i praktycznej wiedzy, Przydatnej do zmoder- nizowania i uaktualnienia dotychczasowej wspó∏pracy o nowe, rzadko stosowane instrumenty wspó∏- pracy finansowej, takie jak: regranting, po˝yczki, por´czenia, gwarancje, inicjatywa lokalna, tryb ma∏ych zleceƒ, dotacja inwestycyjna, bud˝et partycypacyjny, wieloletnie umowy na realizacj´ zadaƒ publicznych oraz powierzanie realizacji zadaƒ publicznych.

Udoskonalenie wiedzy w tym obszarze ma istotne znaczenie dla poprawy efektywnoÊci systemu us∏ug publicznych oraz u∏atwienia finansowania organizacji pozarzàdowych.

Mamy nadziej´, ˝e wiadomoÊci przekazane podczas szkoleƒ wp∏ynà na ugruntowanie Paƒstwa wiedzy, a w konsekwencji na szerszà wspó∏prac´ samorzàdu z organizacjami pozarzàdowymi, realizatorami zadaƒ publicznych, jak i na zwi´kszenie efektywnoÊci wydatkowania przez samorzàdy pieni´dzy publicznych.

Materia∏y opracowa∏ Tomasz Schimanek, ekspert FRDL w dziedzinie wspó∏pracy samorzàdów z organizacjami pozarzàdowymi, na podstawie rekomendacji Ministerstwa Pracy i Polityki Spo∏ecznej przygotowanych przez Andrzeja Radnieckiego i Jana Karpowicza, analiz Ma∏opolskiej Szko∏y Admi- nistracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie przygotowanych przez Tomasza Kucharskiego i dr. Dawida SzeÊci∏o, przy wspó∏pracy z dr. Micha∏em Kud∏aczem i Monikà Chomàtowskà oraz danych i informacji zebranych od samorzàdów przez zespó∏ Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Bardzo dzi´kujemy samorzàdom, które wype∏ni∏y ankiet´ FRDL i przekaza∏y swoje doÊwiadczenia podczas wywiadów indywidualnych.

Zespó∏ Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej

3

(5)

BLOK 1

PODSTAWY WSPÓ¸PRACY SAMORZÑDÓW TERYTORIALNYCH

Z ORGANIZACJAMI POZARZÑDOWYMI . . . 5

I. USTROJOWE I PRAWNE PRZES¸ANKI WSPÓ¸PRACY . . . 5

II. ZASADY I FORMY WSPÓ¸PRACY, ROCZNY I WIELOLETNI PROGRAM WSPÓ¸PRACY . . . 8

III. WSPÓ¸PRACA W LICZBACH . . . 13

BLOK 2 INSTRUMENTY WSPÓ¸PRACY FINANSOWEJ – PODSTAWY PRAWNE, PRAKTYKA STOSOWANIA, REKOMENDACJE I WSKAZÓWKI DOTYCZÑCE STOSOWANIA . . . 17

I. POWIERZANIE I WSPARCIE REALIZACJI ZADA¡ PUBLICZNYCH . . . 17

II. UMOWY WIELOLETNIE . . . 18

III. TRYB POZAKONKURSOWY („MA¸E DOTACJE”) . . . 20

IV. DOTACJA INWESTYCYJNA . . . 21

V. INICJATYWA LOKALNA . . . 22

VI. PO˚YCZKI, GWARANCJE, POR¢CZENIA . . . 24

VII. BUD˚ET PARTYCYPACYJNY . . . 26

VIII. REGRANTING . . . 30

IX. INNE FORMY WSPÓ¸PRACY . . . 31

BLOK 3 GENERALNE REKOMENDACJE DOTYCZÑCE WSPÓ¸PRACY FINANSOWEJ . . . 34

I. REKOMENDACJE . . . .34

II. REKOMENDOWANE NARZ¢DZIA USPRAWNIAJÑCE WSPÓ¸PRAC¢ . . . .35

Informacja dla uczestników szkoleƒ . . . .36

(6)

BLOK 1: PODSTAWY WSPÓ¸PRACY

SAMORZÑDÓW TERYTORIALNYCH Z ORGANIZACJAMI POZARZÑDOWYMI

I. USTROJOWE I PRAWNE PRZES¸ANKI WSPÓ¸PRACY

Kluczowe formy modelowej wspó∏pracy administracji publicznej z organizacjami pozarzàdowymi w ramach obowiàzujàcego prawa zosta∏y opisane w publikacji „Model wspó∏pracy administracji publicznej i organizacji pozarzàdowych” stworzonej w ramach projektu systemowego „Model wspó∏- pracy administracji publicznej i organizacji pozarzàdowych – wypracowanie i upowszechnienie stan- dardów wspó∏pracy”, wspó∏finansowanego przez Uni´ Europejskà z Europejskiego Funduszu Spo-

∏ecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki – z udzia∏em Ministerstwa Pracy i Polityki Spo∏ecznej jako Lidera oraz Partnerów: Sieç SPLOT, Instytut Spraw Publicznych, Zwiàzek Miast Polskich, Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz Collegium Civitas. Praktyczne aspekty realizacji

„Modelu...” zosta∏y opisane w „Poradniku modelowej wspó∏pracy administracji publicznej i organizacji pozarzàdowych”. Zaznajomienie si´ z powy˝szymi publikacjami oraz ich wykorzystanie w plano- waniu i codziennej realizacji zadaƒ jednostek samorzàdu terytorialnego zas∏uguje na najwy˝szà rekomendacj´.

Warto zwróciç uwag´, i˝ w Strategii Rozwoju Kraju 2020 wskazano, ˝e zwi´kszanie efektywnoÊci sys- temu us∏ug publicznych b´dzie równie˝ zwiàzane z szerszym wykorzystaniem organizacji pozarzà- dowych jako ich dostawców i organizatorów. Przewiduje si´ tak˝e w szerszym ni˝ dotychczas zakresie wykorzystanie instrumentów zwrotnych, takich jak por´czenia czy po˝yczki, do wsparcia realizacji zadaƒ publicznych przez organizacje pozarzàdowe. Wzmacnianie organizacji pozarzàdowych jako realizatorów zadaƒ publicznych pojawia si´ równie˝ w strategiach horyzontalnych. Warto zwróciç uwag´ na Strategi´ Rozwoju Kapita∏u Spo∏ecznego, w której przewidziano dzia∏ania s∏u˝àce „bar- dziej niezale˝nemu wykorzystaniu Êrodków publicznych przez organizacje pozarzàdowe” (np. mechanizm regrantingu).

Idea wspó∏pracy znajduje silne oparcie w konstytucyjnej zasadzie pomocniczoÊci, tworzàcej wa- runki do udzia∏u obywateli w procesach decyzyjnych w paƒstwie, w Êwietle której decyzje i dzia∏ania powinny anga˝owaç mo˝liwie najni˝sze szczeble organizacyjne, czyli de facto osoby lub podmioty, których rozwiàzania te dotyczà. Regulacje dotyczàce wspó∏pracy mi´dzysektorowej, a szerzej – funk- cjonowania sektora pozarzàdowego – wprowadzi∏a do polskiego porzàdku prawnego ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa ta nie tylko wprowadzi∏a podstawowy katalog form wspó∏pracy ale tak˝e na∏o˝y∏a na organy administracji publicznej obowiàzek prowadzenia dzia∏alnoÊci we wspó∏pracy z podmiotami trzeciego sektora. Wspó∏- praca, o której mowa w ustawie, rozumiana jest nie tylko wàsko – jako zlecanie zadaƒ publicznych czy formalne konsultacje spo∏eczne, ale jako partnerskie uczestnictwo w tworzeniu i realizacji polityk publicznych. Wymieniç mo˝na takie rozwiàzania, jak tworzenie wspólnych zespo∏ów o cha- rakterze doradczym i inicjatywnym, czy wzajemne informowanie si´ o planowanych kierunkach dzia-

5

(7)

∏alnoÊci, w ramach okreÊlonych przez kluczowe zasady: wspomnianej wczeÊniej pomocniczoÊci, suwerennoÊci stron, partnerstwa, efektywnoÊci, uczciwej konkurencji i jawnoÊci.

Organizacje pozarzàdowe i samorzàdy terytorialne dzia∏ajà na rzecz danej wspólnoty lokalnej, zaspokajajà potrzeby mieszkaƒców, tworzà i realizujà rozwiàzania zmierzajàce do poprawy jakoÊci ˝ycia na danym terenie.

Fundamentem wspó∏pracy samorzàdów terytorialnych i organizacji pozarzàdowych jest Konstytucja RP. Najwa˝niejszy jest zapis w preambule Konstytucji, który brzmi nast´pujàco: „... ustanawiamy Konstytucj´ Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla paƒstwa oparte na poszanowaniu wolnoÊci i sprawiedliwoÊci, wspó∏dzia∏aniu w∏adz, dialogu spo∏ecznym oraz na zasadzie pomocni- czoÊci umacniajàcej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”.

Dialog spo∏eczny to wspó∏praca w∏adz publicznych z obywatelami w imi´ dobra wspólnego, a zasa- d´ pomocniczoÊci najkrócej mo˝na wyraziç w sposób nast´pujàcy: w∏adza nie powinna przeszka- dzaç czy te˝ wyr´czaç osób lub grup spo∏ecznych w podejmowaniu ich w∏asnych dzia∏aƒ. Aby oby- watele mogli braç swoje sprawy w swoje r´ce, aby mogli byç partnerami dla w∏adz publicznych Kon- stytucja gwarantuje im równie˝ prawo do zrzeszania si´ i tworzenia w∏asnych organizacji, reprezen- tujàcych ich interesy, w tym stowarzyszeƒ i fundacji.

Te postanowienia Konstytucji znajdujà odzwierciedlenie w wielu ustawach regulujàcych poszczególne sfery ˝ycia. Z punktu widzenia samorzàdów terytorialnych szczególne znaczenie majà ustawy okre- Êlajàce podstawy ich funkcjonowania. Ustawa o samorzàdzie gminnym i ustawa o samorzàdzie powiatowym mówià jasno, ˝e w celu realizacji zadaƒ gmina i powiat mogà zawieraç umowy czyli wspó∏pracowaç z innymi podmiotami, w tym organizacjami pozarzàdowymi.

Obowiàzek wspó∏pracy jednostek administracji publicznej, w tym samorzàdowej, z organizacjami pozarzàdowymi i innymi podmiotami okreÊlonymi w ustawie w sferze realizacji zadaƒ po˝ytku pu- blicznego okreÊla ustawa o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie. Wspó∏praca do- tyczy 33 zadaƒ sfery po˝ytku publicznego, które z regu∏y sà okreÊlone ramowo i w zasadzie obejmujà wszystkie sfery dzia∏alnoÊci administracji i organizacji pozarzàdowych. Ustawa natomiast nie przesàdza w jakich formach wspó∏praca jest realizowana, pozostawiajàc to do decyzji organu administracji publicznej. Partnerem dla organów administracji sà organizacje pozarzàdowe, KoÊcio∏y i organizacje koÊcielne, stowarzyszenia jednostek samorzàdu terytorialnego, spó∏dzielnie socjalne oraz spó∏ki z o. o., spó∏ki akcyjne i kluby sportowe niedzia∏ajàce dla zysku. Ustawa okreÊla zasady, formy i warunki wspó∏- pracy organów administracji publicznej, w tym samorzàdowej, z organizacjami pozarzàdowymi i innymi podmiotami prowadzàcymi dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego.

Tak˝e w wielu ustawach bran˝owych znajdujà si´ zapisy umo˝liwiajàce wspó∏prac´. Ustawa o pro- mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przewiduje na przyk∏ad wspó∏prac´ instytucji rynku pracy, w tym powiatowych urz´dów pracy z partnerami spo∏ecznymi, a tak˝e uzupe∏nianie i rozsze- 6

(8)

rzanie oferty us∏ug publicznych s∏u˝b zatrudnienia przez partnerów spo∏ecznych i agencje zatrudnienia.

Podobnie w ustawie o pomocy spo∏ecznej mowa jest o tym, ˝e podmioty rzàdowe i samorzàdowe wspó∏pracujà w zakresie realizacji zadaƒ pomocy spo∏ecznej z organizacjami pozarzàdowymi, KoÊcio∏ami, zwiàzkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. W ramach tej wspó∏pracy podmioty publiczne mogà równie˝ zlecaç realizacj´ zadaƒ z zakresu pomocy spo∏ecznej podmiotom spoza sektora finansów publicznych. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrud- nianiu osób niepe∏nosprawnych równie˝ okreÊla, ˝e zadania publiczne administracji rzàdowej, sa- morzàdów województwa i powiatu w tym obszarze sà realizowane we wspó∏pracy z samorzàdem gminnym i organizacjami pozarzàdowymi.

Z punktu widzenia wspó∏pracy finansowej samorzàdów z organizacjami pozarzàdowymi istotne zna- czenie ma ustawa o finansach publicznych, która umo˝liwia podmiotom administracji publicznej, w tym samorzàdowej, zlecanie realizacji zadaƒ publicznych organizacjom pozarzàdowym i innymi podmiotom prowadzàcym dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego oraz przekazywanie im dotacji na ten cel. W zakresie realizacji zadaƒ publicznych przez samorzàdy terytorialne istotne znaczenie ma ustawa o gospodarce komunalnej.

• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483 z póê. zm.)

• Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorzàdzie gminnym (Dz. U. 2001 nr 142 poz. 1591 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorzàdzie powiatowym (Dz. U. 1998 nr 91 poz. 578 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 29 maja 2003 roku o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U.

2003 nr 96 poz. 873 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej (Dz. U. 1997 nr 9 poz. 43 z póên. zm.

•Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy spo∏ecznej (Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. 1997 nr 123 poz. 776 z póên. zm.)

• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U.

2004 nr 99 poz. 1001 z póên. zm.)

Konstytucja RP oraz obowiàzujàce ustawy tworzà ustrojowe i prawne ramy wspó∏pracy samorzàdów terytorialnych z organizacjami pozarzàdowymi. Szczegó∏owy zakres i formy wspó∏pracy w wyznaczonych ramach nale˝à od decyzji w∏adz gmin i powiatów.

7

(9)

II. ZASADY I FORMY WSPÓ¸PRACY, ROCZNY I WIELOLETNI PROGRAM WSPÓ¸PRACY

Zasady wspó∏pracy sektora publicznego i pozarzàdowego

Art. 5 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego o i wolontariacie mówi, ˝e (…) organy administracji publicznej prowadzà dzia∏alnoÊç w sferze zadaƒ publicznych (...) we wspó∏pracy z organizacjami po- zarzàdowymi (...). Wspó∏praca (...) odbywa si´ na zasadach: pomocniczoÊci, suwerennoÊci stron, partnerstwa, efektywnoÊci, uczciwej konkurencji i jawnoÊci. Te ustawowe zasady, b´dàce funda- mentem wspó∏pracy administracji publicznej z sektorem pozarzàdowym mogà nieÊç praktyczne im- plikacje i korzystne zastosowania. Zak∏adajàc, ˝e zasad´ pomocniczoÊci w∏adze publiczne rozumiejà jako wzgl´dne pierwszeƒstwo organizacji pozarzàdowych w realizacji zadaƒ sfery po˝ytku publicznego, to przyk∏adem wskazujàcym na taki sposób myÊlenia mo˝e byç og∏aszanie przez administracj´

publicznà przetargów dla firm na zadania publiczne dopiero przy braku rozstrzygni´ç we wczeÊniej- szych otwartych konkursach ofert dla organizacji pozarzàdowych na te same zadania.

Model finansowej wspó∏pracy oparty jest na zasadzie efektywnoÊci realizacji zadaƒ publicznych.

Oceniajàc mechanizm realizacji zadaƒ publicznych przez organizacje pozarzàdowe, powinno si´

braç pod uwag´ nie tylko koszt wykonania danej us∏ugi, lecz i to, czy skutecznie realizuje ona za∏o-

˝one cele i czy wp∏ywa na popraw´ jakoÊci ˝ycia spo∏ecznego. Zgodnie z tà zasadà wskazane jest, aby jednostki samorzàdu terytorialnego i organizacje pozarzàdowe skoncentrowa∏y wszystkie swoje najlepsze zasoby do stworzenia rzetelnej diagnozy, odzwierciedlajàcej obraz spo∏ecznoÊci lokalnej, oceniajàcej stan jej aktywów i pasywów, silnych i s∏abych stron. Diagnoza pozwoli przeanalizowaç lokalne zasoby i mo˝liwoÊç ich kreatywnego wykorzystania. Na tak rozumianà efektywnoÊç wp∏ywajà zatem dobrze przygotowane programy wspó∏pracy, zawierajàce zdefiniowane cele oraz istnienie – na poziomie lokalnym lub krajowym – standardów zadaƒ publicznych. Realizacja tej zasady prze- jawia si´ te˝ w wyborze odpowiednich form przekazania zadaƒ publicznych – w postaci trybów kon- kursowych i pozakonkursowych, jak i zakupu us∏ug – z uwzgl´dnieniem zasad jawnoÊci i konku- rencyjnoÊci. Efektywne realizowanie zadaƒ wymaga te˝ czasu, dlatego wspó∏praca finansowa po- winna opieraç si´ na umowach wieloletnich, które zapewniajà z jednej strony ciàg∏oÊç dzia∏aƒ, z drugiej dajà mo˝liwoÊç realizacji zadaƒ w sposób zaplanowany, z wykorzystaniem wi´kszej liczby metod, co wp∏ywa znaczàco na efektywnoÊç. Dodatkowo, opierajàc si´ na zasadzie partnerstwa, sa- morzàd i organizacje pozarzàdowe powinny dà˝yç do realizacji zadaƒ wspólnie, w∏àczajàc w to swoje zró˝nicowane zasoby i kompetencje.

Elementy systemu wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarzàdowych Elementami sk∏adowymi tego systemu w typowej polskiej wspólnocie samorzàdowej sà:

• urz´dy obs∏ugujàce organy jednostek samorzàdu terytorialnego tj. urzàd gminy (miasta) w gminie, starostwo powiatowe w powiecie i urzàd marsza∏kowski w województwie;

• centrum organizacji pozarzàdowych.

8

(10)

Elementami systemu wsparcia typowymi dla urz´du powinny byç:

• baza organizacji pozarzàdowych,

• mapa aktywnoÊci spo∏ecznej,

• wymiana informacji mi´dzy sektorami,

• urz´dnik odpowiedzialny za wspó∏prac´ z organizacjami (pe∏nomocnik),

• udost´pnianie zasobów gminy (sprz´tu, lokali) i jej narz´dzi promocyjnych,

• rada konsultacyjna (zespó∏ monitorujàcy),

• mechanizm inicjatywy lokalnej,

• wsparcie informacyjne, szkoleniowe i doradcze,

• stosowanie zwolnieƒ czynszowych dla organizacji,

• zlecanie zadaƒ, udzielanie dotacji,

• fundusz po˝yczkowy, fundusz wk∏adów w∏asnych,

• wspólne finansowanie centrum organizacji pozarzàdowych przez sàsiadujàce gminy,

• forum pe∏nomocników ds. organizacji pozarzàdowych.

Typowa oferta centrum organizacji pozarzàdowych (prowadzonego przez organizacj´ lub samorzàd) powinna zawieraç:

• udost´pnianie pomieszczeƒ na dzia∏alnoÊç, prowadzenie spotkaƒ,

• udost´pnianie zaplecza biurowego (komputera, telefonu, drukarki, ew. w´z∏a kuchennego),

• prowadzenie strony internetowej dedykowanej lokalnym organizacjom,

• pomoc informacyjnà, szkolenia, doradztwo, coaching,

• inkubator organizacji pozarzàdowych,

• wspieranie wolontariatu (z uroczystymi obchodami „Dnia Wolontariusza”),

• animacj´ aktywnoÊci obywatelskiej,

• nawiàzywanie wspó∏pracy trzeciego sektora z biznesem,

• prowadzenie mobilnego inkubatora,

• prowadzenie warsztatów dla m∏odzie˝y,

• tworzenie szkolnych klubów wolontariatu,

• organizacj´ gali z nagrodami dla liderów, stowarzyszeƒ i wspierajàcych je firm.

Mechanizmy i narz´dzia wspó∏pracy finansowej

W Polsce istnieje kilka kluczowych mechanizmów finansowania zadaƒ publicznych realizowanych przez organizacje pozarzàdowe (NGO). Z punktu widzenia paƒstwa istotne sà w szczególnoÊci te, które dotyczà wsparcia organizacji w realizacji zadaƒ publicznych, a wi´c przede wszystkim powie- rzanie i wspieranie realizacji zadaƒ publicznych przez jednostki administracji publicznej. W tym obszarze rozpowszechniona jest przede wszystkim jedna forma wsparcia: otwarte konkursy ofert organizowane przez jednostki administracji publicznej dotyczàce zlecania organizacjom realizacji

9

(11)

zadaƒ publicznych. Jednostki samorzàdu terytorialnego mogà tak˝e udzielaç po˝yczek, gwarancji i por´czeƒ organizacjom pozarzàdowym (art. 5 ust. 8 ustawy), istnieje mechanizm inicjatywy lo- kalnej (rozdzia∏ 2a ustawy), rozumianej jako „formy wspó∏pracy jednostek samorzàdu terytorialnego z ich mieszkaƒcami, w celu wspólnego realizowania zadania publicznego na rzecz spo∏ecznoÊci lokalnej”, bud˝etu partycypacyjnego wspó∏tworzonego przez mieszkaƒców danej jednostki samorzàdu terytorialnego, a tak˝e inne tryby zlecania zadaƒ do realizacji organizacjom pozarzàdowym oraz pod- miotom wymienionym w art. 3 ust. 3. – tryb uproszczony tzw. tryb ma∏ych zleceƒ lub „ma∏ych grantów”

(art. 19a ustawy). Dodatkowo dost´pna jest mo˝liwoÊç przekazania podmiotowi niezaliczanemu do sektora finansów publicznych dotacji na zadanie publiczne z cz´Êcià przewidzianà na wykonanie inwestycji (art. 2 ustawy). Jest to konsekwencja nowelizacji ustawy o finansach publicznych z 2010 r.

Od kilku lat dost´pny jest równie˝ tzw. regranting (art. 16 ust. 7 ustawy). Polega on na tym, ˝e otrzy- mana przez uprawniony podmiot dotacja mo˝e byç przekazana innym podmiotom, nieb´dàcym stro- nami umowy, w celu realizacji przez nie okreÊlonych zadaƒ. Formà wspó∏pracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarzàdowymi, która ∏àczy w sobie element zlecania zadaƒ oraz wyko- nywanie inicjatywy lokalnej poprzez zaanga˝owanie do realizacji projektu dwóch zasobów – publicznego i prywatnego, jest partnerstwo publiczno – prywatne (art. 5 ust. 2 pkt 7 ustawy) uregulowane przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno – prywatnym.

KorzyÊci ze wspó∏pracy finansowej jednostek samorzàdu terytorialnego z organizacjami pozarzàdowymi

Organizacje pozarzàdowe najlepiej wywiàzujà si´ z tych zadaƒ, które przynoszà niewielki lub ze- rowy dochód, wymagajà ca∏oÊciowego podejÊcia do problemu najcz´Êciej doÊç wàskiej grupy klientów oraz ogromnego zaufania ze strony odbiorców, a tak˝e opierajà si´ o wartoÊci moralne zespo∏u i darmowà, ale zaanga˝owanà prac´ wolontariuszy. Organizacje pozarzàdowe radzà sobie z zadaniami o charakterze spo∏ecznym, które nie tyle wymagajà uprzedniego zgromadzenia du-

˝ego kapita∏u, ile doboru odpowiednio zmotywowanych cz∏onków spo∏ecznoÊci lokalnej.

Realizacja wspó∏pracy finansowej sektora publicznego i pozarzàdowego w Êwiadczeniu miesz- kaƒcom zadaƒ i us∏ug odpowiadajàcych na ich oczekiwania i potrzeby przebiega na kilku pozio- mach, wzajemnie na siebie oddzia∏ujàcych. Pierwszy obszar opiera si´ na obowiàzujàcych przepi- sach prawa, przede wszystkim ustawy o finansach publicznych, ustawy o zamówieniach publicz- nych i ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie (uodpp). Drugi dotyczy prak- tycznych i formalnych wymogów zarzàdzania w administracji publicznej, w tym samorzàdowej, zaÊ trzeci uwzgl´dnia istniejàce uwarunkowania kulturowe.

Na poziomie stosowania przepisów prawa w procesie przekazywania zadaƒ publicznych jed- nostki samorzàdu terytorialnego (JST) mogà korzystaç z szerokiego zestawu trybów i mechanizmów, do których nale˝y:

• og∏aszanie konkursów na realizacj´ zadaƒ publicznych, w tym og∏aszanych równoczeÊnie ze z∏o˝e- niem projektu bud˝etu danej jednostki samorzàdu terytorialnego na rok nast´pny (art. 13 ust. 5 uodpp);

10

(12)

• przyjmowanie i rozpatrywanie przez jednostki samorzàdu terytorialnego wniosków organizacji pozarzàdowych o realizacj´ zadania publicznego (art. 12 uodpp), w tym z pomini´ciem otwartego konkursu ofert (art. 19 a uodpp);

• zlecanie organizacjom pozarzàdowym obs∏ugi otwartych konkursów ofert na realizacj´ zadaƒ publicznych (art. 11 ust. 2a uodpp);

• podzlecanie zadaƒ w ramach umowy na realizacj´ zadania publicznego i regranting (art. 16, ust. 7);

• zastosowanie lub pomini´cie procedur zamówieƒ publicznych (zgodnie ze wzorem umowy za- wartym w Rozporzàdzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej);

• zlecanie zadaƒ w trybie ustawy Prawo zamówieƒ publicznych.

Do kategorii narz´dzi sprzyjajàcych wspó∏pracy finansowej w obszarze zarzàdzania jednostkà administracji publicznej nale˝à:

• standaryzacja us∏ug publicznych (docelowo obligatoryjna);

•powiàzanie kryteriów wyboru ofert w ramach konkursu z programem wspó∏pracy i dokumentami strategicznymi;

• programowanie w perspektywie wieloletniej oraz zawieranie umów wieloletnich;

• uwzgl´dnianie w kosztach realizacji zadaƒ publicznych zarówno wydatków merytorycznych (bezpoÊrednich), jak i administracyjnych zwiàzanych z ich realizacjà (poÊrednich);

• dopuszczenie w umowach z organizacjami pozarzàdowymi na realizacj´ zadaƒ publicznych mo˝liwoÊci dokonywania przesuni´ç wydatków pomi´dzy pozycjami;

• jawnoÊç procedur naboru i wyboru ofert na realizacj´ zadaƒ publicznych;

• opracowanie i wdro˝enie efektywnego systemu monitoringu i oceny realizacji zleconych zadaƒ publicznych.

Uwarunkowania kulturowe w procesie wspó∏pracy finansowej obu partnerów przejawiajà si´ jako:

• wspólne oferty organizacji pozarzàdowych (wspierajàce rozwój partnerstw projektowych);

• wspólne, partnerskie projekty JST z organizacjami pozarzàdowymi finansowane ze êróde∏ trzecich;

• stosowanie klauzul spo∏ecznych przy zamówieniach publicznych;

• mieszany sk∏ad komisji konkursowych z udzia∏em przedstawicieli ró˝nych sektorów, zabezpie- czony przed wystàpieniem konfliktu interesów;

• publikowanie informacji, raportów i sprawozdaƒ z realizacji zadaƒ publicznych.

Uwzgl´dnienie przez dany samorzàd terytorialny narz´dzi i wzorców z tych trzech kategorii pozwoli na autentycznà realizacj´ wspó∏pracy finansowej, zapewniajàc osiàgni´cie wspól- nego celu, jakim jest zaspokojenie potrzeb mieszkaƒców poprzez realizacj´ – okreÊlonych przez lokalnà spo∏ecznoÊç w uchwa∏ach i inne podmioty w krajowych przepisach prawa – zadaƒ publicznych.

11

(13)

Zadania publiczne a obszar dzia∏aƒ organizacji pozarzàdowych

Zadanie publiczne to zadanie zwiàzane z zaspokajaniem potrzeb publicznych, do którego realizacji jest zobowiàzana administracja publiczna. Samorzàd terytorialny realizuje przy tym zadania w∏asne, które majà s∏u˝yç zaspokajaniu potrzeb danej wspólnoty z jej bud˝etu, oraz zadania zlecane przez administracj´ rzàdowà okreÊlone na podstawie odr´bnych ustaw i finansowane ze êróde∏ central- nych. Wa˝nym czynnikiem wyró˝niajàcym sposób realizacji us∏ug przez w∏adze publiczne jest ich dost´pnoÊç. Sektor komercyjny, nastawiony na zysk, Êwiadczy us∏ugi tylko tym, którzy sà w stanie za nie zap∏aciç. W sektorze publicznym, zgodnie z konstytucyjnà zasadà solidarnoÊci, us∏uga Êwiad- czona jest równie˝ osobom, które ze wzgl´du na brak Êrodków i mo˝liwoÊci sà wy∏àczone z relacji rynkowych (np. bezrobotni, ubodzy, upoÊledzeni) i nie mogà nabyç danej us∏ugi lub dobra. Us∏ugi w sektorze publicznym majà przy tym charakter powszechny – dostarczane sà wszystkim, którzy majà mo˝liwoÊç korzystania z nich oraz tym, którym dane us∏ugi zostajà przyznane przez paƒstwo lub w∏adze samorzàdowe.

Zgodnie z zapisami art., 3 ust. 1 uodpp, (…) dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝yteczna prowadzona przez organizacje pozarzàdowe w sferze zadaƒ publicznych to dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego. W art. 4 ust. 1 uodpp szczegó∏owo okreÊlono 33 zadania, w których zakresie dzia∏ajà organizacje pozarzàdowe, prowadzàc dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego.

Szczegó∏owe informacje, zwiàzane z planowaniem realizacji zadaƒ publicznych w po- szczególnych obszarach, powinny znaleêç si´ w tworzonych przez samorzàd dokumen- tach planistycznych, programowych – strategiach rozwoju, strategiach rozwiàzywania pro- blemów, programach wspó∏pracy.

Szczególne znaczenie majà programy wspó∏pracy z organizacjami pozarzàdowymi, które okre- Êlajà zakres, skal´ i formy wspó∏pracy danej JST z organizacjami pozarzàdowymi. W progra- mie wspó∏pracy powinny byç tak˝e okreÊlone zadania publiczne przeznaczone do zlecenia or- ganizacjom pozarzàdowym oraz planowane kwoty dotacji przeznaczonych na realizacj´ tych zadaƒ. JST majà obowiàzek w formie uchwa∏ rad gmin lub powiatów przyjmowaç roczne pro- gramy wspó∏pracy, mogà tak˝e dodatkowo uchwalaç wieloletnie programy wspó∏pracy z orga- nizacjami pozarzàdowymi. Przyj´cie programu wspó∏pracy musi byç poprzedzone obowiàzko- wymi konsultacjami projektu programu z organizacjami pozarzàdowymi.

Zgodnie z ustawà o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie program wspó∏pracy z organizacjami pozarzàdowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 zawiera w szczególnoÊci:

• cel g∏ówny i cele szczegó∏owe programu,

• zasady wspó∏pracy,

• zakres przedmiotowy,

• formy wspó∏pracy,

• priorytetowe zadania publiczne, 12

(14)

• okres realizacji programu,

• sposób realizacji programu,

• wysokoÊç Êrodków planowanych na realizacj´ programu,

• sposób oceny realizacji programu,

• informacj´ o sposobie tworzenia programu oraz o przebiegu konsultacji,

• tryb powo∏ywania i zasady dzia∏ania komisji konkursowych do opiniowania ofert w otwartych konkursach ofert.

III. WSPÓ¸PRACA W LICZBACH

Monitoring Ustawy o Dzia∏alnoÊci Po˝ytku Publicznego i Wolontariacie – na podstawie „Sprawozdania z funkcjonowania ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 2011”¹

W Polsce w 2012 zarejestrowanych by∏o oko∏o 11 tysi´cy fundacji i 72 tysi´cy stowarzyszeƒ (bez Ochotniczych Stra˝y Po˝arnych) oko∏o 1/4 z nich jest nieaktywna. 34 % NGO swój zasi´g dzia∏alnoÊci ogranicza do jednej gminy lub powiatu, 28% dzia∏a na skal´ ogólnopolskà, 23 % jest aktywna na obszarze danego województwa, 10% prowadzi aktywnoÊç mi´dzynarodowà, a 7 % koncentruje si´ jedynie na najbli˝szej okolicy. Je˝eli chodzi o sfery zainteresowaƒ NGO, to 38% z nich ma w swym zakresie dzia∏aƒ sport, turystyk´, rekreacj´ lub hobby; 17% kultur´ i sztuk´; 14% edukacj´ i wychowanie; 6% ochron´

zdrowia; 6% us∏ugi socjalne, pomoc spo∏ecznà lub ratownictwo itd.; 5% rozwój lokalny a 14% innà dzia∏alnoÊç.²

Polskie organizacje pozarzàdowe sà bardzo zró˝nicowane pod wzgl´dem Êrodków finansowych ja- kimi dysponujà. Oko∏o 20% z nich ma roczny bud˝et nie przekraczajàcy tysiàca z∏otych, a podobna iloÊç ma w ciàgu roku przychody powy˝ej 100 tysi´cy z∏. Podstawowymi êród∏ami ich dochodów sà Êrodki publiczne, pozosta∏e to g∏ównie darowizny i sk∏adki cz∏onkowskie (te ostatnie cz´sto sà stosowane, ale zazwyczaj nie majà wielkiego znaczenia dla ca∏ego bud˝etu organizacji)³.

W roku 2010 organizacje pozarzàdowe z∏o˝y∏y do jednostek administracji samorzàdowej (gminy, powiaty i urz´dy marsza∏kowskie) oko∏o 75,5 tysiàca ofert, na ich podstawie podpisano oko∏o 53 tysiàce umów i wydano oko∏o 4 miliardów z∏otych.

W roku 2011 organizacje pozarzàdowe z∏o˝y∏y do jednostek administracji samorzàdowej oko∏o 83 ty- siàce ofert, na ich podstawie podpisano oko∏o 57,5 tysiàca umów i wydano oko∏o 4,2 miliarda z∏otych.

Zarówno w 2010 jak i 2011 oko∏o 220 mln z∏ z tej kwoty stanowi∏y Êrodki z UE W 2011 ze Êrodków unijnych korzysta∏o 11% organizacji⁴. W porównaniu do 2010 roku w 2011 r. liczba ofert wzros∏a

13

1Sprawozdanie z funkcjonowania Ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011, pod red. Anny Panasiuk; wyd. Ministerstwo Pracy i Polityki Spo∏ecznej, Biblioteka po˝ytku publicznego; Warszawa 2012.

2Jadwiga Przew∏ocka „Polskie Organizacje Pozarzàdowe 2012”, Stowarzyszenie Klon/Jawor; Warszawa 2013.

3Piotr Adamiak, Jadwiga Przew∏ocka, Aleksandra Zajàc „Raport – ˚ycie codzienne organizacji pozarzàdowych w Polsce”, Stowarzyszenie Klon/Jawor; Warszawa 2012.

4http://civicpedia.ngo.pl/wiadomosc/803649.html

(15)

14

Instrument 1 „ma∏e dotacje” – czyli zlecanie zadaƒ publicznych w trybie poza-

konkursowym (art. 19a ustawy o DPPiW)

GMINY

POWIATY (starostwa i miasta na prawach powiatu)

2010 2011 2010 2011

Liczba umów

WysokoÊç Êrodków

w z∏

brak danych

Instrument 2 powie- rzanie realizacji zadaƒ publicznych podmiotom zewn´trz- nym czyli finansowania tych zadaƒ

w ca∏oÊci z przekazy- wanej dotacji

2 901 97 666 553 3 174 144 242 954 903 110 258 375 1038 163 577 720

Instrument 3 umowy wieloletnie

na realizacj´ zadaƒ publicznych

312 brak

danych

336 brak

danych

858 brak

danych

645 brak

danych

Instrument 4 umowy umo˝liwiajàce zlecanie realizacji zadania publicznego innym organizacjom pozarzàdo- wym (tzw. regranting na podstawie art. 16 ust. 7 ustawy o DPPiW)

brak danych

Instrument 5 po˝yczki na dzia∏alnoÊç po˝yt- ku publicznego (na podstawie art.

5 ust. 8 ustawy o DPPiW)

brak danych

Instrument 6 gwarancje lub por´czenia na dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego (na podstawie art. 5 ust.

8 ustawy o DPPiW)

brak danych

brak danych o 7452, liczba umów o 4505, a suma wydanych Êrodków o 247 697 980 z∏otych. W latach wczeÊniej- szych JST przekaza∏y organizacjom pozarzàdowym nast´pujàce kwoty: 2005 – ponad 937 mln z∏, 2006 – ponad 904 mln z∏, 2007 – oko∏o 869 mln z∏, 2008 – ponad 1 191 mln z∏, a w 2009 roku oko∏o 1421 mln z∏otych.

(16)

15

W ramach instrumentu nr 3 – umów wieloletnich w trybie otwartych konkursów ofert administracja pozarzàdowa w 2010 podpisa∏a 1090 umów, a w 2011 roku 916 umów, natomiast w pozosta∏ych try- bach w 2010 roku 163 umowy, a w 2011 roku 660 umów.

Instrument nr 4 – regranting – w 2011 roku 51 instytucji (w tym zarówno administracji rzàdowej jak i samorzàdowej) zawar∏o umow´ z NGO w ramach tego narz´dzia.

W sprawozdaniu podano, ˝e w ramach instrumentu nr 5 (po˝yczki) w 2011 roku JST wyp∏aci∏y po-

˝yczki dla organizacji pozarzàdowych na ∏àcznà kwot´ w wysokoÊci 21340354 z∏. W tym samym roku w ramach instrumentu nr 6 (po˝yczki i gwarancje) samorzàdy wystawi∏y 31 por´czeƒ i 4 gwarancje dla NGO.

Inicjatywa lokalna – instrument nr 8. W roku 2010 – 128 instytucji samorzàdowych stosowa∏o ten instrument wspó∏pracy z NGO (do JST wp∏yn´∏o 852 wniosków i 622 umowy). W 2011 roku by∏o ich 122, (do JST wp∏yn´∏o 528 wniosków i 453 umowy). W tym samym roku 591 JST zadeklarowa∏o, i˝

majà uchwalone akty prawa miejscowego regulujàce tryb i kryteria oceny wniosków sk∏adanych w ramach inicjatywy lokalnej.

Pozosta∏e instrumenty nie sà opisane w Sprawozdaniu.

Ze wst´pnych danych z monitoringu ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie wynika, ˝e w 2012 roku stosowanie:

• umów wieloletnich zadeklarowa∏o ok. 230 gmin i powiatów,

• powierzania zadaƒ publicznych – ok. 760,

• trybu pozakonkursowego zlecania zadaƒ – ok. 560, Instrument 7 dotacje

inwestycyjne na dzia-

∏alnoÊç po˝ytku publicznego (na pod- stawie art. 2 ustawy o DPPiW)

brak danych

Instrument 8 inicjatywa lokalna (na podstawie art. 2 ustawy o DPPiW)

brak danych

brak danych Instrument 9 bud˝et

partycypacyjny/

bud˝et obywatelski

brak danych

brak danych Otwarte konkursy

ofert 22 756 1 973 477 030 23 372 1 005 550 071 18 760 507 626 141 17 792 549 361 847 Inne tryby

ni˝ otwarte konkursy ofert

2 800 214 998 141 4 245 195 564 901 2 951 574 270 652 3 052 998 873 750

(17)

16

5Dariusz Kraszewski, Karol Mojkowski, „Bud˝et Obywatelski w Polsce” Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2014.

• inicjatywy lokalnej – ok. 65,

• regrantingu – ok. 37,

• po˝yczek – ok. 75,

• por´czeƒ lub gwarancji – ok. 20,

• dotacji inwestycyjnych – ok. 40.

Trzeba jednak zwróciç uwag´, ˝e sà to deklaracje JST, nie zawsze adekwatne do rzeczywistego stanu stosowania w/w instrumentów. Badanie przeprowadzone przez FRDL wykaza∏o na przyk∏ad, ˝e sa- morzàdy nie stosujà dotacji inwestycyjnej w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, a pod tym poj´ciem rozumiejà najcz´Êciej mo˝liwoÊç ponoszenia wydatków inwestycyjnych w ramach standardowej dotacji na realizacj´ zadania publicznego.

Bud˝et Obywatelski⁵

Na koniec roku 2013 instrument bud˝etu partycypacyjnego funkcjonowa∏ w 70 polskich miastach i gminach. We wspomnianym roku najwi´ksze kwoty na ten cel wyodr´bniono w nast´pujàcych miastach: ¸ódê – 20 mln, Bia∏ystok – 10 mln, Poznaƒ – 10 mln, Toruƒ – 6,4 mln i Zielona Góra – 6 mln.

¸àczna kwota wyasygnowana na bud˝et obywatelski w 62 miastach w 2013 roku wynios∏a 150 mln z∏.

Je˝eli chodzi o udzia∏ procentowy omawianego instrumentu w ca∏ym bud˝ecie JST, to najwi´kszy by∏

on w gminie K´ty – 3,96%, w KraÊniku – 2,51% oraz w Âwidnicy -2,25%, w wi´kszoÊci przypadków nie przekracza∏ on jednak 1% ca∏oÊci bud˝etu. Je˝eli chodzi o wk∏ad bud˝etu obywatelskiego w wydatki inwestycyjne to np. w KraÊniku by∏o to prawie 49 % (2 mln z∏), w K´tach 25,96%, a w KroÊnie Odrzaƒskim – 18,24% – w takim zestawieniu przodujà raczej ma∏e samorzàdy, gdy˝ tam generalnie wydatki tego typu sà du˝o mniejsze ni˝ w du˝ych aglomeracjach.

(18)

17

BLOK 2: INSTRUMENTY WSPÓ¸PRACY FINANSOWEJ – PODSTAWY PRAWNE, PRAKTYKA

STOSOWANIA, REKOMENDACJE

I WSKAZÓWKI DOTYCZÑCE STOSOWANIA

I. POWIERZANIE I WSPARCIE REALIZACJI ZADA¡ PUBLICZNYCH

Wiodàcym trybem przekazywania organizacjom sektora pozarzàdowego Êrodków finansowych z bu- d˝etu lokalnego na realizacj´ zadaƒ jednostek samorzàdu terytorialnego jest tryb otwartego konkur- su ofert. Stosowanie innych trybów jest mo˝liwe, a ich szczegó∏owe opisy znajdujà si´ w ustawie Prawo zamówieƒ publicznych (zakup us∏ug) i ustawie o partnerstwie publiczno-prywatnym. Z kolei ustawa o sporcie pozostawia dowolnoÊç w wyborze trybu zlecenia zadania. Zgodnie z art. 28 tej ustawy dotacja celowa z bud˝etu jednostki samorzàdu terytorialnego ma byç udzielona na zasadach opisanych w ustawie o finansach publicznych, a wed∏ug art. 221 tej z kolei ustawy zlecenie zadania i udzielenie dotacji nast´puje co prawda zgodnie z przepisami uodpp, je˝eli jednak dotacja dotyczy innych zadaƒ ni˝ w niej okreÊlone, to na podstawie umowy. Podmiot wnioskujàcy o przyznanie Êrod- ków publicznych na realizacj´ wyodr´bnionego zadania powinien przedstawiç ofert´ wykonania, zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantujàcà wykonanie zadania w sposób efektywny, oszcz´dny i terminowy. W art. 221 ust. 2 ustawy okreÊla, ˝e zlecanie zadania i udzielenie dotacji odbywa si´ zgodnie z przepisami uodpp. Ona sama zaÊ w art. 5 ust. 4, art. 11 ust. 1 wskazuje na dwie formy zlecania zadaƒ:

• powierzanie wykonywania zadaƒ publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji w ca∏oÊci,

• wspieranie wykonywania zadaƒ publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji jedynie w cz´Êci.

Rekomendowany wzorzec minimalny w tym zakresie: og∏oszenie o konkursie, które okreÊla kryteria wyboru ofert zgodne z programem wspó∏pracy i innymi dokumentami planistycznymi, które funkcjonujà w jednostce samorzàdu terytorialnego.

Decyzja o tym, czy zadanie publiczne jest realizowane w formie powierzania czy wspierania po- winna uwzgl´dniaç mo˝liwoÊci organizacji pozarzàdowych ubiegajàcych si´ o realizacj´ zadania oraz jego specyfik´.

Samorzàdy powszechnie stosujà wspieranie wykonywania zadaƒ publicznych, doÊç rzadko wyko- rzystujà formu∏´ powierzania czyli finansowania z dotacji ca∏oÊci kosztów zwiàzanych z realizacjà zadania publicznego. Wed∏ug wst´pnych danych z monitoringu ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie za rok 2012 powierzanie stosowa∏o oko∏o 560 gmin i powiatów. Przyk∏adem

(19)

JST stosujàcej powierzanie mo˝e byç gmina Bi∏goraj w województwie lubelskim. Powierzanie nie wymaga ˝adnych odr´bnych regulacji prawnych, wymaga natomiast decyzji ze strony gminy, czy okreÊlone zadanie zlecone jest w formule powierzenia czy wspierania. Jest ona okreÊlona w og∏oszeniu o otwartym konkursie ofert, przy czym jest mo˝liwoÊç, a wi´c w praktyce organizacje sk∏adajàc ofert´

same decydujà, czy wnieÊç wk∏ad w∏asny, czy nie. Ostatecznà decyzj´ podejmuje wójt gminy Bi∏goraj.

W 2013 roku gmina podpisa∏a 3 umowy w formule powierzenia realizacji zadaƒ publicznych na ∏àcz- nà kwot´ 112 tysi´cy z∏otych, co stanowi∏o 48% ∏àcznej puli Êrodków zakontraktowanych w ramach otwartych konkursów ofert. Zadania powierzone dotyczy∏y transportu dzieci niepe∏nosprawnych i opieki nad nimi oraz zaj´ç sportowych i rozwoju bazy sportowej.

Powierzenie zadania mo˝na rozumieç jako przeniesienie ustawowych zobowiàzaƒ w∏adzy centralnej lub samorzàdowej wobec obywateli na inny podmiot (np. organizacj´ pozarzàdowà) wraz z przeka- zaniem finansów niezb´dnych do wykonania danej us∏ugi. Jego istotà jest „wymiana” dóbr na zasadach ekwiwalentnoÊci, stàd fundusze przeznaczane na realizacj´ danego zadania muszà pokrywaç ca∏kowity koszt jego Êwiadczenia.

Dla w∏aÊciwego wykonania zlecenia konieczna jest standaryzacja zadania, polegajàca na okre- Êleniu przedmiotu powierzenia, odbiorców (klientów), miejsca realizacji zadania, czasu realizacji zadania, specyfikacji czynnoÊci, jakoÊci zadania, sposobu i kryteriów oceny realizacji zadania.

Rekomendowany wzorzec minimalny w tym zakresie:

• istnienie standardów realizacji zadaƒ i us∏ug publicznych przyj´tych w drodze uchwa∏y jednostki samorzàdu terytorialnego i obowiàzujàcych na danym terenie lub w drodze regulacji krajowych (ustawa, rozporzàdzenie).

II. UMOWY WIELOLETNIE

Umowa wieloletnia nie stanowi w sensie prawnym odr´bnego instrumentu wspó∏pracy i dzia∏a do- k∏adnie na tych samych zasadach, co instrument w postaci „standardowego” otwartego konkursu ofert. Specyficznà tego mechanizmu wspó∏pracy jest zapewnienie poczucia bezpieczeƒstwa i stabi- lizacji finansowej, co w przypadku pewnej kategorii zadaƒ jest szczególnie istotne.

Wykonanie zadania publicznego odbywa si´ na podstawie umowy odpowiednio o powierzenie zadania lub wsparcie realizacji zadania sporzàdzonej z uwzgl´dnieniem przepisów art. 151 ust. 2 i art. 221 ust 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz. 1240 ze zm.) da- lej jako u. f. p. oraz ustawy o po˝ytku publicznym i o wolontariacie. Umowa wymaga formy pisemnej 18

WI¢CEJ W DODATKU DO PODR¢CZNIKA „WZORY DOKUMENTÓW”

....

(20)

19 pod rygorem niewa˝noÊci i zostaje zawarta na czas realizacji zadania lub czas okreÊlony nie d∏u˝szy

ni˝ pi´ç lat (art. 16 ust. 2 i 3 u. d. p. p. w.). Przepis art. 16 ust. 3 u. d. p. p. w. wyraênie nie dopuszcza zawierania umów o realizacj´ zadania publicznego na czas nieoznaczony. W Êwietle analizowanej regulacji dopuszczalne jest zatem zawarcie umów zarówno na okres nieprzekraczajàcy jednego roku bud˝etowego jak i umów wieloletnich.

Finansowanie realizacji umów wieloletnich odbywa si´ w roku bud˝etowym. To znaczy organizacja otrzymuje dotacj´ na kolejny rok realizacji umowy wieloletniej i musi w tym roku bud˝etowym jà roz- liczyç, gdy˝ tego wymaga ustawa o finansach publicznych. Z tego powodu organizacja realizujàca umow´ d∏ugoletnià musi za ka˝dym rok jej realizacji sk∏adaç sprawozdanie merytoryczne i finansowe i rozliczaç z przyznanej na dany rok dotacji. Cz´Êç dotacji przewidziana w kosztorysie, b´dàcym za-

∏àcznikiem do umowy, nie wydatkowana w danym roku kalendarzowym podlega zwrotowi.

• stosowanie umów wieloletnich przy realizacji zadaƒ.

Decyzja o zawarciu umowy wieloletniej powinna braç pod uwag´ specyfik´ zadania publicznego, w szczególnoÊci jego trwa∏y i d∏ugofalowy charakter. Najcz´Êciej umowy wieloletnie stosowane sà w odniesieniu do zadaƒ publicznych o charakterze instytucjonalnym, na przyk∏ad prowadzenia przez organizacje pozarzàdowe Êwietlic, noclegowni czy te˝ domów opieki.

W 2012 roku oko∏o 230 gmin i powiatów zadeklarowa∏o, ˝e zawar∏o umowy wieloletnie. Jednym z przyk∏adów mo˝e byç Powiat Boles∏awiecki w województwie dolnoÊlàskim. Zastosowanie umowy wieloletniej wymaga∏o okreÊlenia w og∏oszeniu o otwartym konkursie ofert, ˝e okres realizacji zleca- nego zadania wyniesie 5 lat (od 1 stycznia 2012 r. do 31 grudnia 2016 r.). Instrument w postaci umowy wieloletniej zosta∏ wykorzystany dotychczas w Powiecie Boles∏awieckim tylko 1 raz, w 2011 r. zadania z zakresu pomocy spo∏ecznej – zapewnienie ca∏odobowej opieki w placówce opiekuƒczo – wychowawczej dzieciom ca∏kowicie lub cz´Êciowo pozbawionym opieki rodzicielskiej.

Powiat zastosowa∏ oryginalne rozwiàzanie dotyczàce finansowania realizacji zadania. Nie wskazano konkretnej kwoty na realizacj´ ca∏ego zadania publicznego, a jedynie wskazano, ˝e:

• zadanie publiczne polega na zapewnieniu ca∏odobowej opieki i wychowania dla 30 dzieci ca∏kowicie lub cz´Êciowo pozbawionych opieki rodzicielskiej,

• wysokoÊç Êrodków finansowych na zapewnienie ca∏odobowej opieki i wychowania dla jednego dziecka w roku 2012 wynosi 2.300,87 z∏ miesi´cznie.

W zwiàzku z powy˝szym dodatkowà ponadstandardowà procedurà jest ustalanie bud˝etu na dany rok na realizacj´ wskazanego zadania publicznego z podmiotem, który wygra∏ otwarty konkurs ofert na realizacj´ wieloletniego zadania publicznego.

(21)

dania publicznego o charakterze lokalnym lub regionalnym. Jest to mo˝liwe, ale wy∏àcznie przy spe∏nianiu dwóch warunków:

• wysokoÊç dofinansowania lub finansowania zadania publicznego nie przekracza kwoty 10 tys.

z∏otych (przy czym jedna organizacja mo˝e w ten sposób otrzymaç danym roku kalendarzowym maksymalnie 20 tys. z∏ na realizacj´ ∏àcznie wszystkich zadaƒ publicznych w trybie tzw. ma∏ych grantów);

• zadanie publiczne ma byç realizowane w okresie nie d∏u˝szym ni˝ 90 dni.

Dla tak zlecanych zadaƒ wprowadzone zosta∏o jeszcze jedno ograniczenie: wysokoÊç Êrodków przyznanych przez organ wykonawczy w tym trybie nie mo˝e przekroczyç 20% dotacji planowanych w roku bud˝etowym na realizacj´ zadaƒ przez organizacje pozarzàdowe.

Ten tryb zlecania zadaƒ organizacjom jest mo˝liwy na przyk∏ad w przypadku organizowania akcji i wydarzeƒ Êwiàtecznych (np. miko∏ajki, Wigilia dla osób samotnych, Êwiàteczna zbiórka ˝ywnoÊci), konkursy plastyczne, organizowanie wypoczynku letniego lub zimowego, pó∏kolonie, obchody rocz- nicowe, pomoc ofiarom powodzi i wiele innych wydarzeƒ, akcji i projektów, które sà realizowane nie d∏u˝ej ni˝ 90 dni. Ponadto organizacja, która ju˝ realizuje zadanie zlecone w trybie otwartego konkursu ofert, ma prawo wystàpiç o dofinansowanie bàdê finansowanie dodatkowego, uzupe∏niajàcego zakresu tego zadania w∏aÊnie w tym trybie.

Oferta z∏o˝ona w tym trybie podlega upublicznieniu za poÊrednictwem BIP, do której ciàgu 7 dni robo- czych od zamieszczenia ka˝dy ma mo˝liwoÊç zg∏oszenia uwag. Po tym terminie organ wykonawczy JST podejmuje decyzj´ o przyznaniu dotacji i zawiera umow´ z organizacjà.

• warto, aby organ na bie˝àco, poprzez w∏asnà stron´ internetowà, informowa∏ organizacje o mo˝liwoÊci aplikowania o Êrodki z wykorzystaniem tzw. trybu ma∏ych grantów, wskazujàc na ró˝nice mi´dzy tym trybem, a otwartym konkursem ofert i korzyÊciach z jego stosowania.

Informacje te powinny byç skierowane przede wszystkim do organizacji mniejszych realizu- jàcych mniejsze projekty;

•opracowanie przez organ modelowego wzoru oferty a tak˝e spisu wymaganych dokumentów sk∏adanych wraz z ofertà.

W 2012 roku z „ma∏ych dotacji” skorzysta∏o oko∏o 560 gmin i powiatów. Jednym z przyk∏adów mo˝e byç gmina RadomyÊl Wielki w województwie podkarpackim, która wdro˝y∏a tryb pozakonkursowy w 2011 roku. Ârodki przekazywane w trybie ma∏ych zleceƒ w znacznej cz´Êci pochodzà z gminnego

(22)

funduszu profilaktyki i rozwiàzywania problemów alkoholowych. Instrument ten umo˝liwia organizacjom pozarzàdowym oraz innym podmiotom prowadzàcym dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego wyst´- powanie o relatywnie niewielkie Êrodki – z regu∏y sà to kwoty rz´du 1 000 – 2 000 z∏ – na realizacj´

w∏asnych inicjatyw lokalnych. Mo˝na staraç si´ o nie przez ca∏y rok, dlatego mogà byç z nich finansowane dzia∏ania, które wynikajà z bie˝àcych potrzeb danej spo∏ecznoÊci. Warunkiem otrzymania w/w Êrodków jest realizacja projektów, które mieszczà si´ w zadaniach w∏asnych gminy i anga˝ujà ró˝nych aktorów lokalnych. Dlatego te˝ wnioskodawca musi udowodniç, ˝e w podejmowane dzia∏ania zostanie w∏àczona szko∏a, stowarzyszenie, ochotnicza stra˝ po˝arna, rada so∏ecka czy mieszkaƒcy.

Burmistrz stara si´ równie˝, by z przyznawanych Êrodków równomiernie korzysta∏y wszystkie miej- scowoÊci w gminie. Tryb ma∏ych zleceƒ jest równie˝ wykorzystywany, jako instrument wsparcia finansowego przeznaczony na wk∏ad w∏asny dla organizacji, które pozyska∏y Êrodki zewn´trzne. W 2013 roku w ramach „ma∏ych dotacji” podpisano 6 umów na ∏àcznà kwot´ ponad 33 tysi´cy z∏otych. Ten tryb nie wymaga ˝adnych oddzielnych regulacji prawnych.

IV. DOTACJA INWESTYCYJNA

Na podstawie art. 221 ust. 1 ustawy o finansach publicznych podmioty nie zaliczane do sektora fi- nansów publicznych i niedzia∏ajàce w celu osiàgni´cia zysku mogà otrzymywaç z bud˝etu jednostki samorzàdu terytorialnego dotacje celowe na cele publiczne, zwiàzane z realizacjà zadaƒ tej jednostki, a tak˝e na dofinansowanie inwestycji zwiàzanych z realizacjà tych zadaƒ. Sà to tak zwane dotacje inwestycyjne. Dotacje inwestycyjne mogà otrzymaç podmioty nie zaliczane do sektora finansów pu- blicznych i nie dzia∏ajàce w celu osiàgni´cia zysku. Dotacja jest udzielana na cele publiczne zwiàzane z realizacjà zadaƒ tej jednostki lub na dofinansowanie inwestycji zwiàzanych z realizacjà tych zadaƒ.

Dotacja inwestycyjna mo˝e byç udzielona zarówno w „standardowym” trybie otwartego konkursu ofert, jak i w trybie pozakonkursowym (tzw. tryb ma∏ych zleceƒ). Stosowanie mechanizmu wspó∏pracy w postaci dotacji inwestycyjnych nie wymaga wi´c tworzenia ˝adnej osobnej procedury.

• okreÊlenie przez organ jasnych kryteriów ubiegania si´ o przyznanie dotacji inwestycyjnej.

• wskazanie, najlepiej poprzez wyliczenie, celów na jakie mo˝e zostaç przyznana oraz celów, na które nie mo˝e byç wydatkowana.

Chocia˝ wykorzystywanie dotacji inwestycyjne zadeklarowa∏o w 2012 roku oko∏o 40 gmin i powia- tów, badania przeprowadzone przez Fundacj´ Rozwoju Demokracji Lokalnej nie potwierdzi∏y faktycz- nego stosowania dotacji inwestycyjnej w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. JST jako dotacje inwestycyjne najcz´Êciej rozumia∏y mo˝liwoÊç uwzgl´dnienia w standardowej dotacji na realizacj´ zadania publicznego sfinansowania dodatkowych zakupów sprz´tu lub remontów pomiesz- czeƒ. Powiat OÊwi´cimski w województwie ma∏opolskim podjà∏ uchwa∏´ dotyczàcà dofinansowania

21

....

(23)

projektów inwestycyjnych w obszarze ochrony Êrodowiska, ale jest odr´bny tryb dofinansowania dzia∏aƒ prowadzonych nie tylko przez organizacje pozarzàdowe, ale tak˝e osoby fizyczne. Przyznane dotacje majà charakter inwestycyjny, ale nie sà realizowane w formule dotacji inwestycyjnych opisa- nym w ustawie o finansach publicznych.

Jak si´ wydaje barierà w stosowaniu dotacji inwestycyjnych mo˝e byç brak ustawowych kryte- riów i sposobu jej przyznawania. Z ustawy o finansach publicznych wynika jedynie, ˝e samo- rzàd takà dotacj´ mo˝e przyznaç i ˝e musi byç ona powiàzana ze zleconym organizacji do re- alizacji zadaniem publicznym. Dlatego samorzàd, na przyk∏ad w drodze uchwa∏y rady gminy lub powiatu powinien okreÊliç kryteria i sposób przyznawania dotacji inwestycyjnych.

V. INICJATYWA LOKALNA

Inicjatywa lokalna unormowana zosta∏a w rozdziale 2a ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie (od art. 19b do art. 19h). Jej podstawà jest wniosek kierowany przez grup´ mieszkaƒ- ców (samodzielnie albo za poÊrednictwem organizacji pozarzàdowej) do jednostki samorzàdu terytorialnego o wsparcie realizacji zadania publicznego w zakresie okreÊlonym w ustawie. Procedura inicjatywy lokalnej nie zak∏ada transferu Êrodków finansowych w formie dotacji na rzecz organizacji pozarzàdowej lub grupy mieszkaƒców, a jedynie wsparcie merytoryczne i rzeczowe oraz bezpoÊrednie finansowanie zadania publicznego. W ramach przedmiotowej procedury ustawodawca upowa˝ni∏ organ stanowiàcy JST do okreÊlenia w drodze uchwa∏y trybu i szczegó∏owych kryteriów oceny wnio- sków o realizacj´ zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Szczegó∏owe kryteria oceny powinny uwzgl´dniaç przede wszystkim wk∏ad pracy spo∏ecznej w realizacj´ inicjatywy lokalnej.

Organ wykonawczy jednostki samorzàdu terytorialnego, dokonujàc oceny wniosku, bierze pod uwag´

szczegó∏owe kryteria oceny wniosku oraz jego celowoÊç z punktu widzenia potrzeb spo∏ecznoÊci lokalnej. Po uwzgl´dnieniu wniosku organ wykonawczy jednostki samorzàdu terytorialnego zawiera na czas okreÊlony umow´ o wykonanie inicjatywy lokalnej z wnioskodawcà. Zobowiàzanie wniosko- dawcy mo˝e polegaç na Êwiadczeniu pracy spo∏ecznej, na Êwiadczeniach pieni´˝nych lub rzeczo- wych. Umowa ma charakter umowy cywilnoprawnej. Wnioskodawca mo˝e otrzymaç od JSTna czas trwania umowy rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej.

Organ wykonawczy jednostki samorzàdu terytorialnego wspólnie z wnioskodawcà opracowuje do- kumenty niezb´dne do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej, w tym harmonogram i kosztorys.

Inicjatywa lokalna to mechanizm dzi´ki, któremu mieszkaƒcy w Êcis∏ej wspó∏pracy z w∏adzami samo- rzàdowymi mogà zmieniaç swoje otoczenie. Inicjatywa Integruje spo∏ecznoÊç i pozwala organizowaç wydarzenia jednorazowe (np. festyn), cykliczne (ciekawe zaj´cia w domu kultury) czy stworzyç coÊ namacalnego (np. zbudowaç parking, plac zabaw). Inicjatywa lokalna skierowana jest jedynie do mieszkaƒców jednostki samorzàdu terytorialnego ale ustawa dopuszcza, aby organizacja pozarzà- dowa pe∏ni∏a w niej funkcj´ poÊrednika, czy reprezentanta interesów spo∏ecznoÊci lokalnej wobec organu w∏adzy publicznej. Mechanizm w postaci inicjatywy lokalnej pozwala zaanga˝owaç spo∏ecznie sporà grup´ mieszkaƒców, a zadania wykonywane z jej zastosowaniem sà cz´sto efektywniejsze od tych realizowanych samodzielnie przez organ w ramach swoich w∏aÊciwoÊci.

22

(24)

• wskazanie, w ogólnie dost´pnym og∏oszeniu, jakie zadania publiczne, które mogà byç realizowane w ramach inicjatywy lokalnej;

• organ inicjujàc t´ form´ wspó∏pracy powinien szczegó∏owo okreÊliç po˝àdanà liczb´ godzin do przepracowania spo∏ecznie przez mieszkaƒców, a tak˝e wysokoÊç ewentualnego wk∏adu finansowego;

• publiczne udost´pnienie (np. poprzez stron´ internetowà urz´du) informacji o przyk∏adowych, wzorcowych inicjatywach lokalnych ju˝ zrealizowanych, aby mieszkaƒcy mogli lepiej zrozu- mieç, jakich projektów inicjatywa lokalna mo˝e dotyczyç i na czym dok∏adnie polegaç mo˝e ich wk∏ad do tych projektów;

• okreÊlenie jednolitego wzoru formularza, na którym sk∏adany jest wniosek o wykonanie inicjatywy lokalnej albo okreÊlenie minimalnego jego zakresu;

•przekazywanie mieszkaƒcom informacji o przyk∏adowych, wzorcowych inicjatywach lokalnych ju˝ zrealizowanych, aby mieszkaƒcy mogli lepiej zrozumieç, jakich projektów inicjatywa lokalna mo˝e dotyczyç i na czym dok∏adnie polegaç mo˝e ich wk∏ad do tych projektów.

Z tej formy wspó∏pracy w 2012 roku skorzysta∏o ok. 65 JST. Przyk∏adem mo˝e byç gmina Cieszyn w województwie Êlàskim. Inicjatyw´ lokalnà wdro˝ona tam w 2012 roku w oparciu o Uchwa∏´ Rady Miejskiej Cieszyna z dnia 23 lutego 2012 roku w sprawie uchwalenia trybu i szczegó∏owych kryteriów oceny wniosków o realizacj´ zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Wsparcie gminy polega w tym wypadku na przekazaniu Êrodków lub dokonaniu bezpoÊrednio przez gmin´ bezpoÊred- nich zakupów towarów i us∏ug niezb´dnych do zrealizowania zadania lub przekazaniu/u˝yczeniu mieszkaƒcom innych zasobów b´dàcych w posiadaniu samorzàdu lokalnego (np. Êrodków trwa∏ych, maszyn i urzàdzeƒ etc.) mieszkaƒcom lub dzia∏ajàcym w ich imieniu organizacjom pozarzàdowym.

Mieszkaƒcy lub organizacje sk∏adajàcy inicjatyw´ lokalnà muszà uruchomiç swoje w∏asne zasoby, komplementarne wobec zasobów samorzàdu lokalnego (np. w∏asnà prac´, w∏asne Êrodki finansowe na pokrycie cz´Êci wydatków ponoszonych przez gmin´, u˝yczenie maszyn i urzàdzeƒ b´dàcych w posiadaniu mieszkaƒców etc.). Scalenie zasobów mieszkaƒców i samorzàdu lokalnego pozwala w efekcie na realizacj´ ró˝norodnych projektów zaproponowanych przez mieszkaƒców. Wsparte mogà byç zatem zarówno projekty infrastrukturalne, jak i projekty „mi´kkie”, opracowane sà jednak od- dzielne tryby realizacji projektów „mi´kkich” i „twardych”. Grupa mieszkaƒców bezpoÊrednio lub za poÊrednictwem organizacji prowadzàcej dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego mo˝e z∏o˝yç do urz´du gminy wniosek o realizacj´ inicjatywy lokalnej w ka˝dym okresie w przypadku inicjatywy „mi´kkiej”.

W przypadku inicjatywy „twardej” równie˝ mo˝na sk∏adaç je przez okres ca∏ego roku, z zastrze˝e- niem jednak, i˝ tylko wnioski z∏o˝one do dnia 15 wrzeÊnia ka˝dego roku b´dà rozpatrywane do realizacji w kolejnym roku bud˝etowym. Wniosek musi zostaç sporzàdzony na wzorze formularza wskazanym w za∏àczniku do uchwa∏y Rady Miasta Cieszyn.

23

(25)

Instrument w postaci inicjatywy lokalnej w Gminie Cieszyn nie zosta∏ wykorzystany ani razu w przypadku inicjatyw „mi´kkich”. W przypadku inicjatyw twardych w 2013 r. Gmina Cieszyn podpisa∏a w 2013 r. 8 umów o wykonanie inicjatyw lokalnych, w tym 7 umów o wykonanie sieci kanalizacji sa- nitarnej oraz 1 umowy o wykonanie sieci wodociàgowej. Realizacja wszystkich zadaƒ przewidziana jest na rok 2014 r. ¸àczna wartoÊç wszystkich projektów to 372 826 z∏.

VI. PO˚YCZKI, GWARANCJE, POR¢CZENIA

Mo˝liwoÊç udzielania przez jednostki samorzàdu terytorialnego po˝yczek, gwarancji i por´czeƒ wynika z art. 5 ust. 8 ustawy z dnia 24 kwietnia 2010 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie, który stanowi, ˝e jednostki samorzàdu terytorialnego mogà udzielaç po˝yczek, gwarancji, po- r´czeƒ organizacjom pozarzàdowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, na realizacj´ za- daƒ w sferze po˝ytku publicznego, na zasadach okreÊlonych w odr´bnych przepisach. Podstaw´

prawnà udzielania por´czeƒ i gwarancji przez jednostki samorzàdu terytorialnego stanowià przepisy samorzàdowych ustaw ustrojowych. Maksymalnà wysokoÊç po˝yczek i por´czeƒ udzielanych przez zarzàd w roku bud˝etowym ustala organ stanowiàcy jednostki samorzàdu terytorialnego.

Rozszerzenie katalogu form wspó∏pracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarzà- dowymi o mo˝liwoÊç udzielania przez te organy po˝yczek, porćzeƒ i gwarancji stanowi∏o odpo- wiedê ustawodawcy na trudna sytuacj´ finansowà organizacji pozarzàdowych wyra˝ajàcych ch´ç aplikowania o Êrodki zewn´trzne dla realizacji zadaƒ publicznych i zarazem realizacji swoich celów statutowych. Dotyczy ona w szczególnoÊci organizacji nie prowadzàcych dzia∏alnoÊci gospodarczej, nie otrzymujàcych Êrodków z pochodzàcych z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Or- ganizacje chcàc uzyskaç dofinansowanie aby móc realizowaç projekt b´dàcy zadaniem publicznym musi po pierwsze, zadbaç o Êrodki finansowe, które pokryjà bie˝àce koszty realizacji zleconego zadania, po drugie zgromadziç wymaganà pul´ Êrodków finansowych w∏asnych gwarantujàcà w ogóle udzia∏ w otwartym konkursie ofert. Niewàtpliwà korzyÊcià wynikajàcà ze stosowania tych mechanizmu wspó∏pracy jest umo˝liwienie realizacji zadaƒ publicznych finansowanych ze Êrodków zewn´trznych (np. Êrodków unijnych) przez inne ni˝ jednostki samorzàdu terytorialnego podmioty, co w konsekwencji wp∏ywa na jej rozwój. W przypadku porćzenia, mimo ˝e jest to mechanizm finansowy to jego stosowanie nie wymaga od jednostek samorzàdu terytorialnego zaanga˝owania jakichkolwiek nak∏adów finansowych, a nawet zabezpieczenia Êrodków w bud˝ecie. Mechanizm porćzenia z uwagi na bardzo zbli˝ony zakres zastosowania stanowi alternatyw´ dla po˝yczek.

Wymienione formy wsparcia organizacji pozarzàdowym majà charakter cywilnoprawny i sà regulo- wane przepisami kodeksu cywilnego. W zakresie przepisów administracyjnych odpowiednie normy zosta∏y zawarte w ustawie o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie (art. 5 ust 8), ustawie o samorzàdzie gminnym (art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. i), ustawie o samorzàdzie powiatowym (art. 12 pkt 8 lit. d ), a tak˝e ustawie o finansach publicznych (art. 262). Procedura udzielania po˝yczek i por´czeƒ 24

....

(26)

wymaga podjćia uchwa∏y przez organ stanowiàcy okreÊlajàcy maksymalnà wysokoÊci po˝yczek i porćzeƒ udzielanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta w przypadku gmin, lub zarzàd w przypadku powiatów w roku bud˝etowym oraz zawarcia umowy po˝yczki lub porćzenia przez organ wykonawczy JST. na podstawie art. 262.

• opracowanie w ramach jednostek samorzàdu terytorialnego jasnych zasad sk∏adania wnio- sków o przyznanie po˝yczki, por´czenia, gwarancji i zawarcie ich w regulaminie przyj´tym w drodze np. zarzàdzenia;

• opracowanie dobrych praktyk w tym zakresie;

• upowszechnienie informacji o mo˝liwoÊci aplikowania o po˝yczki, por´czenia, gwarancje;

• stworzenie gotowych wzorów umów o po˝yczk´, umow´ por´czenia, umow´ gwarancji i udost´pnienie ich na stronach BIP organu;

• wskazywanie w rocznym programie wspó∏pracy planowanych Êrodków finansowych prze- widzianych na po˝yczki dla organizacje pozarzàdowe.

W 2012 roku z po˝yczek, por´czeƒ i gwarancji skorzysta∏o oko∏o 90 samorzàdów. Jednym z przyk∏adów mo˝e byç gmina Popielów w województwie opolskim.

Mechanizm po˝yczek zosta∏ wdro˝ony w gminie Popielów w 2013 r. w odpowiedzi na problemy organizacji pozarzàdowych z realizacjà projektów finansowanych ze Êrodków zewn´trznych (np. Êrod- ków unijnych). Mo˝liwoÊç ta zosta∏a wdro˝ona poprzez wydanie przez Wójta Gminy Popielów zarzà- dzenia nr 0050/374/2013 z dnia 09 maja 2013 r. w sprawie wprowadzenia procedury udzielania przez Wójta Gminy Popielów po˝yczek samorzàdowym osobom prawnym, organizacjom pozarzàdowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po-

˝ytku publicznego i wolontariacie, dzia∏ajàcym na terenie Gminy Popielów na realizacj´ zadaƒ wspó∏finansowanych ze Êrodków Unii Europejskiej lub innych Êrodków pomocowych (za∏àczniki). Do tej pory zosta∏ wykorzystany dwa razy. Udzielana po˝yczka jest nieoprocentowana i po˝yczkobiorca – organizacja, nie ponosi ˝adnych op∏at zwiàzanych z jej zaciàgni´ciem. W dotychczasowej historii stosowania tego mechanizmu wspó∏pracy nie wystàpi∏y ˝adne problemy po stronie samorzàdu lokalnego jak i organizacji. Wszystkie udzielone po˝yczki wykorzystane zosta∏y ÊciÊle z przeznaczeniem i zwrócone gminie. Zabezpieczenie po˝yczki stanowi weksel in blanco wraz z deklaracjà wekslowà podpisany przez przedstawicieli organizacji prowadzàcych dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego, którzy mogà zgodnie ze statutem tych organizacji zaciàgaç zobowiàzania finansowe. W przypadku otrzymania refundacji przed up∏ywem terminu sp∏aty po˝yczki, Po˝yczkobiorca winien sp∏aciç po˝yczk´

w terminie 7 dni od dnia otrzymania refundacji.

25