Spalony kościół w Pisarzowicach oraz niektóre problemy ochrony drewnianego budownictwa sakralnego

Brykowski, Ryszard

Spalony kościół w Pisarzowicach

oraz niektóre problemy ochrony

drewnianego budownictwa

sakralnego

Ochrona Zabytków 19/1 (72), 85-89

1966

Reinfuss za charakterystyczny przykład „najczystszego stylu łem kow skiego” 19.

S trata jego jest więc tym 'bardziej niepowetowana. Równocześnie pozostaje poczu­

cie zawodu, że władze konserw atorskie, a może przede .wszystkim adm inistracyjne,

tak wojewódzkie jak i powiatowe, nie uczyniły wszystkiego dla u ratow ania przez

całe lata zagrożonego cennego zabytku, będącego świadectwem przeszłości k u ltu ­

ralnej tych terenów.

Należy Obecnie dążyć do zabezpieczenia „in situ ” przynajm niej sam ej wieży,

o ile przetrw a ona okres zimy, lub do podjęcia decyzji przeniesienia jej w okresie

zimowyim do skansenu sanockiego. U ratow ania i zabezpieczenia w ym agają też, co

było już w ielokrotnie w ysuwane, znajdujące się wśród zwaliska cerkw i, zdobione

tragarze oraz portal. Spraw ą tą w inno się zająć Muzeum w Gorlicach lub Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Los cerkw i w Nieznajowej oraz tylu innych, bezpow rotnie straconych obiek­

tów w inien stać się ostrzeżeniem, a zarazem sygnałem do mobilizacji środków dla

ratow ania jakże licznych jeszcze, pow ażnie zagrożonych zabytków na terenie po­

łudniowych pow iatów województwa rzeszowskiego.

Ryszard B ryko w ski

19 R. R e i n f u s s , C erkiew ki drewniane na Łem kow szczyźnie, „K urier L iterac-

ko-N aukow y”, dodatek do „Ilustrow anego K uriera Codziennego”, 1933, n r 231;

repr.: t e n ż e , Ł em kow ie, „W ierchy“, XIV (1936).

SPALONY KOŚCIÓŁ W PISARZOWICACH ORAZ NIEKTÓRE PROBLEMY

OCHRONY DREWNIANEGO BUDOWNICTWA SAKRALNEGO

W dniu 7 sierpnia 1965 r. spłonął od zaprószenia ognia w czasie n ie zgłoszo­

nych i nie kontrolowanych prac rem ontow ych jeden z zabytków drew nianego

budownictwa sakralnego — kościół par. p. w. św. M arcina w Pisarzow icach, pow.

oświęcimski, woj. krakow skie fil. il. 1—7).

Wg danych zaw artych w K atalogu Z abytków S z t u k i 1 i w św ietle w stępnych

badań architektonicznych, przeprow adzonych w lipcu 1965 r. przez In sty tu t Sztuki

P A N 2, dzieje budowy obiektu przedstaw iają się następująco. Kościół, składający

się pierw otnie z nawy, prezbiterium i 'zakrystii, wzniesiono n a pocz. XVI w.

W 1690 r. kościół powiększano przez dobudowę od zach. szerszego członu naw y

(ił. dl. 2—3) z w tórnym użyciem budulca z rozebranej zach. ściany daw nej naw y

(ił. 7), a zarazem dokonano gruntow nej przebudow y całego obiektu. Przeprow adzo­

ne wówczas prace obejm ow ały m.in.: w ykonanie now ej więźby dachowej nad

pierw otną częścią n a w y 3, z równoczesnym obniżeniem jej zrębu o dwa wieńce,

wym ianę stropu nad naw ą i zastąpienie stropu nad prezbiterium pozornym skle­

pieniem , jak również dostosowanie kształtu otw orów okiennych w prezbiterium

i pierw otnej naw ie do otw orów w now ej części oraz w ycięcie nowych okien w pn.

ścianie dawnej nawy. W IV ćw. X V III w. prow adzono przy kościele prace m oder­

nizacyjne, po 1777 r. w ykonano praw ie całe wyposażenie w ew nętrzne (ołtarze,

ambonę, chrzcielnicę, chór muzyczny, ław ki kolatorskie i komodę z a k ry sty jn ą )4,

które przetrw ało do pożaru. Prowadzono też wówczas prace budowlane, o czym

świadczy ibudowa w 1795 r. jednego ze składzików, do czego w ykorzystano część

istniejących so b o t5. Nieznana jest natom iast data pow stania, a następnie

pod-1 Katalog Z abytków S ztu k i w Polsce, t. I, woj. krakow skie (pod. red. J. Sza­

błowskiego), z. 1, pow. bialski (opr. J. S z a b ł o w s k i ) , K raków 1951; tam że opis

zabytku i podstaw ow a literatu ra.

2 Badania przeprow adził m gr Ryszard Brykowski, częściową dokum entację

fotograficzną w ykonał Jerzy Langda.

3 Przy budowie now ej więźby użyto częściowo w tórnie elem enty daw nej więź­

by. N atom iast więźba nad prezbiterium , w praw dzie uzupełniana i w ym ieniana,

pochodziła z czasu budow y kościoła; odnaleziono n a niej ciesielskie znaki m o n ta­

żowe w postaci „kresek” lub znaku „x” i nieczytelne już napisy w ykonane sang-

w iną oraz nam alow aną czarną farb ą datę „1846”, odnoszącą się zapewne do re-

m ęntu kościoła.

'

4 Datowanie zabytków ruchom ych na podstaw ie cytowanego K atalogu Z abyt­

ków Sztuki w Polsce.

к

1. Pisarzowice. Dawny kościół par. p.w. św. Marcina.

W idok od pn.-zach. Stan z 1951 r. (fot. Jerzy Szabłow ­

ski, zbiory IS PAN)

2. Pisarzowice. Dawny kościół par. W idok od pd.-wsch.

Stan z 1946 r. (fot. Jerzy Szabłow ski, zbiory IS PAN)

w y ż s z e n i a w i e ż y i w z n i e s i e n i a s o b o t, c o m u s i a ł o m i e ć m i e j s c e p o m i ę d z y 1690 a 1795 r. Z p i e r w o t n e g o p ó ź n o g o t y d k i e g o d e t a l u a r c h i t e k t o n i c z n e g o z a c h o w a ł a s i ę d o p o ż a r u o s t r o ł u k o w a t ę c z a z p r o f i l o w a n ą b e l k ą (il. il. 4, 5) o r a z p o r t a l z p r e z b i ­ t e r i u m d o z a k r y s t i i , z a k o ń c z o n y l u k i e m w o ś l i g r z b i e t (il. 6). P o n a d t o g ó r n a b e l k a p a r a p e t u c h ó r u m u z y c z n e g o , p o s i a d a j ą c a n a c a ł e j d ł u g o ś c i p r o f i l p ó ź n o g o t y c k i , b y ł a n i e w ą t p l i w i e w t ó r n i e u ż y t y m d a w n y m t r a g a r z e m . W r a z z k o ś c i o ł e m s p ł o n ę ł o c a ł e j e g o w y p o s a ż e n i e . Z d o ł a n o j e d y n i e u r a t o w a ć m a l o w a n y n a d e s c e o b r a z М . B . R ó ż a ń c o w e j , k t ó r y z n a j d o w a ł s i ę w r o k o k o w y m o ł t a r z u g ł ó w n y m . O b r a z , o b e c n i e g r u n t o w n i e p r z e m a l o w a n y , j e s t ś r o d k o w ą c z ę ś c i ą n i e z a c h o w a n e g o p ó ź n o g o t y e k i e g o t r y p t y k u z p o c z . X V I w . 6. P o n a d t o w ś r ó d p o ­ g o r z e l i s k a o s t a ł a s i ę k a m i e n n a c h r z c i e l n i c a p ó ź n o b a r o k o w a z 1770 r . 7. D o s z c z e ­ g ó l n i e d o t k l i w y c h s t r a t n a l e ż y s p a l e n i e p ó ź n o g o t y d k i e g o (z p o c z , X V I w .) o b r a z u ś w . Z o f i i z t r z e m a c ó r k a m i, m a l o w a n e g o n a d e s c e (il. 8), k t ó r y z n a j d o w a ł s i ę w b a r o k o w y m f e r e t r o n i e . B y ł a t o n i e w ą t p l i w i e j e d n a z k w a t e r ( w y m . 6 0 X 7 8 o m ) s k r z y d e ł b o c z n y c h t r y p t y k u , n a j p r a w d o p o d o b n i e j t e g o s a m e g o , z k t ó r e g o p o c h o d z i s c e n a ś r o d k o w a z w y o b r a ż e n i e m М . B . R ó ż a ń c o w e j , o c z y m ś w i a d c z y m .in . j e d n a ­ k o w y o r n a m e n t t ł a w o b u o b i e k t a c h 8.

*

3. Pisarzowice. Dawny

kościół

par.

Schem at

rzu tu poziomego (prze-

rys z kartoteki za b yt­

ków nieruchom ych O­

środka

D okum entacji

Zabytków , rozw arstw ie­

nie autora)

4. Pisarzowice. Dawny

kościół par. Ł u k tęczy

od strony prezbiterium

(fot. Jerzy Langda 1965,

zbiory IS PAN)

. ) 17,

-9 S . S z [ y m a ń s k i ] ,

W spomnienie o za b ytku architektury drewnianej z po­

czątku X V I w ieku,

10 Katalog Z a b ytkó w S ztu k i w Polsce,

woj. krakow skie

pow. nowosądecki

A.

c h e ń s i k a ), W a r s z a w a 1951.

11 Katalog Z abytków S ztu k i w Polsce,

woj. krakow skie

pow. brzeski

12 M . S z y m a ń s k i ,

Cenny zabytek architektury drewnianej na ziem i ślą­

skiej,

13 Katalog Zabytków S ztu k i w Polsce,

woj. krakow skie

pow. bocheński

14

Katalog Z abytków S ztu ki w Polsce,

woj. krakow skie

pow. w adow icki

i d e t a l u .

15 W [ a n d a ] ,

T

к

Ł agiew niki W ielkie

spalenie drewnianego koś­

cioła,

16

A.

Spalony kościół w Białej Górnej (pow. kłobucki),

17

Katalog Zabytków S ztu k i w Polsce,

woj. lubelskie

pow. opolski

18 P o r . p r z y p . 14. _ 19

Katalog Z abytków S ztu ki w Polsce,

woj. katow ickie

pow. lubliniecki

5. Pisarzowice. D awny

kościół par. Fragment

belki tęczow ej i lu ku

tęczy w raz z podtrzy­

m ującym i je kro kszty-

nam i (fot. Jerzy Lang-

da 1965, zbiory IS PAN)

6. Pisarzowice. Daumy

kościół par. Portal z

prezbiterium do za k ry ­

stii (fot. Jerzy Langda

1965, zbiory IS PAN)

7

7.

Pisarzowice. Dawny

kościół par. Fragment

zrębu ściany pd. części

naw ow ej z 1690 r. z

późnogotyckim i

fazam i

—

węgieł pd.-zach. (fot.

Jerzy

Langda

1965,

zbiory IS PAN)

8. Pisarzowice. Dawny

kościół

par.

K w atera

try p ty k u z przedstaw ie­

niem św. Zofii z trzem a

córkami,

późnogotycka

pocz. w. X V I (fot. J e ­

rzy Langda 1965, zbio­

ry IS PAN)

Ja k dalece akcja taka jest konieczna i pilna, w ystarczy przykładow o podać, że

najstarszy z datowanych obiektów drewnianych w Polsce, kościół par. w Zborów-

ku z 1459 r . 20 nie posiada dotychczas pom iaru inw entaryzacyjnego.

R y s z a r d B r y k o w s k i

20

K a ta l o g Z a b y t k ó w S z t u k i w Polsce,

t. III,

w o j. k i e l e c k i e

(pod red. J. Z.

Łozińskiego i B. Wolff), z. 1,

p ow . b u s k i

(opr. K. K utrzebianka), W arszawa 1957.

K O L O K W IU M POŚW IĘCONE E S T E T Y C Z N Y M P RO BLEM O M K O N SE R W A C JI

M A L O W ID E Ł ŚC IEN N YC H

W dniach 4—6 października 1965 r. odbyło się kolokw 'nm poświęcone estetycz­

nym problemom konserw acji malowideł ściennych, zorganizowane przez Ośrodek

D okum entacji Zabytków. W kolokw ium uczestniczyła grupa 22 przedstawicieli

specjalności, związanych z zagadnieniam i stanowiącym i przedm iot obrad (przed­

staw iciele ZMiOZ, wojewódzcy konserw atorzy zabytków, historycy sztuki, arch i­

tekci i konserw atorzy praktycy). Kolokwium, o charakterze sesji wyjazdowej,

połączone było z dwudniowym objazdem , którego trasa wiodła przez woj. k ra ­

kowskie — Olkusz, pow. brzeski woj. opolskiego — Strzelniki, Krzyżowiec, M ału-

jowice i Pogorzelę oraz woj. w rocław skie — Dobrocin, Wierzbnę, Strzelniki Świd­

nickie i Żurawinę. Udział w Objeździe dał uczestnikom kolokwium możność zapo­

znania się z ważniejszym i zabytkam i m alarstw a ściennego: poddanym i konserw a­

cji, znajdującym i się w trakcie 'konserwacji lub oczekującym i na podjęcie zabie­

gów konserw atorskich. W trzecim dniu, w Świdnicy odbyło się posiedzenie, pod­

czas którego refera ty wygłosili: doc. dr K a z i m i e r z M a l i n o w s k i —

E s t ê -

t y c z n e p r o b l e m y k o n s e r w a c j i m a l o w i d e ł ś c i e n n y c h w ś w i e t l e w y p o w i e d z i t e o r e t y ­

k ó w k o n s e r w a c j i ,

dr H a n n a P i e ń k o w s k a —

P r o b l e m y e s t e t y c z n e k o n s e r w a c j i

m a l o w i d e ł ś c i e n n y c h w e W ł o s z e c h

i mgr L e c h K r z y ż a n o w s k i —

K o n s e r ­

w a c j a m a l o w i d e ł ś c i e n n y c h w P o lsce w la tach 1945

—

64.

Uzupełnieniem referatów

była ożywiona dyskusja, stanow iąca zarazem kontynuację w ym iany poglądów, k tó ­

ra trw ała przez cały czas objazdu.

Nie mogąc w zwięzłym ujęciu dać należytego pojęcia o problem atyce kolokwium

i interesujących w ynikach dyskusji, niniejsza n o tatk a m a n a celu jedynie zasyg­

nalizow anie samego fa k tu odbycia takiego spotkania. Poświęcając bieżący zeszyt

„Ochrony Zabytków ” w całości problem atyce ochrony i konserw acji zabytków

drewnianych, w związku z czym nie jest w możności zamieścić obszerniejszego

spraw ozdania z omawianego kolokwium, Redakcja zamierza pełne jego m ateriały,

na które złożą się teksty referatów i szczegółowa relacja z dyskusji w raz z przy­

toczeniem fragm entów stenogram ów wypowiedzi, opublikow ać w następnym ze­

szycie, poświęconym zagadnieniom konserw acji m alarstw a ściennego.

R e d a k c j a

K A R O L S IC IŃ S K I

1884-1965

WSPOMNIENIA POŚMIERTNE

D nia 7 sierpnia 1965 r. zm arł w W arszawie K arol Siciński — arch itek t i m a ­

larz, którego nazwisko trw ale związało się z ochroną i pow ojenną odbudową za­

bytków K azim ierza n /Wisłą. K arol Siciński urodził się 5 października 1884 r.

w Pabianicach. Studia architektoniczne odbył w latach 1905—08 w Wyższej Szkole

Przemysłowej w K rakow ie, gdzie równocześnie kształcił się w zakresie plastyki

w pracowni rzeźbiarza J. Raszki. W latach 1909—12 pobierał naukę m alarstw a

w pracowni prof. L. Wyczółkowskiego i Z. Dębickiego w krakow skiej Akademii

Sztuk Pięknych. K arol Siciński poświęcił się w głównej m ierze architekturze, nie

porzucając jednak twórczości m alarskiej, którą upraw iał do końca życia. P rze­

niósłszy się z K rakow a do Warszawy, w stąp ił w 1913 r. do pracow ni architekto­

nicznej Zdzisława Kalinowskiego i Czesława Przybylskiego, gdzie w ykonane pro­

jek ty przyniosły m u uznanie i nagrody. Oprócz m alarskich projektów wielu poli­

chromii kościelnych w latach 1907—21 i polichrom ii fasad kam ienic nr n r 9 i 21