R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X L IV N R 3 /4 W A R S Z A W A 1993: 1 2 1 -1 3 3 S T A N IS Ł A W Z A S O W S K I G L E B Y W A P N IO W C O W E W Y T W O R Z O N E Z W Y B R A N Y C H O G N I W L IT O S T R A T Y G R A F IC Z N Y C H F L IS Z U W S C H O D N I C H K A R P A T . C Z Ę Ś Ć I. O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A G L E B K a te d ra G le b o z n a w s tw a A k a d e m ii R o ln ic z e j w K ra k o w ie W S T Ę P
Skały fliszu karpackiego charakteryzują się dużą zmiennością mineralogi- czno-petrograficzną, która dotyczy m.in. również ich węglanowości. W ęgla nowe ogniwa litostra ty graficzne fliszu odznaczają się znacznym rozprze strzenieniem, szczególnie we wschodniej części polskich Karpat, i należą do płaszczowiny skolskiej, podśląskiej, śląskiej oraz fałdów dukielskich. Są one skałami klastycznymi o bardzo zróżnicowanym uziarnieniu i zawierają nie kiedy znaczną ilość węglanów, stąd też stanowią podłoże dla szeregu ewolu- cyjnego pararędzin. Na znacznie mniejszych obszarach spotyka się również rędziny wytworzone z margli lub wapieni [1-3,9].
W iększość opracowań gleboznawczych poświęconych karpackim glebom wapniowcowym dotyczy głównie gleb wytworzonych z warstw krośnieńskich i inoceramowych, które wyraźnie dominują wśród węglanowych ogniw lito- stratygraficznych fliszu wschodnich Karpat [3, 6, 7, 12].
W geomorfologiczno-klimatycznych warunkach Karpat gleby wapniowco- we podlegają stosunkowo łatwo głębokiej dekalcytacji (szczególnie gdy są wytworzone ze zwietrzeliny gruboziarnistych ławic lub ławic zapadających pod dużym kątem) i ewolucji, najczęściej w kierunku gleb brunatnoziemnych [3, 4, 6, 7, 12]. Wczesna dekalcytacja materiału skalnego może odbywać się jako wstępny proces wietrzenia, zwłaszcza w przypadku gdy główną formę węglanów w skale stanowi spoiwo węglanowe [2]. Można przypuszczać, że są to najważniejsze powody, dla których występowanie gleb wapniowcowych w
122 S. Zasoński
Karpatach ma znacznie mniejszy zasięg niż mogłoby to wynikać z obecności powierzchniowych wychodni skał węglanowych tego regionu [1, 8, 1 0].
Rędziny uprawne w Karpatach są najczęściej wtórnego pochodzenia, gdyż rozwój erozji związany ze zmianą ich użytkowania powoduje spłycenie (od młodzenie) profilu i odsłonięcie głębszych silnie węglanowych poziomów [6, 7, 10].
Celem niniejszej pracy jest charakterystyka gleb wapniowcowych w ytw o rzonych z wybranych ogniw litos traty graficznych fliszu, które we wschodnich Karpatach występują na stosunkowo małych obszarach (warstwy grodziskie, warstwy cergowskie, margle węglowieckie) i z tych powodów nie były doty chczas objęte szerszymi badaniami gleboznawczymi.
M ATERIAL I METODY
Prace terenowe prowadzono na Pogó rzu Strzyżowskim (profile Stępina 1 i 2), w rejonie nasunięcia Bonarowiecko-Wę- glowieckiego (profile Czarnorzeki 1, 2 i Węglówka 3) oraz w północnej części Beskidu Niskiego (profile Lipowica 1, lwia 2), rys. 1. W trakcie prac terenowych dokonano selekcji materiału, uw zglę dniając w dalszych badaniach tylko te profile, które zakwalifikowano do gleb wapniowcowych.
Oznaczenia laboratoryjne przeprowa dzono w edług następującej metodyki: skład granulometryczny metodą areome- trycznąBouyoucosa w modyfikacji Casa- grande'a i Prószyńskiego, pH w H2O i K C1 potencjometrycznie, СаСОз w gle bie i skale metodą Scheiblera, kationy wymienne w 0,5 N N H4CI, Ca i M g - kompleksometrycznie, К i Na - fotopło-mieniowo, С ogólny - metodą Tiurina, kwasowość hydrolityczną - metodą Kap- pena.
W YNIKI I ICH OMÓWIENIE
Skałą macierzystą pararędzin występujących w okolicach Stępiny są w ar stwy grodziskie. Stanowią je piaskowce przeławicowane łupkami o różnej, Rys. 1. Lokalizacja odkrywek w terenie
(skala 1:500 000)
Fig . 1. D istribution of profiles in the field (scale 1:500 000)
Gleby wapniowcowe fliszu wschodnich Karpat 123 niekiedy znacznej miąższości. Stąd też kompleksy te reprezentują “subfację” fliszu normalnego lub nawet łupkowego [2,5]. Pararędziny tworząsię tu przede wszystkim z “subfacji” fliszu łupkowego zalegającego prawie poziomo lub zapadającego pod małym kątem (profile Stępina 1, Stępina 2). Zależnie od stadium ewolucyjnego są one glebami o różnej (na ogół niedużej) głębokości i znacznej szkieletowości (tab. 1,2). W dolnej części profilu szkielet występuje w postaci kilkucentymetrowych soczewkowatych okruchów, ułożonych rów nolegle do siebie i zgodnie z uwarstwieniem ławic łupkowych.
Uziarnienie badanych gleb jest ciężkie (50-80% części spławialnych) i lżejsze w części profilu wytworzonego ze zwietrzeliny drobnoziarnistego piaskowca-pyłowca (profil Stępina 2, poziom poniżej 19 cm, tabela 2). Nato miast gleby wytworzone z piaszczystej “subfacji” warstw grodziskich są znacznie głębsze, silniej odwapnione, tak że nie należą już do gleb wapniow- cowych. Z tych względów zostały (poza pracami terenowymi) pominięte w dalszej części opracowania.
Węglanowe ogniwo litostratygraficzne fliszu we wschodnich Karpatach stanowią również oligoceńskie warstwy cergowskie związane z jednostką dukielską. Piaskowce cergowskie rozwinęły się tu wśród serii menilitowej w postaci wydłużonych soczew, które w brzeżnej części jednostki dukielskiej osiągają maksymalną miąższość dochodzącą do 350 m. Piaskowce północno- zachodniej jednostki (gdzie prowadzono prace gleboznawcze) są gruboławi- cowe, o miąższości ławic dochodzącej do 4 m, z niedużą tylko ilością cienkich wkładek łupkowych. W części stropowej profilu piaskowce są warstwowane frakcjonalnie, a w części środkowej i dolnej jednorodne [2, 8, 9]. Na ich podłożu wytworzyły się pararędziny właściwe (profil Lipowica 1) oraz para rędziny brunatne (profil lwia 2). Uziarnienie tych gleb jest dość wyrównane w profilu i odpowiada glinom średnim ze znaczną (do 38%) zawartością pyłu (tab. 1 i 2).
Na obszarze Karpat fliszowych rędziny występują stosunkowo rzadko, ich obecność związana jest m.in. z powierzchniowymi wychodniami pstrych mar- gli senońskich. Należą one do jednostki podśląskiej, a ukazujące się w półok- nie tektonicznym w okolicy Węglówki (na północ od Krosna) noszą nazwę margli węglowieckich. Są one gruboławicowe, niewyraźnie warstwowane i bardzo drobnoziarniste [8]. Charakteryzują się niejednorodną "pstrą’' barwą: czerwono-różowo-szarozielono-popielatą. Wietrzejąc, rozpadająsię na drobne (2-3 cm) okruchy o zbliżonej do siebie wielkości. Tworzące się na ich podłożu rędziny właściwe (profile Czarnorzeki 2 i Węglówka 3) oraz rędziny brunatne (profil Czarnorzeki 1) są glebami bardzo ciężkimi, zawierającymi 39-51% części koloidalnych i 63-92% części spławialnych (tab. 1 i 2). Przy znacznej wilgotności gleby liczne w profilu okruchy szkieletowe są miekkie, łatwo rozpadające się, tak że niejednokrotnie trudno oddzielić je od zwietrzeliny.
Węglan wapnia w badanych glebach występuje w znacznie zróżnicowanych ilościach (do 16,1% w pararędzinach i do 36,0% w rędzinach), zależnie od węglanowości skały macierzystej, jej podatności na dekalcytację i stadium ewolucyjne gleby. Bezwęglanowymi lub zawierającymi tylko nieznaczną ilość
Ogólna charakterystyka badanych gleb General features of investigated soils
T ab ela 1 Profil Nr Profile No Podłoże skalne Parent rock G łębokość Depth (cm)
Symbol Sym bol barwy Struktura Jednostka systematyczna
Coloursym bol Structure . . . . . System atical unit
Angle of bed dip J
Stępi na i S tępi na 1 Lipowica 1 lwia 2 Czarnorzeki ? warstwy grodziskie łupko w'o-piaskowcowe cienkoławricow'e warstwy grodziskie “subfacja” łupkowa piaskowce cergowrskie gruboławicowe piaskowce cergowskie gruboławicowe margle pstre węglowieckie 0 -1 0 Ah 10 YR 5/2 d/c gr 2 10-19 >19 AhCcaRca RcaCca 10 YR 5/3 s g r 1 2 - 3 ° 0 -1 2 Ah 10 Y R 5-4/2 s gr 3 12-23 AhCca 10 Y R 5-4/3 s g r 2 około 5° 2 3 -5 0 RcaCca 10 Y R 5/4-6 -0 -1 2 Ah 10 Y R 5-4/3 s gr 3 12-37 AhCca 10 YR 5/3 s gr 2 10-12° 3 7 -5 0 IICcaRca 10 YR 6-5/3 d/c os 1 >50 IIRcaCca 10 Y R 5/4-6 -0 -7 Ah 10 Y R 5/4 s gr 3 7 -25 AhBbr 10 Y R 5/4 s g r 2 około 15° 2 5 -4 0 С ca 10 Y R 6-5/3 -0 -8 Ah 10 Y R 3/3 s gr 3 8-3 5 AhCca 7,5 YR 6-5/2 s gr/oa 2 około 20° 3 5 -4 8 CcaRca 7,5 Y R 6/2 s/g oa 1 >48 RcaCca 7,5 YR 6/2 -pararędzina inicjalna pastw isko (nieużytek)
pararędzina właściwa użytek zielony pararędzina właściwa gleba darniowa (polana) pararędzina brunatna pastw isko (nieużytek)
rędzina właściwa gleba darniowa (polana) 12 4 S. Za so ń sk i
c.d. tabeli 1 Profil Nr Profile No Podłoże skalne Parent rock Głębokość Depth (cm)
Symbol Symbol barwy
Colour symbol
Struktura Structure
Kąt zapadania ławic A ngle of bed dip
Jednostka system atyczna System atical unit
W ęglówka 3 m argle pstre węglowieckie 0 -9 9 -3 8 38 -6 7 >67 Ah AhCca CcaRca RcaCca 7.5 YR 5/2 7.5 YR 5/2 7,5 YR 6-5/2 7.5 YR 5/2 s gr 2/3 s oa 2 s/g oa 1 około 20° rędzina w-łaściwa użytek zielony Czamorzeki 1 m argle pstre węglowieckie 0 -1 2 12-38 3 8-63 >63 Ah A hBbr Cca CcaRca 10 YR 4/2 7.5 YR 5/2 7.5 YR 5/2 7.5 YR 5/2 s gr 3 s gr/oa 2 s/g oa 2 około 30° rędzina brunatna gleba darniow'a (polana) G le b y w a p n io w c o w e fli sz u w sch odn ich K a rp a t 1 2 5
T ab ela 2 Skład granulom etryczny i niektóre właściw ości chem iczne
G ranulom etric com position and som e chemical properties
Profil Nr Profile No G łębokość Depth (cm) Szkielet Skeleton (%)
Procentowa zaw artość frakcji ф w- mm Percentage of fraction diam eter (m m)
СаСОз % С ОГ£. (%) 1.0-0,1 0,1-0,05 0,05-0,02 0,02-0.006 0,006-0,002 <0,002 gleba* soil skała** rock 0 -1 0 20 14 7 11 15 15 38 7,2 8,5 2,37 Stępi na 9 10-19 70 4 6 12 19 18 41 9,9 14,5 0.60 >19 90 4i 15 14 9 10 И 16,1 29,1 0,36 S tępi na i 0 -1 2 5 19 7 11 14 12 37 0,8 10,3 2,56 12-23 30 11 4 5 15 22 43 4,2 11,8 0,54 l 23 -5 0 80 33 8 9 10 13 27 8,8 32,1 0,41 0 -1 2 0 34 20 16 9 6 15 10,1 29,5 2,22 Lipowica 12-37 20 29 22 16 10 8 15 13,6 30,5 0,60 1 3 7 -5 0 60 29 20 17 7 6 21 8,5 10,7 0,43 >50 90 31 18 18 7 6 20 8,2 15,8 0,33 lwia 0 -7 0 32 20 14 6 9 19 0,0 1,40 7-25 0 32 20 15 9 9 15 0,6 - 0,71 2 5 -4 0 40 25 15 14 11 11 24 2,9 14,3 0,44 0-8 10 17 4 16 9 15 39 1.5 30,2 4,68 Czarnorzeki 8-35 30 6 3 8 12 22 49 12,2 41,2 1,12 2 35-48 50 2 2 6 14 27 49 28,7 46,5 0,34 >48 80 1 3 5 16 25 50 36,0 54,6 0,32 12 6 S. Za so ń sk i
c.d. tabeli 2 Profil Nr Profile No G łębokość Depth (cm) Szkielet Skeleton (%)
Procentow a zawartość frakcji ф w mm Percentage of fraction diam eter (mm)
СаСОз % С ore. (%) 1,0-0,1 0,1-0,05 0,05-0,02 0,02-0,006 0,006-0,002 <0,002 gleba* soil skała** rock 0 -9 5 11 5 9 11 19 45 20,7 26,4 1,39 W ęglówka 9-38 20 12 4 10 14 18 42 21,4 40,1 1,00 3 38 -6 7 60 6 4 4 11 27 48 35,6 46,9 0,35 >67 80 12 3 4 10 22 49 33,0 57,7 0,40 0 -12 0 15 4 14 12 12 43 0,5 _ 4,13 Czarnorzeki 12-38 5 12 3 11 13 16 45 3,1 29,5 1,26 1 38-63 30 4 3 8 12 22 51 27,3 39,1 0,52 >63 70 5 5 5 11 26 48 25,5 50,3 0,43
x Części ziem iste — fin e earth p a rts XKCzęści szkieletowe — skeletal p a rts
G le b y w a p n io w c o w e fli sz u w sc hod ni ch K a rp a t 1 2 7
128 S. Zasoński
węglanu wapnia są wierzchnie poziomy rędziny brunatnej (profil Czarnorzeki 1) i pararędziny brunatnej (profil lwia 2), tabela 2.
W większości przypadków zawartość węglanu wapnia wzrasta wraz z głębokością, osiągając najwyższe wartości w zwietrzelinie najgłębszych po ziomów (2,9-16,1% w pararędzinach i 25,5-36,0% w rędzinach). Odstępstwo w tym względzie stanowi profil Lipowica 1 wytworzony z osuwiskowej pokrywy zboczowej (tab. 2).
Zawartość węglanu wapnia oznaczono też w drobnych okruchach szkiele towych występujących w poszczególnych poziomach genetycznych. Podobnie jak i w glebach, zawartość w nich węglanu wapnia wzrasta wraz z głębokością i jest też większa niż w otaczającej je zwietrzelinie. Różnice w węglanowości okruchów i zwietrzeliny są zwykle największe w górnej części profilu (niekie dy nawet 10-krotnie) i maleją wraz ze wzrostem głębokości. Najmniejszą różnicę w węglanowości zwietrzeliny i okruchów skalnych stwierdzono w najgłębszych poziomach słabo zwietrzałej skały macierzystej. Badane gleby podlegają więc dekalcytacji, która obejmuje zarówno zwietrzelinę, jak i tkwią ce w niej okruchy skały macierzyste j, jednakże w tym drugim przypadku tempo dekalcytacji jest znacznie wolniejsze. Spostrzeżenie to potwierdza również fakt, że okruchy szkieletowe, znajdujące się w glebach brunatnych w ytworzo nych z piaskowca grodziskiego, a stanowiące dalsze ogniwo ewolucyjne pararędzin, są najczęściej rdzawobrunatne i bezwęglanowe. Natomiast “św ie że” okruchy tegoż piaskowca, pochodzące z głębszych odsłonięć w kamienio łomie Stępina III, zawierają do 40%; węglanu wapnia. Wskazuje to na możliwość wczesnej dekalcytacji wierzchnich poziomów materiału skalnego jeszcze przed jego dezintegracją granularną [5].
Poziomy próchniczne badanych gleb wapniowcowych odznaczają się na ogól dobrze wykształconą, trwałą strukturą gruzełkową, natomiast w pozio mach głębszych występuje najczęściej struktura foremnowielościenna, agre gatowa, średniotrwała lub słaba (tab. 1).
Materia organiczna w badanych glebach występuje w dość znacznych i zróżnicowanych ilościach w poszczególnych poziomach genetycznych, przy czym ujawnia się związek między jej zawartością a stadium ewolucyjnym gleby i charakterem skały macierzystej. I tak najwyższą zawartość materii organicznej (4,13% С org.) stwierdzono w poziomie próchnicznym rędziny brunatnej. W poziomach podpróchnicznych rędzin i w zwietrzelinie najgłęb szych poziomów występuje ona w mniejszych ilościach (0,32-0,52% С org., tabela 2).
W pararędzinach materia organiczna występuje w mniejszych ilościach niż w rędzinach, przy czym pararędziny o lżejszym składzie granulometrycznym (profile Lipowica 1, lwia 2) zawierają mniej materii organicznej (1,40-1,75% С org.) w porównaniu z pararędzinami o drobniejszym uziarnieniu (2,37-2,56%; С org. w profilach Stępina 1, Stępina 2, tabela 2).
W pararędzinach, podobnie jak i rędzinach, materia organiczna występuje w całym profilu, co wynika m.in. z jej obecności w niektórych skałach fliszowych. I tak np. w piaszczystej “subfacjp7 warstw grodziskich rejonu
Gleby wapniowcowe fliszu wschodnich Karpat 129 Stępiny zawartość “szczątków organicznych” dochodzi do 1,3%, a w rejonie Sanoka-Leska do 5,6 [5], natomiast w piaskowcach cergowskich (kamieniołom Lipowica III) tzw. substancja węglista w jednej z próbek występuje w ilości 15,0% [9]. Cecha ta wydaje się być względnie stała w karpackich glebach wapniowcowych [11, 12], stąd też gleby te (a szczególnie wytworzone z ciemnych łupków ilastych) mają charakter szarych ziem [10].
Odczyn i właściwości sorpcyjne badanych gleb ukształtowane są w wyraźny sposób przez wpływ węglanowo-wapniowej skały macierzystej. W pływ ten wyraża się obojętnym lub słabo zasadowym odczynem (pH w H2O waha się w granicach 7,1-8,0), małą kwasowością hydrolityczną (dochodzącą do 0,8 cmol/+/kg_1), bardzo dużym stopniem wysycenia kompleksu sorpcyj nego zasadami (96,4-99,2%) oraz bardzo wyraźną dominacją wapnia wśród kationów zasadowych kompleksu sorpcyjnego (65,2-93,2%, tabela 3). Tylko w glebach wytworzonych z warstw cergowskich (profile Lipowica 1, lwia 2) zwraca uwagę większa niż w pozostałych glebach wapniowcowych zawartość magnezu (do 5,6 cmol/+/kg_1) i znaczny jego udział (do 29,8%) wśród katio nów zasadowych. Wynika to z jego obecności w spoiwie, które w warstwach cergowskich nabiera niejednokrotnie charakteru spoiwa kalcytowo-dolomito- wego [9].
Pojem ność sorpcyjna badanych gleb jest wysoka (dochodzi do 44,0 cmolAb/kg’1) i jest wyraźnie związana z ich znaczną próchnicznością, jak również bardzo dużą zawartością iłu koloidalnego, co szczególnie uwidacznia się w rędzinach wytworzonych z pstrych margli senońskich (tab. 3).
Na badanym terenie gleby wapniowcowe wytworzone z omówionych o g niw litostratygraficznych fliszu zajmują stosunkowo małe powierzchnie i występują często w kompleksach z glebami brunatnoziemnymi, które to gleby w wielu przypadkach stanowią dalsze ogniwo ewolucyjne pararędzin. W ystę powanie gleb wapniowcowych niekiedy w małych enklawach (o powierzchni kilku ha) wynika przede wszystkim z dużej przestrzennej zmienności fliszu jako skały glebotwórczej w tej części Karpat [1, 2, 5, 8]. I tak np. w rejonie nasunięcia Bonarowiecko-Węglowieckiego na przestrzeni 1 km występuje niejednokrotnie nawet kilka różnych ogniw litostratygraficznych o zasadniczo odmiennych cechach litologicznych [8].
Omawiane gleby wapniowcowe są najczęściej glebami darniowymi lub lćśnymi, gdyż z uwagi na płytki i szkieletowy profil, niekiedy bardzo ciężki skład granulometryczny, jak też położenie na dużych spadkach nie nadają się do rolniczego użytkowania. Cechy te decydują jednocześnie, że tempo dekal- cytacji jest w nich znacznie wolniejsze niż w innych karpackich glebach wapniowcowych i w związku z tym stanowią one względnie trwałą fazę rozwojową.
T a b e la 3 Odczyn i w łaściwości sorpcyjne
Soil reaction and base exchange capacity
Profil Nr Profile No Głębokość Depth (cm) pH Kh C a2+ M g2+ K+ Na-ł- S C a2+ S Mg2+ s V (%)
H 20 KC1 cm ol/+/ kg*11 gleby - of soil
0 - 1 0 7,5 7,0 0,5 29,6 1,3 0,4 1 ,0 32,3 91,6 4,0 98,5 S tępi na 9 10-19 7,7 7,1 0,3 30,1 2,1 0,5 0,9 33,6 89,6 6,3 99,1 >19 7,9 7,3 0,1 11,1 0,3 0,3 0,5 1 2 ,2 91,0 2,5 99,2 0 - 1 2 8 ,0 7,2 0 ,6 29,2 3,4 0 ,6 0 ,8 34,0 85,9 1 0 ,0 98,3 S tępi na i 12-23 7,9 6 ,8 0,5 28,1 2 ,6 0,5 0 ,8 32,0 87,8 8,1 98,5 i 2 3-50 8 ,0 7,2 0.5 24,0 1,1 0,4 0,9 26,4 90,9 4,2 98,1 0 - 1 2 7,5 7,3 0,3 15,3 2,4 0,5 0,9 19,3 79,3 12,4 98,5 Lipowica 12-37 7,7 7,4 0 ,2 16,9 5,6 0,5 1,0 24,0 70,4 23,3 99,2 1 37 -5 0 7,8 7,4 0 ,2 21,4 1,1 0,4 0,7 23,6 90,7 4,7 99,2 >50 7,7 7,4 0 ,2 16,9 2 ,6 0,4 0,9 20,9 80,9 12,4 99,1 0 -7 7,2 6,9 0,5 1 1 ,6 5,3 0,5 0,4 17,8 65,2 29,8 97,3 9 7-25 7,3 6 ,8 0,5 8,7 3,7 0,4 0,4 13,2 65,9 28,0 96,4 2 5 ^ t0 7,7 6 ,8 0,3 1 1,1 0,5 0,4 1,0 13,0 85,4 3,8 97,7 0 - 8 7,1 6,7 0 ,8 32,5 1,6 0 ,8 1,1 36,8 88,3 4,3 97,9 Czarnorzeki 8 -35 7,6 7,0 0 ,6 37,8 2,4 0 ,6 0,9 41,7 90,6 5,8 98,6 2 35-48 7,8 7,1 0,3 30,9 1,1 0,5 0,9 33,9 91,1 3,2 99,1 >48 8 ,0 7,2 0,3 28,0 1Д 0,5 0,9 30,5 91,8 3,6 99,0 13 0 S. Z a so ń sk i
c.d. tabeli 3 Profil Nr Profile No Głębokość Depth (cm) pH Kh Ca2+ M g2+ K+ Na+ S C a2+ S M g2+ V (%)
H20 KC1 cm oI/+/ k g '1 gleby - of soil
s 0-9 7,5 7,1 0,3 30,2 1,6 0,6 0,9 33,3 90,7 4,8 99,1 W ęglów ka 9 -38 7,6 7,1 0,3 31,1 1Д 0,6 1,0 33,8 92,0 3,3 99,1 3 3 8-67 8,0 7,2 0,3 30,4 1,3 0,5 1,0 33,1 91,0 3,9 99,1 >67 8,0 7,2 0,3 30,2 0,8 0,5 0,9 32,4 93,2 2,5 99,1 0-12 7,1 6,7 0,8 37,2 1,3 1,0 0,9 40,4 92,1 3,2 98,1 Czam orzeki 12-38 7,5 6,9 0,5 40,5 1,3 0,7 1,0 43,5 93,1 3,0 98,9 1 38-63 7,7 7,0 0,3 34,3 1,6 0,6 1,0 37,5 91,5 4,3 99,2 >63 7,8 7,1 0,3 34,5 2,1 0,6 1,0 38,2 90,3 5,5 99,2 G le b y w a p n io w c o w e fli sz u w sch odn ich K a r p a t
132 S. Zasoński
WNIOSKI
1. Na zwietrzelinie piaskowców cergowskich oraz łupkowej “subfacji” warstw grodziskich tworzą się gleby stanowiące szereg ewolucyjny pararędzin (inicjalnych, właściwych, brunatnych), natomiast na zwietrzelinie pstrych margli senońskich - rędziny właściwe i brunatne.
2. Badane gleby wapniowcowe są glebami płytkimi lub średniogłębokimi, o różnym (na ogól dużym) stopniu szkieletowości i najczęściej ciężkim skła dzie granulometrycznym.
3. Na badanym terenie gleby wapniowcowe (darniowe, leśne) w ystęp ująw miejscach, w których proces dekalcytacji jest stosunkowo wolny (mały kąt zapadania ławic, znaczna zawartość w nich węglanu wapnia, płytka i ciężka zwietrzelina, możliwość erozyjnej odnowy profilu).
LITERATURA
[1] A tla s g e o lo g ic z n y P o lsk i. Z a g a d n ie n ia s tra ty g ra fic z n o -fa c ja ln e . 13, W a rs z a w a 1962.
[2] B r o m o w i c z J ., G a c i k S ., M a g i e r a J M M o r o z - K o p c z y ń s k a M ., N o w a k W ., P e s z a t C ., 19 6 7 : P ia s k o w c e k a rp a c k ie , ich z n a c z e n ie s u ro w c o w e i p e rs p e k ty w y w y k o rz y s ta n ia . Z e sz . N a u k . A G H , G e o lo g ia 2 , 2 , ss. 9 5 .
[3] D o b r z a ń s k i B ., 1959: W y s tę p o w a n ie rę d z in na sk a ła c h flisz u k a rp a c k ie g o . A n n . U M C S , se r. E , 5: 3 4 9 -3 6 6 .
[4] D o b rz a ń sk i B., 1952: W p ły w układu skał fliszu karpackiego na właściwości gleb. Rocz. Glebozn. 2:140-145. [5] K a m i e ń s k i M .,P e s z a t C z M R u t k o w s k i , 1963: L ito lo g ia p ia s k o w c ó w g r o d z is k ic h (K a rp a ty f lis z o w e ). R o c z . P o l. T o w . G e o lo g . 3 3 , 1: 2 2 -2 8 . [6] P o m i a n J . , 1963: W p ły w rz e ź b y te re n u na w y s tę p o w a n ie rę d z in f lis z o w y c h . A n n . U M S C , se r. B , 1 8 :3 1 - 6 7 . [7] P o m i a n J . , 19 6 4 : W a ru n k i w y s tę p o w a n ia rę d z in na te re n ie K a rp a t flis z o w y c h . R o c z . G le b o z n . d o d . d o 1.14: 2 4 9 -2 5 8 . [8] P rz e w o d n ik g e o lo g ic z n y po w s c h o d n ic h K a rp a ta c h flis z o w y c h . P ra c a z b io ro w a p o d re d . Z y tk i K . W y d . G e o lo g ., W a rs z a w a 1 9 7 3 , ss. 2 2 2 . [9] Ś l ą c z k a A ., 19 7 1 : G e o lo g ia je d n o s tk i d u k ie lsk ie j. Pr. Inst. G e o lo g . 43: 3 7 -5 3 .
[1 0 ] U z ia k S ., 1963: G eneza i klasyfikacja gleb górskich w Karpatach fliszowych. Rocz. G lebozn. 13: 59-71. [1 1 ] Z a s o ń s k i S ., S k i b a S ., 1988: C h e m ic z n e i m ik ro m o rlo lo g ic z n e w ła ś c iw o ś c i g le b w a p n io w c o -
w y c h o k o lic C ie s z y n a . R o c z . G le b o z n . 3 9 , 3: 7 1 -9 0 .
[1 2 ] Z a s o ń s k i S ., 1992: W a r s tw y k ro śn ie ń s k ie ja k o sk a ła m a c ie rz y sta p a r a rę d z in f lis z o w y c h (n a p r z y k ła d z ie g le b W z g ó rz R y m a n o w sk ic h ). R o c z. G le b o z n . 4 3 , 3 /4 : 7 7 -1 0 1 .
S. Z a so ń s k i
C ALC A R EO U S SOILS DERIVED FROM SELECTED LITHOSTRATIGRAPHICAL U NITS OF EAST CAR PA THIA N FLYSH. PART I. GEN ERAL DESCRIPTION OF SOILS
D e p a r tm e n t o f S o il S c ie n c e , A g ric u ltu ra l U n iv e rs ity o f C ra c o w
S U M M A R Y
S o ils derived from selected , carbonate lithostratigraphical units o f East Carpathian F lysh have b een in vestigated . It is ascertained that on the w aste o f G rodzisko and C ergow a
Gleby wapniowcowe fliszu wschodnich Karpat 133 beds there are so ils w h ich m ake an evolutional sequence o f pararendzinas (initial, typical and brow n on es), w h ich on the w aste o f mottled marls (o f W ęglów ka beds) there are typical and brow n rendzinas (F ig. 1, T able 1). Investigated calcareous so ils are sh a llo w or m edium d eep w ith different contents o f skeletal parts and most often w ith heavy m echanical co m p o sitio n . S o il reaction and cation exchange capacity are form ed under the in flu en ce o f calcareous - carbonate parent rock (Tables 2, 3).
In the investigated terrain o f the East Carpathians calcareous so ils occur in sites w here the process o f d ecalcitation is quite slo w . (This effect is caused by horizontal F lysh beds or by a sm all angle o f Flysh beds dip w h ich have a coasiderable am ount o f calciu m carbonate and a sh a llo w , heavy w aste. There is also a p ossib ility o f erosive “ rejuvenation” o f p rofile).
Prof. dr Stanisław Zasoński Praca wpłynęła do redakcji w lutym 1903 r. K atedra G leboznawstwa
A kadem ia Rolnicza w Krakow ie 31— 120 K raków , M ickiewicza 21
