Leszek Stachowski
Zagadnienia projektowe zespołu
ulicy Kanoniczej w Krakowie
Ochrona Zabytków 25/1 (96), 23-25
1972
LESZEK STACHOW SKI
ZAGADNIENIA PROJEKTOWE ZESPOŁU ULICY KANONICZEJ W KRAKOWIE
P roblem atyka związana z przygotowaniem m a teriałów potrzebnych do realizacji prac konser watorskich zespołów starom iejskich jest zło żona i obszerna. W przypadku ul. Kanoniczej postawiono sobie zadanie opracowania m ate riałów kompleksowo dla wszystkich budynków, w zakresie możliwie najszerszym. Tematem opracowań objęto założenie urbanistyczne ca łego zespołu oraz poszczególne obiekty architek toniczne. Celem uzyskania danych, potrzebnych do prawidłowego przygotowania dokumentacji projektowych, zaprogramowano w możliwie szerokim zakresie opracowania poprzedzające projektowanie, zarówno w zakresie prac stu dialnych i badawczych jak również inw enta ryzacji.
Zakres prac badawczych podzielono na dwa etapy, z uwagi na brak możliwości wykonania potrzebnych odkrywek we w nętrzach obiek tów użytkowych. Autorzy poszczególnych prac badawczych dążyli jednak do uzyskania w pier wszym etapie możliwie największej ilości m a teriałów, co udało się zrealizować, szczególnie w zakresie badań architektonicznych.
Program prac poprzedzających projektowanie obejmuje:
A. I n w e n t a r y z a c j e :
1. Pom iar sytuacyjno-wysokościowy.
2. Pom iary geodezyjne kompleksowe całego zes połu z uwzględnieniem rzutów parterów i piw nic wszystkich budynków.
3. Inw entaryzację urbanistyczną zespołu z u względnieniem obecnego sposobu użytkow a nia poszczególnych obiektów.
4. Inw entaryzacje architektoniczne wszystkich obiektów objętych opracowaniem.
5. Inw entaryzacje detali architektonicznych. 6. Inw entaryzacje fotograficzne.
7. Inw entaryzacje konstrukcyjne i ekspertyzy konstrukcyjne dla poszczególnych obiektów. 8. Inw entaryzacje istniejących instalacji ze w nętrznych i w ew nętrznych.
B. P r a c e s t u d i a l n e i b a d a w c z e : 1. Studium historyczno-urbanistyczne i w ytycz ne konserw atorskie ogólne (oprać. doc. dr A. Do mański).
2. Studium historyczne ogólne.
3. Dokumentacje historyczne poszczególnych obiektów.
4. Badania archeologiczne.
5. Badania w ystroju w nętrz i elewacji. 6. Badania architektoniczne.
7. Analiza wyników badań oraz zbiorcze wnio ski.
8. Wytyczne konserw atorskie dla całego zespo łu i poszczególnych obiektów, ogólny plan za gospodarowania otoczenia (opracowuje Miejska Pracownia Urbanistyczna).
9. Koncepcja architektoniczno-urbanistyczna uporządkowania zespołu.
10. Koncepcja architektoniczna poszczególnych obiektów.
P rzy opracowaniu koncepcji architektonicznych przyjęto następujące założenia ogólne:
a) pozostawienie całego układu urbanistyczne go bez zmian, z utrzym aniem podziału wg daw nych działek budowlanych, z zachowaniem upo rządkowanych murów działowych i ogród ków;
b) przywrócenie pierwotnego profilu ulicy przez obniżenie poziomu ul. Podzamcze do pro gu Domu Długosza;
c) włączenie do opracowania nowego rozwią zania placu W ita Stwosza;
d) wyeksponowanie fragm entów dawnego m u ru obronnego na tyłach domów pierzei zachod niej;
e) usunięcie w planie perspektywicznym bu dynku Seminarium Duchownego i rekonstruk cję dawnych ogrodów;
f) usunięcie niezabytkowej zabudowy oficyn (budynki n r 4, 14, 9, 23);
g) korektę gabarytów zabudowy przez usunię cie niezabytkowych kondygnacji w budynkach 23
1. K r a kó w , ul. Kanonicza, pierzeja zachodnia, in w entary zac ja
2. K r a kó w , ul. Kanonicza, pierzeja zachodnia, p ro je kt
frontowych i oficynach oraz korektę brył da chów ze zmianą pokrycia na ceramiczne;
h) pełne poszanowanie wszystkich naw arstw ień stylowych w poszczególnych domach, z w yjąt kiem elementów uznanych za niezabytkowe w wyniku analizy szczegółowych opracowań historycznych i badawczych;
i) zmianę program u użytkowania niektórych budynków i odtworzenie reprezentacyjnych w nętrz przez przywrócenie pierw otnych ukła dów rzutów, głównie w parterach i na I piętrze budynków;
j) maksym alną ekspozycję wszystkich elemen tów zabytkowych przy opracowaniu elewacji i wnętrz.
Dla poszczególnych obiektów opracowano szczegółowe wytyczne na podstawie zebranych materiałów badawczych i studialnych. Przy opracowaniu koncepcji przyjęto zasadę uzyska nia rozwiązań zapewniających spełnienie opty malnych postulatów konserwatorskich, podpo rządkowując im przyszłą funkcję i rozwiązania techniczne.
Analiza dotychczasowego sposobu użytkowania wykazała, iż w wielu budynkach, zwłaszcza będących nadal w posiadaniu K apituły, sposób użytkowania pozostał praw ie niezmieniony. Stąd stosunkowo duża liczba obiektów jest jed norodna stylowo, m a mało zniekształcone ukła dy rzutów pierw otnych oraz wiele zachowanych elementów detalu architektonicznego i wypo sażenia w nętrz (np. budynki n r 21, 18, 6). Wpro 24
wadzone w różnych okresach zmiany funkcjo nalne i przebudowy są na ogół czytelne i łatw e do usunięcia.
Jednakże znaczna część obiektów użytkowana jest niewłaściwie, gruntow ne przebudowy i ada ptacje przyczyniły się do ich dew astacji i znisz czenia (np. budynki n r 17, 23). Szczególnie znisz czenie zewnętrznego detalu architektonicznego stanowi nieodwracalną szkodę, nie pozwalającą na przywrócenie tym budynkom ich dawnego wyglądu. Nowy program zagospodarowania i użytkowania obiektów przy ul. Kanoniczej powinien nie tylko gwarantować właściwą ich eksploatację, lecz także pozwolić na przywróce nie układu rzutów i na odtworzenie w m aksy malnym stopniu w ystroju wnętrz. Chcąc uni knąć poważniejszych trudności i błędów przy projektowaniu, wynikających z niewłaściwego programu, postąpiono w sposób nieco odbiega jący od dotychczas przyjętych. Zamiast opraco wywać koncepcję przebudowy dla zadanych programów użytkowych, opracowano projekty szkicowe wg wytycznych ustalonych na podsta wie prac studialnych i badawczych, projektując realizację pełnego programu konserwatorskiego. W poszczególnych projektach wyłączono z pro gramu mieszkalnego wszystkie w nętrza o za chowanych elementach w ystroju architekto nicznego i dekoracji malarskich. Program miesz kalny zrealizowano we w nętrzach nie mających dużych wartości historycznych, projektując mieszkania w pełni zmodernizowane.
1. Cracow, Kanonicza Street, w e s t frontage; in v e n to r y drawing
2. Cracow, K anonicza Street, w e s t frontage; restoration design
Na podstawie uzgodnionych projektów szkico wych przystąpiono do program ow ania funkcji dla partii budynków wyłączonych z program u mieszkalnego.
Ten sposób postępowania pozwoli na praw idło we dobieranie nowych funkcji do zaprojekto wanego układu o wiadomym w ystroju wnętrz.
* Szczegółowy pro g ram zagospodarow ania podany w sk ry p cie „Z agadnienia b adaw cze i p ro jek to w e zespołu
PROBLEMS OF DESIGNING INVOLVED IN ARCHITECTURAL COMPLEX OF KANONICZA STREET, CRACOW
T he stage of p rep a rin g a design w as preceded by th a t of in v en to ry in g su rv ey of th e se p a ra te houses and a series of thorough studies and inv estig atio n s w hich m a d e it possible to w o rk o u t a d etailed se t of outlines fo r each object. W hile p re p a rin g g en e ral conception fo r re a rra n g e m e n t of th e en tire com plex th e p rin cip le has been adopted th a t a rc h ite c tu ra l solutions applied in designing of in d iv id u a l houses should p rovide a possibility to m eet in th e best possible m a n n e r all re q u ire m e n ts set fo rth by co n serv ato rs and as a re su lt to su b d u e to them th e f u tu re fun ctio n s and technical solutions as w ell. To avoid difficu lties in th e process
of designing th a t m ight arise from im proper p ro g ra m mes this tim e a pro ced u re h a s been adopted differing considerably from th a t u su ally applied. T here w as nam ely p rep a re d a series of p re lim in a ry designs com plying to th e outlines given by conservators, according to w hich housing accom m odations have been foreseen only in houses h av in g no a rc h ite c tu ra l decorations of h isto ric al c h a racter, and th e n su itab le functions w ere chosen fo r portions c h a ra c te ristic of th e ir h isto rical and deco rativ e values from w hich th e housing functions h a v e been excluded.
Wydaje się, że ta metoda powinna dać dobre rezultaty. Obecnie są na ukończeniu prace stu dialne związane z ostatecznym ustaleniem pro gramu zagospodarowania *.
m gr inż. arch. Leszek Stachow ski P racow nie K onserw acji Z abytków K raków
ulicy K anoniczej w K ra k o w ie”, K raków 1971, s. 152 i nast.
