Stanisław Kołodziejski
Jurydyczna funkcja posiadania
Palestra 11/5(113), 14-27
14 S t a n i s ł a w K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
Ta „trójwymiarowość” przesłanek ocennych postawy adwokata ma
wykazać, że dalszy przebieg reformy to przede wszystkim społeczne
warunki skuteczności przepisów dotyczących adwokatury, to właściwa
postawa adresatów norm.
Taka właśnie ocena reformy dokonana przez samą adwokaturę sta
nowi wyraz głębokiego przeświadczenia, że w dalszym ciągu autorytet
i szacunek adwokatury będą wzrastały, że- zasadnicze zadanie, jakim
jest służenie społeczeństwu pomocą prawną zgodnie z prawem i inte
resem mas pracujących, zostanie należycie zrealizowane.
STANISŁAW KOŁODZIEJSKI
Jurydyczna funkcja posiadania
A. W p r o w a d z e n i e w p r o b l e m a t y k ę p o j ę c i a f u n k c j i p o s i a d a n i a . O k reślen ie o m a w ian e g o p o ję cia w yw odzi się od ła ciń sk ieg o czasow n ik a ju n g o r, oznaczającego ty le sa m o co polsk ie „odbyw ać, z a ła tw iać , sp raw o w ać , w y k o n y w a ć ”. P o w stały od te g o czasow nika ła ciń sk i rzeczow nik fu n c tio odpow iada za te m znaczeniem .polskiem u „odbyw anie, w y k o n y w an ie, z a ła tw ia n ie ” 1; np. fu n c tio
m u n e ris oznacza sp e łn ia n ie pow inności, w y k o n y w an ie obow iązku.2
P o jęcie to, przen iesio n e n a g ru n t ję z y k a polskiego, będzie zatem oznaczać r e a li zację określonego z a k re su u s ł u g , d eterm in o w an y c h celem d la n ic h w yznaczo n y m i je w e w n ę trz n ie w iążącym .
„N a fu n k c ję p o sia d an ia — p is a ł A n d rz ej S telm ac h o w sk i — m ożna p a trz e ć z ro z m a ity c h p u n k tó w w idzenia. D otychczas p rze w a żn ie u jm o w a n o ją od stro n y p o se so ry jn ej, u p a tru ją c w zw iązku z ty m fu n k c ję p o sia d an ia w dążności do zacho w a n ia p o k o ju w społeczeństw ie ii zapobieżeniu sam ow oli. O dm ienne stan o w isk o za jm o w a ł Ih e rin g i jego szkoła. D o p a try w a ł się on m ianow icie fu n k c ji p o sia d a n ia w „ u z ew n ę trz n ie n iu w łasn o ści” i w konieczności „u z u p ełn ien ia ochrony p o sia d a n ia ”.3
Z d an iem A n d rz e ja S telm achow skiego, z ty c h dw óch k ie ru n k ó w bliższy p ra w d y b y ł pogląd Ih e rin g a . B ył on je d n a k n ie p e łn y i w s k u te k tego nie m ógł w y tłu m a czyć ta k ic h zjaw isk, ja k sk ie ro w a n ie ochrony p o seso ry jn ej w w ielu w y p a d k a c h ró w n ież p rzeciw ko w łaścicielow i. P o sia d a n ie je s t bow iem nie ty lk o u z e w n ę trz n ie n iem w łasności (w yrazem te j fu n k c ji je s t p rze d e w szy stk im dom niem anie, że p o siad aczo w i p rz y słu g u je p o sia d an e p rze zeń praw o), ale „ je st ta k ż e k o re k tu rą p ra w a
1 F u n g o r - f u n g i - f u n c t u s s u m — p o r . S ł o w n i k ł a c i ń s k o - p o l s k i , o p r a c o w a n y w s p ó l n i e p r z e z J u l i a n a D o l n i c k i e g o , A l e k s a n d r a F r ą c z k i e w i c z a , d r a K o n s t a n t e g o Ł u c z a k o w - s k i e g o, d r a W a l e n t e g o W r ó b l a i W ł a d y s ł a w a Z a g ó r s k i e g o p o d k i e r o w n i c t w e m B r o n i s ł a w a K r u c z k i e w i c z a , L w ó w - W a r s z a w a 1925, s . 347. 2 P o r .: Ł u k a s z K o n c e w i c z : N o w y s ł o w n i k p o d r ę c z n y ł a c i ń s k o - p o l s k i , W a r s z a w a 1930, s . <51 o r a z k s . d r A lo jz y J o u g a n : S ł o w n i k k o ś c i e l n y ł a c i ń s k o - p o l s k i , P o z n a ń —W a r s z a w a — —L u b l i n 1958, s . 274. 3 P o r . A n d r z e j S t e l m a c h o w s k i : I s t o t a i f u n k c j a p o s i a d a n i a , W a r s z a w a 1958, s. 94.
№ 5 (ИЗ) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s i a d a n i a 15
w łasn o ści i z tego ty tu łu zw rac a się w w ie lu w y p a d k a c h p rze ciw k o p ra w u w ła s
ności” .4 I I
F u n k c ja p o sia d a n ia — pod o b n ie ja k fu n k c ja w ielu in n y c h in s ty tu c ji p ra w n y c h — je s t w y p ad k o w ą jego h isto ry czn eg o pro cesu , p ro cesu — d o d ajm y — b ard z o d łu giego, bo sięg ająceg o jeszcze odległych czasów rzy m sk ich , a w ięc p ro ce su liczącego sobie ju ż całe d w a ty sią c e la t.5
N a tle o k reślonej h isto ry c zn e j rzeczyw istości in sty tu c ja p o sia d a n ia sp e łn ia ła w y znaczoną je j rolę. R óżne epoki, a w g ran ic ac h n im i ■zakreślonych ró żn e k o n cepcje p raw n e, ró żn e system y gospodarcze o ra z ró żn e u k ła d y społeczne u k ie ru n k o w y w ały jego fu n k cję . D latego te ż m ów iąc o fu n k c ji an a liz o w an e j in sty tu c ji, n ie m ożna n ie dostrzeg ać te g o długiego procesu, ja k i w ciąg u d w u d zie stu w iek ó w p o sia d a n iu tow arzy szy ł. R zecz ja sn a , w ciągu d ługich w ieków , w zależności od zm ien ia ją c y c h się poglądów p ra w n o -e k o n o m ic zn o -so cjaln y c h , je d n e je j a s p e k ty b a rd z ie j p refe ro w a n o , in n y c h zaś n ie doceniano.
I n n ą n ie w ą tp liw ie ro lę w y zn aczan o p o sia d a n iu w społeczno-ekonom icznej f o r m a c ji niew olniczej, in n ą w fo rm a c ji fe u d a ln e j, in n ą w fo rm a c ji k a p ita listy c z n e j i in n ą w re szc ie w fo rm a c ji so c jalisty c zn e j.6
R ów nież obecna so cjalisty c zn a rzeczyw istość P o lsk i L ud o w ej o raz in n y c h k r a jó w so c jalisty c zn y c h w ja k iś o k reślo n y sposób rz u tu je n a to p o sia d an ie i d e te rm i n u je jego fu n k cję . N a p o trz e b ę w y św ie tle n ia f u n k c ji p o sia d a n ia w sto su n k ach sp ołeczno-gospodarczych ty p u so cjalisty czn eg o zw rócił ju ż sw ego czasu u w a g ę W itold C zachórski.7
N ie m ożna je d n a k n ie zauw ażyć, że fu n k c ja p o sia d an ia w s to s u n k a c h tego ty p u n ie w szędzie będzie iden ty czn a. In aczej n a pew no k s z ta łtu je się ona w Z w iązku R adzieckim , inaczej w Polsce, a jeszcze in aczej w S ocjalisty czn ej R eoublice J u gosław ii. Zależy to oczyw iście od sto p n ia socjalistycznego zaan g ażo w an ia danego n a ro d u , od jego m odelu gospodarczego, od s ta n u p raw n eg o u p rz ą d k o w a n ia n ie r u chom ości, od k u ltu ry p ra w n e j społeczeństw a itp.
S zczupłe ra m y zak reślo n e obecnem u a rty k u ło w i nie p o zw a lają n a p rz e d s ta w ien ie pogłębionej analizy p ro cesu historycznego, ja k i to w arz y szy ł rozw ojow i fu n k c ji p o sia d an ia w ciągu d ługich w ieków jej dziejów . T e szczupłe ram y obec n ych ro zw ażań n ie p o zw a lają w szczególności n a u ja w n ie n ie całego b o g ac tw a ró żn o rak ic h tre śc i i fo rm oddziały w an ia, ja k ie znalazły się u p o d sta w n a ro d z in n ow ych i dotychczas n ie zn a n y ch ro d za jó w jego fu n k cji. K ażd a z ty c h now ych p o sta ci fu n k c ji stopniow o się ro d z iła i stopniow o w sw ej tre śc i w z ra sta ła .
W y d a je m i się, że o p ie ra ją c się n a an a liz ie p rocesu histo ry czn eg o to w arz y szą cego rozw ojow i om aw ianej in sty tu c ji, należy p rz y ją ć istn ien ie trz e c h różnych ro d za jó w fu n k c ji p o sia d an ia, a m ianow icie:
a) j u r y d y c z n e j , b) e k o n o m i c z n e j i c) s p o ł e c z n e j .
W a rty k u le nin iejszy m om ów im y ju ry d y c z n ą fu n k c ję p o siad an ia.
4 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 94.
5 P o r . J , I g n a t o w i c z : O c h r o n a p o s i a d a n i a , W a r s z a w a 19У*, s. 8.
e P o r . F r y d e r y k Z o l l : P r a w o c y w i l n e w z a r y s i e , t . IT, z e s z y t p i e r w s z y , K r a k ó w 1947, s . 33. 7 F o r . W . C z a c h ó r s k i : P o j ę c i e i t r e ś ć p o s i a d a n i a w e d ł u g o b o w i ą z u j ą c e g o p r a w a r z e c z o w e g o , N P 5/1957, s. 30.
1S S t a n i s ł a w K o ł o d z i e j s k i N r 5 (119 B . J u ry d y c z n ą fu n k c ję p o sia d a n ia m ożna p o d z i e l i ć na : a) p r a w o - t w o r z ą c ą , b) p r a w o - m a a i f e s t u j ą c ą , c) p r a w o - k o r y g u j ą c ą . A d a)
P ra w o -tw o rz ą c a fu n k c ja p o sia d an ia, tzn . f u n k c ja p o sia d an ia ro d z ą c a n a rzecz je g o po d m io tu p ra w o w łasności, w y stę p u je z ca łą sw o ją głęboką w ym ow ą p rz y tz w . p ie rw o tn y m n ab y c iu w łasn o ści, s ta ją c się w te n sposób jego źródłem , skoro w łasn o ść n ie p o w in n a „pozostać bez p o sia d a n ia ” 8, lecz m u si się zaw sze w iąz ać z rzeczą, „z ja k im ś sa m o istn y m p rze d m io te m m a te ria ln y m .9 N a to je d n a k , b y j a k a ś rze cz m ogła się sta ć p rz e d m io te m cz y je jk o lw ie k w łasności, m u si się n a jp ie rw d o sta ć pod .czyjekolw iek w ład z tw o , i
Z aw łaszczenie rzeczy n iczyjej to n a jb a rd z ie j p ie rw o tn y sposób n ab y c ia w ła s ności, b ęd ący jedno cześn ie n a jb a rd z ie j ele m e n ta rn y m zabiegiem ekonom icznym .1* D a ł te m u w y ra z kodeks cyw iln y w a rt. 181, gdzie czytam y, że „w łasność ru ch o m ej rze czy n ic zy je j n a b y w a się p rz e z je j o b j ę c i e w p o s i a d a n i e s a m o i s t n e ” . A nalogiczne p rze p isy o zaw łaszczeniu rzeczy n ic zy je j z a w ie ra ją n ie m al w szy stk ie o b o w ią z u ją c e p ra w o d a w stw a ś w ia ta .1* W y ją te k w ty m w zględzie sta n o w i a r t. 68 kod. cyw . R SFR R , w e d le k tó reg o w sze lk ie m ie n ie b ez p a ń sk ie p rze ch o d zi n a w łasn o ść p a ń s tw a , p rz y czym p rz e jśc ie to d o k o n u je się n a p o d sta w ie a k tu a d m in istra c y jn e g o .11 P o sia d a n ie zaw sze m u si się znaleźć u źró d e ł n a ro d z in w łasn o ści (jak to słusznie za u w aż a A. S telm ach o w sk i), i to n a w e t w ted y , gdy p ra w o p ozytyw ne p rz e w id u je n ab y c ie rzeczy n iczyjej p rzez p ań stw o , skoro i ta k rze cz ta dostać się m u si w sferę lu d zk ieg o w ła d z tw a .13 Z d ru g iej stro n y u tr a t a p o sia d a n ia niw eczy n ie rz ad k o sam o p ra w o w łasności. W łaściciel m oże się w yzbyć w łasności rzeczy ru ch o m ej p rzez to, że w ty m zam iarze rzecz p o rzu c i (art. 180 k.c.). W yzbyw ając się p o siad an ia, w y z b y w a m y się ty m sam y m — w w a ru n k a c h p rze w id zia n y ch w dyspozycji pow ołanego p rz e p isu — rów n ież sam ego p ra w a w łasności. P o dobnie rój pszczół, n a d k tó ry m u tra c iliś m y w ład ztw o fak ty czn e, w sy tu a c ji p rze w id zia n ej a rt. 182 § 3 k.c. p rz e sta je b y ć jednocześnie p rzed m io tem naszej w łasności. N a tej ró w n ie ż zasadzie o p a rta zo stała in s ty tu c ja tzw . a b a n d o n u s ta tk u morskiego.*4 P rz y k ła d ó w d z ia ła n ia om a w ia n e j zasady m ożna by p rzytoczyć w iele, zasad a je d n a k p o zo staje w szędzie ta sam a.
A d b)
Ja k k o lw ie k zarów no p ra w o w łasn o ści, ja k i k ażd e in n e praiwo p o d m io to w e d a się te o re ty c z n ie pom yśleć ja k o n u d u m ius, czego p ra k ty c z n y m w y ra z e m będzie obłożenie rzeczy se k w e strem , p rzy k tó ry m w łaściciel, n ie tr a c ą c p ra w a w łasności, n ie w y k o n u je n a niej p o sia d an ia, to je d n a k p o m ija ją c tę w y ją tk o w ą sy tu a cję,
8 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i : © p. c i t . , s . 95. » T a m ż e . 10 T a m ż e . 11 T a m ż e . 12 P o r . R a d z i e c k i e p r a w o c y w i l n e , W a r s z a w a 1955, t . I , s . 254. P r z e z m i e n i e b e z p a ń s k i e r a d z i e c k i e p r a w o c y w i l n e r o z u m i e : 1) m i e n i e , k t ó r e g o w ł a ś c i c i e l z r z e k ł s i ę w ła s n o ś c i, 2) m i e n i e , w s t o s u n k u d o k t ó r e g o w ł a ś c i c i e l u t r a c i ł p r a w o w i n d y k a c j i w s k u t e k p r z e d a w n i e n i a , 3) m i e n i e z n a l e z i o n e , k t ó r e g o z w r o t u w ł a ś c i c i e l n i e z a ż ą d a ł p r z e d u p ł y w e m u s t a n o w i o n e g o t e r m i n u , 4) m i e n i e , d o k t ó r e g o w ł a ś c i c i e l u t r a c i ł p r a w o z m o c y s p e c j a l n e j u s t a w y , 5) b e z d z i e d z i c z n y m a j ą t e k p o z o s t a ł y p o o s o b ie n i e p o s i a d a j ą c e j u s t a w o w y c h s p a d k o b i e r c ó w i z m a r ł e j b e z p o z o s t a w i e n i a t e s t a m e n t u . 13 F o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s . 96, a n a d t o F . Z o l l : P r a w o c y w i l n e , P o z n a ń 1931, t. I , s . 133—135 i t . I I , s . 50—65 o r a z J a n W a s i l k o w s k i . Z a r y s p r a w a rz e c z o w e g o , W a r s z a w a 1963, s . 113—116. 1» P o r . S t a n i s ł a w M a t y s i k : P o d r ę c z n i k p r a w a m o r s k i e g o . W a r s z a w a 1963, s . 104 i 107.
Nir 5 (113) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s ia d a n ia IT
w rzeczyw istości p ra w a p odm iotow e w za k re sie p ra w rzeczow ych r e a liz u ją się z z a sa d y p rzez fak ty c zn e w ład z tw o n a d rzeczą. T a zasad n icza cecha ta k p ra w a w łasności, ja k i innych p ra w podm iotow ych je s t w sp ó ln a za ró w n o p ra w u k a p i ta listy czn e m u , ja k i p ra w u socjalistycznem u.15
N a te n a s p e k t om aw ianego 'zagadnienia zw ró cił ju ż sw ego czasu uw agę S avigny (1779— 1861) pisząc: „P oniew aż m ianow icie w łasn o ść je s t p r a w n ą m ożnością o d d zia ły w a n ia n a rz e c z w ed łu g w łasn ej w oli i w y łąc za n ia każdego in n e g o od k o rz y sta n ia z n ie j, p rz e to w d zierże n iu tk w i w y k o n y w an ie w łasności i ono je s t sta n e m n a tu ra ln y m , k tó ry odpow iada w łasn o ści ja k o sta n o w i p ra w n e m u .” 16
Jeszcze d o sadniej ów zw iązek w łasności z p o sia d an iem p o d k re ślił w sp o m n ian y ju ż w yżej Ih erin g . P od n o si on zre sztą ów zw iązek do ra n g i n ie ja k o k am ien ia w ęgielnego sw ej te o rii o p o sia d an iu , m ów iąc, że „po siad an ie je st u rze czy w istn ie n ie m i u w idocznieniem w łasn o ści” (B e sitz ist T h a tsa c h lic h k e it u n d S ic h tb a rk e it
des E ig e n tu m s) . 17 „T ak u ję te p o sia d a n ie — cz y ta m y ta m ż e — w sp ie ra w łasność
w ekonom icznym w y k o rz y sta n iu i w łaścic iel n ie m u si się obaw iać, że p ra w o sta n ie m u n a drodze, gdy będ zie on rzecz w y k o rz y sty w a ł w sposób w y n ik ając y z jego p rze zn ac ze n ia” . 18
P o d o b n ie ocenia ro lę p o sia d a n ia ja k o nieodzow ny elem e n t w łasn o ści — a i m a n ife stu ją c y tę w łasn o ść n a z e w n ą trz — ró w n ie ż w sp ó łczesn a n a u k a p ra w a .19
O w a zbieżność poglądów w p o ru sza n ej k w e stii m a sw oje u za sa d n ien ie w ekono m icznej fu n k c ji w ła s n o ś c i20, czem u w y ra z d ali ju ż M a rk s i E ngels p o d k reśla ją c, że „rzecz (...) s ta je się p ra w d z iw ą w łasn o ścią dopiero w w y m ia n ie i k o m u n ik a cji i n iezależn ie od p ra w a do p ew n e j rzeczy (...). To złudzenie praw n icze, re d u k u ją c e p raw o do sam ej ty lk o w oli, p ro w a d zi z konieczności w d alszy m rozw oju sto su n k ó w w łasności do tego, że k to ś m oże p o sia d ać ty tu ł do ja k ie jś rzeczy, nie p o sia d ając je j w rzeczyw istości” . 21
„W łasność o d erw an a od jej m a te ria ln e g o su b s tra tu tra c i sw ą w arto ść ekono m iczną, a tym sam ym sens sw ego istn ie n ia ”. 22
„P ozbaw ienie w łasności m ożności w ła d a n ia rzeczą i p o b ie ra n ia je j pożytków o ra z m ożności ro zp o rzą d zan ia n ią m oże być ty lk o sta n e m p rzejściow ym . G dyby m iało c h a r a k te r trw a ły , m u siało b y doprow adzić do u tra ty w łasności. W o d e r w a n iu bow iem od re a ln y c h u p raw n ie ń , k tó re n a d a ją p ra w u w łasn o ści k o n k re tn ą tre ść społeczno-gospodarczą, w łasn o ść sta ła b y się p ojęciem je d y n ie form alnym . R oszczenia w y n ik a ją c e z w yłącznego c h a ra k te ru w łasności (roszczenia w in d y k a - c y jn e i ro szczen ia n e g a to ry jn e) p rz y słu g u ją do ochrony re a ln e j tre ś c i p raw a, nie m ogą zaś stan o w ić sam e d la sieb ie celu” . 23
15 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i : o p . c i t ., s . 126. i« P o r . F r i e d r i c h C a r l S a v i g n y : D a s R e c h t d e s B e s i t z s c h u t z e s , G ie s e n 1822, s . 2. 17 p o r . R u d o l p h I h e r i n g : Ü b e r d e n G r u n d d e s B e s i t z e s s c h u t z e s , J e n a 1869, s . W . 18 T a m ż e , s. 187. 19 P o r . P h . H e c k : G r u n d r i s s d e s S a c h e n r e c h t s , T ü b i n g e n 1930, s . 14. A u t o r t e n w y r a ź n i e p o d k r e ś l a , że g ł ó w n e z a d a n i e p o s i a d a n i a w y r a ż a s ię w u n a o c z n i e n i u i u j a w n i e n i u o k r e ś l o n y c h s t o s u n k ó w p r a w a r z e c z o w e g o ( Z e i c h e n f u n k t i o n d e s B e s i t z e s ) . 20 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . d t . , s. 128. 21 P o r . K . M a r k s , F . E n g e l s : W y b r a n e p i s m a f i l o z o f i c z n e 1844—1846, W a r s z a w a 1949, s . 106—107. 22 p o r . J . W a s i l k o w s k i : P r a w o r z e c z o w e , Ł ó d ź - W a r s z a w a 1956, c z . II, z . l , s . 22. 23 P o r . J . W a s i l k o w s k i : P r a w o r z e c z o w e , Ł ó d ź - W a r s z a w a 1956, c z . I I , z. 1, s . 22. 2« P o r . Ł . D i e m b o : O s n o w n y j e p r o b l e m y s o w i e t s k o g o w o d n o g o z a k o n o d a t i e l s t w a , L e n i n g r a d 1948, s. 67. 2 — P a l e s t r a
18 S t a n i s l a w K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
A nalogiczne stan o w isk o — poza odosobnionym i w y ją t k a m i24 — z a jm u ją ró w n ie ż p ra w n ic y ra d z ie c c y .25
J e ś li pow szechnie p rz y jm u je się, że p o sia d an ie m oże p o w stać ty lk o w ted y i ty lk o ta m , k ie d y i gdzie jego p o te n c ja ln ą p rz e sła n k ą m oże być o d p o w iad a ją ce te m u ż p o sia d an iu p ra w o p o d m io to w e 26; je śli z a k ła d a się, że „w ładztw o fak ty c zn e p o siad acza pow inno zaw sze odpow iadać tre śc i p ew nego p ra w a , bezw zględnego czy w zględnego, p rzez co należy rozum ieć, że p ra w o ta k ie , gdyby istn ia ło , w w y p a d k u jego w y k o n y w a n ia p rze jaw ia ło b y się w te n w ła śn ie sposób ja k w ład z tw o fak ty c zn e p o sia d ac za” 27; je śli p o sia d an ie o k reśla się m ia n em sobow tóra p r a w a 2S: to tym sa m y m im p lic ite p rz y jm u je się, że p o sia d a n ie je s t w y ra ze m z e w n ętrzn y m su bsum o- w an eg o p ra w a , je s t ono po p ro s tu jego ze w n ętrzn ą m a n ife sta c ją . P o siad a n ie to w arzy szy p ra w u podm iotow em u ja k cień tow arzy szy człow iekow i. J e s t jego in te g ra ln ą częścią, ii to ta k dalece in te g ra ln ą , że jego b r a k m oże zniw eczyć sam o p raw o.
N o rm aty w n y m w y ra ze m an alizo w an ej fu n k c ji p o sia d a n ia je s t a rt. 341 k.c., w p ro w a d z a ją c y d o m n iem an ie iu ris ta n tu m , że „p o siad a n ie je s t zgodne ze s ta n em p ra w n y m ”, p rzy czym „do m n iem an ie to dotyczy ró w n ież p o sia d a n ia przez p o p rz e d n ik a p ra w n e g o ”.
Z d an iem A. S telm achow skiego „dom n iem an ie w łasności, a ściślej m ów iąc d o m n iem an ie, że posiadaczow i p rz y słu g u je p o sia d an e przezeń p raw o , je s t p o d sta w o w ą fu n k c ją p o sia d a n ia ” . D latego też — ciągnie d alej w sp o m n ia n y A u to r — „ g dyby n a w e t znieść całkow icie o ch ro n ę p o seso ry jn ą, to p o sia d a n ie m im o to nie s tra c i n ic ze sw ego znaczenia, gdyż nie w o ch ro n ie p o se so ry jn ej i innych s k u t k ac h p rze w id zia n y ch w y ra ź n ie p rze z u staw o d aw stw o , lecz w dom n iem an iu w ła s ności p rz e ja w ia się jego isto tn a ro la w p r a w ie ”.29 „D o m n iem an ia tego — z d a n ie m A n d rz e ja S telm achow skiego — n ie d a się w zupełności n igdy w y e lim in o w ać (...), gdyż w y n ik a ono (...) z ekonom icznej fu n k c ji i ro li w łasności, k tó ra bez p o sia d a n ia n ig d y praw id ło w o w y k o n y w a n a być nie może, p rzy czym n a w e t p o zo r n e w y ją tk i, ja k np. ogólne dom n iem an ie w łasności pań stw o w ej w Z w iązk u R a dzieckim , są w g ru n cie rzeczy ty lk o p o tw ie rd z en ie m te j zasady (...)” . 30
Z d an iem W ito ld a C zachórskiego „zestaw ien ie a rt. 300 § 1 p r. rz. (art. 341 k.c.) z a r t. 298 p r. rz. (art. 339 k.c.) p ro w a d zi do w n io sk u , iż system p ra w a polskiego p oprzez ochronę p o sia d an ia c h ro n i p rz e d e w szy stk im p ra w o w łasn o ści” 31, co w k o n se k w e n c ji sp ra w ia , że: 25 P o r . n p . G . A k s i e n i e n o k : P r a w o p a ń s t w o w e j w ł a s n o ś c i z ie m i w Z S S R , W a r s z a w a 1951, s. 174 i 176; A . W i e n i e d i k t o w : P a ń s t w o w a w ł a s n o ś ć s o c j a l i s t y c z n a , W a r s z a w a 1952» s. 336—337; A . K a r a s s : P r a w o g o s u d a r s t w i e n n o j s o c y a l i s t i c z e s k o j s o b s t w i e n n o s t i , M o s k w a 1954, s . 181 i n a s t . o r a z s. 205 i n a s t . 26 P o r . m ó j a r t y k u ł : I s t o t a , t r e ś ć i r o d z a j e p o s i a d a n i a , „ P a l e s t r a ” 6/1966, s. 17. 27 P o r . W . C z a c h ó r s k i : P o s i a d a n i e (w „ Z a r y s i e p r a w a r z e c z o w e g o ” J a n a W a s il k o w s k i e g o , W a r s z a w a 1963, s . 259). 28 P o r . A . R a n d a : D e r B e s itz n a c h o e s t e r r e i c n i s c h e m R e c h t e , L i p s k 1895. 23 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 134. Z d a n i e m S t e l m a c h o w s k i e g o „ m y ś l , iż d o m n i e m a n i e , ż e p o s i a d a c z o w i p r z y s ł u g u j e p o s i a d a n e p r z e z e ń p r a w o , j e s t g o s p o d a r c z ą k o n i e c z n o ś c i ą , p r z e n i k a z w o l n a r ó w n i e ż d o p r a w a a n g l o s a s k i e g o , o p a r t e g o , j a k w ia d o m o , w d z i e d z i n i e w ł a s n o ś c i n a z a s a d a c h o d m i e n n y c h o d u s t a w o d a w s t w k o n t y n e n t a l n y c h ” , c z e g o w y r a z e m j e s t s t a n o w i s k o z a j ę t e p r z e z a n g i e l s k i e g o u c z o n e g o A . H a r g r e a v e s a w je g o p r a c y : M o d e r n r e a l p r o p e r t y , d r u k o w a n e j w „ M o d e m L a w R e v i e w ” z 1956 r o k u n r 1, s. 21 ( p o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 134, u . 78). 30 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 134. Si P o r . W . C z a c h ó r s k i : S k u t k i p o s i a d a n i a i j e g o o c h r o n a w e d ł u g o b o w ią z u ją c e g o - p r a w a c y w i l n e g o , N P n r 6/1957, s. 66— 67.
Nr 5 (113) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s ia d a n ia 19
a) posiadacz je s t 'zw olniony od obow iązku .w ykazyw ania i u za sa d n ia n ia sw ego p ra w a do w ła d a n ia rzeczą, a n a każdym , kom u p rz y jd z ie o c h o ta zak w estio no w ać to p ra w o p ły n ą c e z d om niem ania, będzie ciążyć obow iązek w y k a z a n ia i udow odnienia, iż posiadaczow i p o sia d an e p rze zeń p ra w o n ie p rz y s łu g u je 32, b) u p raw n io n y do "władania rzeczą b ędący je j posiadaczem , co je st zjaw iskiem
n ajczęstszym , m a „m ożność ułatw io n eg o p o słu żen ia się śro d k am i o chrony tzw . p e ty to ry jn e j n iezależn ie od śro d k ó w ochrony w dro d ze szczególnych sk a rg tzw . p o se so ry jn y ch (...)” 33.
Z orzeczenia S ąd u N ajw yższego w y danego n a m a rg in esie cy to w a n y ch przepisów w y n ik a, iż dom niem anie, że „posiadaczow i p rz y słu g u je p o sia d an e przezeń p r a w o” , p rz y słu g u je p rz e d e w szy stk im a k tu a ln e m u posiadaczow i i ustan o w io n e zo sta ło głów nie w jego in te resie . D latego też „nie m ożna d o m n iem an ia n a rzecz a k tu a ln e g o p osiadacza zw alczać d om niem aniem n a k orzyść poprzedniego posiadacza. Z d an ie d ru g ie — czy tam y d alej w pow ołanym orzeczeniu — a rt. 300 § 1 p r. rz. (art. 341 k.c.) nie m oże być stosow ane w o d erw an iu od zdania pierw szego. Ten dodatkow y, u z u p e łn ia ją cy przep is w y d an y został p rz e d e w szy stk im w in te re sie ak tu aln e g o posiadacza, k tó ry je śli w yw odzi sw oje p ra w a do poprzedniego p o sia dacza, m oże w sto su n k u do roszczeń osób trze cic h pow ołać się n a dom niem anie w y n ik a ją c e z p o sia d a n ia tego p o p rze d n ik a. G dy zaś chodzi o p o p rzed n ik a, to dom n iem an ie to sto su je się ty lk o do roszczeń za okres jego p o sia d a n ia ”. 34
T ej o ch ro n ie w łasności p rzez o ch ro n ę p o sia d an ia — .o k tó re j m ów i W. C zachór- s k i 35 — służy zarów no sk a rg a w in d y k a c y jn a 36, ja k i n e g a to ry jn a , b ęd ą ca w rz e czy sam ej niczym innym ja k ty lk o „środkiem ochrony p ra w a p o sia d a n ia w ła ś c i ciela, skoro w a ru n k ie m je j zastosow ania je st p rze ciw sta w ien ie się pew nej osoby p ra w u w łaściciela, m a n ifesto w a n e n a ru sz en ie m p o sia d an ia rzeczy”. 37 P rz y s k a r dze w in d y k a c y jn e j m am y do cz ynienia z w yzuciem w łaściciela z posiadania, gdy tym czasem p rzy sk a rd z e n e g a to ry jn e j — je d y n ie z n a ru sz en ie m jego p o siad an ia bez rów noczesnego o d e b ra n ia rzeczy jej w łaścicielow i i dlatego w tre śc i sk a rg i n e g a to ry jn e j m ieści się je d y n ie zakaz n a ru sz a n ia posiad an ia. R óżnica m iędzy obu ty p a m i sk a rg je s t zatem — ja k to zauw aża A. S telm ach o w sk i — ra c z e j ilościow a an iżeli jakościow a i m ierzy się ró żn ą in te n sy w n o ścią n a ru sz e n ia p o sia d an ia w
łaści-" 32 p r a w o r a d z i e c k i e n i e z n a d o m n i e m a n i a a n a l o g i c z n e g o d o te g o , o j a k i m m o w a j e s t w a r t . 3*1 p o l s k i e g o k .c . w s y s t e m i e p r z y j ę t y m p r z e z u s t a w o d a w s t w o r a d z i e c k i e p o s i a d a n i e 0 t y l e t y l k o w y w o ł u j e s k u t k i p r a w n e , o i l e o d p o w i e d n i e w ł a d z t w o f a k t y c z n e p o s i a d a c z a w y w o d z i s ię z w ł a ś c i w e g o m u t y t u ł u p r a w n e g o . P r a w o r a d z i e c k i e w p r o w a d z i ł o n a t o m i a s t d o m n i e m a n i e , ż e k a ż d e m i e n i e n a t e r y t o r i u m Z S R R u w a ż a s ię z a m i e n i e p a ń s t w a s o c j a l i s t y c z n e g o , d o p ó k i s t r o n a z a i n t e r e s o w a n a w u s t a l e n i u o d m i e n n e g o s t o s u n k u p r a w n e g o n i e p r z e p r o w a d z i w ł a ś c i w e g o p r z e c i w d o w o d u , j a k k o l w i e k z w r a c a s ię j e d n o c z e ś n i e u w a g ę , ż e „ p r a k t y k a n i e m o g ła (...) c a ł k o w i c i e z r e z y g n o w a ć z e s t o s o w a n i a d o m n i e m a n i a p r a w a w ł a s n o ś c i n a k o r z y ś ć p o s i a d a c z a f a k t y c z n e g o — w z a k r e s i e d a j ą c y m s ię p o g o d z ić z p o d s t a w o w y m i z a s a d a m i r a d z i e c k i e g o p r a w a c y w i l n e g o ” , c o m o ż e m ie ć z n a c z e n i e w w y p a d k u z a i s t n i e n i a s p o r ó w m ię d z y j e d n o s t k a m i „ n a l e ż ą c y m i d o t e j s a m e j k l n s y ” ( p o r . A . W i e n i e d i k t o w : P a ń s t w o w a w ł a s n o ś ć s o c j a l i s t y c z n a , W a r s z a w a 1952, § 8 ’ , s. 537—568, 581). 33 P o r . W . C z a c h ó r s k i : S k u t k i p o s i a d a n i a i j e g o o c h r o n a w e d ł u g o b o w i ą z u j ą c e g o p r a w a c y w i l n e g o , N P n r 6/1957, s. 66. 34' P a t r z : C r~ e c z . S N z d n . 25.VI.1953 r . I C R 13*3/57 ( C S P iK A 9/1959, p o z . 251). P o r . w t y m w z g l ę d z i e r ó w n i e ż u w a g i W . C z a c h ó r s k i e g o z a w a r t e w a r t y k u l e . S k u t k i p o s i a d a n i a 1 J e g o o c h r o n a w e d ł u g o b o w i ą z u j 'c e g o p r a w a c y w i l n e g o , N P 6/1957, s. 69—70. 35 p o r . W . C z a c h ó r s k i , j a k w p r z y p . 32. 3S P o r . A . K a r a s s : P r a w o g o s u d a r s t w i e n n o j s o c y a l i s t i c z e s k o j s o b s t w i e n n o s t i , M o s k w a 1954, s. 271. A u t o r t e n p is z e , ż e „ w s z e l k a s k a r g a w i n d y k a c y j n a s k i e r o w a n a j e s t n a o c h r o n ę p r a w a p o s i a d a n i a w ła ś c i c i e l a a l b o ś c i ś l e j — n a o c h r o n ę p r a w a w ła s n o ś c i p r z e d n a r u s z e n i e m p o s i a d a n i a ” . 37 F o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 136.
20 S t a n i a l a t u K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
c i e lą .J8 W o b u je d n a k w y p a d k a c h p rze z ochronę p o sia d a n ia (bo p rzecież w istocie do tego p ro b le m się sprow adza) zdążam y do ochrony p ra w a w łasn o ści bądź innych u p ra w n ie ń w y p ły w ają cy c h z p ra w a podm iotow ego.
J a k w ięc w y n ik a z tego, co w yżej pow iedziano, m a n ife stu ją c a fu n k c ja p o sia d a n ia — ze w zg lęd u n a in te g ra ln y zw iązek p o sia d an ia z p ra w e m w łasności, bez k tó reg o w zasadzie po za nieliczn y m i w y ją tk a m i, p ra k ty c z n ie pom yśleć się n ie da, ja k ró w n ie ż ze w zg ję d u n a je j ro lę w obrocie praw n o -ek o n o m iczn y m , o czym b ędzie jeszcze n iż ej m ow a — m u si być u z n a n a za n a jb a rd z ie j doniosłą.
A d c)
Ju ry d y c z n e znaczenie p o sia d a n ia w y ra ż a się n ie ty lk o w ty m , że ro d zi i m a n ife s tu je w łasność, a le rów n ież w tym , że ją ta k że k o ry g u je. W zw iązku z tym z a p y ta ć n ależ y , czy tego ro d z a ju k o re k tu ra p ra w a w łasności je s t w ogóle koniecz n a, czyli — in n y m i słow y — czy b ez te j k o ry g u ją c e j fu n k c ji p o sia d an ia n ie m oż n a by się obejść.
O tym , że tego ro d z a ju k o r e k tu ra p ra w a w łasności ze stro n y p o sia d a n ia je st zaró w n o p ożyteczna, ja k i konieczna, św iadczy ch y b a n a jle p ie j to, iż fu n k c ję ta k ą sp ełn iało p o sia d an ie w ró żn y c h fo rm a c ja c h ekonom iczno-społecznych od dw óch ty sięc y la t i sp e łn ia ją z ró w n y m sk u tk ie m po dzień dzisiejszy.
P o trz e b a p rz e p ro w a d z e n ia tego ro d z a ju k o re k tu ry b y ła i je s t u z a sa d n io n a ro z b ieżnością o b se rw o w an ą w ro zw o ju stosunków p ra w n y c h z je d n ej, a ekonom icz n y ch z d ru g ie j stro n y , ja k to ju ż zauw ażył K a ro l M a rk s .33
T en ty p fu n k c ji p o sia d an ia, zrodzony w ekonom iczno-społecznej fo rm a c ji s ta ro żytnego R z y m u 40, rozb u d o w an y w epoce średniow iecznego fe u d a liz m u 41 i spożyt ko w an y w fo rm a c ji k a p ita listy c z n e j, n ie stra c ił n ic ze sw ej ak tu a ln o śc i rów nież w fo rm a c ji so c jalisty c zn e j, dow odząc ty m tra fn o śc i i zasadności opinii w y rażo n ej p rz e z K a ro la M ark sa. 42
R ozw ój sto su n k ó w ekonom icznych w y p rz ed z a bow iem n ie je d n o k ro tn ie rozw ój sto su n k ó w p raw n y ch . T e o s ta tn ie n ie rz a d k o nie n a d ą ż a ją za rozw ojem sto s u n k ó w ekonom icznych i stą d ro d z i się p o trz e b a k o re k tu ry , jeżeli sto su n k i p ra w n e m a ją w y ra ża ć a k tu a ln y u k ła d sto su n k ó w ekonom icznych.
N o rm aty w n y m stw ie rd z en iem tego praw no -ek o n o m iczn eg o z ja w isk a n a g ru n cie p ra w a polskiego je s t a r t. 22 p ra w a o księgach w ieczystych (d e k re t z d n ia 11 p a ź d z ie rn ik a 1946 ro k u — Dz. U. N r 57, poz. 320; zm iana: Dz. U. z 1950 r. N r 38, poz. 349), tr a k tu ją c y o w p isa ch m a ją c y c h n a ce lu uzgodnienie tre śc i k sią g w ie czystych z rzeczyw istym sta n e m p ra w n y m .
38 T a m ż e , s . 137. 39 p o r . K . M a r k s : P r z y c z y n e k d o k r y t y k i e k o n o m i i p o l i t y c z n e j , W a r s z a w a 1953 r . , s . 27. ♦o P o r . tz w . i n t e r d y k t y p o s e s o r y j n e , d z i ę k i k t ó r y m c h r o n i e n i p r z e z n i e p o s i a d a c z e p r z e k s z t a ł c i l i s i ę z c z a s e m ( tz n . o d c z a s u l e x a g r a r ia z r . 111 p .n .e .) w w ł a ś c i c i e l i . P o r . R u d o l f S o h m : I n s t y t u c j e , h i s t o r i a i s y s t e m r z y m s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o (w t ł u m . T a u b e n s c h l a g a i K o z u b s k i e g o ) , W a r s z a w a 1925, c z . I I , s . 273—278; R a f a ł T a u b e n s c h l a g : R z y m s k i e p r a w o p r y w a t n e , W a r s z a w a 1935, s . 23, 130 i n a s t . , W a c ła w O s u c h o w s k i : Z a r y s r z y m s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o , W a r s z a w a 1962, s. 297—299. <1 D o u m o c n i e n i a i r o z b u d o w a n i a t e j f u n k c j i p o s i a d a n i a w f e u d a l n y m ś r e d n i o w i e c z u w n i e m a ł y m s t o p n i u p r z y c z y n i ł -się r ó w n i e ż K o ś c ió ł . k a t o l i c k i , z d ą ż a j ą c y d o z a b e z p i e c z e n i a i z a l e g a l i z o w a n i a s w y c h I i c ? n y c h d ó b r u z y s k a n y c h s i ł ą f a k t u . S z c z e g ó ln ą a k t y w n o ś ć w y k a z a ł t u p a p i e ż I n n o c e n t y I I I (1198— 1216), a u t o r s ł y n n e j b u l l i S a e p e C o n t i g i t ; p o r . d r F . S e p p e l t i d r K. L ö f f l e r : D z i e j e p a p i e ż y (w t ł u m . d r a T a d e u s z a S i l n i c k i e g o ) , P o z n a ń 1936, s. 241 i n a s t . o r a z A . S t e l m a c h o w s k i : o p . c i t ., s . 103—104. « P a t r z p r z y p . 38.
Nr 5 (113) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s i a d a n i a i i
P o siad an ie, k tó re m a być z n a tu ry sw ej isto ty sobow tórem p r a w a 4S, n ie zaw sze p ozostaje w ad e k w a tn e j do nieg o re la c ji, n ie zaw sze je s t jego w y ra ze m i n ie zaw sze je s t z nim zbieżne. T ym w łaśn ie n ależ y sobie tłu m aczy ć p rz y p a d a ją c e te m u ż p o sia d an iu zadanie, by n ie m ija ło się ono z p ra w e m , z k tó ry m p rzecież p o w in n o pozostaw ać w zgodzie (art. 341 k.c.), lecz b y było jego w ie rn y m i rze czy w isty m w yrazicielem . .
P o siad a n ie w jego k o ry g u ją c e j fu n k c ji m oże się sta ć p rz e s ła n k ą w y jścio w ą d la : 1) zasiedzenia,
2) przew łaszczen ia (art. 231 k.c.), 3) innego u n o rm o w an ia p r a w n e g o .44
A d 1. „M ożność n a b y c ia w łasn o ści p rz e z zasiedzenie — to b o d aj n ajw a żn iejsz y p rz e ja w fu n k c ji p o sia d a n ia ja k o k o re k tu ry w łasności.” 45 I z a p ew n e ta k ż e n a j daw n iejszy , sk o ro in s ty tu c ję tę , w p ra w d z ie p odm iotow o o g raniczoną początkow o w y łączn ie do o b y w ateli rzy m sk ich o raz L aty n ó w , a p rzedm iotow o do rzeczy z d a tn e j do n a b y c ia w łasn o ści k w ir y ta r n e j46, zn a ła ju ż u s ta w a X II ta b lic . R zy m ianom ró w n ież zaw dzięczam y p ie rw sz ą, w sp a n ia łą zresztą, d efin icję om aw ianej; in s t y tu c j i47, w ca le p rz y ty m n ie je d y n ą .48
Z asiedzenie to n a jw a ż n ie jsz y p rz e ja w fu n k c ji p o sia d a n ia ja k o k o re k tu ry w ła s ności, „gdyż dotyczy on w szelkich p rzedm iotów i je s t p o n ie k ąd »stałą« fu n k c ją p o sia d an ia, p rz y ję tą pow szechnie w u sta w o d a w stw a c h ” 19 z w y ją tk ie m u sta w o d a w stw a radzieckiego, k tó re m u n ie zn an e je s t n ab y c ie w łasn o ści p rz e z zasiedzenie (jak k o lw iek — gw oli p ra w d y — zauw ażyć należy, że w lite ra tu rz e rad z iec k iej p o ja w ia ją się głosy, k tó re d o m a g ają się w p ro w a d ze n ia o m a w ian e j in s ty tu c ji do radzieck ieg o k o d ek su cyw ilnego w sto su n k u do w łasn o ści o so b istej o b y w a te li50). J e s t rzeczą c h a ra k te ry sty c z n ą , że podczas gdy k o ry g u ją c a fu n k c ja p o sia d a n ia w z a k resie szeregu innych in s ty tu c ji p ra w a rzym skiego skończyła się w ra z ze zm ian ą stosunków o ra z zan ik iem sam ych in sty tu c ji, to ty m czasem zasiedzenie, ja k o g e n e ra ln y i sta ły śro d e k k o re k tu ry p ra w a w łasności, pozostał n a d a l 51 i fu n k c ję tę z ró w n y m p o ży tk iem p e łn i w dalszym c ią g u .52
Z asiedzenie w sw ym ro zw o ju h isto ry czn y m słu ży ło początkow o do u su n ię cia fo rm a ln y c h b rak ó w a k tu p rz e n ie sie n ia p raw a, a z biegiem czasu poczęło p ełn ić ro lę sa n u ją e ą m a te ria ln e b r a k i n a b y c ia w łasności. P oczątkow o stosow ano om a w ia n ą in s ty tu c ję do u su w a n ia fo rm a ln y c h b ra k ó w a k tu p rz e n ie sie n ia re m m a n c ip i-43 P o r . A . R a n d a , o p . c i t . ( D o p p e l g ä n g e r d e s B e s t i t z e s ) , a n a d t o : F . Z o l l : P r a w o c y w i l n e , P o z n a ń 1931, t. I , s . 283 o r a z P r a w o c y w i l n e w z a r y s i e , K r a k ó w 1947, t . I I , z e s z y t 1, s. 27 1 29. 44 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 117. 45 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s . 102—103. 4« P o r . W a c ła w O s u c h o w s k i : Z a r y s r z y m s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o , W a r s z a w a 1962, s. 310; R a f a ł T a u b e n s c h l a g : R z y m s k i e p r a w o p r y w a t n e , W a r s z a w a 1955, s . 142; R u d o l f S o h m : I n s t y t u c j e , h i s t o r i a i s y s t e m r z y m s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o . W a r s z a w a 1925, c z . I I , s. 290 i n a s t . j i | | i ' i 47 J e s t n i ą d e f i n i c j a M o d e s t i n u s a : U s u c a p io e s t a d l e c t l o d o m i n i i p e r c o n t i n u a t i o n e m p o s s e s s i o n i s t e m p o r i s l e g e d e / i n i l j (D . 41, 3, 3, M o d e s t i n u s , 1. V p a n d e c t a r u m ) . 48 I n n ą d e f i n i c j ę p o d a j e U l p i a n . O k r e ś l a o n z a s i e d z e n i e , j a k o d o m i n i a d e p t i o p e r c o n t i n u a t i o n e m p o s s e s s i o n i s a n n i v e l b l e n n l l . R ó ż n i c a m i ę d z y j e d n ą a d r u g ą d e f i n i c j ą s p r o w a d z a s i ę d o t e g o , i ż M o d e s t i n u s p o d k r e ś l a ł m o m e n t n a b y c i a p r a w a , p o d c z a s g d y U l p i a n k ł a d z i e n a c i s k n a j e g o u t r a t ę p r z e z d o t y c h c z a s o w e g o w ł a ś c i c i e l a ( c y t u j ę w g A l e k s a n d r a K u n i c k i e g o : Z a s i e d z e n i e w p r a w i e p o l s k i m , W a r s z a w a 1964, s . 13, u w . 1). <9 P o r . A . s t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s . 103. 50 P o r . A . W i e n i e d i k t o w : P a ń s t w o w a w ł a s n o ś ć s o c j a l i s t y c z n a , w a r s z a w a 1952, s . 548. 51 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s. 103. 52 K o d e k s N a p o l e o n a d o t e g o s t o p n i a n p . p r e f e r o w a ł k o r y g u j ą c ą f u n k c j ę p o s i a d a n i a , ż e p r z e p i s y o p o s i a d a n i u z a m i e ś c i ł w d z i a l e o z a s i e d z e n i u .
22 S t a n i s ł a w K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
pi, w o k resie zaś p ó źniejszym — w ra z ie p rz e n ie sie n ia p r a w a w łasn o ści p rze z
osobę n ie u p ra w n io n ą do p rze n iesien ia p ra w a w łasności — n a b y w c a sta w a ł się je d y n ie je j posiadaczem , w łasność zaś n ab y w a ł dopiero p rze z je j z a sie d z e n ie .53 Z asied zen ie tra k to w a n o zatem w p ra w ie rzy m sk im ja k o k o re k tu rę ty tu łu p r z e n ie sie n ia p ra w a . In s ty tu c ja ta n ie m ia ła je d n a k c h a ra k te ru sam odzielnego sp o sobu n a b y c ia p ra w , p oniew aż ty tu ł uw ażano za je d n ą z n iezb ę d n y ch p rz e sła n e k zasiedzenia. W b r a k u ty tu łu zasiedzenie było dopuszczalne ty lk o w w y p a d k u błęd n eg o m n ie m a n ia posiadacza, iż p rz y słu g u je m u ty tu ł p rzenoszący w ła s n o ś ć .54 Z asied zen ie ja k o o d ręb n y i n iezależn y od ty tu łu sposób n ab y c ia p r a w a je st w y tw o re m późniejszego u s ta w o d a w s tw a .55
P o d o b n ie ja k p o lsk ie p ra w o rzeczow e, ró w n ież obecny k o d ek s cyw ilny n ie u z a le żn ia zasied zen ia od ty tu łu p o s ia d a n ia .56
R ola in s ty tu c ji zasiedzenia je s t w c a le doniosła, „gdyż nie ty lk o u su w a fo rm a ln e b r a k i ty tu łu p rze n iesien ia p r a w a n a posiadacza, lecz n iezależn ie od istn ien ia ty tu łu p rz e k sz ta łc a p o sia d a n ie fa k ty c z n e w p o sia d an ie p ra w n e ” . 57
Z asiedzenie je s t dopuszczalne zarów no p rz y ' do b rej, ja k i złej w ierz e — ja k to w y n ik a z a rt. 172 k.c., p rz y czym w p ierw szy m w y p a d k u n a s tę p u je ono po u p ły w ie l a t dziesięciu, a w d ru g im dop iero po upły w ie la t dw udziestu.
„Z asiedzenie je s t czynnikiem sta b iliz u ją c y m sto su n k i w łasnościow e i ś ro d k ie m o rg a n iz a c y jn o -p ra w n y m ” 58 i u su w a w te n sposób d łu g o trw a łą niezgodność m ięd zy sta n em p o sia d a n ia a rze czy w isty m sta n e m p r a w n y m .59
I w ty m ta k ż e w y ra ż a się g łów na k o ry g u ją c a fu n k c ja posiad an ia.
P o sia d a n ie w sw ym k o ry g u ją c o -fu n k c y jn y m aspekcie je s t n arz ęd ziem n ie zw y k le czułym n a w szelkiego ro d z a ju „o b jaw y k ry zy su w łasnościow ego” . 60 W szelkie o g ra n ic z e n ia w o b ro cie n ieru ch o m o ściam i są n a ty c h m ia st sygn alizo w an e zw ięk szoną liczb ą sp ra w o ochronę p o sia d an ia, o stw ie rd z en ie n ab y c ia p r a w a w łasności p rz e z zasiedzenie, o uzgodnienie tre śc i k się g i w ieczystej z rzeczy w isty m sta n em p ra w n y m o ra z in n y c h sp raw .
N ie fo rm a ln e um ow y k u p n a, sprzedaży, zam iany, darow izny, d ziału sp a d k u czy zn iesien ia w spółw łasności n ieru ch o m o ści, n iedopuszczalne z pow o d u ta k ic h czy in n y c h o g raniczeń ustaw ow ych, k tó re są p o d y k to w an e ta k im i lu b in n y m i założe n ia m i ekonom icznym i, k ie ru ją c y m i a k tu a ln ie p o lity k ą a g ra rn ą czy so c jaln ą d a n e go k r a ju , fin alizo w an e w obecności sam y ch ty lk o k o n tra h u ją c y c h stro n , gdy te d a rz ą sie b ie całk o w ity m zau fan iem , bąd ź te ż w obecności p rz y b ra n y c h w ty m ce lu św iadków , gdy z a u fan ie w z a je m n e s tro n do .siebie je st ju ż m n iejsze, w zm oc n io n e czasam i p ro to k o łe m sp isan y m p rz e z sołtysia czy te ż jed n eg o z u rzę d u ją c y c h członków m iejscow ego p re z y d iu m gro m ad zk iej r a d y n aro d o w ej (bo i ta k ie w y p a d k i w c a le nie n a le ż ą do rza d k ich ) — sp ro w a d z a ją się w o stateczn y m re z u lta c ie d o w p ro w a d z e n ia „p ra w o n a b y w cy " n ie w p raw o , lecz ty lk o w p o sia d an ie. I tr u d n o się p o te m dziwić, iż ów „ p ra w o n a b y w c a ” b ro n i n a s tę p n ie z ta k im uporem sw ego p o sia d an ia, je śli się zw aży, że zd a je o n sobie spraw ę, iż tra c ą c posiad an ie,- tr a c i ty m sa m y m w szystko. O n w ie, że p rzy dochodzeniu sw ych p r a w w try b ie
53 P o r . W . O s u c h o w s k i : Z a r y s r z y m s k i e g o p r a w a p r y w a t n e g o , W a r s z a w a 1962, s. 310. 54 P o r . J . Z i e l o n a c k i : N a u k a o p o s i a d a n i u i z a s i e d z e n i u w e d ł u g p r a w a r z y m s k i e g o , L w ó w 1862, s . 149. 55 P o r . A l e k s a n d e r K u n i c k i : Z a s i e d z e n i e w p r a w i e p o l s k i m , W a r s z a w a 1964, s . 6. 5« T a m ż e , s . 6. 57 T a m ż e , s. 6. 58 T a m ż e ,- s . 5. 59 P o r . J . W a s i l k o w s k i : Z a r y s p r a w a rz e c z o w e g o , W a r s z a w a 1963, s. 109. -«o P o r . A . s t e l m a c h o w s k i , o p . d t . , s . 106.
Nir 5 (113) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s ia d a n ia 23
w in d y k ac y jn y m czy n e g a to ry jn y m nie m oże się pow ołać n a żad en ty tu ł m ogący stanow ić p o d sta w ę dochodzonego roszczenia, k tó ry m m óg łb y się on legitym ow ać, gdyż ty tu łu ta k ieg o n ie m a. B roniąc sw ego p o siad an ia, liczy on je d n a k n a to, że kiedyś po upły w ie określonego u sta w ą o k resu to jego dziś n ie p e łn e jeszcze p ra w o zostanie z czasem o sta te czn ie u sa n k cjo n o w a n e postan o w ien iem sądow ym , stw ie rd z ając y m nabycie p rz e z niego p ra w a p rzez zasiedzenie.
Z ad z iw iając a je s t zależność k rzy w ej w z ro stu sp ra w o och ro n ę p o sia d a n ia i in nych, d la k tó ry ch p o d sta w ą w y jścio w ą je s t p o sia d an ie, od tru d n o śc i n a tu ry ek o n o m iczn o -p raw n ej, ja k ie się ro d z ą n a tle o b ro tu nieru ch o m o ściam i -ziem skim i.
W szystkie k ry zy sy gospodarcze, w y ra ż a ją c e się w p o stę p u ją c e j p a u p e ry z a c ji w si, d a ją o sobie szybko znać zw iększaną liczbą sp raw , o k tó ry c h w yżej m ow a, p rz y jed n o czesn y m sp a d k u liczby sp o rząd zan y ch p rze z n o ta ria ty um ów , m a ją
cych za p rze d m io t n ieruchom ości ziem skie.
Z n am ien n y m tego dow odem są sto su n k i w łasnościow e m ałopolskiej w si, gdzie rozbieżność m iędzy tre śc ią k sią g g ru n to w y ch (obecnie w ieczystych) a rzeczy w isty m sta n e m p ra w n y m je s t n ie je d n o k ro tn ie w rę cz p rz e ra ż a ją c a . P rz e p ro w a dzen ie szczegółow ych b a d a ń w sto su n k u do poszczególnych pow iatów i w o je w ó d ztw m iałoby w ielce p o u cz ając ą w ym ow ę. S an o w an ie ty c h ja k że n ie rz ad k o w ysoce zag m atw an y ch sto su n k ó w w łasnościow ych p rz y p a d a w ud ziale k o ry g u ją c e j fu n k c ji posiad an ia, stanow iącego m iędzy in n y m i p o d sta w ę w yjściow ą ró w n ież do zasiedzenia.
Szczegółow a an a liz a d ziała n ia in sty tu c ji zasiedzenia unorm ow anego w a r ty k u ła c h 172—178 k.c. p rz e k ra c z a je d n a k ra m y nin iejszeg o o p raco w an ia i dlatego z konieczności m usi być w n in ie jsz e j ro z p ra w ie p o m in ięta.
A d 2. In n y k ie ru n e k k o ry g u ją c o -fu n k c y jn e g o d z ia ła n ia p o sia d an ia w yznacza a rt. 231 k.c. J e s t to je d n a k d ziała n ie ró żn e od tego, ja k ie je s t ud ziałem p o sia d a nia, stanow iącego p rz e sła n k ę w y jścio w ą do zasiedzenia. F u n k c ja p o sia d a n ia w a n a liz o w an y m asp ek cie je s t n a pew no m n ie j doniosła od te j, ja k ą p o sia d an ie p ełn i p rz y zasiedzeniu. P o w o łan y p rze p is stan o w i bow iem , że „sam oistny posiadacz g ru n tu w dobrej w ierze, k tó ry w zniósł n a p o w ierzch n i lu b pod p ow ierzchnią g ru n tu b u d y n e k albo in n e u rz ą d z e n ie o w a rto śc i przen o szącej znacznie w arto ść za ję te j n a te n cel działki, m oże żądać, aby w łaściciel p rzen ió sł n a niego w ła s ność za ję tej działk i za odpow iednim odszkodow aniem .” W a rto w ty m m iejscu zw rócić uw agę n a pew ien n o w y szczegół re d a k c y jn y 'po w o łan eg o przep isu , w y ra ż a ją c y się ty m , że podczas gdy w a rt. 73 § 2 daw nego p ra w a rzeczow ego m ów iło się ogólnie o „po siad aczu w d o b rej w ie rz e ”, to a rt. 231 obecnego k o d ek su cy w ilnego u p ra w n ie n ia w pow ołanym przep isie p rze w id zia n e zastrzeżono w y łą c z n ie n a rzecz p o sia d ac za sam oistnego. O b ecn a re d a k c ja u śc iśla jąc a c h a ra k te r p ra w n y p osiadacza je s t p ró b ą u sto su n k o w a n ia się do ty c h w szy stk ich tru d n o ści, ja k ie n a tle in te rp re ta c ji daw nego p rze p isu rodziły się, co znalazło z re sztą w y r a z w stosunkow o dużej liczbie orzeczeń S ąd u N ajw y ż sze g o ,61 k tó re ze w zględu
61 P o r . o r z e c z . S N 2 d n . 11.IX.1947 r . C I 740/47 — O S N 1948, p o z . 47, P i P 12/1947, s . 123; o r z e c z . S N z d n . 17.IX.1947 r . C I I 1146/47 — P N 2—3/48/205 i 7—8/48/157; o r z e c z . S N z d n . 2 9 .X IŁ 1947 r . C I 512/47 — P N 9—10/48/310; o r z e c z . S N z d n . 18.XI.1950 r . C 221/50, P i P 4/1951, s . 744; o r z e c z . S N z d n . 17.XI.1948 r . W a C 189/48 — O S N 2—3/49/53; o r z e c z . S N z d n . 19.1.1956 r . I C O 37/55 — O S N 4/56/93; o r z e c z . S N z d n . 18.XI.1950 r . C 221/60 — P i P 4/51/743; o r z e c z . S N z d n . 11.I X .1947 r . C I 740/47; o r z e c z . S N z d n . 26.V.1950 r . W a C 401/49 — O S N 1/51/14; o r z e c z . S N 7. d n . 30.X I.—16.XII.1948 r . L u C 458/48 — P N 3— 4/49/317; o r z e c z . S N z d n . 25.V.1955 r . I C O 14/55 — O S N 4/56/92; o r z e c z . S N z d n . 23.V III.1955 r . I C R 307/55 — O S N 1/56/26, P i P 2/56/390; o r z e c z . S N z d n . 21.XI.1949 r . W a C 139/49 — P i P 7/50/119; o r z e c z . S N z d n . 1 5 .IX . 1948 r . L u C 306/48 — P N 3— 1/49/317; o r z e c z . S N z d n . 24.111.1950 r . W a C 400/49 — P i P
24 S t a n i s ł a w K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
n a ich u k ie ru n k o w a n ie, sfin alizo w a n e obecnie p rzepisem a rt. 231 k.c., nie s t r a ciły w lw ie j części sw ej ak tu aln o ści.
K o ry g u ją c a fu n k c ja p o sia d an ia w g ran ic ac h zakreślo n y ch pow ołanym p rz e p i sem n ie m a n a pew n o ta k szerokiego zasięgu, ja k to w idzieliśm y p rzy zasiedze n iu, ju ż choćby dlatego, że sk u te cz n o ść tegc fu n k cy jn eg o o d d ziały w a n ia u za le ż n io n a je s t od d odatkow ego e le m e n tu , ja k im je s t w a rto ść b u d y n k u b ąd ź innego urządzenia, w zniesionego n a p o w ierz ch n i lu b po d p o w ierz ch n ią g ru n tu , znacznie p rze w y ż sza jąc a w arto ść za ję tej n a te n cel działki.
Z orzeczenia S ądii N ajw yższego z dnia 13 stycznia 1961 r. 1 CR 979/60 (OSN 1962, poz. 92) w y n ik a, że chodzi tu o k o n stru k c ję b u d o w lan ą sztucznie w zn ie sio n ą p rze z człow ieka, a nie np. o sa d ze n ie drzew czy innych ro ślin .
P o w o łan y p rze p is z a k ła d a ja k ą ś w za jem n ą w spółzależność m iędzy p o sia d a n ie m z je d n e j a w arto śc ią w zniesionego b u d y n k u bąd ź innego u rzą d zen ia z d r u giej stro n y . I w ty m też tk w i sp e cy fik a fu n k c y jn o śc i p o sia d an ia w ty m o sta tn im w y p a d k u , w y ró ż n ia ją c a tę fu n k c ję od p o p rze d n io om aw ian ej.
P o siad a n ie , o k tó ry m m ow a w a rt. 231 k.c., m u si być je d n a k p o sia d an iem w d o b re j w ierze, gdyż ty lk o do ta k ie g o p o sia d a n ia p rzy w ią zan a je s t k o ry g u ją c a jego fu n k c ja . Czym je d n a k ta k ie p o sia d an ie się c h a ra k te ry z u je i w czym 'v y ra ża się jego odm ienność od p o sia d a n ia w złej w ierz e?
W edle o rzeczenia sk ła d u 7 sędziów S ąd u N ajw yższego z d n ia 25.V.1955 r. I CO 14/55 (OSN 1957, poz. 92), w p isan eg o do księgi zasad p ra w n y c h , „d o b ra w ia ra p o sia d ac za rzeczy w znaczeniu obow iązującego p r a w a je s t ró w n o z n ac zn a z p rz e k o n a n ie m p o sia d ac za o p a rty m n a o b ie k ty w n y ch p rz e sła n k a c h , w yw odzących się ze sto s u n k u b ędącego p o d sta w ą i p rzy c zy n ą k o n k re tn e g o sta n u fak ty czn eg o , że jego p o sia d a n ie niczyjego p ra w a n ie n a r u s z a ”. K w estia dob rej czy złej w ia ry p o sia d a cza zależy nie od o b ie k ty w n y ch sk u tk ó w p ra w n y c h czynności, w w y n ik u k tó re j n a s tą p iło ob jęcie w p o sia d an ie, lecz od s ta n u św iadom ości p o siad acza, k tó ry je s t w d o b rej w ierz e, jeżeli k o n k re tn e okoliczności u s p ra w ie d liw ia ją jego p rz e k o n an ie, iż o b e jm u je g ru n t n a p ra w a c h w łaścic iela, choćby w rzeczyw istości m n ie m a n ie to okazało się b łę d n e.” 62
W edług in n e j w reszcie u ch w a ły sk ła d u 7 sędziów S ą d N ajw yższy w y p o w ied ział pogląd, że „za p o sia d ac za dob rej w ia ry m ożna w określo n y ch w y p a d k a c h uznać ta k ż e ta k ą osobę, k tó ra , choć zd a je sobie sp ra w ę z fa k tu , że ty tu ł w łasności p o sia d a n e j rzeczy je j n ie p rzy słu g u je, m a — zgodnie z zasad am i w spółżycia spo łecznego — p o d sta w ę do w y ro b ie n ia sobie, n a p o d sta w ie za chow ania się w ła ś c i ciela, p rze k o n an ia , iż te n re z y g n u je n a je j rzecz z p ra w a dochodzenia sw ego p ra w a w łasn o ści i ty m sam ym godzi się n ie ja k o z ew e n tu a ln y m p rzew łaszcze niem sw ego :p r a w a w try b ie a rt. 73 § 2 p r. rzecz.” 63 „ P rzy z n an ie ta k ie j osobie ro szczen ia o p rze n iesien ie n a n ią w łasn o ści g ru n tu n ie w y n ik a je d n a k b ez p o śred nio z p rz e p isu a rt. 73 § 2 p r. rz., lecz zostało p rz y ję te w dro d ze w y k ła d n i ze w zg lę d u n a konieczność u w z g lę d n ie n ia w sy stem ie naszego p ra w a w k aż d ej sy tu a c ji zasad w spółżycia społecznego (...).” 64 O czywiście w ty c h „w y ją tk o w y ch
1/51/125; o rz e c z . S N z d n . 3.X II.1953 r . 2 C 1418/53 — O S N 1/55/6; o rz e c z . S N z d n . 2 3 .V III. 1955 r . I C R 307/55 — O S N 1/56/26, P i P 2/56/390; o r z e c z . S N z d n . 30.IX.1953 r . I I C 675/53 — O S N 1954, p o z . 51, P I P 3/1954, s. 554; o r z e c z . S N z d n . 22.11.1956 r . 4 C O 1/56 — O S N 1957, p o z . 77, N P 2/1957, s. 118; o r z e c z . S N z d n . 29.XI.1957 r . I C R 952/57 — N P 6/1958, s . 116, O S P i K A 7—8/1958, p o z . 192; o r z e c z . S N z d n . 13.1.1960 r . 2 C R 1013/59 — O S P i K A 10/1960, p o z . 267; o r z e c z , S N z d n . 13.1.1961 r . 1 C R 979/60 — O S N 1962, p o z . 92; o r z e c z . S N z d n . 28.rv.1961 r . 1 C R 897/59 i o r z e c z . S N z d n . 16.TII.1962 r . 3 C R 855/61 — O S P i K A 9/1963, p o z . 235. 6 2 P a t r z o r z e c z . S N z d n i a 23.VIII.1955 r . I C R 307/55 — O S N 1956, p o z . 26, P i P 2/1956, s . 390. •3 P a t r z o r z e c z . S N z d n i a 22.11.1956 r . 4 C O 1/58 — O S N 1957, p o z . 77, N P 2/1957, s . 118. 64 P a t r z o r z e c z . S N z d n i a 29.XI.1957 r . I C R 952/57 — N P 6/1968, s . 116, O S P i K A 7—8^11958, p o e . 192.
Nr 5 (113) J u r y d y c z n a f u n k c j a p o s ia d a n ia 25
okolicznościach nie m ożna się ograniczyć — ta k ja k w w y p ad k u , gdy posiadacz je s t p rzek o n an y , że b u d u je n a w ła sn y m g ru n c ie — do oceny, ja k ie było jego p rz e k o n a n ie w czasie budow y, lecz n ależy b ra ć pod u w ag ę jego za chow anie się "przez cały czas p o sia d an ia. I jeżeli się okaże, że posiadacz, k tó ry m ógł p o cz ąt
kow o sądzić, że w znosząc b u d y n e k nie k rzy w d zi w łaścic iela, p o stę p u je n a stę p n ie niezgodnie z zasadam i w spółżycia, to tym sam ym n ie z a słu g u je n a w y ją tk o w ą ochronę, ja k ą z a p ew n ia ją m u w ła śn ie te za sa d y ”. 65
O tym , ja k n ależy tę ro z sz erza jąc ą in te rp re ta c ję a rt. 73 § 2 p r. rz. w yżej p r e zen to w an ą rozum ieć, d o w iad u jem y się z innego o rzeczenia S ąd u N ajw yższego, w k tó ry m czytam y, że „skoro ro zsz erza jąc a w y k ła d n ia a rt. 73 § 2 p r. rz. — k tó ra szła w ty m k ie ru n k u , że w dob rej w ierz e z n a jd u je się ta k ż e posiadacz, k tó ry zd a je sobie sp ra w ę z tego, iż n ie je s t w łaścicielem , a le w znosząc b u d y n e k m a św iadom ość, iż n ie czyni te g o z k rzy w d ą w łaścic iela — m a sw e źródło w a rt. 3 p.o.p.c., to w tym rozszerzonym znaczeniu dob rej w ia ry stosow ać m ożna te n p rze p is ty lk o do posiadacza, k tó ry k o rz y sta ją c z niego, sa m n ie n a d u ż y w a sw ego p ra w a . P rz y ta k im zaś ro zu m ien iu a r ty k u łu 73 § 2 n ie m oże o dobrej w ierze decydow ać czas, w k tó r y m ,p o s ia d a c z w zniósł b u d y n e k , lecz ch w ila o rze k an ia w sp raw ie , gdyż dopiero w ty m czasie sąd m oże stw ierd zić, czy posiadacz, o p ie ra ją c się n a a rt. 73 § 2, k o rz y sta ze sw ego p ra w a zgodnie z za sa d a m i w spółżycia w P a ń stw ie L udow ym , czy też go n ad u ż y w a.” 66
J e ś li chodzi o złą w ia rę , to „z n a tu ry rzeczy o d pow iada ona p o stęp o w an iu n ie zgodnem u z z a sa d a m i w spółżycia.” 67
R oszczenia o przy w łaszczen iu w try b ie a rt. 231 k.c. w ca le do rza d k ich m e należą i tk w ią w te j sa m ej przyczynie sp raw czej ju rydyczno-ekonom iczno-socjologicznej co i zasiedzenie.
W y d aje m i się, że zb y t ry g o ry sty cz n e w n ie jed n y m p ra k ty c z n y m w y p a d k u u ję cie n o rm a ty w n e p ro b le m a ty k i p ra w n e j (w iążącej się z k a p ita ln y m zre sztą z a gad n ien iem gospodarczym o g ran ic ze n ia p o d ziału g o sp o d arstw rolnych) z n a jd u je i zapew ne n a d a l znajdow ać się będzie u źródeł w z ro stu tego ty p u spraw .
N ierzadko zdarza się, że część spośród k ilk o rg a dzieci chłopskich, m ie sz k ają c n a d a l w e w sp ó ln y m g o sp o d arstw ie sw y ch rodziców , u d a je się do pobliskiego m ia s ta czy osiedla, by ta m angażow ać się do p ra c y , ta k ie j m ianow icie, ja k ie j ze w zględu n a sw oje k w a lifik a c je m ogą się podjąć, a za k ła d y , do k tó ry ch się zg ła szają, są w sta n ie im ta k ą p ra c ę zaofiarow ać. C zasam i będzie to stanow isko b iu - ra lis ty czy m a g az y n iera, k iedy in d z iej dozorcy, palacza, a m oże zw ykłego ro b o tn ik a fizycznego. D udzie ci, p ra c u ją c w m ieście, m ie sz k ają n a d a l n a w si. W chw ilach w olnych p o m a g ają w g o sp o d a rstw ie sw ym rodzicom , w sp ie ra ją c tych o sta tn ic h i ich gospodarcze p o trze b y sw ym i ciężko za p raco w a n y m i zarobkam i. A le m ija ją la ta , s ta n zaś ta k i w iecznie trw a ć n ie m oże. T rz eb a w reszcie założyć w ła s n e rodziny i w y b u d o w ać w łasn y dam ek. Z asoby s ą ' sk ro m n e, a w y d a tk i znaczne. P o zo stałe ro d zeń stw o chce pom óc s ta rtu ją c e m u b r a tu czy b raciom choć b y ty lk o p rz e z p rzy d z iele n ie m u pod b u d o w ę stosow nego k a w a łk a g ru n tu . Ale. tu zaczy n ają się p ię trzy ć tru d n o ści. W reszcie zm ęczeni nim i, z pom inięciem fo rm a ln o śc i p ra w n y c h ze zw a lają m u n a fa k ty c z n e za b u d o w an ie w ydzielonej w ty m sam y m try b ie p a rc e li. S ta n ę ła w reszcie budow la. I do p iero te ra z ów spo k o jn y posiadacz, p o w o łu ją c się n a sam o istn e p o sia d an ie zabudow anego g ru n tu w d obrej w ierze, p o p a rte d alszy m i p rz e sła n k a m i p rz e w id z ia n y m i w a rt. 231 k.c., p ró b u je n ie ja k o od ty łu — o d w ra c a ją c n o rm a ln y p o rz ą d e k rzeczy i n o rm aln y
m T a m ż e .
«« P a t r z o r z e c z . S N z d n i a 13.1.1960 r . 2 C R 1003^9 — O S P i K A 10/1960, p o z . 267. n P a t r z o r z e c z . S N z d n i a 25.V.1956 r . I C O 14/55 — O S N 1957, p o z . 92.
26 S t a n i s ł a w K o ł o d z i e j s k i Nr 5 (113)
try b p o stę p o w an ia — skorygow ać sw o je p o sia d an ie z rzeczyw istym sta n em p r a w nym .
P rz ed sta w io n y w y p ad ek n ie je s t w cale ak a d e m ic k ą koncepcją, lecz je s t w y p a d k ie m w ziętym w p ro st z życia. W n a s tę p n y c h la ta c h będzie ta k ic h w ypad k ó w zap ew n e coraz w ięcej. A za ty m p rocesem w z ra sta ć też będzie odpow iednio ro la i znaczenie k o ry g u jąc ej f u n k c ji p o sia d a n ia rów n ież w zak resie w yżej om ów ionym .
A d 3. P o sia d a n ie w sw ej k o ry g u ją c o -fu n k c y jn e j ro li m oże w reszcie sta ć się p rzy c zy n ą sp raw cz ą innego koryg u jąceg o u n o rm o w an ia p raw nego.
W ty m o sta tn im c h a ra k te rz e m oże ono p row adzić, ja k to zauw ażył ju ż A. S te l m a ch o w sk i 6a:
I. bąd ź „do u p o rzą d k o w a n ia s ta n u w łasnościow ego p rze z dostosow anie s ta n u w łasn o ści do p o sia d a n ia ” ,
II. bąd ź „do o d erw a n ia się od sta n u w łasn o ści i o p arcia się w y łączn ie na sta n ie p o sia d a n ia ” . 69
O m ów im y niżej oba te w y p ad k i.
I. P rz y k ła d e m dla k o ry g u ją c o -sp ra w c z e j fu n k c ji p o sia d an ia w p ie rw sz y m z dwiu o m aw ian y ch w y p ad k ó w m oże być u sta w o d aw stw o polskie zm ierza ją ce do u p o rz ą d k o w a n ia s ta n u p raw n eg o n a g ru n ta c h państw ow ych, w ra m a c h któ reg o przy k ła d o w o w y m ien ić należy:
a) d e k re t z d n ia 6.IX.1951 r. o o chronie i u reg u lo w a n iu w łasn o ści osadniczych g o sp o d a rstw chłopskich n a obszarze Z iem O dzyskanych (Dz. U. N r 46, poz. 340; zm .: Dz. U. z 1957 r . N r 39, poz. 172), u zn a ją cy za w łaścicieli p o sia d a czy ty c h w szy stk ich g o sp o d a rstw ro ln y ch n a Z iem iach O dzyskanych, k tó re p ro w a d zo n e są, osobiście p rze z posiad aczy lu b członków rodzin, nie p rz e k ra czają zaś 15 h a d la g o sp o d arstw ro ln y c h i 20 h a d la g.ospodarstw hodo w lan y c h ,
b) d e k re t z d n ia 18.IV.1955 r. o uw łaszczen iu i u reg u lo w a n iu in n y c h sp raw zw iązanych z re fo rm ą ro ln ą i osad n ictw em ro ln y m (Dz. U. N r 18, poz. 107; te k s t je d n o lity : Dz. U. z 1959 r. N r 14, poz. 78 w ra z ze zm.: Dz. U. z 1961 r. N r 32, poz. 161), rea liz u ją c y c h uw łaszczenie n a rzecz o k reślo n y ch ta m gru p p o sia d a c z y .70
O prócz a k tó w ustaw o d aw czy ch p rzy z n a ją c y c h posiadaczom p raw o w łasności n ie ru c h o m o śc i p rz e ję ty c h p rze z P ań stw o , w spom nieć n ależ y w ty m m iejscu ró w n ież o a k ta c h n o rm a ty w n y c h p rz e w id u ją c y c h u tr a tę w łasn o ści n a rzecz P a ń s tw a p rze z ty c h w łaścicieli, k tó rzy u tra c ili p o sia d an ie sw ych nieruchom ości. Do rz ę d u ty c h a k tó w n ależą:
a) d e k re t z d n ia 5.IX.1947 r. o p rz e ję c iu na w łasn o ść P a ń s tw a m ie n ia p o zo sta łego po osobach* p rzen iesio n y ch do ZSR R (Dz. U. N r 59, poz. 318; zm.: Dz. U. z 1949 ir. N r 53, poz. 404),
b) u sta w a z d n ia 15 lip c a 1961 r. (Dz. U. N r 32, poz. 161), zm ien iają ca u sta w ę z d n ia 13.VII.1957 r. o zm ianie d e k re tu z d n ia 18.IV.1955 r. o uw łaszczeniu i u re g u lo w a n iu in n y c h sp ra w zw iązan y ch z re fo rm ą ro ln ą i o sa d n ictw e m ro ln y m ,
c) w ie le innych, ta k obow iązujących, ja k i ju ż uchylonych, k tó re ze w zględu
68 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c i t ., s . 117. 89 P o r . t a m ż e .
70 P o r . r ó w n i e ż w z w i ą z k u z o m a w i a n y m z a g a d n i e n i e m u s t a w ę z d n i a 28.V.1957 r . o s p r z e d a ż y p r z e z P a ń s t w o d o m ó w j e d n o r o d z i n n y c h i d z i a ł e k b u d o w l a n y c h (D z . U . N r SI', p o z . 132; z m .: D z. U . z 1959 r . N r 10, p o z . 59).
