Odszkodowawcze roszczenia pracowników w związku z wydaną opinią

Maria Rafacz-Krzyżanowska

Odszkodowawcze roszczenia

pracowników w związku z wydaną

opinią

Palestra 15/12(168), 18-27

1971

MARIA RAFACZ-KRZYŻANOWSKA

Odszkodowawcze roszczenia pracowników

w zwiqzku z wydanq opiniq

WSTĘP

J e s t rzeczą oczyw istą, iż zasadność w szelkich roszczeń odszkodow aw czych zależy od uprzedniego stw ierd zen ia, że istnieje p raw n y obow iązek działania lu b z a n ie ch a­ n ia po stro n ie osoby zobow iązanej, ja k rów nież że istnieje szkoda pozostająca w zw iązku przyczynow ym z niew ykonaniem przez osobę zobow iązaną określonego d z ia ­ ła n ia lu b zaniechania. T akie sam e zasady obow iązują, jeśli chodzi o roszczenia o d ­ szkodow aw cze praco w n ik ó w w zw iązku z w y d an ą opinią.

Złożoność p ro b le m a ty k i praw nej, ja k a w y stę p u je na tle opinii pracow niczych, zm usza do sk u p ie n ia u w agi na zagadnieniach — w moim przek o n an iu — n a jb a r ­ dziej w ęzłow ych dla p ra k ty k i. Do zagadnień tych zaliczam n a stęp u jące problem y: 1) na ja k ich p odstaw ach p raw nych opiera się obow iązek w ydania praco w n ik o w i opinii, 2) ja k a p ow inna być treść opinii, 3) ja k a je st podstaw a p raw n a roszczeń od­ szkodow aw czych p rac o w n ik a w zw iązku z w y d an ą m u opinią, 4) ja k k s z ta łtu ją się zasady i w ysokość roszczeń odszkodowaw czych?

W te j sam ej kolejności om ówię niżej te problem y.

I. POD STAW A PRAW NA W YDANIA PRACOWNIKOWI OPINII

W obecnym sta n ie p raw n y m b rak jest ogólnego a k tu ustaw odaw czego n o rm u ją ­ cego p roblem opinii pracow niczych. W szczególności unorm ow ań tak ich nie z a w ie ra ­ ją przepisy p ra w a pracy, k tó re reg u lu ją jedynie p roblem świadectw7 p racy (art. 474 k.z., a rt. 21 rozp. o um ow ie o pracę rob. z 1928 r. oraz art. 24 rozp. o um ow ie o pracę prac. um ysł, z 1928 r.). Ś w iadectw o p racy różni się jed n ak w sposób zasad ­ niczy od opinii. O ile bow iem istota opinii polega n a ocenie dotychczasow ej pr&cy p rac o w n ik a, k tó ra może być pozytyw na lu b n eg aty w n a, o tyle w sto su n k u do św ia ­ dectw p racy obow iązuje bezw zględny zakaz dokonyw ania jakich k o lw iek ocen pracy p rac o w n ik a.

P ro b le m u opinii nie n o rm u ją rów nież ostatnio w y dane akty u staw odaw cze re g u ­ lu ją ce sto su n ek p rac y n iek tó ry ch gru p pracow niczych, a w szczególności u sta w a z d n ia 15.VII.1968 r. o praco w n ik ach ra d narodow ych (Dz. U. N r 25, poz. 164). W praw dzie u sta w a ta reg u lu je w art. 16 zagadnienie okresow ych ocen p rac y p r a ­ cow nika, jed n ak że przytoczone unorm ow anie stanow i problem o drębny od p roblem u opinii, gdyż dokonyw anie okresow ych ocen n a stę p u je w czasie trw a n ia sto su n k u

N r 12 (168) R o s z c z e n i a p r a c o w n i k ó w w z w i ą z k u z w y d a n ą opinią ₁₉

p racy , a opiniow anie p racow ników m a m iejsce nie w czasie trw a n ia sto su n k u pracy, lecz w zw iązk u z rozw iązan iem um ow y o pracę, przy czym a d re sate m opinii, ja k ­ k olw iek je s t ona w y d a n a do r ą k praco w n ik a, je s t w istocie rzeczy przyszły zakład pracy, k tó ry m a z a tru d n ić praco w n ik a.

Je śli chodzi o opiniow anie pracow ników , to zagadnienia tego dotyczą dw a z a ­ rzą d zen ia P re z e sa R ad y M inistrów , m ianow icie zarządzenie n r 284 z dnia 13.X.1956 r. w sp raw ie lik w id a c ji p r a k ty k i poufnego opiniow ania p racow ników (Mon. Pol. N r 86, poz. 998) oraz zarządzenie n r 19 z d n ia 1.I I I .1962 r. w sp raw ie try b u p rzy jm o w a n ia do p ra c y n a sta n o w isk a kierow nicze lu b zw iązane z odpow iedzialnością m a te ria ln ą (Mon. Pol. N r 20, poz. 86).

P ierw szy m zagadnieniem o zasadniczym znaczeniu je st udzielenie odpow iedzi na to, czy w sp o m n ian e zarząd zen ia d a ją p racow nikow i u p raw n ie n ia podm iotow e do ż ą ­ d a n ia w y d a n ia m u opinii. U dzielenie odpow iedzi n a to p y ta n ie m a o ty le isto tn e znaczenie, że pozytyw ne w ty m w zględzie stanow isko przesądzałoby siłą rzeczy o roszczeniach odszkodow aw czych p rac o w n ik a w razie uchy len ia się za k ła d u p rac y od obow iązku w y d a n ia m u w spom nianej opinii i poniesienia w zw iązku z tym przez p rac o w n ik a szkody.

P rz y stę p u ją c do oceny tego problem u, trz e b a m ieć n a uw adze, że oba pow yższe za rząd z en ia P re ze sa R ady M in istró w są a k ta m i p raw n y m i o ch a ra k te rz e in s tru k - cyjnym i ja k o ta k ie nie sta n o w ią w zasadzie źródła p ra w a h Z dru g iej je d n a k stro n y nie m ożna pom inąć, że ju ż od dłuższego czasu w ju d y k a tu rz e S ądu N ajw yższego za ry so w u ją się te n d en c je do tra k to w a n ia n ie k tó ry ch ak tó w n o rm aty w n y ch o c h a ­ ra k te rz e in stru k c y jn y m ja k o źródła podm iotow ych u p raw n ie ń p racow nika. T akie sta n o w isk a z a ją ł w szczególności S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z dnia 29.V III.1952 r. C 737/52 1 2 n a tle p ism a okólnego P rezesa R ady M inistrów z dn ia 15.V.1952 r. w sp raw ie zasad postęp o w an ia kiero w n ik ó w urzędów i in sty tu c ji p aństw ow ych oraz p rze d sięb io rstw uspołecznionych w razie tym czasow ego areszto w an ia p raco w n ik a (Mon. Pol. N r A-44, poz. 634). Je śli chodzi o p roblem opinii pracow niczych, to po­ dobnych te n d e n c ji m ożna się dopatrzyć w orzeczeniu S ądu N ajw yższego z d n ia 9.X .1967 r. II P Z 49/67 (OSNCP n r 4 z 1968 r., poz. 71). W orzeczeniu ty m Sąd N a j­ w yższy w y jaśn ił, że um ow a o pracę, ja k o czynność p raw n a, r/y w o łu je nie tylko sk u tk i w niej w yrażo n e i w y n ik a ją c e z u staw y, ale rów nież i te sku tk i, któ re w y ­ n ik a ją z zasad w spółżycia społecznego (art. 56 k.c.). Do ta k ic h sk u tk ó w należy m .in. obow iązek za k ła d u p racy w y d an ia p racow nikow i opinii, o czym je st m ow a w c y to ­ w anych zarząd zen iach P re ze sa R ady M inistrów . Z arów no w pow ołanym orzeczeniu S ądu N ajw yższego ja k i w u za sa d n ien iu późniejszej uchw ały skład u siedm iu sę ­ dziów SN z d n ia 12.VI.1970 r. III P Z P 46/69 (OSNCP n r 1 z 1971 r., poz. 3) Sąd N ajw yższy p o dkreślił, że p odstaw ę p ra w n ą do w y d a n ia pracow nikow i opinii sta n o ­ w i um ow a o pracę. W lite ra tu rz e praw niczej p o d k reśla się n ad to że p raw a pod­ m iotow ego p ra c o w n ik a do żąd an ia w y d an ia m u opinii m ożna też doszukiw ać się w obow iązku za k ła d u p racy w zakresie dbałości o in te resy p r a c o w n ik a 3.

D latego też n a tle obecnie p an u jący ch poglądów w orzecznictw ie i lite ra tu rz e mc-żna p rzy ją ć, że po stro n ie za k ła d u pracy istn ieje obow iązek w y d an ia opinii, a po stro n ie p rac o w n ik a p raw o podm iotow e do żąd an ia w y d an ia m u tej opinii, w y n ik a ­ jące z łączącego stro n y sto su n k u pracy.

1 T. B i n c z y c k a - M a j e w s k a : O pinie o p ra co w n ik a ch w św ie tle p raw a, W yd. P raw n. 1971, s. 42.

2 C y to w a n e w P r a w ie pracy (oprać. J. Z ieliń sk ieg o ), W yd. P raw n . 1969, s. 206. 3 T. B i ń c z y c k a - M a j e w s k a : op. cit., str. 47.

20 M a r i a R a f a c z - K r z y ż a n o w s k a N r 12 (168)

W p ra k ty c e sądow ej w y łonił się problem , czy praw o podm iotow e do żą d an ia opinii zostało ograniczone ty lk o do pracow ników ’ za jm u jąc y ch w gospodarce n a r o ­ dow ej sta n o w isk a kierow nicze lu b zw iązane z odpow iedzialnością m a te r ia ln ą (za­ r a d z e n i e n r 19 P re ze sa R ady M inistrów ), czy też p raw o to p rzy słu g u je w szy stk im p rac o w n ik o m bez w zględu n a za jm o w a n ą przez nich funkcję. P oruszone za g ad n ien ie p rze sąd z a w sp o m n ia n a w yżej u ch w a ła sk ła d u siedm iu sędziów SN z d n ia 12.V I.1970 r. I II P Z P 46/69, w k tó rej Sąd N ajw yższy podniósł, że „pracow nik, do k tó reg o nie odnoszą się bezpośrednio przepisy zarządzenia n r 19 P rezesa R ady M in istró w z d n ia 1.III.1962 r., nie może skutecznie dom agać się, aby w y d an a o nim o p in ia z a ­ w ie ra ła w szy stk ie elem enty, o k tó ry ch je st w nim m ow a. Z ak res opinii zależy w t a ­ kim w y p a d k u od rzeczyw istej p o trze b y ”. W ten sposób S ąd N ajw yższy d a ł w y ra z p rze k o n an iu , że — w odróżnieniu od p racow ników zajm u jąc y ch sta n o w isk a k ie ro w ­ nicze lu b zw iązane z odpow iedzialnością m a te ria ln ą — pozostali p raco w n icy m ogą żądać w y d a n ia im opinii, jeżeli m a ją w ty m w zględzie in te re s p ra w n y (np. za k ła d p ra c y uzależn ia przy jęcie p rac o w n ik a od złożenia przez niego opinii z poprzedniego m ie jsc a pracy), i że zak res te j opinii zależy w ta k ie j sy tu a cji od rzeczy w istej p o ­ trzeb y . Isto tn e je st p rzy tym , że w sto su n k u do ty c h pracow ników opinię w y d a je się w y łączn ie n a żąd an ie p rac o w n ik a (§ 2 zarządzenia n r 284 P re ze sa R a d y M in istró w z d n ia 13.X.1956 r.).

II. TREŚĆ O PINII

C h a ra k te ry sty c z n ą cechą opinii je st to, że sk ła d a się ona z dw óch elem entów . Je d n y m z nich je s t stw ierdzenie pew nych fa k tó w (np. f a k t popełnienia m an k a), d r u ­ gim zaś elem e n te m je s t ocena p rac y zaw odow ej p rac o w n ik a (np. stw ie rd z en ie le ­ n istw a p rac o w n ik a, spóźniania się do p racy itp.).

W św ietle ju d y k a tu r y S ąd u N ajw yższego opinia może w praw dzie z a w ierać n ie ­ k o rzy stn e o p ra c o w n ik u dane, jed n ak że m usi ona być praw dziw a, tzn. odpow iadać rzeczy w istem u sta n o w i rzeczy. O pinia nie czyniąca zadość pow yższym w y m ag an io m (opinia n ie p ra w d ziw a) u zasad n ia m a te ria ln ą odpow iedzialność za k ła d u p ra c y za p o ­ n iesio n ą w sk u te k tego przez p rac o w n ik a sz k o d ę 4. W a ru n ek praw dziw ości opinii dotyczy zarów no podan y ch w niej fak tó w , ja k i elem entów ocennych p rac y p r a ­ cow nika.

Je śli chodzi o fa k ty w skazane w opinii, to n asu w a się p y tan ie, czy m ożna uznać za o d p o w iad a ją cą rzeczyw istem u stan o w i rzeczy opinię (a w ięc opinię p raw dziw ą), k tó r a w dacie je j w y d an ia o d zw ierciedlała istn iejący sta n rzeczy, ale przytoczone w n ie j fa k ty , oczyw iście n iek o rzy stn e d la p racow nika, okazały się później bezpod­ staw n e. W p ra k ty c e tego ro d z a ju sy tu a c ja zachodzi najczęściej w raz ie w sk az an ia w opinii, że sto su n ek p rac y został rozw iązany w sposób niezw łoczny i za w iniony przez p rac o w n ik a, n ato m ia st późniejsze orzeczenie ko m isji rozjem czej lu b sądu w p ełn i zre h a b ilito w a ło p raco w n ik a, p rzy w ra c a ją c go do pracy. D rugi ro d zaj po ­ d o bnych sy tu a c ji, sp o ty k a n y ch zre sztą w p rak ty c e dość często — to z a w a rta w opi­ nii w z m ia n k a o p opełnionym przez p rac o w n ik a niedoborze i o toczącym się w zw iąz­ k u z ty m p rzeciw ko p raco w n ik o w i postęp o w an iu k arn y m , jed n ak że późniejszy w y ­ ro k k a r n y u n ie w in n ia p rac o w n ik a od staw ianego m u za rzu tu , a roszczenie cyw ilne p rac o d aw cy z ty tu łu niedoboru zostaje praw om ocnie oddalone przez sąd cyw ilny. W św ietle orzecznictw a S ąd u N ajw yższego istn ieje w ta k ie j sy tu a cji po stro n ie p r a ­

4 P o r. orzecz. SN: z dnia 6.II.1964 r. II PR 237/63 (O SP iK A z 1964 r., poz. 251) oraz z dnia 15.VIII.1964 r. II P R 412/64 (O SP iK A z 1965 r., poz. 165).

N r 12 (168) R o s z c z e n i a p r a c o w n i k ó w w z w i ą z k u z w y d a n ą opin ią 21 codaw cy obow iązek w y d a n ia p rac o w n ik o w i now ej opinii, nie zaw ierającej ju ż w spo m n ian y ch za rzu tó w (por. orzecz. SN z d n ia 19.V. 1967 r. I II CZP 15/67, OSNCP 1967 r., poz. 215 w ra z z glosą C. P rzy m u siń sk ieg o , N P 1968 r. n r 5, s. 861). Od te j też d a ty ty lk o ta o sta tn ia o p in ia może być właściwra, a u chylenie się pracodaw cy od je j w y d a n ia u z a sa d n ia odszkodow aw czą odpow iedzialność zak ład u pracy. W zw iązk u z ty m je d n a k chodzi o to, czy za okres m iędzy w ydaniem p ierw o tn ej opinii, z a w ierając ej w zm ian k ę o toczącym się p o stę p o w an iu k arn y m , a w ydaniem now ej opinii należy się p rac o w n ik o w i odszkodow anie, jeżeli n a sk u te k w spom nianej w zm ian k i nie m ógł on uzyskać nigdzie za tru d n ie n ia .

P o ru szo n e zagadnienie m a c h a ra k te r d y sk u sy jn y . M ożna bow iem tw ierdzić, że p ie rw o tn a o p inia b y ła opinią p raw d ziw ą, skoro isto tn ie w dacie jej w y d an ia toczyło się przeciw k o p raco w n ik o w i postęp o w an ie k a rn e , bądź też że było fak tem n ie sp o r­ nym , iż p rac o w n ik został zw olniony z p rac y w sposób niezw łoczny i przez niego za­ w iniony. W zw iązku z ta k im stan o w isk iem nie po w in n y — oczyw iście — p rz y słu ­ giw ać p rac o w n ik o w i żadne roszczenia odszkodow aw cze za okres m iędzy w ydaniem tej opinii a w yd an iem opinii now ej, w k tó re j f a k t zw olnienia p raco w n ik a czy f a k t toczącego się przeciw ko niem u p o stę p o w an ia k arn e g o został p o m inięty n a sk u te k z re h a b ilito w a n ia p ra c o w n ik a w p o stęp o w an iu sądow ym lu b w p ostępow aniu przed k o m isją rozjem czą. P rzytoczony pogląd m oże z re sztą znajdow ać potw ierdzenie w treśc i za rząd z en ia n r 19 P re z e sa R ady M inistrów , k tó re w sto su n k u do k an d y d a tó w n a sta n o w isk a kierow nicze lu b zw iązane z odpow iedzialnością m a te ria ln ą n ak a zu je zam ieszczać w zm iankę o sposobie i p rzyczynach ro zw iązan ia sto su n k u pracy, ja k rów nież o toczącym się p o stę p o w an iu k a rn y m (§ 4 zarządzenia!. Skoro w ięc obo­ w iąz u ją ce przepisy nie ze zw a lają n a „p rzem ilczenie” fak tu , w ja k im try b ie zw ol­ niono p rac o w n ik a z pracy, ja k rów nież fa k tu , że toczy się przeciw ko p racow nikow i postęp o w an ie k arn e , w ręcz przeciw nie, p rzepisy te n a k a z u ją zakładow i p racy u m ie­ szczenie ta k iej w zm ian k i w opinii — to zw olennicy pow yższego poglądu tw ierdzą, że gdyby n aw e t p rac o w n ik został zre h a b ilito w a n y w późniejszym p o stępow aniu s ą ­ dow ym , nie m ożna by w ów czas czynić p rac o d aw cy za rzu tu , iż ta k ą w zm iankę z a ­ m ieścił w p ie rw o tn ie w ydanej opinii. P rzy to czo n a k o ncepcja w y łączałaby w o m a w ia­ nej sy tu a c ji zasadność odszkodow aw czych roszczeń p racow nika.

Z d ru g iej je d n ak stro n y p rzy ta k im założeniu p rac o w n ik ponosiłby n iekorzystne sk u tk i, ja k ie w y n ik a ją z f a k tu w szczęcia p rzeciw ko n iem u postępow ania karnego, chociaż w w y n ik u tego po stęp o w an ia p ra c o w n ik został uniew inniony od staw ianego m u za rzu tu , ja k rów nież z fa k tu , że prac o d aw ca zb y t pochopnie sk o rzy stał z try b u niezw łocznego zw olnienia z pracy, skoro późniejsze orzeczenie kom isji rozjem czej lu b są d u u znało bezpodstaw ność tak ieg o zw olnienia, p rz y w ra c a ją c p rac o w n ik a do pracy. W yrazem tych niek o rzy stn y ch sk u tk ó w byłoby pozostaw ienie p raco w n ik a przez p e ­ w ien czas bez p racy n a sk u te k zam ieszczenia w opinii w zm ianki o toczącym się p o stęp o w an iu k a rn y m lu b o zasto so w an iu d y scy p lin arn eg o try b u zw olnienia. Z god­ nie zaś z u sta lo n y m i w ju d y k a tu rz e i w d o k try n ie p o glądam i je d n ą z podstaw ow ych zasad p ra w a p racy je st zasada, że n a p raco d aw cy ciąży ryzyko p row adzenia p rz e d ­ sięb io rstw a. U znanie zaś, że w opisanych sy tu a c ja c h pracow nikow i nie p rzy słu g iw a­ łoby roszczenie odszkodow aw cze z ty tu łu p o zo staw a n ia bez pracy, prow adziłoby p ra k ty c z n ie do p rzerzu cen ia n a p rac o w n ik a sk u tk ó w tego ryzyka. M ając w ięc p o ­ w yższe n a uw adze sądzę osobiście, że w ostateczn y m w y n ik u należałoby opow ie­ dzieć się za zasadnością w ta k ie j sy tu a cji roszczeń odszkodow aw czych p raco w n ik a za czas pozo staw an ia bez p rac y 5.

5 Por. B. B ł a c h o w s k a : O d p o w ied zia ln o ść c y w iln a za w y d a n ie p ra co w n ik o w i o p in ii p o u fn ej lu b n iezgod n ej z praw d ą, N P z 1963 r., nr 11, str. 1258.

22 M a r i a R a f a c z - K r z y ź a n o w s k a . N r 12 (168) O pinia o p raco w n ik u pow inna być nie ty lk o praw dziw a, ale n a d to nie pow in n a ona w y k raczać ponad rzeczyw istą potrzebę *. P oruszone zagadnienie łączy się z k w estią, czy i w ja k im zakresie dopuszczalne jest zam ieszczanie w opinii danych (faktów ) o życiu osobistym pracow nika. D la p r a k ty k i nie jest rzeczą ła tw ą u s ta le ­ nie w łaściw ej g ranicy m iędzy opinią w y k ra c z a ją c ą poza rzeczyw istą potrzebę a o p i­ nią, k tó re j nie m ożna p ostaw ić takiego zarzutu. W ydaje się, że w tym w zględzie nie da się u sta lić jednej ogólnej reguły, n a d a ją ce j się dla w szystkich p racow ników . Sądzę, że w pew nych k o n k retn y c h sta n ac h faktycznych tego ro d za ju w zm ian k a z a ­ w arta w opinii może być u zn an a za w y k ra cz ają cą poza rzeczyw istą potrzebę, ałe tej sam ej w zm ianki nie należałoby ta k w łaśnie tra k to w a ć n a tle innych okolicz­ ności faktycznych. O ile np. w zm ian k a o n ad m iern y m piciu alkoholu dla p ra c o w ­ nik a pełniącego fu n k cje kierow cy nie ty lk o że nie w y k racza poza rzeczyw istą p o ­ trzebę, choćby n a w e t picie to m iało m iejsce po godzinach p racy (przeciw nie, z a ­ m ieszczenie ta k ie j w zm ianki w opinii sta je się w ręcz konieczne i niezbędne), o tyle m ożna by m ieć zastrzeżenia co do p o trzeby zam ieszczania ta k ie j sam ej w zm ianki w opinii dotyczącej p rac o w n ik a pełniącego np. fu n k c ję palacza, jeżeli picie alkoholu m a m iejsce po godzinach pracy. Sądzę też, że np. w zm iankę o piciu alkoholu w m iejscach publicznych, i to w sposób nad m iern y , należałoby zam ieścić w opinii d o ­ tyczącej w ychow aw cy m łodzieży czy n a u c z y c ie la * 7. W każdym razie w y d aje się, że w zakresie zam ieszczania w opinii fak tó w m ających zw iązek z życiem osobistym p rac o w n ik a należy zachow ać d aleko p o su n ię tą ostrożność, w w ielu bow iem s y tu ­ acjach tego ro d za ju w zm ian k i m ogą być uznane przez sąd za w y k ra cz ają ce poza rzeczyw istą potrzebę, co z kolei będzie uzasad n iać zasadność roszczeń odszkodo­ w aw czych p rac o w n ik a z ty tu łu pozostaw ania bez pracy n a sk u te k w y d an ia ta k ie j w łaśnie opinii.

W ydaje się też, że b ra k byłoby uzasadnionej potrzeby do zam ieszczania w opinii w zm ian k i o toczącym się przeciw ko p racow nikow i p o stępow aniu k arn y m i o u n ie ­ w in n ie n iu p rac o w n ik a w ty m p o stęp o w an iu oraz o o ddaleniu pow ództw a o m anko, jeżeli o p inia nie m a n a celu „ k o re k tu ry ” p o przedniej opinii, za w ierając ej ad n o tacje o w spom nianych fak tach . Pow szechnie jest bow iem w iadom o, że n aw e t w zm ianka 0 u n ie w in n ien iu p rac o w n ik a czy o o ddaleniu pow ództw a o m anko może w p rak ty c e u tru d n ić p racow nikow i zaangażow anie się w innej in sty tu cji. W reszcie za opinię w jdcraczającą poza rzeczyw istą potrzebę należy uznać opinię za w ie ra ją c ą dane sfo r­ m ułow ane w sposób n a d e r ogólnikow y i niesk o n k rety zo w an y , k tó re m ogą daw ać p odstaw ę do stosow ania różnych in te rp re ta c ji. P rz y k ład e m ta k iej w łaśnie opinii jest opinia w y d an a przez jed en z zak ład ó w p racy o n astę p u ją c e j treści: „ Je st to ty p człow ieka o w p ro st chorobliw ej podejrzliw ości, zarozum iałości, rościł on sobie p r e ­ ten sje do d ecydow ania w e w szystkich sp ra w a c h ”.

T ak sam o sądzę rów nież, że za opinię w y k ra c z a ją c ą poza rzeczyw istą potrzebę trze b a by uznać opinię za w ie ra ją c ą w zm iankę o konflik to w y m ch a ra k te rz e p rac o w ­ nika. S łusznie bow iem p o d k reślił Sąd N ajw yższy w nie publik o w an y m orzeczeniu z dnia 20.XII.1968 r. II P R 549/68, że treść ta k ie j opinii m a c h a ra k te r w ieloznaczny 1 jest w g ru n cie rzeczy zbędna, gdyż „stosunki p racy w ciągu w ielu lat, zw łaszcza w w iększym zespole, z reg u ły nie p rze b ieg a ją bezkonfliktow o. T ru d n y do w spółżycia może się okazać zarów no ten, k to m a lekcew ażący stosunek do pracy, przełożonych lu b kolegów , ja k i ten, k to zw alczając ta k ie p rze jaw y dąży do w pro w ad zen ia innej,

« P or. orzecz. SN z dnia 15.vm .1964 r. II PR 412/04 (O SP iK A z 1905 r., poz. 105). 7 P o d o b n ie S. R e j m a n: O p in ie p ra co w n icze, 1909 (o p r a co w a n ie na p ow iela czu ).

N r 12 (168) R o s zc z e n i a p r a c o w n i k ó w w z w i ą z k u z w y d a n ą opinią ₂₃

w łaściw ej a tm o sfery w zak ład zie pracy. W zm ian k a zam ieszczona w opinii o p o ­ w odzie zdaje się zaw ierać w sobie treść p e jo ra ty w n ą , a jeśli tak , to jest ona bez pokrycia. Nie w iadom o bow iem , k to pow odow ał k o n flik ty , o k tó ry ch m ow a w o p i­ nii, ani n a czym polegały tru d n o śc i we w sp ó łp racy z pow odem ”.

W a ru n e k p raw dziw ości opinii dotyczy — ja k zaznaczono w yżej — nie tylko f a k ­ tów w sk azan y ch w opinii, ale rów nież za w arty ch w te j opinii ocen pracy zaw odo­ w ej p rac o w n ik a. O cena tej pracy, aby od p o w iad ała rzeczyw istem u stanow i rzeczy, m usi się opierać n a ak ta c h p e rso n a ln y ch lu b innych dow odach, ja k im i dysponuj« zak ład pracy. S ąd N ajw yższy w pow ołanej u ch w ale sk ła d u siedm iu sędziów SN z d n ia 12.VT.1970 r. I II P Z P 46/69 p o d k reślił, że nie odpow iada rzeczyw istości w zm ian k a w opinii o n ie n ale ży ty m w y w iąz y w a n iu się przez p raco w n ik a z pow ie­ rzonych m u obow iązków , jeżeli ta k a ocena p ra c y nie w y n ik a z a k t personalnych p ra c o w n ik a (np. p rac o w n ik nigdy nie o trzy m y w a ł żadnych nagan, upom nień itp .)/ Z d ru g iej je d n a k stro n y nie m ożna pom inąć te j isto tn ej okoliczności, że do oceny p ra c y p rac o w n ik a pow ołany je st za k ła d p racy , ja k o o rg an iz ato r procesu p racy i że w ty m zak resie za k ła d p rac y p o w in ien k o rzy sta ć z pew nej swobody. M ając p o ­ w yższe n a w zględzie Sąd N ajw yższy w e w sp o m n ian ej u chw ale z d n ia 12.VI.1970 r. podniósł, że nie m ożna by b yło p o staw ić z a rz u tu niepraw dziw ości opinii, jeżeli w opinii tej zn alazła się w z m ia n k a o tym , iż p ra c o w n ik z pow ierzonych m u obo­ w iązków w y w iązy w ał się „p rz eciętn ie”, a w m n ie m a n iu tego p raco w n ik a w y k o n y ­ w ał on p rac ę dobrze lu b n a w e t b ard zo dobrze. Z tego ty tu łu p raco w n ik nie może zgłaszać roszczeń odszkodow aw czych, gdyż ocena zaw odow ej p racy praco w n ik a, a w ięc czy je st ona p rzeciętn a, d obra, w zorow a lu b b ard zo dobra, je st zastrzeżona za k ła d o w i pracy, ja k o o rg an iz ato ro w i pro d u k cji.

K o lejn y pro b lem łączący się z p raw d ziw o śc ią opinii dotyczy sytu acji, kiedy p ie rw o tn ie n ie k o rz y stn a dla p ra c o w n ik a opinia u legła n astęp n ie sp ro sto w an iu przez w ład zę n a d rz ę d n ą n a d zak ła d em pracy, k tó ry tę opinię w y d ał (por. a d m in istra cy jn y tr y b sp ro sto w an ia opinii p rze w id zia n y w obu za rząd zen iach P rezesa R ady M ini­ strów ). N a tle ta k ie j sy tu a c ji p o w stało w p ra k ty c e p y tan ie, czy p ie rw o tn ą opinię m ożna uznać za p raw d ziw ą , jeżeli postęp o w an ie dow odow e przeprow adzone przez sąd w sk az u je na to, że sp ro sto w an ie opinii n a s tą p iło w yłącznie w celu nieszkodze- n ia praco w n ik o w i w u zy sk an iu now ej p rac y i że p ie rw o tn ie w y d an a opinia od­ zw iercied lała rzeczyw isty sta n rzeczy. W p ra k ty c e d o strzeg a się tendencje o pow ia­ d ając e się za „praw dziw ością” w ta k ie j sy tu a c ji p ie rw o tn e j opinii. T rafność je d n a k te j p r a k ty k i budzi zastrzeżen ia w św ietle ju d y k a tu r y S ąd u N ajwyższego, zgodnie z k tó r ą w razie zm iany opinii przez je d n o stk ę n a d rz ę d n ą poprzednie opinie, k tó re były p rzedm iotem oceny je d n o stk i n ad rz ęd n ej, z o stają przekreślone, a dla p rac o w ­ n ik a i in sty tu cji, k tó re ro zw aż ają k w estię jego poprzedniego za tru d n ien ia, m a z n a ­ czenie o sta tn ia opinia w y d an a przez je d n o stk ę n a d r z ę d n ą 8. W te n sposób n a tle ju d y k a tu r y S ąd u N ajw yższego należy dojść do w niosku, że sp rostow anie opinii przez w ładzę n a d rz ę d n ą pow oduje w sw ych sk u tk a c h zaw sze całkow ite „przek reślen ie” p ie rw o tn ie w ydanej opinii, co ty m sam ym w y łącza jej praw dziw ość — bez w zględu na to, ja k ie p rze słan k i skłoniły w ładzę n a d rz ę d n ą do sp ro sto w an ia opinii. S ta n o ­ w isko ju d y k a tu ry S ąd u N ajw yższego zbieżne je s t p rzy ty m z § 6 ust. 5 zarządzenia P re ze sa R ad y M in istró w n r 19 z 1.III.1962 r., n a k a z u ją c y m w razie zm iany treści opinii zniszczenie opinii poprzed n iej. W te n sposób cy to w an e zarządzenie daje w y­

raz p rze k o n an iu , że p ie rw o tn ą opinię n ależy tra k to w a ć ja k o d o k u m e n t niebyły.

24 M a r i a R a f a c z - К r z у ż a n o w s к а N r 12 (168) III. PO D STAW A PRA W N A ROSZCZEŃ ODSZKODOWAWCZYCH

Z w łoka za k ła d u p rac y w w y d an iu o p in ii lu b je j n ie p ra w id ło w a treść, u n ie m o żli­ w ia ją c a czy u tru d n ia ją c a p racow nikow i znalezienie innego z a tru d n ie n ia (jeżeli, oczy­ w iście, opinia nie odzw ierciedla rzeczyw istego sta n u rzeczy), u za sa d n ia po stro n ie p ra c o w n ik a żą d an ia odszkodow aw cze. J a k w iadom o p o d sta w ą w szelkich żądań o d ­ szkodow aw czych może być albo art. 415 k.c. (czyn niedozw olony), albo też art. 471 k.c. (nienależyte w y k onanie zobow iązania). P o w sta je w ięc p y ta n ie, n a ja k ie j p o d ­ sta w ie p ra w n e j pow inny się k sz tałto w ać roszczenia odszkodow aw cze p rac o w n ik a z ty tu łu niep raw id ło w ej opinii.

W w y d an iu praco w n ik o w i d y sk w a lifik u ją c e j go opinii a jednocześnie opinii n ie ­ p raw d ziw e j ju d y k a tu ra S ąd u N ajw yższego d o p a try w a ła się początkow o n a ru sz e n ia d o b ra osobistego praco w n ik a. P oglądow i te m u d a ł w y raz S ąd N ajw yższy w szeregu orzeczeń, a m.in. w orzeczeniu z d n ia 8.III.1966 r. I PZ 77/65 (NP n r 12 z 1966 r., s. 1607) w y ja śn ia ją c ta m , że roszczenie p ow oda o zniszczenie ta jn e j opinii m a sw e źródło w ochronie przew id zian ej w a rt. 11 p.o.p.c. (obecnie a rt. 23 i 24 k.c.). Z b li­ żone stanow isko za ją ł S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z d n ia 19.V.1967 r. I II P Z P 15/67 (OSNCP z 1967 r., poz. 215), skoro u zn a ł, że odm ow a sp ro sto w an ia opinii przez za k ła d p racy u za sa d n ia z m ocy art. 24 § 2 k.c. żądanie p rac o w n ik a sp ro sto w an ia tej opinii, ja k o n aru sz a ją c e j dobro osobiste p rac o w n ik a. T ak im dobrem — w rozu m ien iu cytow anego orzeczenia — je st dobre im ię p rac o w n ik a, o b ejm u ją ce jego zdolność do z a tru d n ie n ia stosow nie do posiadanych k w alifik acji.

P rzytoczony k ie ru n e k ju d y k a tu ry S ąd u N ajw yższego znalazł a p ro b a tę w pog lą­ d ach p rzed staw icieli n a u k i p ra w a c y w iln e g o 9 i n a u k i p ra w a p racy 10. O sta tn io go­ rąc y m zw olennikiem koncepcji, że n ie p ra w d z iw a czy n ie rz ete ln a o p inia o p ra c o w ­ n ik u n aru sz a jego dobro osobiste o kazał się A. S zp u n ar przez k ry ty cz n e u sto su n k o ­ w an ie się do glosy T. B iń czy ck iej-M ajew sk iej, k tó ra w cytow anej glosie u siło w ała d o p atrz y ć się ochrony in te resó w p ra c o w n ik a w treści łączącego stro n y sto su n k u p ra c y n .

Je ślib y p rzyjąć, że k aż d a opinia nie o d p o w iad a ją ca rzeczyw istem u sta n o w i rz e ­ czy n a ru sz a dobro osobiste praco w n ik a, to k o n se k w e n cją ta k ie j koncepcji m u siałb y być pogląd, że w tego ro d za ju sy tu a c ji odszkodow aw cze roszczenia p rac o w n ik a o p ie ra ją się na a rt. 415 k.c., a nie n a a rt. 471 k.c.

O m aw ia ją c p ro b lem aty k ę opinii praco w n iczy ch oraz w y n ik ając y ch stą d roszczeń odszkodow aw czych po stro n ie p rac o w n ik a, nie m ożna się oprzeć w rażen iu , że ju d y ­ k a tu r a na ten te m a t nie je st je d n a k je d n o lita i że oprócz orzeczeń d o p a tru ją c y c h się w n ierzeteln ej opinii n aru sz en ia d o b ra osobistego p rac o w n ik a (art. 23 i 24 k.c.) z d a rz a ją się też orzeczenia, k tó re w w y d a n iu ta k ie j opinii skłonne są w idzieć n a ­ ru sze n ie przez zakład p racy postan o w ień um ow y o pracę. W ty m w zględzie w a rto w spom nieć o orzeczeniu SN z dnia 9.X. 1967 r. II PZ 49/67 (OSNCP n r 4 z 1968 r., poz. 71), w k tó ry m Sąd N ajw yższy uznał, że roszczenie p rac o w n ik a przeciw ko z a ­ k ła d o w i p racy o odszkodow anie za pozbaw ienie go za ro b k u w sk u te k odm ow y w y ­ d a n ia m u zm ienionej opinii w y n ik a ze sto s u n k u pracy, p rzy czym zależnie od oko­

9 Por. g lo sę S. G r z y b o w s k i e g o , o p u b lik o w a n ą w N P z 1968 r., nr 9, str. 1368. io m. Ś w i ę c i c k i : P ra w o p racy. PW N 1968, str . 326. Z a g a d n ien iu dóbr o so b is ty c h p ra­ c o w n ik a p o św ię c ił szereg u w a g J. J o ń c z y k : S p o ry ze sto su n k u p ra cy . PW N 1965, str. 133 i nast.

n A. S z p u n a r , W. W a n a t o w s k a : P rzeg lą d o rzec zn ic tw a S ąd u N a jw y ż sz e g o w z a ­ k r e s ie praw a c y w iln e g o m a te r ia ln e g o za I p ó łr o c z e 1970 r., N P z 1970 r. nr 12, str. 1811 i 1812.

N r 12 (168) R o s z c z e n i a p r a c o w n i k ó w w z w i ą z k u z w y d a n ą op in ią ₂₅

liczności roszczenie ta k ie m oże w y n ik ać z odpow iedzialności o p arte j na czynie n ie ­ dozw olonym za k ła d u p racy . W ty m sam ym k ie ru n k u poszła uchw ała skład u sied­ m iu sądziów SN z d n ia 12.VI.1970 r. III P Z P 46/69 (OSNCP n r 1 z 1970 r., poz. 3), skoro zgodnie z tezą te j u ch w ały p rac o w n ik może się dom agać zm iany w y d an ej

0 nim opinii tak że w ted y , gdy tre ść opinii nie n a ru sz a jego czci (art. 23 i 24 k.c.), m a je d n a k cechy dow olności. W te n sposób S ąd N ajw yższy d ał w y raz przekonaniu, że nie zaw sze n ie p ra w d ziw a czy n ie o d zw iercied lająca rzeczyw istego sta n u rzeczy opinia praco w n icza m usi n aru sz ać dobro osobiste p rac o w n ik a (art. 23 i 24 k.c.). Z om aw ianego p u n k tu w id zen ia c h a ra k te ry sty c z n a je st w zm ian k a z a w arta w u za­ sa d n ien iu w sp o m n ian ej uchw ały, w k tó re j S ąd N ajw yższy p rzy jm u je, że pod staw ę p ra w n ą w y d an ia opinii stan o w i u m ow a o pracę.

D oceniając w pełni w ag ę arg u m e n tó w przytoczonych przez d o k try n ę dla u z a sa d ­ n ie n ia stan o w isk a, że n ie p ra w d ziw a opinia n a ru sz a dobro osobiste p r a ­ cow nika, pozw oliłam sobie w sw oim czasie dać w y raz p rzekonaniu, że w w ielu sy tu a cjach fak ty c zn y c h opinia nie o d p o w iad a ją ca rzeczyw istem u stanow i rzeczy nie będzie n a ru sz a ła d o b ra osobistego p rac o w n ik a, a ty lk o postanow ienia um ow y o pracę, zobow iązujące za k ła d p rac y do w y d an ia pracow nikow i rzeteln ej 1 praw d ziw ej o p in ii* 12. D la u z a sa d n ien ia sw ego sta n o w isk a niech m i wolno będzie posłużyć się tu p rz y k ła d a m i za cz erp n ię ty m i w p ro s t z p ra k ty k i, ja k np. „M echanik nie w y k azał n ależ y tej p ra k ty k i w za k resie p raw idłow ego obsługiw ania k o tła ”, „K a­ w ia rk a nie w y k az y w a ła n ależytego p rzy g o to w an ia i sta ra n n o śc i w przygotow yw aniu k a w y ” itp. Sądzę, że w opisanych sy tu a c ja c h tru d n o by było dopatrzyć się n a r u ­ szenia d o b ra osobistego p rac o w n ik a w tym , że w sposób niepraw idłow y czy n ie­ s ta ra n n y p arz y ł on k a w ę lu b w tym , że nie m ia ł przy g o to w an ia do obsługiw ania kotła, choćby n a w e t ocena p rac y zaw odow ej p rac o w n ik a z a w a rta w opinii była błęd n a i nie odp o w iad ała rzeczyw istości. Na tle przytoczonych przykładów m ożna by n a to m ia st przy jąć, że zak ład pracy, w y d ają c ta k ą opinię, n aru sz y ł postanow ienia um ow y o pracę, jeżeli np. z a k t osobow ych w spom nianego m e ch a n ik a w ynikało, że posiadał on p ra k ty k ę w ielo letn ią i że w sposób ja k n a jb a rd z ie j praw idłow y o b słu ­ giw ał kocioł.

O czywiście stanow isko z a ję te w nin iejszy m o p raco w an iu nie oznacza w cale, żeby nie m ógł istnieć zbieg odpow iedzialności za k ła d u p racy w y n ik ając y z n aru sz e n ia p o stan o w ien ia um ow y o p rac ę oraz z jednoczesnego n aru sz en ia d o b ra osobistego p rac o w n ik a w ro zu m ien iu art. 23 i 24 k.c. W d o k try n ie p ra w a cyw ilnego p rz y jm u je się, że zbieg reży m u k o n trak to w e g o (n aruszenie p o sta n o w ień um ow y) oraz reżym u deliktow ego (naruszenie d o b ra osobistego praco w n ik a) n a stę p u je wów czas, gdy d zia­ łanie d łu ż n ik a stanow iące n iew y k o n an ie lu b nien ależy te w y k onanie zobow iązania u za sa d n ia też jego odpow iedzialność bez w zględu n a istn iejący m iędzy stro n am i k o n k re tn y sto su n ek o b lig a c y jn y 13. Jeżeli, p rzykładow o rzecz biorąc, zakład p racy zam ieścił w opinii n ie p ra w d ziw ą w zm ian k ę o p rzyw łaszczeniu przez p rac o w n ik a ja ­ kiegoś przed m io tu lu b użył w opinii o k reśleń obelżyw ych, d y sk w alifik u jąc y ch p r a ­ cow nika ja k o o byw atela, to w ów czas oprócz n a ru sz e n ia postanow ień um ow y o p r a ­ cę zostanie rów nież n a ru sz o n a godność osobista p rac o w n ik a, u z a sa d n iają ca jego ochronę z art. 23 i 24 k.c. oraz w y n ik a ją c ą stą d odszkodow aw czą odpow iedzialność za k ła d u p racy n a p o d sta w ie a rt. 415 k.c. — niezależnie od odpow iedzialności odszko­ dow aw czej przew id zian ej w art. 471 k.c. W ydaje m i się jed n ak , że w spom niany M. R a f a c z - K r z y ż a n o w s k a : Z p r o b le m a ty k i o p in ii o p ra co w n ik u , NP z 1970 r. nr 7/8, str. 1104.

>3 P or. A. O h a n o w i c z : Z o b o w ią za n ia — C zęść sz c z e g ó ło w a 1968, str. 444; W. C z a ­ c h ó r s k i: Z bieg o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j w e d łu g k o d e k su zo b o w ią za ń , 1960, str. 118.

26 M a r i a R a f a c z - K r z y ź a n o w s k a _{N r 12 Ü 68)}

zbieg odpow iedzialności m a w p rak ty c e c h a ra k te r raczej w yjątkow y i że z reg u ły nie chodzi tu o opinie, k tó ry c h treść dyskw alifikuje godność osobistą p raco w n ik a, lecz o opinie, k tó re w sposób błędny oceniają pracę pracow nika lu b w sposób niezgodny z rzeczyw istością p rzy ta c z a ją pew ne konkretne fakty. W św ietle założeń rep rez en to w an y c h w n in ie jsz y m opracow aniu, w om aw ianych sy tu a cjach nie b ę ­ dziem y m ieli do czy n ien ia ze zbiegiem podstaw odpowiedzialności, lecz ty lk o z je d n ą p o d sta w ą odpow iedzialności odszkodowawczej zakładu pracy, o p ie ra jąc ą się n a art. 471 k.c. D latego też tru d n o by m i się było zgodzić z g en e raln ą tezą p rz y ­ ję tą przez T. B iń c z y c k ą -M a je w sk ą 14, że „niesporną podstaw ą roszczeń p raco w n ik a pow stałych w zw iązk u z o piniam i są przepisy art. 23 i 24 k.c. Zgodnie bow iem z w olą u sta w o d aw cy d o b ra osobiste pracow nika naruszone określonym d ziałan iem podm iotu z a tru d n ia ją c e g o p ozostają pod ochroną p raw a cyw ilnego niezależnie od ochrony p rze w id zia n ej w innych przepisach. F raw o pracow nika do żą d an ia w y d a ­ n ia opinii w y n ik a ró w n ież z treśc i stosunku p racy ”. W ten sposób n ależy d o m n ie­ m yw ać, że A u to rk a ja k o zasadę odpow iedzialności zakładu pracy p rz y ję ła zbieg p odstaw odpow iedzialności.

P rz y założeniu, że w iększość roszczeń odszkodowawczych p raco w n ik a w y n ik a ją ­ cych z n ie p ra w id ło w o w y d an y ch opinii opiera się na art. 471 k.c., ja k o w y n ik ając y ch z um ow y o p racę, p o w sta je z k olei w ażne dla p ra k ty k i pytanie, czy w tego ro d z a ju sy tu a c ji m a zasto so w an ie ro czn a p rek lu z ja przew idziana w art. 473 k .z .15 W m oim p rz e k o n a n iu n a p y ta n ie to n ależy odpowiedzieć negatyw nie, poniew aż zgodnie z u sta lo n ą ju d y k a tu r ą S ąd u N ajw yższego p rek lu z ja ta może dotyczyć ty lk o roszczeń, k tó re p o w sta ły p rzed zakończeniem stosunku pracy, natom iast nie odnosi się ona do roszczeń w y m a g a ln y c h po rozw iązaniu umowy o pracę. Jeśli zaś chodzi o ro sz­ czenia odszkodow aw cze p rac o w n ik a w ynikające z niepraw idłow o w y d an e j opinii, to szkoda p o w sta je d o p ie ro po zakończeniu umowy 0 pracę, skoro o szkodzie te j m o ­ żem y m ów ić do p iero w ów czas, gdy poprzedni stosunek pracy w ygasł, a p raco w n ik nie m ógł się zaangażow ać w innej in stytucji na skutek o trzy m an ia w ad liw ej o n im opinii z p o przedniego za k ła d u pracy.

O m aw iane odszkodow aw cze roszczenia pracow nika u legają n ato m ia st 10-letniem u p rze d aw n ien iu w a rt. 105 p.o.p.c. z 1950 r. w zw iązku z art. X II § 2 przep. w prow . k.c.

IV. ZA SA D Y I WYSOKOŚĆ ROSZCZEŃ ODSZKODOWAWCZYCH

Z asadność roszczeń odszkodow aw czych pracow nika z ty tu łu w yd an ia m u w ad liw e j i n ie p ra w d ziw ej opinii zależy przede w szystkim od stw ierdzenia, że m iędzy tre śc ią tej opinii a niem ożnością u zy sk an ia now ej pracy istnieje adekw atny zw iązek p rz y ­ czynow y. N ależy p rzy ty m z naciskiem podkreślić, że niepraw dziw a o p in ia nie może stanow ić p o d sta w y d la odszkodow aw czych p reten sji pracow nika, jeżeli fa k t te n (tj. niep raw d ziw o ść opinii) n ie pozostaw ał w logicznej łączności z poniesioną przez p r a ­ cow nika szkodą. P ra k ty k a sądow a przytacza w tej m a terii w iele p rzy k ła d ó w (np. niezaangażow anie się p rac o w n ik a w now ej insty tu cji z pow odu b ra k u e tató w , a nie z pow odu w ad liw e j opinii, b ra k sta ra ń pracow nika o uzyskanie now ej p racy itp.).

n T. B i ń c z y c k a - M a j e w s k a : O pinie o p racow nikach w św ie tle p ra w a , op. eit., str. 30.

15 P r z e p is te n z o sta ł u tr z y m a n y w m ocy dla stosun k ów pracy przez a rt. X II i i przep. w p row . k .c.

N r 12 (168) R o s zc z e n i a p r a c o w n i k ó w w z w i ą z k u z w y d a n ą o p in ią ₂₇

Z d ru g iej je d n a k stro n y trze b a zaznaczyć, że jeżeli now y za k ła d p ra c y żąd a od p rac o w n ik a p rze d staw ie n ia opinii, a opinia w y d an a przez po p rzed n i za k ła d p racy m a cechy d y sk w alifik u jąc e p rac o w n ik a w sposób całkow ity i nie budzący n a jm n ie j­ szych w ątpliw ości, to w ów czas p rac o w n ik może się dom agać o dszkodow ania od sw ego poprzedniego pracodaw cy, jeżeli opinia nie odzw iercied lała rzeczyw istego sta n u rzeczy — choćby p rzy ty m nie okazał on opinii s ta ra ją c się o no w ą pracę, skoro je st oczyw iste, że w ta k ie j sy tu a c ji re z u lta t s ta ra ń p rac o w n ik a o zaan g ażo ­ w anie się w now ej in sty tu c ji m u siałb y być n eg aty w n y w raz ie o k az an ia w sp o m n ia­ n ej opinii.

N a tle zw iązku przyczynow ego za sta n aw ia n o się też, czy do u zn a n ia ad e k w atn e g o zw iązku przyczynow ego m iędzy szkodą poniesioną przez p ra c o w n ik a w postaci b ra k u zaangażow ania się w in n y m zakładzie p rac y a treśc ią w ad liw e j opinii w y sta rc zy sam o za reje stro w a n ie się p rac o w n ik a w urzędzie z a tru d n ie n ia i n ieu zy sk an ie pracy.

Yf m oim p rze k o n an iu praco w n ik , w idząc że s ta ra n ia w u rzędzie z a tru d n ie n ia nie

d a ją re z u lta tu , pow inien ze sw ej stro n y po d jąć sta ra n ia o u zy sk an ie now ej p racy , a dopiero gdy i te s ta ra n ia nie dadzą pom yślnego w y n ik u , może się dom agać o d ­ szkodow ania od za k ła d u p ra c y za czas po zo staw an ia bez p rac y , gdyż w ta k ie j sy ­ tu a c ji b ra k z a tru d n ie n ia pozostaje w zw iązku przyczynow ym z tre śc ią opinii w y ­ d an e j pracow nikow i.

W ydaje się też, że p rac o w n ik nie m a obow iązku p rzy ję cia k ażdej p racy , ale ty lk o p rac y odpow iedniej (niekoniecznie ta k ie j sam ej, ja k ą w y k o n y w ał dotychczas), tj. p ra c y zbliżonej do p ra c y p o p rzedniej. Nie m ożna w ięc np. czynić p rac o w n ik o w i z a rzu tu , że nie p rz y ją ł p ra c y w m iejscow ości odległej od sw ego m ie jsc a za m ie szk a­ nia, jeżeli dotychczas nie dojeżdżał do p racy , an i te ż sta n o w isk a o zup ełn ie in n y m c h a ra k te rz e niż stanow isko, ja k ie zajm o w ał dotychczas. U dzielenie je d n a k w tym w zględzie ja k ie jś g en e raln e j odpow iedzi je st tru d n e , gdyż w szystko zależy od oko­ liczności k o n k retn e g o w y p ad k u l ł .

Je śli chodzi o ocenę w ysokości odszkodow aw czych roszczeń p rac o w n ik a, to n a pow yższą ocenę w y w ie ra w pływ f a k t n ie sk o rz y sta n ia przez p ra c o w n ik a z try b u postęp o w an ia „odw oław czego” przew idzianego w obu zarząd z en iach P re ze sa R ad y M inistrów , jeżeli p rac o w n ik czuje się pokrzyw dzony tre śc ią w y d an e j o nim opinii. Celow ość obniżenia z tego pow odu w ysokości odszkodow ania sta je się szczególnie a k tu a ln a w ów czas, gdy zostanie u stalone, że sk o rzy stan ie z om aw ianego tr y b u p o ­ stę p o w an ia dałoby p ozytyw ne re z u lta ty w p o sta ci sk o ry g o w an ia przez w ład zę n a d ­ rzę d n ą treśc i opinii i że w obec tego p rac o w n ik m ógłby w k ró tk im czasie uzyskać now e zatru d n ien ie. W ta k ie j sy tu a cji przez niew y czerp an ie drogi p rze w id zia n ej w obu zarządzeniach oraz przez zaniechanie dok o n an ia przez p ra c o w n ik a o kreślonych czynności, k tó re by doprow adziły do analizy przez w ładzę n a d rz ę d n ą w y d an e j o p rac o w n ik u opinii, p rac o w n ik sam p rzyczynił się do p o w sta n ia szkody w w iększym rozm iarze, co stosow nie do treśc i a rt. 362 k.c. u za sa d n ia odpow iednie zm niejszenie odszkodow ania w zależności od okoliczności k o n k re tn e j spraw y. W k aż d y m razie is t­ n ieje dopuszczalność drogi sądow ej, jeśli n a w e t p rac o w n ik nie w y cz erp ał drogi p rzew idzianej w obu cytow anych zarządzeniach.