Widok Zasięg stref oddziaływania metropolii

(1)

STUDIA MIEJSKIE tom 13 (2014)

Krystian HEFFNER, Piotr GIBAS

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

ZASIĘG

STREF

ODDZIAŁYWANIA

METROPOLII

RANGĘ OF METROPOLISES IMPACT ZONES

ABSTRACT:Metropolises areanurban agglomerations withtheappropriate size and important exogenous functions and endogenous impact. To determine the rangęof their influence should be used severalcriteria.

The creation of themetropolitan areadetermined, aboveall,the appropriateinstitutional structure, including regional andcentral administration.In thispaper an attempt to determine metropolisesimpact zones asthe areas forming and shapingthe futuręof regions.

Delimitation of functionalareas, madęfor the purposes of economicand planning, mustbe carried out

relevant analysis.Importance has the selection of inputmateriał(essential and legitimate research objectives) anddiscussion on thechoice of weights and theirscope. It seems necessary, that the resultsof the current standardofthefuturędelimitation, were supplemented bylessonslearned from complementary studies and

analyzes.

KEY WORDS: largerurbanzones, the metropolitanareas,indicators, methodological problems

Wprowadzenie

Prowadzenie polityki rozwoju w ujęciu przestrzennym wymaga wskazania jej przedmiotu - obszarów charakteryzujących się podobnymi cechami rozwojowymi, w tym również takich, których struktura opierasię na mono- lub wieloośrodkowym

układzie miejskim ze znaczącympotencjałemludnościowym i gospodarczym. Jednym

z problemów o charakterze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym jest określenie możliwie jednoznacznych zasięgów takich obszarów. Można je określić jako strefy bezpośredniego oddziaływaniametropolii lub miast z cechami metropolii. W artykule podjęto próbęwyznaczeniazasięgu obszarów znajdującychsięwstrefach oddziaływa

nia dużych ośrodków miejskich jako obszarów tworzącychlubkształtujących regiony

miejskie. Tegotypu badania prowadzono w Polscewielokrotnie, chociaż ichwyniki -

awięc wyznaczonezasięgi obszarów integralnie związanych z dużymi miastami i ich aglomeracjami -różniły się często istotnie (m.in.Eberhardt 2002, Smętkowski 2007, Śleszyński 2013). Do delimitacji obszarów metropolitalnych wykorzystuje się różne

(2)

10 KrystianHeffner, Piotr Gibas

typy wskaźników (np. wynikających z teorii biegunów wzrostu, Smętkowski 2007);

niektóre z nich, jakkolwiek użyteczne, mają ograniczone możliwości stosowania (np.

tylko do ośrodków o najwyższej pozycji w układzie osadniczym lubgospodarczym (Smętkowski, Jałowiecki, Gorzelak 2008).

Duże aglomeracje miejskie powstają w wyniku zewnętrznej ekspansji jednostek osadniczych, wśród których znajdujesię co najmniej jedenośrodek miejski „wysokiego

poziomu centralności” (Czyż 2011).Procesy tego typu mogą mieć charakterzarówno przestrzennej koncentracji,jaki dekoncentracji, obejmującobszary w różnym stopniu

związane z centrum aglomeracji (Beim 2007). W europejskichkoncepcjach rozwoju

systemu miast, które formułowano w latach 90. i później, badacze wskazywali na rosnące znaczenietrendów policentrycznych w sieciach osadniczych poszczególnych krajówi całej struktury europejskiej. Zwracano uwagę na rosnącąspójność systemów gospodarczych i społecznych, których rozwój oparto nie tylko na metropoliach, ale nawielu ośrodkachpełniącychzróżnicowane funkcje o metropolitalnym charakterze

(m.in. Dijkstra, Garcilazo, McCann 2013, Parkinson2013). Istotnym wkłademtakiego

podejścia jest konstatacja, że nie tylko powiązania typu hierarchicznego (pionowe) są istotne, ale również związki horyzontalne i typu sieciowego pomiędzy miastami

ouzupełniających się specjalizacjach gospodarczych (Meijers, Waterhout, Zonneveld 2007, Heffner 2011). Na poziomie regionalnym rozwój policentryczny skutkujegłów

niezwiększeniem konkurencyjności poprzez wzrost współpracy i poprawę powiązań między centrum ainnymi ośrodkami wregionie, w większym stopniu wykorzystując jego różne walory gospodarcze. Restrukturyzacjaobszarówmetropolitalnych zmniej

sza nadmierny rozrost regionalnychcentrów, poprawiając warunki funkcjonowania

mniejszychośrodków miejskich.

Funkcje metropolitalne są zestawempowiązań i oddziaływań charakterystycznym

dla miastidentyfikowanych jako metropolie lub inneaglomeracje miejskie, które cha

rakteryzują się szczególną, zazwyczaj wysoką pozycją w krajowymlub międzynaro

dowym układzie oddziaływań i powiązań (gospodarczych, społecznych, kulturalnych,

politycznych itd.). Wśród wielu definicji metropolii oraz obszaru metropolitalnego wspólnejestodniesienie bezpośrednie lub pośrednie do kwestiipotencjałuludnościo

wego, który musiprzekraczaćpewną (są tumocno zróżnicowane kryteria1) krytyczną

masę. W ujęciu europejskim za metropolie uważa sięaglomeracje miejskie o zwartej strukturze przestrzennej, obejmujące miasto centralne i strefę podmiejską z ludnością conajmniej 200 tys. osób (FUA - Functional UrbanArea).Obszarmetropolitalny, który

zawiera takiukład, cechuje się wysoką gęstościązaludnienia, a w jego zasięgu sąjed nostki osadnicze - miejskie i wiejskie,charakteryzującesięznaczną siłąwewnętrznych powiązań ocharakterze funkcjonalnym(najczęściej są to dojazdy dopracy, do usług,

1 Większość opinii w tym zakresie wskazujena potencjałrzędu 1 min mieszkańców, chociaż wielu eu ropejskich badaczy skłania się do obniżeniatej granicy dopoziomu500 tys. mieszkańców,są nawet głosy wskazujące na „obszary metropolitalne” o potencjale przekraczającym poziom 200tys. mieszkańców (por. Smętkowski,Jałowiecki, Gorzelak 2008,Peeters 2011).

(3)

Zasięg strefoddziaływania metropolii 11

doszkół, kooperacja gospodarczaitd.;por. Peeters 2011,Drobneiin. 2010, Schwanen, Dieleman,Dijst2004, ale uwzględniasięrównież przepływy typumigracyjnego).

Współcześnie za metropolię uznaje się duże miastowyróżniające się koncentracją

siły kulturalneji politycznej zistotnymi funkcjami kontrolnymi izarządzaniawe współ czesnej gospodarce, wykazujące silne powiązania z innymi, podobnymi ośrodkami (Zborowskii in. 2008). Metropolia to silniezurbanizowany układosadniczyo dużym stopniu funkcjonalnejintegracji gospodarczej, społecznej i przestrzennej, zdominowany

przez jeden (metropolia monocentryczna) lub kilka (metropolia policentryczna)silnych ośrodków wzrostu. Jestonaczęsto utożsamianaz obszarem metropolitalnym,który poza

terenami zurbanizowanymi obejmujerównieżstrefy niezbędne dla funkcjonowaniajego podsystemów inżynieryjnych, komunikacyjnych oraz usługowych, a takżeprzestrzenie, które stanowią - z punktuwidzenia przyrodniczego - konieczne dla niego zaplecze

ekologiczne przeznaczone na cele rekreacyjne, żywicielskie i klimatyczne (Chmie

lewski 1995). Zwykle oddziaływanie większych miast na otaczające obszary wiążesię współcześnie przede wszystkimz procesami suburbanizacji oraz znaczącymwzrostem

mobilnościludności. Z kolei rozwój transportu zbiorowego i indywidualnego skutkuje

wzrostem dostępności przestrzennejcentrówi całych obszarów miejskichoraz powsta waniem stref silnych funkcjonalnych powiązańwzakresie rynku pracy, edukacji, usług

i innych dziedzin (Śleszyński2013, Motzkus 2002). Obszary metropolitalne z punktu

widzenia struktury osadniczej są więc mono- lub policentrycznymi aglomeracjami miejskimi o odpowiedniej wielkości.Warto jednak zaznaczyć, żezarówno pojęcie aglo

meracjioraz zbliżonepojęcia metropolii, obszaru metropolitalnego,regionumetropoli talnego, regionu miejskiego lub procesu metropolizacji stosowane są niezmiernieczęsto w różnych znaczeniach, w zależności od potrzebzarówno badawczych, jak i praktycz

nych - planistycznych,gospodarczych, politycznych,a nawet społeczno-kulturowych. W wielu opracowaniach podkreśla się również inne cechy układu osadniczego o wielkomiejskim (metropolitalnym) charakterze, takie jakznaczny bezpośredni zasięg

codziennego oddziaływania(miejsca pracy, edukacji izamieszkania), duże potencjalne możliwości rozwojowe z identyfikowalnymi procesami metropolizacji, występowanie

wystarczającego nagromadzenia działalnościuzupełniającychmetropolitalne funkcje

ośrodka centralnego(lokalizacja funkcjimetropolitalnych), znacząca skalawewnętrz

nej integracji funkcjonalnej (silne powiązania funkcjonalne), dobrze rozwinięta sieć

transportowa, konsolidująca układ wewnętrzny strefy metropolitalnej i łącząca go z innymi centrami (Krzysztofik, Runge 2011, Czyż 2009, Jażdżewska 2008, Krajowa

Strategia RozwojuRegionalnego... 2010).

Do wyznaczania zasięgu obszarów metropolitalnych można stosować wiele kry

teriów, spośródktórych zwraca uwagę przede wszystkim kwestia związków funkcjo

nalnych ośrodka metropolitalnego z otoczeniem, funkcje pełnione wspólnie przez ośrodek centralny i składowe strefy zewnętrznej, powiązania gospodarczei społeczne

poszczególnych jednostek wchodzących w skład zespołu metropolitalnego, zakres,

rodzaj izasięgfunkcji egzogenicznych (kryterium funkcjonalne, por. m.in. Antikainen 2005,Smętkowski 2007, Czyż2009).Kluczowąrolę odgrywa kryterium demograficzne,

(4)

12 Krystian Heffner, Piotr Gibas

wskazuje się też kryteriaekonomiczne, urbanistyczne, techniczne, społeczne, dostęp

ności, zarządzania, spójności przestrzennej i inne. O tworzeniu układu metropolitalne go decydują przede wszystkim struktury instytucjonalnezzakresufinansów, otoczenia

biznesu, mediów, specjalizowanej konsumpcji i wysokiej kulturyoraz zarządzające i koordynujące działalność i aktywności regionalne instytucje sektora publicznego

(w tym przede wszystkim regionalna i centralna administracja,samorządy, organizacje rządowe i pozarządowe;Jałowiecki 2007, Heffner 2013).

W przeprowadzonej analizie, opartej na podejściu ilościowym, staranosię, abydo

bór zmiennych miał bezpośredni związek z przedmiotembadania i obejmował cechy

istotnedla delimitacji zasięgów oddziaływaniaośrodków typu metropolitalnego przede

wszystkim w sensie funkcjonalnym, ale również w związku ze zmianami w intensyw ności związanego z oddziaływaniemmiasta zagospodarowania przestrzeni, w formach

morfologicznych, w środowisku społecznym, gospodarczym i kulturowym (Smiłowska

1997, Metodyoceny... 2006; zob. tabela1,wynikgrupowania -rysunek 1).

Tabela 1

Wskaźniki delimitacjimiejskich obszarów funkcjonalnych (MOF) wedługMinisterstwa Rozwoju Regionalnego(stannamarzec 2013 r.)

Grupa Nazwa wybranej zmiennej

IWskaźnikifunkcjonalne

FI - liczba wyjeżdżających do pracy najemnej dordzenia MOFna 1000 mieszkańców w wiekuprodukcyjnym powyżej50 (2006)

F2 - liczba zameldowań z rdzenia MOF na1000 mieszkańców powy żej 3 (2009)

II Wskaźniki

społeczno--gospodarcze

SI -udział pracujących w zawodach pozarolniczych jako stosunek do

średniej wojewódzkiej powyżej75% (2002)

S2 - liczba podmiotówgospodarczych na 1000mieszkańców jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2011)

S3 -liczba podmiotówgospodarczych na 1000 mieszkańcówjako

stosunek do średniej wojewódzkiejpowyżej75% (2011)

Ml - gęstość zaludnienia(bez lasów i wód) w stosunkudośredniej

wojewódzkiej powyżej50%(2011)

M2- liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców wla tach 2002-2011 w stosunkudo średniej wojewódzkiej powyżej 75%

Źródło: Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 7

Często wybór określonych zmiennych uwarunkowany możebyć wymogami stawia

nymi przezmetodębadania (np. wymagania modelu Regional Economy-Environment

Input-Output opisał m.in. Korol 2007),poziom generalizacji danych(zobm.in.Sadów -

ska-Snarska 2001) bądź czas ich pozyskania (Młodak2006), a poważnym ogranicze

niemwyborujest dostępność informacji. Dodatkowonakwestie związane z doborem zmiennych nakładająsię również wątpliwościdotyczącepotrzebyisposobu ichważe nia. W przeprowadzonej analizie uwzględniono stosunkowo szeroki zakres

(5)

wskaźni-Zasięg strefoddziaływania metropolii 13

Rys. 1. Obszarymetropolitalnew Polsce wyznaczone dla celów planistycznych i gospodarczych

Źródło: Czyż T., 2011, Conceptions of an urban agglomeration and a metropolitan area in Poland, „Geographia Polonica” nr 84, s. 13 (góra); Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR), Warszawa, s. 9 (dół).

(6)

ków (30cech), których znaczeniedla określenia zasięguobszarustanowiącego strefę oddziaływania metropolii (lubośrodka z funkcjami metropolitalnymi) potraktowano jako niejednakowe i zróżnicowano ichwagi.

Zasięg oddziaływania metropolii - metoda badania

i sposób delimitacji obszaru metropolitalnego

Określenie zasięgu obszarów znajdujących sięw zasięgu oddziaływania ośrodków metropolitalnych (lub centrów zfunkcjami metropolitalnymi) opartonabadaniutypu

taksonomicznego, które miałowskazać „poziom metropolitalności” wszystkich podsta

wowych jednostekadministracyjnych(gminy)wPolsce. Założono, że od pewnej, osza

cowanejwstępnie wielkościbędzieon wskazywał na przynależnośćdostrefy wyraźnego oddziaływania najbliższego ośrodka typumetropolitalnego. Analizę przeprowadzono dla 18 ośrodków wojewódzkich w Polsce w ujęciu 2478gmin (dane głównieza2010 r.).

Chodziło przytym bardziej o określenie poziomurozwoju funkcji związanych zod działywaniem ośrodkai stwierdzenie, czy swoim oddziaływaniem miasto obejmuje cały

region, czy też istotnesą oddziaływania innych ośrodków. W ten sposób zasięg obszaru

metropolitalnego wyznaczono nietylko intensywnością powiązań funkcjonalnych, ale równieżróżnymi skutkami oddziaływań ośrodka.

Do badania wykorzystano zmienne2 poddane procesowi standaryzacji z uwzględ nieniem ich dychotomicznego podziałuna stymulanty oraz destymulanty. Wcześniej zmienne poddano prostym testom statystycznym (m.in. zapomocą współczynników

korelacjii współczynników zmienności) oraz przeanalizowano trzyprzypadki związa

nez różnymi sposobami ważenia:(a) pełna lista zmiennych (wagi równe 1), (b)waga

zmiennych równa odwróconej odległości od 18 ośrodków regionalnych i (c) waga

zmiennych równa odwróconejuśrednionej odległościod 18 ośrodków regionalnych3. Użyciewag, będących praktycznym zastosowaniem tzw. reguły Toblera4, pozwalana wprowadzenie dobadania zależnościautokorelacyjnych,któreurealniają wyniki prze prowadzonej analizy, uwzględniając geograficznesąsiedztwogmin.

2 Pełna lista zmiennych wykorzystanych w badaniu znajduje się w załączniku nr 1.

3 W dokumentach i opracowaniach odnoszących się do rozwoju regionalnego przyjmuje się, że w Polsce jest łącznie 18 metropolii różnego typu oraz ośrodków regionalnych z funkcjami metropolitalnymi (Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego... 2010).

4 Reguła Toblera (zwana pierwszym prawem geografii) mówi, że wszystkie obiekty są ze sobą powiązane, ale siła ich powiązań maleje wraz ze wzrostem odległości. Wynika z tego, że obiekty, które są zlokalizowane bli sko siebie, są do siebie bardziej podobne niż te, które w przestrzeni są oddalone (por. m.in. Longley i in. 2006). 5 Mapa rastrowa to jedna z dwu podstawowych metod reprezentacji cyfrowej danych przestrzennych, obok wektorowej, w której atrybuty (informacje) są przypisane do podstawowych pól siatki tworzonej przez wiersze i kolumny (por. m.in. Longley i in. 2006).

Grupowania gmin dokonano metodą k-średnich (K-Means) w oparciuo mapy ra

(7)

centroidów ciężkości, anastępnieprzypisuje każdy piksel6 do klastra, którego środek

ciężkości w siatce rastraznajdujesię najbliżej. W kolejnym kroku aktualizuje się „śro dek”ciężkości klastra, a następnie powtarzaproces. W praktyce jest to heurystyczny

algorytm minimalizacji sumykwadratówbłędów,któregowydajność zależy silnie od wstępnej oceny ilości grup, stąd zaleca się rozpoczynać analizę odwyznaczeniasto sunkowo dużejliczby klastrów7.Zastosowana metoda pozwala redukować klastry zbyt małe, zatem ich liczba jest ustalana na podstawie obliczeń. Jako procesinicjowania

centroidów ciężkości wybrano regułęrandom seed, tj. centroidygenerowanesą według

zasady, że jako pierwsze losowowybierasię początkowe punkty ciężkości, anastępnie

przydziela się każdypiksel do centroidu ciężkości zgodniez zasadą minimalnej odle głości (Eastman 2001, Pietrzykowski, Kobus2006).

6 Piksel to podstawowe pole siatki w rastrowym modeludanychprzestrzennych.

7 Wprzypadku tegobadania zdecydowano, by liczbęgrup wstępnie wyznaczyć jako 6; takie ustawienie

podyktowanebyło chęcią zbilansowania dokładności informacji oraz czytelności mapy.

8 Należy zaznaczyć, że osłabia to wartość wnioskodawczą otrzymanychwyników.

Założono, że liczba analizowanych cechbędzie możliwie mała,aleograniczeniemich ilości nie było kryterium doboru, lecz dążenie douproszczenia interpretacji rezultatów

grupowań. Łączniewybrano 30zmiennych, które składają się na 5 „wymiarów metro- politalności”w zakresie ludności i mobilności mieszkańców (wybrano 5 zmiennych), kultury i sztuki, sportui rekreacji (4 zmienne),naukiiszkolnictwa wyższego (6 zmien

nych), przedsiębiorstw (gospodarki) irynkupracy(7zmiennych) oraz warunkówżycia

(8 zmiennych). Ze względu na brak adekwatnych do celuobliczeńdanychzdecydowano,

że 3 wskaźnikibędąuśrednionedla powierzchni powiatu, a 4 dla obszarupodregionu8.

Delimitacja obszarów metropolitalnych - ocena wyników badania

Zasięgi oddziaływaniaośrodków metropolitalnych (obszary metropolitalne) okre ślono w oparciu owyniki grupowania gmin (zob. rysunek 2), uzyskując podział prze

strzeni z dodatkowo naniesionymi ich oddziaływaniami w ujęciu administracyjnym. Wymiar przestrzennystrefyoddziaływania analizowanych miast jest w znacznej mierze

podobny dopodziałuobszaru Polski na jednostki NUTS-3. Można przypuszczać,że

takduże podobieństwo wynikaz zastosowania zmiennych, które niestetyzostałypod

daneagregacji przez Główny Urząd Statystyczny na poziomie subregionów. Na uwagę

zwraca takżedośćczytelna delimitacja gminbędących w bezpośrednim oddziaływaniu największych miast - metropolii (grupa 3) oraz wzasięgu pośrednim ośrodkówstano wiących centra regionalne(grupa4).

Wyniki grupowania na podstawiezmiennychzważonych odległościami odwszyst

kich ośrodków regionalnychłącznie pozwalają na ograniczenie wpływuzagregowanych wskaźnikówna wyniki analizy(zob. rysunek 3). Widoczny jestpodziałnagminy,które mają cechy metropolii (są to niektóre miasta wojewódzkie) oraz inne gminy zczterema

(8)

Rys. 2. Intensywnośćoddziaływaniafunkcji metropolitalnych. Pomiardlawagrównych 1. Legenda1: (1) me tropolie, (2) gminymające cechymetropolii, (3) gminy będące w zasięgu bezpośredniego oddziaływa

nia metropoliilub gmin mających cechy metropolii, (4) gminy będące w zasięgu pośredniego oddzia ływania metropolii lubgmin mających cechy metropolii, (5) obszarybezpośredniego oddziaływania ośrodków subregionalnych, (6) obszarypośredniego oddziaływania ośrodków subregionalnych, (•) kolor czarny linii - administracyjnegranicewojewództw. Legenda odnosi siędo map narys. 2-4

Źródło: opracowanie własne.

Legenda granice województw klasyfikacja

Rys. 3. Intensywność oddziaływaniafunkcji metropolitalnych. Pomiardlawag równych odwróconej odle głościod 18 ośrodków regionalnych

rodzajami oddziaływania ośrodków z funkcjami metropolitalnymi. Najsilniejsze po wiązania zmiastami o cechach metropoliimają, w świetle użytych zmiennych,gminy zlokalizowane wwojewództwach: łódzkim, śląskim i małopolskim orazczęściowona

(9)

Zasięg stref oddziaływaniametropolii 17

terenie województwa opolskiego (jego wschodnia część), a także z bezpośredniego sąsiedztwaWarszawy, Lublina, Rzeszowa iKielc oraz w pasach pomiędzy nimi.Mniej związane z miastamio charakterzemetropolii są gminy zlokalizowanew województwie dolnośląskim, w południowej, centralnej i zachodniej części województwa lubuskiego oraz południowo-zachodniej i centralnej częściwojewództwa kujawsko-pomorskie go. Obszarem bezpośredniego oddziaływania ośrodków subregionalnych jest pół

nocna część kraju, w szczególności województwa: pomorskie, zachodniopomorskie

i warmińsko-mazurskie, oraz znaczna część województwa kujawsko-pomorskiego

wraz zpółnocnymiobrzeżami województwłódzkiego orazmazowieckiego. Ostatnią

grupę gmin tworzą jednostki terytorialne zlokalizowane wewschodniej części Polski, wszczególnościwojewództwo podlaskie i lubelskie (poza Lublinem ijego zapleczem), wschodnia i południowa część województwa podkarpackiego oraz wschodnifragment województwamazowieckiego. Zabieg ważeniazmiennych pozwolił zatem nawskazanie

miast(metropolii i ośrodków regionalnych z funkcjami metropolitalnymi), które do minująw strukturze przestrzennej oraz czterechstref przestrzennych o zróżnicowanej intensywności oddziaływania funkcji metropolitalnych.

Nadawanie wag uwzględnionym zmiennym poprzez wykorzystaniecech zważonych

mapą odległości od wszystkich ośrodków regionalnych łącznie doprowadziło prak tycznie do zaniku grupy pierwszej (1), co może świadczyć o słabości funkcjonalnej metropolii iichrelatywnie dużym podobieństwie dogmin tworzącychich bezpośredni obszar oddziaływania.

Grupowaniadokonano na podstawie zmiennych zważonych średnimi odległościami

od wszystkichośrodkówregionalnych, cooznacza, że preferowana była abstrakcyjna

miarapodobieństwa do ośrodków regionalnych(zob.rysunek 4). W efekcie

rozgrani-Legenda

CU granice województw klasyfikacja

Rys. 4. Intensywność oddziaływania funkcjimetropolitalnych. Pomiar dlawag równych odwróconejuśred nionejodległościod 18 ośrodków regionalnych

(10)

czeniebezpośredniego i pośredniego oddziaływaniamiast o cechach metropolii upo

dobniłosię bardzo do tego, które było rezultatem zastosowania wagrównych jedności (por. rysunek2). To, co wyróżnia uzyskany rozkład przestrzenny,to stosunkowa mało liczna grupagmin, które funkcjonalnie znajdują się wzasięgu pośredniego oddziały

wania ośrodków subregionalnych. W efekcie uzyskano dość czytelny podziałna gminy uczestniczącew procesach rozwojuw układach metropolitalnych i subregionalnych

(podobnie jakmiałotomiejsce przyużyciu wag równych 1) oraz wskazano naobszary

problemowe (głębokich peryferii), do których procesy rozwoju generowane przez metropolie nie docierają.

Analiza porównawcza delimitacji warszawskiego i katowickiego

obszaru funkcjonalnego

WarszawskiObszar Funkcjonalny (WOF) wyznaczony na podstawie metodologii

zaprezentowanej przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego(por. rysunek 5) obejmuje

49 gmin zlokalizowanych wokół miasta rdzenia9.GminyWOF obejmująswoim zasię giem 3820 km2 (wtym strefa zewnętrzna 3302km2). Terenten zamieszkuje 2787tys.

ludzi, ztego rdzeń zamieszkuje 1078 tys. osób.Katowicki Obszar Funkcjonalny (KOF) obejmuje 32gmin10zlokalizowanych wokół 14 miast rdzeni. Łączniena terenie KOF o powierzchni 2979 km2 (w tym strefa zewnętrzna 1761 km2) zamieszkuje 2473 tys.

9 Do WOF włączono także: Celestynów, Dębe Wielkie, Karczew, Mińsk Mazowiecki, Nowy Dwór Ma zowiecki, Prażmów, Tarczyn oraz Żyrardów, mimo że nie zostały spełnione wszystkie kryteria delimitacji, por. Kryteria delimitacji..., s. 8 i 12.

10 Do KOF włączono także: Bieruń, Knurów, Rybnik, Świerklany, Gaszowice oraz Miedźna, mimo że nie zostały spełnione wszystkie kryteria delimitacji, por. Kryteria delimitacji..., s. 8 i 11.

Rys. 5. Warszawski i katowicki obszar metropolitalny wyznaczone dla celów planistycznych i gospodarczych Źródło: Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 6, 9 i 18.

(11)

osób (z tego rdzeń 1928 tys. osób).Warszawski i Katowicki Obszar Funkcjonalny to

dwa największe obszary metropolitalne w Polsce.

W badaniuprzeprowadzonym na podstawie 30 wskaźników opisującychpoziom

me-tropolitalności ośrodków wojewódzkich (z równymiwagami, por.rysunek 2) Warszawa

oraz Katowice zostały sklasyfikowane jako miasta mające cechy metropolii (kolor2). Dodatkowo w przypadku KOF jako miasta mające cechymetroplii uwidoczniły się powiaty GórnośląskiegoZwiązku Metropolitalnego(GZM).Strefa zewnętrzna WOF natej ryciniezobrazowana jest w kolorze 3 (jako strefa rozciągająca się nieznacznie

w kierunku Łodzi).Strefa zewnętrznaKOF (kolor 3)rozciągniętajest w kierunku po

łudniowym (obejmując obszar między aglomeracją rybnicką, bielską oraz wkierunku Krakowa). Układ grup na tej rycinie może świadczy o stosunkowowysokim (jak na

warunki polskie) poziomiefunkcji metropolitalnych.

Waga, którą była odwrócona odległośćod 18 ośrodków regionalnych (por. rysu nek 3), uwidoczniła, że Warszawa i Katowice posiadają cechy metropolii (podobnie

jak znaczne zakresy wokół nich zaznaczone na mapie kolorem 2). Stolice WOF iKOF otaczajągminybędącew bezpośrednim oddziaływaniu jednostek terytorialnych o ce

chach metropolii(3). Analizaintensywnościoddziaływania WOF i KOF,wyznaczona

zpomocą wagrównychodwróconej uśrednionej odległości od wszystkichmiast wo

jewódzkich(por. rysunek 4), pokazuje, że obszar rdzeniowy warszawskiej i katowickiej strefy funkcjonalnej obejmuje tylko miastawojewódzkie(kolor 1). Miasta z cechami metropolii (kolor 2) zlokalizowane są głównie w obrębie GZM-u, zaś gminy strefy

zewnętrznej metropoliiwarszawskiej i katowickiej to gminy będące w ich bezpośred nim oddziaływaniu (kolor 3) - zasięg tych stref jest jednak większy, niż wynika to

z rysunku 2.Układ grupnatejrycinie może świadczyć o tym, że zarówno Warszawa, jakiKatowicetworząsilne powiązania funkcjonalne.

Jeśli chodzi o intensywność oddziaływania poszczególnych miast,to mapy będące

efektem zważenia wskaźników odwróconą odległością od pojedynczych ośrodków re gionalnychmają znaczący walorinterpretacyjny. Dla przykładu zaprezentowano dwa przypadki: Warszawy i Katowic. Okazuje się, żew przypadkuWarszawy (kolor 1 na rysunku 6)tylko w swoim bezpośrednim sąsiedztwiemiastoma cechy metropolii. Bez

pośrednie oddziaływanieośrodka stołecznego rozciąga sięna gminyleżące w kierunku

południowymi nielicznejednostki terytorialne zlokalizowane na krańcach północnych

jegostrefy oddziaływania. Widoczny jest także zakres przestrzenny pośredniegood działywania stolicy (kolor3), któryobejmuje znaczną część województwa mazowie

ckiego, aletylkow kierunkach zachodnim ipołudniowym. Biorąc pod uwagęwyniki zaprezentowane namapie,możnauznać, że Warszawa tworzy region metropolitalny o wyraźnie określonym zasięgu.

W przypadku Katowicnauwagę zasługuje znaczne podobieństwo tegomiasta, przy uwzględnieniubadanychzmiennych, do pozostałych ośrodków tworzących GZM. Inte

resujące są m.in.przynajmniej dwa charakterystyczne fenomeny(zob. rysunek 7). Pierw

szy to obszar pośredniego oddziaływania GZM(kolor 2), który łączącysię z obszarem bę

(12)

Rys. 6. Intensywność oddziaływaniawarszawskiegoobszaru metropolitalnego na tle opracowaniaMRR

i wybranych opracowań eksperckich. Legenda:(1) - gminy mające cechy metropolii,(2)-gminy bę

dącewzasięgu bezpośredniegooddziaływania gmin mających cechy metropolii,(3)-gminy będące w zasięgu pośredniegooddziaływania gmin mających cechy metropolii,(4) - obszary bezpośredniego oddziaływania ośrodków subregionalnych, (5) -obszarypośredniegooddziaływania ośrodków subregionalnych. Linie pionowe -delimitacjamiejskich obszarów funkcjonalnych ośrodkówwojewódzkich

zgodna z propozycją MinisterstwaRozwojuRegionalnego wg stanu na luty 2013 r. Linie poziome

-przykłady eksperckichdelimitacjimiejskich obszarów funkcjonalnych

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Korcelli P. i in., 2010, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospoda rowania Kraju do roku 2033, KPZK PAN, Warszawa; Krzysztofik R., Runge J., 2011, Delimitacja regionu Górnośląskiej Metropolii „Silesia”, Sosnowiec, http://obserwatorium-metropolii.org/Delimitacja%20 regionu%20GZM%20Silesia.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

to pozostawanie zachodnich i północnych gmin województwa śląskiego pod wpływem

Opola (grupa 3) -ośrodka pomiędzy GZM a obszarem metropolitalnym Wrocławia.

Podsumowanie

Uogólniając wnioskiwynikające zanalizy oddziaływania poszczególnych ośrodków

miejskich zfunkcjamimetropolitalnymi wPolsce, można stwierdzić,że wszystkie mają

stosunkowo wąskie, alesilne strefy bezpośrednich powiązań- czyliwwiększym bądź mniejszym stopniutworząspójne aglomeracjemiejskie. Biorąc pod uwagę relatywny poziom rozwoju funkcji metropolitalnychw miastachwojewódzkich, widać wyraźnie,

że w zakresie trzech grup (wymiarów) - warunków życia, klimatu dla przedsiębior czości oraz kultury - zróżnicowanie pomiędzyośrodkamitypowanymi w wielu

(13)

oprą-Zasięg stref oddziaływania metropolii 21

Rys. 7. Intensywność oddziaływania katowickiego obszaru metropolitalnego na tle opracowania MRR i wy branych opracowań eksperckich. Leganda: jak w rys. 6

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Korcelli P. i in., 2010, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospoda rowania Kraju do roku 2033, KPZK PAN, Warszawa; Krzysztofik R., Runge J., 2011, Delimitacja regionu Górnośląskiej Metropolii „Silesia”, Sosnowiec, http://obserwatorium-metropolii.org/Delimitacja%20 regionu%20GZM%20Silesia.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

cowaniach jako metropolie (z różnymi przymiotnikami) a ośrodkami regionalnymi

(pozostałe miasta wojewódzkie)nie jestduże,znaczniemniejsze,niż to wynika zwielu

analiz opartych na typowych zestawach charakterystyk. Generalnie poziom rozwoju funkcji metropolitalnych w centrach regionalnych jestniski. Oznacza to,że ośrodki wo

jewódzkie w Polsce,jako centra oróżnym poziomie rozwoju funkcji metropolitalnych,

mają spory dystans - w analizowanym zakresie- dowiększościeuropejskich ośrodków

metropolitalnych zpodobnychgrupwielkości.

Trzeba równocześniezaznaczyć, że do ocen zakresu funkcji metropolitalnychsfor mułowanychzapomocąmetod klasyfikacyjnych trzeba zachować ostrożnośćw for mułowaniu definitywnych opinii, bowiem charakteryzują się one „z natury rzeczy”

bardzo wysokimpoziomem subiektywizmui praktycznietrudno gozmniejszyć.Należy

zwrócić uwagę, że próby delimitacji obszarów oddziaływania metropolii i ośrodków

z funkcjami metropolitalnymizapomocąjednego, ogólnie przyjętego narzędzia,choć wydająsięatrakcyjne z punktu widzenia praktyki programowania rozwoju i planowa

nia,to jednak mogąbyćobarczone istotnymiwadami. Wydajesiękonieczne,by wyniki obowiązującego w przyszłości standardu delimitacji obszarów funkcjonalnych były

uzupełniane poprzez wnioski płynącez komplementarnych studiów i analiz o charak

(14)

Załączniknr 1

Zmienne wybranedo badania poziomu metropolitalności ośrodków wojewódzkich wPolsce

Nazwa zmiennej Uzasadnienie wyboru Ludność i ruch ludności

Wl. Gęstość zaludnienia (S) Im wyższa, tym większe prawdopodobieństwo zachodze

nia procesów typu metropolitalnego W2. Ludnośćzamieszkała według stanu

na 31 grudnia jako procent ludności kon

kretnego województwa(S)

Wskaźnik koncentracji potencjałuludnościowego w ujęciu regionalnym; imwyższy, tym większe znaczenie

ośrodka metropolitalnego W3.Wymeldowania nawieś jako procent

wymeldowań do innych gmin (S)

Wskaźnik przepływówdekoncentrującychośrodek centralny i tworzących strefę podmiejską (suburbia);im wyższy, tym bardziej zaawansowany proces tworzenia strefy podmiejskiej

W4. Zameldowania jako procent ludności zamieszkałejwedług stanu na 31grudnia (S)

Udział napływu do ośrodka metropolitalnego wskazujący

na atrakcyjnośćosadniczą miasta; imwyższy, tym wyższy poziomprzyciąganianowych mieszkańców

W5. Napływzzagranicy jako procent ludności zamieszkałej według stanu na31 grudnia (S)

Wskazuje naatrakcyjność miasta w relacji do ośrodków

zagranicznych; imwyższy, tym większa siła przyciągająca

Kultura i sztuka, sport i rekreacja W6. Średnia liczba uczestników imprez

organizowanych w instytucjach kultury

(muzycznych i teatralnych) (S)

Wskaźnik atrakcyjności potencjału kulturalnego miasta; imwyższy, tym większa atrakcyjnośćśrodowiska krea tywnego wośrodku

W7. Wydatki z budżetów gminnakulturę i ochronę dziedzictwa narodowego jako

procent wydatków z budżetówgmin

ogółem(S)

W8. Kluby sportowełącznie z klubami wyznaniowymi i UKS na 10 000 miesz

kańców(S)

W9. Wydatki na kulturę fizyczną i sport

jako procentwydatkówz budżetówgmin

ogółem (S)

Wskaźnik determinacji lokalnychsamorządów do

tworzenia środowiskakultury i uatrakcyjniania obiek tów i przestrzeni kulturowych;imwyższy, tym większe zaangażowaniewtworzenie strefkultury wobszarach metropolitalnych

Wskaźnik zorganizowanejaktywności sportowejmiesz kańców; imwyższy, tym większe znaczenie sportu dla funkcjonowania strukturymetropolitalnej

Wskaźnik charakteryzujący aktywność samorządów lokalnych w tworzeniu nowoczesnego społeczeństwa; im

wyższy, tym większe znaczeniewrozwojumiejskim

Nauka, szkolnictwowyższe WIO. Studenci w przeliczeniuna1000

mieszkańców podregionu (S)

Wll. Liczba osób z tytułem naukowym na

1000 mieszkańców województwa (S)

W12. Absolwenciszkół wyższych przypa

dający napublicznąszkołę wyższą(S)

Wskaźnik charakteryzujący atrakcyjność ośrodków akademickich zlokalizowanychwcentrach miejskich;im

wyższy, tym wyższypotencjałprzyciągania studiujących

Wskaźnik charakteryzujący potencjał naukowyregio nalnego centrum; imwyższy, tym większypotencjał

i silniejsze oddziaływanie metropolii

Wskaźnik potencjału związanego ztworzeniem kapitału ludzkiego;im wyższy, tym większe oddziaływanie

(15)

Załącznik nr 1 cd.

Nazwa zmiennej

W13. Obiekty z zapleczem konferencyj nymjakoprocent wszystkich obiektów zbiorowego zakwaterowania (S)

W14. Odsetekjednostekzarejestrowanych

w sekcjiM -Edukacja (S) według stanu na 2009 r.

W15.Odsetek bezrobotnych zwykształce

niem wyższymwukładzie powiatów (D)

Uzasadnienie wyboru

Wskaźnik charakteryzujący możliwościorganizowania przedsięwzięć biznesowych,szkoleniowych, naukowo- -innowacyjnych,aktywizacyjnych i innych; im wyższy,

| tym większe możliwości

Charakterystykawskazująca na edukacyjny potencjał ośrodka; imwyższy, tym większe znaczenietej działalno

ści i poważniejsze możliwości sieciowania iwspółpracy naukowej

Wskaźnik określającysłabość funkcjinaukowo-badaw czych ośrodka; imwyższy, tym mniejszy potencjał Przedsiębiorstwa i rynek pracy

W16.Nakłady inwestycyjne wprzedsię- IWskaźnik aktywności inwestycyjnej wskazujący na biorstwach na 1mieszkańca powiatu(S) rozwojowy charakter firm wregionie; imwyższy, tym

większa aktywność prorozwojowa przedsiębiorców

W17.Przyjeżdżający do pracyprzypadają cy na osobę wyjeżdżającądo pracy (S)

W18. Pracujący ogółem jako procent ludności w wiekuprodukcyjnym (S)

Wskaźnik atrakcyjności lokalnych rynkówpracy;im wyż

szy,tym większasiła przyciąganiapracowników

Charakterystyka aktywności zawodowej mieszkańców; im wyższy wskaźnik,tym większypotencjałludzkiośrodka

W19. Udział bezrobotnych zarejestrowa nych w liczbie ludności w wiekuproduk cyjnym (D)

W20. Udział pracujących wsekcjach J,K

(Informacjai komunikacja, działalność

finansowa i ubezpieczeniowa) w liczbie pracujących ogółem w powiatach (S) W22.Udział przedsiębiorstw na liście

„Diamentymiesięcznika Forbes” w roku 2012wstosunku do wszystkichfirm zare jestrowanych w systemieREGON (S)

Cecha, która charakteryzuje nierównowagę na lokalnych rynkachpracy; imwyższy poziom bezrobocia,tym gor szasytuacja rozwojowa jednostki

Wskaźnik aktywności wusługach wyższego rzędu; im wyższy wskaźnik, tym większypotencjałludzki ośrodka

Wskaźnik atrakcyjności lokalizacyjnej ośrodka metropoli

talnego;im wyższy, tym większa atrakcyjność

Jakość życia W23. Lekarze(wgpersonelupracujące

go)w przeliczeniu na łóżkowszpitalach ogólnych (S)

W24. Korzystający z instalacji gazowej

jakoprocent ogółu ludności (S)

W25. Tereny zieleni w gestiisamorządów gmin jako procent powierzchni ogółem (S) W26. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących)na 1 mieszkańca, Polska = 100

(S)

Wskaźnik jakości usługsektorausług wyższego rzędu; im wyższy, tym wyższypoziom świadczeniausługz zakresu

ochrony zdrowia

Indekswyposażeniainfrastrukturalnego świadczący o po ziomie i zakresie typowychusług miejskich; imwyższy wskaźnik, tymlepiej wyposażonegminy

Wskaźnik jakości życia; imwyższy, tym większe możliwo ścitworzenia nowych struktur społecznych

Wskaźnikzamożności mieszkańców; imwyższy, tym wyższy poziomżycia mieszkańców

(16)

Załącznik nr 1cd.

Nazwa zmiennej Uzasadnienie wyboru

W27. Obiektyhandlu wielkopowierzch-

niowego w przeliczeniu na km2 po wierzchni (S)

Wskaźnik koncentracji handlu detalicznego; imwyższy, tym większe nagromadzenie obiektów handlowych, a to

oznacza większą dostępność i teoretycznie lepsze warun

kiżycia mieszkańców

W28. Indeks przyrostu mieszkań (za lata

2000-2010) (S)

Wskaźnikpoprawy jakościżycia; imwyższy, tym większa atrakcyjność potencjałuośrodka miejskiego

W29. Wydatki budżetów gminw przeli czeniu namieszkańca (S)

Wskaźnik zamożnościośrodka; im wyższy, tym wyższy poziom życia mieszkańców

W30. Zanieczyszczeniepowietrza w t/r na mieszkańca (D)

Wskaźnik charakteryzujący obniżenie jakościżycia

w ośrodku; im wyższy poziomzanieczyszczeń, tym gorsza sytuacja

Bibliografia

AntikainenJ., 2005, The conceptoffunctional urban area.Findings ofthe ESPON project 1.1.1., „Informationen zurRaumentwicklung" H. 7, s. 447-454.

Beim M.,2007, Modelowanie procesusuburbanizacji w aglomeracjipoznańskiejzwykorzystaniem sztucznych

siecineuronowychi automatówkomórkowych, UAM,Poznań.

ChmielewskiJ., 1995, Studium możliwościrozwoju obszaru metropolitalnego Warszawy, Biuro Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy, Urząd Wojewódzki, Warszawa.

Czyż T„ 2011, Conceptionsofanurbanagglomeration and a metropolitan area inPoland, „Geographia Polonica” vol. 84(2), s. 5-17.

Czyż T., 2009, Koncepcje aglomeracjimiejskiej i obszaru metropolitalnegow Polsce, „PrzeglądGeograficzny”, t. 81,z.4,s. 445-459.

Dijkstra L., Garcilazo E., McCannP., 2013, The economic performanceof Europeancitiesand city regions: myths and realities, „European PlanningStudies” vol. 21(3),s. 334—354.

Drobne S., Konjar M., Lisec A., Pichler-Milanović N„ Zavodnik-Lamovśek A., 2010, Functional regions defi- ned by urban centres of (inter)nationalimportance-thecaseofSlovenia, REAL CORP 2010Proceedings/ Tagungsband Vienna,18-20 May 2010,http://www.corp.at,s. 295-304 (dostęp 30 kwietnia 2014).

Eastman J.R., 2001,IDRISI32 Release 2.Guide to GIS and image processing, vol. 2, Clark LabsClark

Uni-versity,Worcester.

Eberhardt P., 2002,Studia nad problematyką delimitacjiaglomeracjimiejskichw Polsce, [w:] Warszawa

jako przedmiot badańwgeografii społeczno-ekonomicznej,red. G. Węcławowicz, IGiPZ PAN,Warszawa,

s. 55-65.

HeffnerK„2011,Funkcje metropolitalnestolic województw PolskiZachodniej, http://polska zachodnia2020. pl/attachments/article/14/Funkcje%20metropolitalne%20stolic%20wojew%C3%B3dztw%20Polski%20

Zachodniej.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

Heffner K., 2013, Wykorzystanie powiązańfunkcjonalnych obszarówmiejskich jako potencjałów rozwojowych

regionów Polski Zachodniej, [w:] Badania miejskie i regionalne. Doświadczenia i perspektywy,red. F. Kuź-

nik, KPZK PAN, Warszawa,s. 57-81.

Heffner K., Gibas P., 2012, Regiony słabiejrozwinięte a efekty polityki spójności w Polsce, [w:]Polityka spójności

w okresie 2014-2020 a rozwój regionów Europy, red. E. Pancer-Cybulska,E. Szostak, Wydaw.Uniwersytetu

Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, s. 36-52.

(17)

Jażdżewska I.,2008, Przemiany miejskiejsieciosadniczej w Polsce w świetle metod matematycznych, Wydaw. UniwersytetuŁódzkiego, Łódź.

Klimska U„ Swianiewicz P„ 2005,Społeczne i polityczne zróżnicowanieaglomeracji w Polsce-waniliowe centrum, mozaika przedmieść, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych,Warszawa,s.45-70.

Korcelli P., Degórski M.,Drzazga D.,Komornicki T., Markowiski T., Szlachta J., Węcławowicz G., ZalewskiJ.,

Zucha J., 2010,Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku2033, KPZK

PAN, Warszawa.

Korol J.,2007, Wskaźnikizrównoważonegorozwojuw modelowaniu procesów regionalnych, Wydaw. Adam Marszałek, Toruń.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego2010-2020: regiony, miasta, obszarywiejskie, 2010, MRR,War szawa.

Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodkówwojewódzkich, 2013, Ministerstwo Roz woju Regionalnego, Warszawa, http://www.strategia2020.pomorskie.eu/res/ strategia2020/obszary_funk-

cjonalne/kryteria_delimitacji_mof_o_rodk_w_wojew_dzkich_mrr__luty_2013.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

Krzysztofik R., Runge J., 2011, Delimitacjaregionu Górnośląskiej Metropolii „Silesia”, Sosnowiec,

http://ob-serwatorium-metropolii.org/Delimitacja%20regionu%20GZM%20Silesia.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

Longley P.A., Goodchild M.F, Maguire D.J.,Rhind D.W., 2006, GIS. Teoria ipraktyka, Wydaw. Naukowe

PWN, Warszawa.

Meijers E.J., Waterhout B.,Zonneveld W.A.M., 2007, Closing the gap: territorial cohesion throughpolycen tric development, „European Journal of Spatial Development”,no. 24. http://www. nordregio.se/EJSD/ refereed24.pdf (dostęp30kwietnia 2014).

Metody oceny rozwojuregionalnego,2006,red. D. Strahl, Wydaw. Akademii Ekonomicznej im.O. Langengo, Wrocław.

MłodakA., 2006, Analizataksonomicznaw statystyce regionalnej, Difin, Warszawa.

Motzkus A.H., 2002, Dezentrale Konzentration -leitbild fur Eine Region der Kurzeń Wege?:Aufder Su che nach einer Verkehrssparsamen Siedlungsstruktur ais Beitrag fur eine Nachhaltige Gestaltung des

Mobilitatsgeschehens in derMetropolregion Rhein-Main,Asgard-Verlag, SanktAugustin, http://search.

library.wisc.edu/catalog?q=%22Bonner+ geographische+Abhandlungen%22&search_field=title(dostęp

30 kwietnia 2014).

ParkinsonM., 2013,European cities inan age of austerity: Whyinvest beyond the capitals? And what policy

messages for EU?European Institute for Urban Affairs,LiverpoolJohn Moores University, RSA European Conference, University of Tampere, Tampere, http://www.regionalstudies.org/uploads/Michael_Parkin-son.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

Peeters D., 2014, Thefunctional urbanareasdatabase,ESPONTechnicalReport, Brussels, March 2011,

www.espon.eu/export/sites/...Z3.7_TR-FUAs.pdf (dostęp 30 kwietnia 2014).

Pietrzykowski R., Kobus P.,2006, Zastosowanie modyfikacji metodyK-średnich w analizieportfelowe],Wy

daw. SGGW, Warszawa, s. 301-308,http://ekrol.sggw.waw.pl/publikacje/pdf/zeszyt_60_2006.pdf (dostęp

30 kwietnia 2014).

Potentials for polycentric development. Potentials for polycentricdevelopment in Europę, 2003, ESPON Project 1.1.1. NORDREGIOESPON,Sztokholm, http://www.espon.lu/online/ documentation/projects/

thematic/(dostęp 30 kwietnia 2014).

The role,specificsituation andpotentials of urban areas as nodesinapolycentric development, 2003, ESPON Project 1.1.1,Nordregio, Third interim report, Stockholm.

Sadowska-SnarskaC., 2001, Przekształcenia strukturalne w gospodarce jako determinantarozwoju regionu

podlaskiego, [w:] Gospodarka, przestrzeń, środowisko, red. A. Stasiak, R. Horodeński, C. Sadowska--Snarska, Wydaw. WyższejSzkołyEkonomicznej, Białystok,s. 492-509.

Schwanen T., Dieleman F.M., DijstM., 2004, The impact ofmetropolitan structure on commutebehavior in the Netherlands:a multilevelapproach, „GrowthandChange” vol. 35,no. 3, s.304-333.

SmętkowskiM„2007,Delimitacja obszarów metropolitalnych - nowe spojrzenie, [w:] Rozwój, region, prze

strzeń, red. G. Gorzelak, A. Tucholska, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego-EUROREG, Warszawa,

(18)

SmętkowskiM., JałowieckiB., Gorzelak G.,2008, Obszarymetropolitalne w Polsce:problemy rozwojowe i delimitacja. (Diagnozaproblemówrozwoju obszarówmetropolitalnych i rekomendacjadelimitacji

obszarów metropolitalnych w Polsce),Raport Centrum Europejskich Studiów Regionalnych iLokalnych (EUROREG),Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

ŚleszyńskiP.,2013,Delimitacja Miejskich ObszarówFunkcjonalnych stolicwojewództw, „Przegląd Geogra ficzny”, t. 85,z. 2, s. 173-197.

Śmiłowska T„ 1997, Statystyczna analiza poziomużycia ludnościPolski w ujęciu przestrzennym,Warszawa.

Zborowski A.,ChaberkoT., Grad N., Kretowicz P., 2008, Delimitacja Krakowskiego Obszaru Metropoli talnego, http://www.politykarozwoju.obserwatoria. malopolska.pl/Files.mvc/208/ROZDZIA%C5%81

_V_Wnioski_i_rekomendacje.pdf, Krakóws. 517-543 (dostęp 30 kwietnia 2014).

ZASIĘG STREF ODDZIAŁYWANIA METROPOLII

ABSTRAKT: Aglomeracjemiejskieo odpowiedniejwielkości są nazywane metropoliami. Strefy ich domi

nujących, funkcjonalnych powiązańtworząobszary metropolitalne. Do wyznaczania zasięgu oddziaływania

ośrodka metropolitalnego ijego strefy funkcjonalnejmożna stosowaćwiele kryteriów. Powstawanie układu

metropolitalnegowarunkujejednak przede wszystkim odpowiednia struktura instytucjonalna, wtym regio

nalna i centralna administracja oraz organizacjeomiędzynarodowymcharakterze. Wartykule podjętopróbę wyznaczenia zasięgu obszarówznajdujących się wstrefachoddziaływania dużych ośrodkówmiejskich, jako obszarów tworzących lubkształtującychprzyszłośćregionów.

Delimitacjaobszarówfunkcjonalnych musi być przeprowadzona odpowiednimimetodami badawczymi.

Znaczenie ma przede wszystkim merytorycznyi uzasadniony celami badania dobórmateriału wejściowego

oraz dyskusja nad doboremwag i zakresemich stosowania. Wydaje się konieczne,by wyniki obowiązującego wprzyszłości standardudelimitacjibyły uzupełniane przez wnioskipłynące zkomplementarnych studiów i analiz.

SŁOWA KLUCZOWE: miejskieobszary funkcjonalne (MOF),obszarymetropolitalne,wskaźniki,problemy