O fałszywym samooskarżeniu

M. C.

O fałszywym samooskarżeniu

Palestra 8/10(82), 71-72

N r 10 <82) P r z e g lą d p r a s y p r a w n ic z e j ₇₁

n y m i. W z w ią z k u z ty m S ą d N a jw y ż s z y d z ie li się o b e c n ie n a Iz b y : C y w iln ą , K a r ­ n ą , P r a c y i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h o ra z W o js k o w ą . N a c z e le S ą d u N a jw y ż s z e g o s to i P ie r w s z y P re z e s , a n a czele k a ż d e j Iz b y P re z e s S ą d u N a jw y ż s z e g o . -Jest ró w n ie ż B iu r o O rz e c z n ic tw a . N a d z ó r j u d y k a c y j n y S ą d u N a jw y ż s z e g o p r z y b ie r a p o s ta ć n a d z o r u z w y c z a jn e g o , k tó r y p o le g a n a ro z p o z n a w a n iu z w y k ły c h ś r o d k ó w o d w o ła w c z y c h o d n ie p r a w o ­ m o c n y c h o rz e c z e ń , o ra z p o s ta ć s p e c y fic z n e g o k o n s ty tu c y jn e g o n a d z o r u j u d y k a c y j - n eg o , k tó r y p o le g a n a r o z p o z n a w a n iu re w iz ji n a d z w y c z a jn y c h , p o d e jm o w a n iu u c h ­ w a ł z a w ie r a ją c y c h o d p o w ie d z i n a p y ta n i a p r a w n e o ra z u s t a la n i u w y ty c z n y c h w y ­ m i a r u s p r a w ie d liw o ś c i i p r a k t y k i s ą d o w e j. S ą d N a jw y ż s z y w y b ie r a n y je s t p rz e z R a d ę P a ń s t w a n a l a t >5. A u to r z y p o d k r e ś la ją , że u s t a w a o S ą d z ie N a jw y ż s z y m je s t je d n y m z n a j w a ż n i e j ­ s z y c h a k tó w u s ta w o d a w c z y c h k s z t a łtu ją c y c h n a s z u s t r ó j. Z a s łu g u je n a u w a g ę u tw o r z e n ie o d rę b n e j Iz b y P r a c y i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h , co ś w ia d c z y o s k o n ­ c e n tr o w a n iu u w a g i n a ty c h z a g a d n ie n ia c h . O g ro m n a ro la , j a k ą o d g ry w a S ą d N a jw y ż s z y w k s z ta łto w a n iu o rz e c z n ic tw a s ą ­ d o w eg o , p o z w a la n a s tw ie rd z e n ie , że „ n a p o d s ta w ie te g o o rz e c z n ic tw a , a w sz c z e ­ g ó ln o ś c i o rz e c z n ic tw a z o s ta tn ic h la t , m o ż n a m ó w ić o z d e c y d o w a n e j p o s ta w ie S ą ­ d u N a jw y ż s z e g o w o b e c z a g a d n ie n ia p b ro n y i p rz e s tr z e g a n ia z a s a d p ra w o r z ą d n o ś c i lu d o w e j”.

O fałszyw ym sam ooskarżeniu

p isz e Z b ig n ie w C z e c z o t w n r z e 49 ( m a j-c z e rw ie c 1964) d w u m ie s ię c z n ik a „ P r o ­ b le m y K r y m in a li s ty k i” .

W y ja ś n ie n ia o s k a rż o n e g o (p o d e jrz a n e g o ) są je d n y m ze ś r o d k ó w d o w o d o w y c h w p r o c e s ie k a r n y m . Z r e g u ły o s k a r ż e n i (p o d e jrz a n i) n ie p r z y z n a ją się do p o p e ł­ n ie n ia z a rz u c o n y c h im p r z e s tę p s tw . B y w a je d n a k i ta k , że z e z n a n ia o so b y o s k a r ­ żo n e j ( p o d e jrz a n e j) z a w ie r a j ą c a łk o w ite lu b czę śc io w e p rz y z n a n ie się d o w in y . M oże to n a s tą p ić z a ró w n o w ó w c z a s , g d y o so b a p o d e jr z a n a is to tn ie p o p e łn iła p r z e ­ stę p s tw o , j a k i w te d y , g d y go n ie p o p e łn iła , a n a w e t w te d y , g d y p r z e s tę p s tw o n ie z o s ta ło w o g ó le p o p e łn io n e . F a łs z y w e p r z y z n a n ie się do p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a m o że w y s tę p o w a ć n ie t y l ­ k o u o só b n ie n o r m a ln y c h lu b w y k a z u ją c y c h le k k ie o d c h y le n ie od n o rm y , a le r ó w ­ n ie ż u o só b z u p e łn ie n o rm a ln y c h . S a m o o s k a rż e n ie u osób p s y c h ic z n ie n ie n o r m a ln y c h w y s tę p u je p rz e w a ż n ie n a tle z a b u r z e ń w s fe rz e in t e le k t u (w w y p a d k u o lig o fre n ii). O so b y ta k ie p o d a tn e są sz c z e ­ g ó ln ie n a s u g e s tię , co p o w o d u je p r z y ję c ie c u d z y c h p o g lą d ó w za w ła s n e i s iln e p r z e k o n a n ie o ic h p ra w d z iw o ś c i. A u to r w s k a z u je , że w r a z ie ja k ie g o k o lw ie k p o ­ d e jr z e n ia co d o z a b u r z e ń p s y c h ic z n y c h u o s o b y p r z e s łu c h iw a n e j n a le ż y k o r z y s ta ć z p o m o c y b ie g łe g o p s y c h ia tr y . Z a n ie d b a n ie b o w ie m te g o o b o w ią z k u m o że d o p r o ­ w a d z ić d o tr u d n o ś c i w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , a n a w e t d o p o m y łk i s ą ­ d o w e j. D la il u s t r a c j i a u t o r p r z y t a c z a in t e r e s u j ą c y w y p a d e k , j a k i m ia ł m ie js c e w p o ls k ie j p r a k t y c e s ą d o w e j:

J ó z e f a K . z o s ta ła s k a z a n a za z a b ó js tw o s io s tr y B a r b a r y n a 12 l a t w ię z ie n ia . N a w y r o k s k a z u ją c y d u ż y w p ły w m ia ło p rz y z n a n ie się o s k a r ż o n e j, k t ó r a tw ie r d z iła , że s io s tr ę z a b iła , a n a s t ę p n ie z w ło k i p o ć w ia r to w a ła i w r z u c iła c z ęścio w o d o W is­ ły. J u ż p o z a p a ć fn ię c iu w y r o k u o k a z a ł o się , że B a r b a r a ż y je i z n a j d u j e się w j e d ­ n y m z z a k ła d ó w d la u m y s ło w o n ie d o r o z w in ię ty c h . W z w ią z k u z t y m w y r o k s k a ­ z u ją c y z o s ta ł u c h y lo n y i s p r a w ę p r z e k a z a n o p r o k u r a tu r z e w o je w ó d z k ie j, k t ó r a

72 P r ze g lą d p r a s y p r a w n ic z e j _{N r 10 (82)}

ś le d z tw o u m o r z y ła . S u g e s tia , k tó r e j u le g ła J ó z e f a K ., b y ła je d n a k t a k s iln a , że p o d c z a s b a d a n ia p s y c h ia try c z n e g o , k tó r e m ia ło m ie js c e ju ż p o s tw ie r d z e n iu , że B a r b a r a ż y je , J ó z e f a K . tw ie r d z iła n a d a l, że s io s tr ę z a b iła . D o p ie ro p o w p r o w a ­ d z e n iu B a r b a r y r o z p ł a k a ła s ię i z a c z ę ła j ą c a ło w a ć . N a z a d a n e je j p y ta n i a p rz e z le k a r z y n ie u m ia ła w y tłu m a c z y ć , d la c z e g o p o p rz e d n io k ła m a ła , o s k a r ż a ją c s ię o z a ­ b ó js tw o , k tó r e g o w c a le n ie b y ło .

A n a liz u ją c t ę s p r a w ę a u to r w y c ią g a w n io se k , że o m y łk a s ą d o w a n a s t ą p ił a n a s k u te k b łę d ó w p o p e łn io n y c h w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m i s ą d o w y m , c z e ­ go m o ż n a b y ło je d n a k u n ik n ą ć .

P rz y c z y n ą fa łs z y w e g o s a m o o s k a rż e n ia m o g ą te ż b y ć s t a n y d e p r e s y jn e , w ja k i c h c h o ry p r z y z n a je się d o c ię ż k ie g o p rz e s tę p s tw a , d ą ż ą c — b y ć m o że — d o te g o , a b y s k a z a n o go n a ś m ie rć . P s y c h o p a c i z k o le i o s k a r ż a ją s ię o p o p e łn ie n ie s e n s a c y j­ n y c h p r z e s tę p s tw , a b y m ó c o d e g ra ć in te r e s u ją c ą ro lę p r z e d są d e m .

J e ś li c h o d z i o o s o b y z u p e łn ie n o rm a ln e , to m o ty w y , k tó r e s k ł a n ia j ą j e do s a m o - o s k a r ż a n ia się, są b a r d z o zło żo n e. M oże to b y ć m o ty w a ltr u is ty c z n y , m ia n o w ic ie ch ę ć o c h ro n ie n ia in n e j oso b y , m o że b y ć d ą ż e n ie do u z y s k a n ia k o rz y ś c i (za p r z y z ­ n a n ie się) od p ra w d z iw e g o s p ra w c y , m oże to b y ć w re s z c ie p o tr z e b a u z y s k a n ia a l i ­ b i, a b y c h ro n ić się w te n sp o só b od o d p o w ie d z ia ln o śc i z a is to tn ie p o p e łn io n e c ię ż ­ sze p rz e s tę p s tw o .

A u to r , i l u s t r u j ą c s w e w y w o d y sz e re g ie m in te r e s u j ą c y c h p rz y k ła d ó w , w s k a z u je n a k o n ie c z n o ś ć s z c z e g ó ln ie k ry ty c z n e g o u s to s u n k o w a n ia się do p r z y z n a n ia o s k a r ­ ż o n e g o ja k o d o ś r o d k a d o w o d o w e g o o raz n a o b o w ią z e k s p r a w d z e n ia p r a w d z iw o ś ­ ci p r z y z n a n i a się za p o m o c ą in n y c h dow odów .

O rz e c z n ic tw o S ą d u N a jw y ż s z e g o ró w n ie ż z a jm u je s ta n o w is k o , że „ sa m o ty lk o p r z y z n a n ie p rz e z o s k a rż o n e g o d o p u sz c z a się z a rz u c a n e g o m u p r z e s tę p s tw a p r z y b r a k u in n y c h d o w o d ó w p o tw ie r d z a ją c y c h to p r z y z n a n ie n ie m o że b y ć u z n a n e za d o w ó d , a lb o w ie m b y w a ją ta k i e s y tu a c je , g d y o s k a r ż o n y m a in te r e s w o b c ią ż a n iu s ie b ie w b r e w p r a w d z ie i(...)” . W z w ią z k u z ty m a u t o r p o d k re ś la k o n ie c z n o ść n a le ż y te g o k s z ta łc e n ia p s y c h o lo ­ g iczn e g o i k ry m in a lis ty c z n e g o osób p ro w a d z ą c y c h p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e o ra z sę d z ió w , b e z czeg o p r a w id ło w a o cen a p r z y z n a n ia s ię i in n y c h d o w o d ó w n ie je s t m o ż liw a .

Bójka a obrona ko n ie czn a

to te m a t a r t y k u ł u J a n a S m o l e n i a , zam ie sz c z o n e g o w n r z e 7— 8 (1964) „ N o w e ­ g o P r a w a ”. Z d a n ie m a u t o r a s p r a w y o b ó jk i są d z o n e są w w ię k s z o ś c i w y p a d k ó w n ie z g o d n ie z o b o w ią z u ją c y m p ra w e m . P rz y c z y n ą te g o je s t b r a k ja s n e g o s ta n o w is k a w o rz e c z ­ n ic tw ie S ą d u N a jw y ż s z e g o i w lite r a tu r z e p ra w n ic z e j. S ą d y n iż s z y c h in s ta n c j i u p r a s z c z a ją z a g a d n ie n ie w m y ś l te z y , że k a ż d y u c z e s tn ik b ó jk i w y s tę p u je w p o d ­ w ó jn y m c h a r a k t e r z e : n a p a s tn ik a i n a p a d n ię te g o . W k o n s e k w e n c ji te g o p o g lą d u u d z ia ł w b ó jc e w y łą c z a o b ro n ę k o n ie c z n ą i p o c ią g a z a s o b ą w y r o k s k a z u ją c y . T e g o r o d z a j u p r a k t y k a i p o g lą d y p ro w a d z ą do teg o , że ś w ia d k o w ie z a jś c ia , k tó r z y m o ­ g lib y j e w d ro d z e in t e r w e n c ji z lik w id o w a ć , z a c h o w u ją s ię b ie r n ie , a b y n ie n a r a ­ zić s ię n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a m ą .

A u to r p o d n o s i, że z p u n k tu w id z e n ia te o r e ty c z n e g o s p r a w a je s t p r o s ta , ż e b y b o w ie m u d z ia ł w b ó jc e s ta n o w ił p r z e s tę p s tw o , m u s i o n b y ć b e z p ra w n y . J e ś li k to ś b ie r z e u d z ia ł w b ó jc e , b ę d ą c n a p a d n ię ty i b ro n ią c się , to n ie p o p e łn ił p r z e s tę p ­ s tw a , g d y ż d z ia ła ł p r a w n ie . U d z ia ł w b ó jc e s ta n o w i p r z e s tę p s tw o ty lk o w ó w c z a s ,