Szwarc, Andrzej
"Dzieje Ameryki Łacińskiej, t. 2", red.
Robert Mroziewicz i Ryszard
Stemplowski, Warszawa 1979 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 71/4, 868-869
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
868
ZAPISKIw narrację przez Smoleńskiego. Jeszcze trzecie wydanie „Przew rotu” z 1951 r. (również w PIW-ie) nie zastosow ało tego rozwiązania. Tu jednak nie zawsze postępow ano konsekw entnie (np. pomijając niektóre terminy, czy też pozostawiając w oryginale tytuły łacińskich dzieł) i nie zawsze też tłum acz wywiązał się szczęśliwie ze swego zadania (np. s. 37,43).
R. K.
W alientina C z e r n u c h a , Wnutrienniaja politika carizma s sieriediny 50-ch
do naczala 80-ch gg. X IX w., Izdatielstwo „N a u k a ” , Leningrad 1978, s. 248.
Praca składa się z trzech osobnych szkiców dotyczących p rób m odernizacji ustroju Rosji, podejm owanych głównie w okresie panow ania A leksandra II. Śledząc koncepcje i projekty, które nie weszły w życie, au to rk a dopisuje niejako dalszy ciąg „epoki reform ” . K siążka nie przynosi wiele now ego m ateriału, ale w interesujący sposób przedstaw ia uk ry tą walkę między liberalnymi a konserwatywnym i kołam i wśród carskiej elity władzy.
Część pierwsza („Sam odierżawie i priedstawitelnyje uczerieżdienija”) przedstaw ia losy kilku projektów pow ołania instytucji przedstawicielskich; były one przejaw em — ja k to określa au to r ka — „państwowego konstytucjonalizm u” . Owe bardzo ostrożne i um iarkow ane projekty przedstawiali kolejno w ciągu kilkunastu lat m inister spraw wewnętrznych P. Wałujew, w. ks. K onstanty Mikołajewicz, naczelnik III oddziału P. S z u w a lo w o ra z M . Loris-fylielikow. Za każdym razem były one utrącone przez konserwatystów , którzy argum entow ali, iż są one niezgodne z duchem rosyjskich praw i tradycji politycznych. Oponenci twierdzili także, że Rosja nie dojrzała jeszcze do poważniejszych przem ian a niekiedy grali po prostu na zwlokę, przedłużając nie kończące się dyskusje. Zdaniem autorki należy uznać, że decyzja w tych przetargach należała, do A leksandra II, który choć ze względów taktycznych nie po tępiał w prost kolejnych projektów , w gruncie rzeczy był im zdecydowanie przeciwny. Jego w ahania tłumaczyć też należy takim i wydarzeniam i, jak pow stanie styczniowe czy „wystrzał K arakozow a” z 1866 roku.
Część druga („Probliem a objedinionnogo praw itielstw a”) i trzecia („Podochodnyj nałóg i jego socijalno-politiczeskaja suszcznost”) ukazuje te sam e spory konserw atystów i liberałów ; w arto tu podkreślić indolencję carskiej elity władzy, któ ra nie potrafiła podjąć naw et bardzo istotnych decyzji.
N a bazę źródłow ą składają się przede wszystkim drukow ane i rękopiśmienne dzienniki i pamiętniki działaczy państwow ych (m. in. P. W ałujewa, D. M ilutina i in.). Pozwala to na analizę zakulisowych zabiegów w okół kolejnych projektów reform , analizow anych skrótow o przez autorkę. W ustępie dotyczącym koncepcji Loris-M ielikowa streszczono wyniki badań P. Z a jo n c z k o w s k i e g o (opublikow ane w jego pracy „K rizis sam odierżawia na rubieże І870— 1880-tych godow ” , M oskwa 1964); auto rk a wdaje się tu jedynie w polemikę dotyczącą trzeciorzędnych szczegółów. N.i s. 30— 40 wiele pisze się o wpływie pow stania styczniowego na rosyjską politykę wewnętrzą i zagraniczną. M ożna tu było z korzyścią sięgnąć d o paru tom ów serii „Pow stanie styczniowe. M ateriały i dokum enty” , szczególnie do „K orespondencji nam iestników ” . Skądinąd przydałoby się też uwzględnienie szeregu opracow ań polskich, zachod nioeuropejskich i am erykańskich.
A. S.
*
Dzieje A m eryki Łacińskiej t. II: 1870/1880— 1929, red. R obert M r o z ie w ic z
i Ryszard S te m p lo w s k i , Polska A kadem ia N auk. Instytut H istorii, K siążka i Wie dza, W arszawa 1979, s. 474, ilustr.
(Г
Torrt rozpoczyna się rozdziałem „A m eryka Łacińska w 1875 r.” , próbą oj '.u „pejzażu społecznego” w skali kontynentu. Ciąg dalszy podzielono na dwie części („Stabiliz. :ja i rozwój zależny (1870/188Θ— 1910/1918)” i „U m acnianie się dom inacji imperialistycznej (1910/1918 —
ZAPISKI
869
— 1929)” ; w ram ach każdej z nich zaprezentow ano wykład według organizmów politycznych i regionów geograficznych (M eksyk, region karaibski, A m eryka C entralna, Am eryka andyjska, kraje La Platy, Paragw aj, Brazylia). Obie części zam ykają podsum ow ania pióra R yszarda S te m p l o w s k i e g o .
Podobnie ja k w tom ie poprzednim autorzy skupiają się na procesach rozwoju^ społecznego i gospodarczego. Interesują ich także struktury polityczne i mechanizmy spraw ow ania władzy. W znacznym stopniu są też „Dzieje A m eryki Łacińskiej” historią ideologii; skrótow o potraktow ano w ydarzenia i zjawiska z dziedziny tradycyjnie rozum ianej kultury. A utorzy pilnie śledzą procesy wspólne dla całego kontynentu, szczególnie przebieg kształtow ania się narodów . U w ypuklają różnice między m etropoliam i i zacofanym interiorem . Opisując lokalne konflikty dążą do rozsądnego kom prom isu między drobiazgowością faktografii i nad m iernym uproszczeniem ujęć modelowanych.
Zarów no rozdziały dotyczące poszczególnych państw , jak i te które pełnią rolę podsum ow ań zawierają liczne przykłady w zrastającego wpływu Stanów Zjednoczonych. Oddziaływanie to przejawiało się w różnych dziedzinach; m. in. sprzyjało „um acnianiu się odrębności Ameryki Łacińskiej” (s. 427). Skądinąd w arto by może nieco więcej dowiedzieć się o reperkusjach polityki U SA w sferze świadomości społecznej w państw ach na południe od R io G rande, o kształtow aniu się nastrojów antyam erykańskich itp. N ie wszyscy autorzy poruszają też problemy im igracji; najwięcej miejsca poświęcono jej ze zrozum iałych względów w przypadku Brazylii (oba rozdziały o tym kraju napisał M arcin K u la , m ożna w nich znaleźć obszerną
w zmiankę o Polakach). ,
Zaletą książki jest barw ny styl i żywa narracja, choć jej form a wydaje się chwilami nieco publicystyczna. Tom wyposażono w mapy, indeksy, liczne i ciekawe ilustracje oraz zestawienie ważniejszych wydarzeń i słowniczek term inów obcych. Z abrakło niestety najbardziej naw et zwięzłej bibliografii.
A . S.
Stanisław Ł a n ie c , Kolejarze Królestwa Polskiego. Walki klasowe i życie
polityczne 1878— 1914, K siążka i W iedza, W arszawa 1979, s. 330.
Zakres tem atyczny książki wykracza nieco poza problem atykę sygnalizowaną w tytule. W rozdziale pierwszym („Personel kolejowy w latach 1865— 1914”) i drugim („W alki społeczno-ekonom iczne kolejarzy w okresie przedrewolucyjnym (1882— 1904”) podano p od stawowe inform acje o rozw oju sieci kolejowej, liczbie pracow ników i ich składzie społecznym. Pisze tu też au to r o w arunkach pracy i bytu robotników i urzędników kolejowych, analizuje ich płace itd. Oprócz bardzo skąpych m ateriałów archiwalnych, dotyczących bezpośrednio dróg żelaznych w K rólestwie Polskim wykorzystano parę drukow anych i ręko piśmiennych relacji, ilustrujących dane statystyczne. D /iw i nieco pominięcie wartościowych pam iętników W acława Sieroszewskiego, zawierających wiele interesujących informacji o życiu codziennym i nastrojach politycznych w śród pracow ników kolejnictwa — i to w okresie stosunkow o wczesnym, o którym niewiele w iadom o. Niewielki był też zasięg kwerendy w archiwach radzieckich (zapewne z przyczyn niezależnych od autora).
Stosunkow o najwięcej miejsca poświęca Łaniec akcjom strajkowym i innym przejawom walki klasowej w latach rewolucji 1905— 1907 i w latach poprzedzających bezpośrednio I wojnę światową. N ic dziwnego — jak wynika z rozdz. 3 i 4 wtedy właśnie w środowisku kolejarskim działo się najwięcej. A utor w ykorzystał z pożytkiem . dosyć obfite wydawnictwa źródłowe do dziejów polskiej klasy robotniczej i sięgnął do przechowywanego w CA К С PZPR Archiwum PPS. M . in. na tej podstaw ie nakreślił główne kierunki polityki caratu wobec polskiego personelu kolejowego, przedstaw ił represje, które spadały na aktywistów i szeregowych pracow ników .
R ozdział piąty dotyczy uczestnictwa kolejarzy w organizacjach politycznych, zarów no soc jalistycznych (Wielki P roletariat, PPS, SD K PiL) ja k i przybudów kach endecji i ruchu ludowego.
