P 15
Laboratorium Kryminalistyczne
Komendy
Głównej
Policji
Państwowej
w latach 1920-1939
Kryminalistyka jestdyscyp liną nauki,której powsta-niepodkoniecXIX wiekuwynikałoz zapotrzebowania procesu karnego na zespół naukowych metod i środ ków sł użących przede wszystkim do ujawniania, za-bezpieczania i wykorzystania dla celów procesowych dowodu rzeczowego 1. Zrodziło się również zapotrze -bowanieorganów ściganiana wypracowanie nowocze-snych i skutecznych metod wykrywania przestępstw i identyfikacjiich sprawców. Z chwilą odzyskania nie-podległości i zorganizowania polskiego aparatu ściga nia jednym z najważniejszych zadań stojących przed powstałą- na mocy ustawy z24 lipca1919roku - Po-licją Państwową było jak najszybsze wprowadzenie do swojego arsenału wykrywczego kryminaiistyki. Na te-mat tej nauki dr Gustaw Groger nałamach"Gazety Po-licjiPaństwowej" pisał: "Kryminalistyka (policja nauko-wa), czyli nauka o śledzeniu przestępstw, jest nauką
o śladach przestępstw, o zastosowaniu wiadomości i metod naukowych do ich odnajdywania, zbierania i utrwalania tych śladów, do wysuwania z nich wnio-sków o udziale danej osoby w danym przestępstwie, (...) Wreszcie jest nauką o sposobach popełniania przestępstwprzez zawodowychprzestępcó w'<.
Wstyczniu 1920 roku w Komendzie Głównej Policji Państwowej w Warszawie został zorganizowany Wy-działIV Rejestracyjno-Kamy3.Powstałon na wzór cen-tralkryminalistykipaństw zachodnich,szczególnie Au-strii. Przy organizowaniu Wydziału II opierano się
przede wszystkim na doświadczen iach austriackiego komendanta głównego policji dr. Gampa, który przez kilka lat kie rował centra lą kryminalistyki w tym pań
stwie. W skład Wydziału IV wchodziło sześć działów: I- inwigilacyjno-infonmacyjny, II - rozpoznawczy,III -rejestracyjny, IV - instrukcyjny, V - hodowli i tresury psówpolicyjnych iVI - gospodarczy4 Dział II- rozpo-znawczy prowadził badania z zakresu kryminalistyki i dzielił się na: laboratorium daktyloskopijne,które po-siadałow swoich zbiorach 25tysięcykart daktyloskopij-nych. Zatrudnionych w nim było czterech daktylosko-pów. Laboratorium to wykonywało badania identyfika -cyjne śladów linii papilarnych nadesłanych z całego kraju. Następnymi działami były: laboratorium fotogra-ficzne i chemiczne. To pierwsze laboratorium wykony-wało zdjęcia na miejscu przestępstworaz prowadziło zbiory negatywów nadesłanychz placówek policyjnych zcałegokraju,atakże wykonywało zdjęcia śladów
kry-70
minalistycznych zabezpieczonych na różnego rodzaju przedmiotach.W styczniu1920 rokukierownikiem pra-cownifotograficznejzostałJ.Różewicz5. Natomiast la-boratorium chemiczne wykonywało ekspertyzy m.in. z zakresu toksykologii i fałszerstw pieniędzy oraz pa-pierówwartościowych. Kierownictwolaboratorium che-micznego w styczniu 1920 r. objął dr Czaplicki, ajego pomocnikiem był Stanisław Brach6. W okresie od 1lutego do 31 grudnia 1921 roku kierownikiemtej placówkibyłdr Marian Westwalewicz7.
W1922 roku laboratorium chemiczne zostalo zlikwi-dowane,a w jego miejsce utworzono nową instytucję podnazwą Ekspertyza. Niestety - jak podajeWacław Brzęk- brak jest materiałówarchiwalnych, na podsta-wie którychmożna odtworzyć działalnośćtejplacówkiś . W 1926 roku pracownik Wydziału I Organizacyjno--Administracyjnego Komendy Głównej PP podinspek-tor Józef Piątkiewicz zorganizował w Głównej Szkole Policyjnej w Warszawie laboratorium kryminalistyczne. Napoczątku mieściło sięono w jednym tylko pomiesz-czeniu przy ul.Ciepłej13ibyło dośćskromnie wyposa-żonewsprzętspecjalistyczny.Laboratoriumposiadało jedynie kompletnie wyposażoną pracownię fotograficz-ną oraz kilka mikroskopów,a także lampę kwarcową, która była wykorzystywana przy badaniach dokumen-tów9. W1927 roku na temat wykonywanych przez labo-ratorium kryminalistyczne badańperiodyk policyjny"Na posterunku"pisał:
"z
praclaboratoriumwymienić nale-żyprzede wszystkim rozpoznanie działania narzędzia (siekiery) przez porównanie cięć na drzewie (dział przestępstw polegających na uszkodzeniucudzejwła sności ) . W dziale przestępstwa przeciwko życiu doko-nano rozpoznania broni palnej,a to przez porównanie śladówna pancerzu kuli oraz przez porównanieślad ów nałusce.W zakresiefałszerstwwszelkiegorodzaju, ja-ko nader rozpowszechnionych przestępstw, dokonano najwięcej prac rozpoznawczych. Rozpoznano więc zmiany tekstu pisanego na maszynie, ustalając przy tym marki fabryczne maszyn używanych w tym celu. (...) Rozpoznano fałszerstwa banknotów i papierów wartościowych i ustalono sposoby fałszerstw. (...) Ustalonofałsze podpisów oraz dokumentów, które by-wałydokonywane przez wyskrobanie tekstu, dopisywa-nie,dorabianie liter i cyfr oraz wypranie chemiczne tek-stu pierwotnego i wpisywanie w jego miejsce innego. W tym celu poddawano szczególnej analizie papier,ołówek, pióra orazatrament''t".Dowrześnia1927 roku laboratoriumwykonało22 ekspertyzy.
Wpaździerniku 1927 roku nastąpiłazmiana organi-zacyjna, w wyniku której laboratorium kryminalistyczne zostaje wydzieione z Głównej Szkoły Policyjnej i włą czone doWydziału IV CentraliSłuźby Śledczej Komen-dyGłównej PP w Warszawie.Od tego momentu labo-ratoriumzostaje ściśle powiązaneze strukturą organi-zacyj n ąKomendyGłównej PP i zdziałalnością śledczą policji. Laboratorium kryminalistyczne wykonywało na poleceniewładz sądowych i policyjnychekspertyzy:
•id e ntyfi kację śladów stóp ludzkich,śladów narzę dzi dowłamań,
oid e ntyfi kację broni palnej,
o identyfikację narzędzi do cięcia, siekier, toporów
itp.,
oustalenia sposobów i środków fałszowania
doku-mentów,
•porównawcze pisma ręcznego11.
Ryc. 1.Podinspe ktorJóze fPiąl k i ewi cz, kierownik laboratorium kryminalistycznego
wlatach 192 7- 193 1
Fig. 1.subinsp. JózefPiątkiewicz,Headot the
Forensic Laboratory inyears 1927-1931
Kierownikiem laboratorium nadal pozostał podin -spektor Józef Piątkiewicz. Władze policyjne dbały o rozwój zawodowy i podnoszenie poziomuwiedzy kry-minalistycznej pracujących w laboratorium policjantów. W tym celu delegowały ekspertów na kursy specjali -styczne z zakresu kryminalistyki. W lipcu 1929 roku podinspektor Władysław Sobolewski, komisarz Karol Penkala i komisarz Józef Sawczyn zostali skierowani na czteromiesięczny kurs techniki kryminalistycznej w Wiedniu12. Delegowanioficerowie mieli m.in. dosko-nalićswoje umiejętności z zakresu fotografii kryminali-stycznej, badań porównawczych pisma ręcznego,
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 267(styczeń-marzec)2010
Z HłSTORII KRYMINALISTY
ujawnianiafałszerstwbanknotów i papierówwartościo wych,atakże zbadań broni palnej isiecznejl -'.
W listopadzie1931 rokunastępujezmiana na stano-wisku kierownika laboratorium. Podinspektora Józefa Piątkiewicza, który został mianowany komendantem wojewódzkim PP w Kielcach, zastąpił podinspektor WładysławSobolewski.Podjego kierownictwem labo-ratorium pracowało na wysokim poziomie, bowiem oprócz wykonywania ekspertyz prowadziłorównieźba -dania kryminalistyczne,główniez zakresu broni palnej. Naprzykład na przełomie lat 1936 i 1937 Władysław Sobolewski wraz z podległymi mu ekspertami prowa-dziłbadania uszkodzenia szybprzez przestrzelenia 14
Władze policyjne doceniały pracę laboratorium kry-minalistycznego, a zarazem chciały zwiększyć liczbę wykonywanych tam ekspertyz. Wzwiązkuz tym podję ły działania w kierunku poprawy bazy lokalowej tej in-stytucji. W 1932 roku laboratorium otrzymałododatk o-we pomieszczenia w gmachu przy ul. Ciepłej 13.
Kie-Ryc.2. Inspektor drWładysławSobolewski,kierownik laboratoriumkry
-minalistycznegowlatach 193 1-1937
Fig.2. insp. Dr.WładysławSabole wski, Head otthe ForensicLaboratory
inyea rs 1931-1937
rowniktej placówki podinspektorWładysław Sobolew-ski takoceniał nowe warunki lokalowe: ,,(...
J
widne, ja-sne i suche pokoje,przystosowane specjalnie do celów laboratoryjnych,mieszczą w sobie obecnie doskonały warsztat pracy kryminalistycznej, który moźe być bez jakiejkolwiek przesady zaliczony do najlepiej urządzo nych laboratoriów tego typu w Europie"15.W marcu 1935 roku następuje reorganizacja Ko -mendy Głównej PP,w wyniku tego laboratorium krym
Z HISTORII KRYMINALISTYKI
nalistyczne zostaje włączone do Wydziału V.
Jedno-cześnie zwiększaono zakres wykonywanych ekspertyz
o badania pisma maszynowego16. Po tych zmianach
jednostki policyjne miały przesyłać materiały dobadań
na adres "Komenda Główna Policji Państwowej
Wy-dział V - Laboratorium Policyjne w Warszawie ul.
Cie-pła 13".
Ryc. 3. Pracowania laboratorium kryminalistycznego KomendyGłównej
PPwWarszawie (1933r.)
Fig. 3.One ot analytical rooms in the Forensic Laboratory ot the National Police Headquarters in Warsaw (1933)
Umiejscowienie laboratorium kryminalistycznego
w strukturach Wydziału V Komendy Głównej PP nie
trwało długo, bowiem w styczniu 1936 roku nastąpiła
nowa reorganizacja. Na mocy rozkazów Komendanta
Głównegonr646 i 689laboratorium kryminalistyczne z
powrotem weszłowskład Wydziału IVCentralnejSłuż
byŚledczej pod nazwą Referat TechnikiŚledczejl".
W dniu 4 pażdzi e rn i ka 1937 roku Referat Techniki
Śledczej poniósł dotkliwą stratę, bowiemzmarł
inspek-tor dr Władysław Sobolewski, który od 1931 roku
za-rządzał tą placówką. Po jegośmierci obowiązki
kierow-nikaobjął komisarzWacław Jastrzębski.
W 1938 roku Referat Techniki Śledczej, oprócz
zmiany swojej nazwy, rozszerzył także zakres
wyko-nywanych ekspertyz.Od tego bowiem czasu
wykony-wał:
• ekspertyzy pisma maszynowego dla ustalenia eg-zemplarza maszyny,
• ekspertyzy pisma ręcznego w poważniejszych
sprawach,
• ekspertyzy w sprawach fałszerstw dokumentów
(ustaleniesposobów iśrodkówichfałszerstw),
• badanie znaczków pocztowych i stemplowych na
powtórne ichużycie (chemiczne usunięcie
kasow-ników lub datowkasow-ników),
• restytuowanie tekstów pism niewyrażnych i
usu-niętych sposobem mechanicznym,
72
• odczytywanie tekstów na papierach podartych,
• ekspertyzy chemiczne atramentów (badanie wieku
iskładu chemicznego),
• identyfikacja łusek i pocisków z poszczególnymi
egzemplarzami broni (rewolwery, pistolety),
• odtwarzanie spiłowanychi zapunktowanych
nume-rów na broni,
• identyfikacja narzędzi dowłamańicięcia18.
W 1938 r. Referat Techniki Śledczej wykonał 408
ekspertyz, w tym: 133 z zakresu identyfikacji pisma
ręcznego, 191 z identyfikacji broni painej, 62 z
identyfi-kacji narzędzi do włamań oraz 22 z identyfikacji
atra-mentu, pisma maszynowego, fałszywych dokumentów
i znaczków pocztowych. Ekspertyzy te wykonano na
polecenie sądu, organów poiicyjnych oraz instytucji
wojskowych19. Ponadto w Referacie wykonywano
zdjęciafotograficzne dopowyższych ekspertyz, atakże
robionozdjęciadla potrzeb Referatu Rozpoznawczego
z zakresu daktyloskopii. W 1938 roku w pracowni
foto-graficznej wykonano 1243 prace fotograficzne, w tym
do ekspertyz daktyloskopijnych - 781zdjęć, do
eksper-tyz broni - 94 zdjęcia, do ekspertyz pisma ręcznego
-60zdjęćoraz do innych ekspertyz - 308zdjęć20.
Nazakończenie rozważań na temat działalności
la-boratorium kryminalistycznego w strukturach Komendy
Głównej PPnależy wspomniećopracującychtam
eks-pertach i wykonywanych przez nich ekspertyzach.
W laboratorium ekspertyzy chemiczne wykonywał
ko-misarz Wacław Jastrzębski, który skończył trzyietnie
studia chemiczne oraz przeszedłpolicyjne
przeszkole-nie z zakresu badań chemicznych. Badania
mechano-skopijne i broni palnejwykonywałkomisarz Karol
Pen-kala, ekspertyzy z zakresu pisma ręcznego wykonywał
komisarz Józef Sawczyn,zaśbadania pisma
maszyno-wego i fałszerstwa dokumenłów przeprowadzał
aspi-rant K. Csadek 21.Wykonywane w laboratorium
krymi-nalistycznym ekspertyzy miały dużeznaczenie
dowo-dowe dla sądów. Naprzykład w 1932 rokuWydziałIV
Centralnej Służby ŚledczejKomendyGłównejPP
prze-prowadził badania pocisków rewolwerowych wyjętych
z ciał zabitych pod Miechowem handlarzy pierza oraz
zabezpieczonego u podejrzanego rewolweru 22.
Eks-pertyzę tę wykonywał komisarz Karol Penkala, który
porównał trzy pociskiprzysłane w sprawie jako dowód
z pociskami wystrzelonymi z rewolweru. W konkluzji
opinii ekspert pisał: ,,( ... ) pociski wyjęte ze zwłok
po-chodząod nabojów wystrzelonych z
zakwestionowane-go rewolweru"23. Przeprowadzona ekspertyza broni
stanowiła koronny dowód w sprawie.Opierając się na
niej, Sąd Okręgowy w Kielcach uznał oskarżonego
Mieczysława S. za winnego zabójstwa trzech osób i
skazałgo nakarę śmierci.
Dariusz Buras
