Kl.IV(maturzyści) ] (uzupełnić o treści z podręcznika str. 190-199, podane polecenia wykonać dla utrwalenia zdobytej wiedzy, temat i punkty wpisać do zeszytu).Zadane ćwiczenia 1,2,3, 4 wykonac w zeszycie.
Temat : Transport w Polsce.
I. Rozwój transportu lądowego w Polsce
Transport to przewóz osób i towarów. Ma on wielkie znaczenie zarówno dla praktycznie całej gospodarki, jak i dla
codziennego życia zwykłych ludzi. Przewóz osób obejmuje m.in.
dojazdy do pracy czy szkół, a także wyjazdy wakacyjne, weekendowe czy chociażby na zakupy. Przewóz towarów to przede wszystkim dostawy dla przemysłu i usług, w tym handlu, a także dla indywidualnych odbiorców, np. przesyłki kurierskie.
Górny Śląsk – węzeł Sośnica na autostradzie A4, która jest głównymi szlakiem komunikacyjnym służącym do obsługi ludności i gospodarki w Polsce Południowej
Masz wiedzieć:
czym jest transport;
jakie są środki transportu.
Nauczysz się
opierając się na mapach, opisywać gęstość i jakość sieci kolejowej oraz drogowej w Polsce;
wyjaśniać przyczyny zróżnicowania gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce;
omawiać aktualną sytuację w polskim transporcie lądowym;
wskazywać powiązania transportu lądowego z innymi rodzajami działalności człowieka.
1. Podział transportu
Transport został podzielony na kilka rodzajów w zależności od miejsca i sposobu funkcjonowania.
2. Transport kolejowy
Kolejnictwo na ziemiach polskich zaczęło się rozwijać w połowie XIX wieku. Pierwszą linię kolejową wybudowano w 1842 roku – miała ona 30 km długości i połączyła Wrocław z Oławą. W późniejszych latach powstawały następne linie, przy czym zdecydowanie najwięcej było ich na obszarze zaboru pruskiego. W zaborze rosyjskim i austriackim rozwój całej gospodarki – w tym i transportu – był znacznie powolniejszy, toteż pojawiły się tam właściwie tylko pojedyncze linie, jak np.
kolej warszawsko-wiedeńska czy kolej warszawsko-petersburska.
Najwięcej linii kolejowych na ziemiach polskich powstało pod koniec XIX i na początku XX wieku. Było to związane
z intensywnie rozwijającym się przemysłem, zwłaszcza na południu. Główne magistrale kolejowe połączyły Górny Śląsk z dużymi miastami i portami morskimi na północy.
Polecenie 1
Na mapie powyżej wskaż główne szlaki kolejowe w Polsce i odczytaj nazwy miast, które znajdują się przy nich.
Polecenie 2
Na podstawie mapy poniżej wskaż, w których województwach występuje największe i najmniejsze zagęszczenie linii
kolejowych, a następnie wyjaśnij tego przyczyny.
Po II wojnie światowej w pierwszej kolejności naprawiono
istniejące torowiska, by móc uruchomić transport niezbędny do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Nowych linii nie
powstawało już zbyt wiele, ale w zamian za to postawiono na elektryfikację kolei. Pociągi elektryczne mogły jeździć szybciej, a także zabierać więcej ładunków i pasażerów, co w końcowym rozrachunku skutkowało znacznie niższymi kosztami
przewozów. Skorzystało też na tym środowisko naturalne, bo do powietrza trafiało mniej szkodliwych spalin.
Elektryfikowano przede wszystkim główne magistrale
kolejowe, na których panował największy ruch. Do roku 1990 udało się zelektryfikować prawie połowę wszystkich linii
kolejowych w Polsce.
Transport kolejowy w Polsce po II wojnie światowej
rok 194
6 195 0 196
0 197 0 198
0 199 0 200
0 200 5 200
7 200 8 200
9 201 0 201
1 201 2 Długość linii kolejowych
[tys. km] 20,8 22,5 23,2 23,3 24,4 24,0 21,6 19,8 19,8 20,0 20,2 20,1 20,1 20,0 w tym zelektryfikowane
[tys. km] 0,1 0,2 1,0 3,9 6,9 11,4 11,9 11,9 11,9 11,9 12,0 11,9 11,9 11,9 Przewóz ładunków
[mln t] 67 150 274 371 473 278 187 269 245 249 222 234 248 231 Przewóz pasażerów
[mln] 245 581 789 1036 1093 788 360 258 280 292 283 261 264 273
Rok 1989, tak jak dla całej naszej gospodarki, tak i dla kolei był przełomowy. Okazało się, że jedyny nasz przewoźnik – Polskie Koleje Państwowe (PKP) – to wielki, przestarzały moloch zatrudniający ponad 300 tysięcy pracowników i przynoszący olbrzymie straty. Państwo musiało dopłacać gigantyczne
pieniądze, by pociągi mogły w ogóle jeździć po polskich torach.
Stało się jasne, że konieczna była gruntowna restrukturyzacja.
Zmiany na kolei były też wymuszone malejącymi wpływami z działalności podstawowej PKP, tj. z przewozu towarów i osób.
W latach 90. minionego wieku drastycznie spadła ilość przewożonych ładunków i pasażerów. Szczególnie głęboka zapaść dotyczyła ruchu osobowego, do czego przyczynił się rozwój motoryzacji i napływ samochodów z Europy Zachodniej (głównie używanych). W przewozach ładunków samochody aż tak bardzo nie wyparły pociągów, bo jednak nie wszystkie towary – zwłaszcza w dużych ilościach – opłaca się przewozić samochodami.
Warto wiedzieć
Główną przewagą transportu kolejowego nad transportem samochodowym jest niższy koszt jednostkowy przewozu, zwłaszcza w przypadku dużych ilości towaru i większych
odległości. Transport kolejowy daje możliwość jednorazowego zabierania ładunku o dużej masie i objętości, np. węgla
kamiennego, rud żelaza i surowców skalnych, a także zbóż, pasz, drewna i innych towarów masowych, jak również dużych pojedynczych ładunków, np. kontenerów, maszyn, pojazdów, konstrukcji metalowych, rur, kotłów itp.
Do wad transportu kolejowego zaliczyć trzeba długi czas przewozu oraz konieczność przeładowywania towarów, która
wynika z ograniczenia ruchu pociągów do szlaków, na których położone są tory kolejowe.
Restrukturyzacja PKP była jednym z najtrudniejszych zadań transformacji gospodarczej w Polsce. Właściwa transformacja nie zakończyła się jeszcze, a polskie koleje wciąż borykają się z różnymi trudnościami, wciąż przynoszą straty. Podstawowe zmiany polegały na podzieleniu jednego wielkiego
przedsiębiorstwa, jakim było PKP, na mniejsze spółki zajmujące się bardziej wyspecjalizowaną działalnością.
Utworzono między innymi:
PKP Intercity – szybkie i komfortowe przewozy
pasażerskie na dalekich trasach między dużymi miastami;
Przewozy Regionalne – lokalna komunikacja pasażerska na krótkich trasach;
PKP Cargo – przewozy towarowe;
PKP Energetyka – zaopatrzenie kolei w energię elektryczną;
PKP Polskie Linie Kolejowe – zarządzanie infrastrukturą kolejową (bez dworców);
PKP Oddział Dworce Kolejowe – zarządzanie najważniejszymi dworcami kolejowymi (83).
Zmniejszono też zatrudnienie do około 80 tys. osób łącznie we wszystkich spółkach. W miarę możliwości finansowych stale prowadzone są remonty i modernizacje infrastruktury
kolejowej. Zakupiono na przykład szybkie pociągi Pendolino, które od początku 2015 roku kursują po polskich torach.
WW. spółki kolejowe różnie sobie radzą w warunkach
gospodarki rynkowej. Niektóre z nich, np. PKP Cargo, osiągają zyski, a inne notują straty, np. PKP Intercity. Jednak straty te nie są już tak olbrzymie, jak w przypadku jednego wielkiego PKP. Państwo dopłaca do przewozów osobowych i jest to rzecz normalna na całym świecie, gdyż wpływy z biletów zwykle są zbyt niskie, by pokryć duże koszty utrzymania ruchu pociągów pasażerskich (podniesienie cen biletów odstraszyło by
podróżnych i wpływy byłyby jeszcze mniejsze). Kwestią
zasadniczą jest więc wysokość dotacji państwowych, które są dużym obciążeniem dla budżetu.
.
Ciekawostka
Do niedawna w niektórych rejonach Polski – np. na Pomorzu, Kujawach czy w Wielkopolsce – regularnie kursowały kolejki wąskotorowe. Miały one węższy rozstaw szyn w torach,
a dokładnie był to 1 m lub 0,75 m, przy 1,435 m na kolei
normalnotorowej. Parowe i spalinowe wąskotorówki jeździły na krótkich trasach, wożąc głównie pasażerów. Dzisiaj
nieregularnie kursują tylko nieliczne z nich, stanowiąc przede wszystkim atrakcję turystyczną.
3. Transport drogowy
Samochodowy transport drogowy zaczął się rozwijać na początku XX wieku wraz z upowszechnianiem motoryzacji.
Jednak drogi wytyczone zostały wcześniej, bo jeżdżono po nich powozami zaprzężonymi w konie, konno, ale w siodle lub
wędrowano pieszo. Drogi łączyły ze sobą jednostki osadnicze – najpierw grody i wsie, a potem także miasta. Dzisiejsze
utwardzone drogi samochodowe często powstały w miejscu tych dawnych, gdyż cel i jednych i drugich był taki sam – łączenie miejscowości.
Współczesna gęstość sieci dróg utwardzonych w Polsce związana jest wprost z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia. Zdecydowanie najgęściejsza sieć drogowa
występuje na Górnym Śląsku i w Małopolsce. Natomiast najmniej dróg mamy na słabo zaludnionych pojezierzach.
Pewne znaczenie ma też ukształtowanie terenu – na równinach łatwiej budować drogi i jest ich tam nieco więcej.
Polecenie 3
Z mapy powyżej odczytaj, jaka jest gęstość sieci dróg w twoim województwie, i porównaj ją z wartością średnią dla Polski.
Wyjaśnij przyczyny rozbieżności między tymi wartościami.
Przez cały XX wiek w Polsce stopniowo przybywało dróg utwardzonych. Tuż po II wojnie światowej miały one łącznie około 100 tys. km długości, a w roku 2000 było ich już prawie 250 tys. km. Problemem jednak okazała się jakość tych dróg.
Przez lata komunizmu budowano przeważnie drogi
jednojezdniowe, które dosyć szybko ulegały uszkodzeniom, a zbyt rzadko były remontowane. Nie budowano prawie dróg szybkiego ruchu, jak autostrady i drogi ekspresowe. Do lat 90. minionego wieku w Polsce istniały tylko dwa krótkie odcinki autostrad – koło Wrocławia i Szczecina – zbudowane jeszcze przez Niemców. Dopiero pod koniec XX wieku zaczęto
oddawać do użytku nowe, krótkie odcinki autostrad (np. A4 między Wrocławiem a Krakowem). Po roku 2000 nastąpiło dosyć znaczące przyspieszenie prac na nowobudowanych drogach szybkiego ruchu. Duże znaczenie miało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, która wsparła nas finansowo
zarówno przy budowie autostrad i dróg ekspresowych, jak i mniejszych dróg lokalnych.
Znaczącym impulsem było przyznanie Polsce organizacji
piłkarskich mistrzostw Europy w 2012 r. Musieliśmy być gotowi na przyjęcie tysięcy gości zagranicznych, a do tego potrzebne były m.in. dobre drogi łączące nasz kraj z Europą. Jeden
z przełomowych momentów nastąpił pod koniec 2009 roku, kiedy to do użytku oddano odcinek autostrady A4 do granicy niemieckiej w Jędrzychowicach k. Zgorzelca, dzięki czemu Polska połączyła się z europejską siecią dróg szybkiego ruchu.
Z kolei wiosną 2012 r. otwarto odcinek autostrady A2 wiodący do Warszawy, co oznaczało połączenie autostradowe naszej stolicy z Berlinem i resztą miast Europy Zachodniej.
Obecnie do użytku oddanych jest ponad 3 tys. km autostrad i dróg ekspresowych. Plany zakładają, że docelowo będzie ich w Polsce łącznie około 7,5 tys. km, z czego ponad 2 tys. km mają stanowić autostrady.
Polecenie 4
Wyznacz najlepszą trasę z miejsca swojego zamieszkania do Warszawy po drogach szybkiego ruchu .
Wszystkie autostrady i drogi ekspresowe są w Polsce płatne dla samochodów ciężarowych. Kierowcy samochodów osobowych płacą za przejazd niektórymi odcinkami autostrad, choć
docelowo ma tak być prawie na całej ich długości. Opłaty dla samochodów osobowych nie będą obowiązywać tylko na
nielicznych krótkich odcinkach autostrad, będących obwodnicami miast, np. Wrocławia, Krakowa, Poznania, Warszawy czy aglomeracji górnośląskiej.
Warto wiedzieć
Drogi publiczne w Polsce podzielone zostały na kilka kategorii, z których każda ma określony sposób numeracji i oznakowania.
Ich znajomość jest wielce przydatna podczas podróży
samochodem, ponieważ numery dróg podawane są na wielu drogowskazach. Mamy więc drogi:
europejskie — oznaczone literą E i jedną, dwiema lub trzema cyframi, np. E67, E231 (biały napis na zielonym tle);
krajowe — oznaczone liczbami od 1 do 94 (biały napis na czerwonym tle);
wojewódzkie — oznaczone liczbami od 100 do 993 (czarny napis na żółtym tle);
powiatowe — nieoznaczone w terenie;
gminne — nieoznaczone w terenie.
Transport drogowy w Polsce w XXI wieku
rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Długość dróg
utwardzonych [km]
249 8
28 248 3
03 250 2
91 248 7
86 252 2
73 253 7
81 255 5
43 258 9
10 261 2 33 268
72 w tym:
autostrady [km]
358 337 405 405 552 552 663 663 765 849 drogi
ekspresowe
[km] 193 402 226 226 233 258 297 330 452 522
Samochody ciężarowe
[tys. szt.] 1 879 1 979 2 163 2 313 2 392 2 305 2 393 2 521 2 710 2 797 Samochody
osobowe [tys. szt.]
9 991 10 503
11 029
11 244
11 975
12 339
13 384
14 589
16 080
16 495 Autobusy
[tys. szt.] 82 82 83 83 83 80 84 88 92 95
Przewóz ładunków [mln t]
1 006
,7 996,5 931,2 912,0 956,9 1 079 ,8
1 113 ,9
1 213 ,2
1 339 ,5
1 424 ,9 Przewóz
pasażerów\*
[mln] 954,5 898,7 815,0 822,9 807,3 782,0 751,5 718,3 666,2 612,9
\*bez komunikacji miejskiej
Drogi szybkiego ruchu mają status co najmniej drogi krajowej i oznaczone są literą A dla autostrad (np. A1, A2, A4) lub literą S dla dróg ekspresowych (np. S3, S8, S10).
W transporcie drogowym istotna jest też liczba samochodów, jakie poruszają się po naszych drogach. Dane w tabeli 2.
wyraźnie pokazują, że samochodów w Polsce stale przybywa – zarówno ciężarowych, osobowych, jak i autobusów. Jest to efekt rozwijającej się gospodarki, w której konieczne jest
przewożenie coraz większej ilości towarów. Rozwój
gospodarczy pozwala też na bogacenie się ludności i wzrost liczby prywatnych samochodów. Pomagają w tym banki i inne firmy z sektora uslug finansowych (np. leasingowe) oferujące rozmaite formy kredytowania zakupu. Dla Polaków duże
znaczenie miało też otwarcie granic po przystąpieniu do Unii Europejskiej, bo łatwiejsze stało się sprowadzanie do kraju tanich samochodów
Przewozy ładunków transportem drogowym wykazują
wyraźną tendencję wzrostową od roku 2004, czyli od otwarcia granic po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wcześniej
przewozy te zmniejszały się, gdyż nasza gospodarka wciąż przeżywała trudności wynikające z transformacji ustrojowej.
Potem nastąpiło ożywienie gospodarcze i wzrost wymiany handlowej, co skutkowało zwiększonym ruchem towarów
(zobacz też dane dotyczące transportu kolejowego w tabeli 1.).
Co ciekawe, kryzys z 2009 roku nie spowodował zmniejszenia przewozów towarowych w transporcie drogowym.
Natomiast przewozy pasażerów w komunikacji zbiorowej – autobusami, mikrobusami – systematycznie w Polsce spadają.
Jest to spowodowane m.in. rosnącą liczbą prywatnych
samochodów osobowych, których kupno stało się możliwe dla większości pracujących Polaków. Posiadanie własnego
samochodu czyni znacznie wygodniejszym przemieszczanie się na krótkich trasach pozamiejskich, co niegdyś było głównym zadaniem komunikacji autobusowej.
Obecnie w wielu miejscach Polski funkcjonują liczne firmy prywatne lub samorządowe, świadczące regularne usługi przewozowe dla pasażerów. Przewoźnicy obsługujący dalekie trasy, krajowe lub zagraniczne, potrafią jeszcze utrzymać się na wolnym rynku. Natomiast kursy na krótkich trasach –
podmiejskich, gminnych, powiatowych, a nawet wojewódzkich – bardzo często nie są opłacalne i muszą być dotowane przez samorządy lokalne.
4. Transport specjalny (przesyłowy)
Transport specjalny – np. rurociągi, taśmociągi, trakcje
elektryczne – ma charakter branżowy i odnosi się do stosukowo wąskiej grupy „towarów”, które przysyłane są w specyficzny sposób. Na przykład rurociągami na duże odległości
transportuje się m.in. ropę naftową i gaz ziemny, a na mniejsze odległości – wodę (wodociągi miejskie, centralne
ogrzewanie). Taśmociągi wykorzystywane są głównie w kopalniach do krótkodystansowego transportu urobku.
Natomiast napowietrzne linie energetyczne przesyłają prąd elektryczny na odległości do kilkuset kilometrów.
Transport specjalny dosyć często można zaliczyć do lądowego, choć oczywiście zdarza się, że linie transportowe przebiegają nie po lądzie, a na przykład po dnie morza, jak
gazociąg Nordstream na dnie Bałtyku.
Obszar Polski pokryty jest gęstą siecią rurociągów oraz napowietrznych linii energetycznych. Nasz kraj pełni ważną rolę tranzytową w transporcie rosyjskiej ropy (m.in. przez Rurociąg „Przyjaźń”) i gazu (Gazociąg Jamalski) do Europy Zachodniej.
Polecenie 5
Na mapie poniżej wskaż dokładny przebieg dwóch dużych rurociągów tranzytowych przechodzących przez obszar Polski.
Dla codziennego życia zwykłych ludzi, z transportu specjalnego najbardziej istotne są lokalne linie przesyłowe –
energetyczne o niskim napięciu oraz rurociągi dostarczające wodę, ciepło i gaz, a także odprowadzające ścieki (kanalizacja).
O ile energia elektryczna dociera prawie do wszystkich stale zamieszkanych gospodarstw domowych, o tyle inne sieci nie są jeszcze wszędzie doprowadzone, zwłaszcza na terenach
wiejskich. Na przykład wodociągi docierają do 97% mieszkań w miastach i do 75% mieszkań na wsi, a gaz sieciowy trafia do 75% mieszkań miejskich i tylko do około 20% wiejskich. Stale jednak trwa rozbudowa poszczególnych sieci i przyłączeń, by jak najwięcej Polaków miało wygodny dostęp do bieżącej wody i podstawowych nośników energii. Wspiera nas w tym Unia Europejska, której fundusze w znacznym stopniu pokrywają koszty nowych inwestycji, zwłaszcza tych przyjaznych środowisku naturalnemu.
Rozwój lokalnego transportu rurociągowego na rzecz ludności w Polsce
Rok 197
0 198 0 199
0 200 0 200
5 200 7 200
8 200 9 201
0 201 1 201
2 Długość sieci
[tys. km]
wodociągowej 26 53 93 212 246 257 263 267 273 278 283 kanalizacyjnej 14 20 26 51 80 89 95 100 108 118 126 gazowej 12 22 46 96 122 128 130 132 133 135 137
Warto wiedzieć
W ostatnich latach pojawiła się tendencja do odchodzenia od wykorzystania gazu w gospodarstwach domowych, np.
kuchenki gazowe wypierane są przez elektryczne czy
mikrofalowe. Wiele nowych budynków mieszkalnych, zwłaszcza w miastach, nie posiada żadnej instalacji gazowej.
Podyktowane to zostało względami bezpieczeństwa, ponieważ sporadycznie zdarzają się wybuchy lub przypadki zatrucia gazem. Jednak gaz jest dużo tańszym nośnikiem energii od elektryczności, więc tam gdzie nie dociera gaz sieciowy, np. na wsi, ludność mimo wszystko często korzysta z butli gazowych.
5. Wpływ transportu lądowego na inne dziedziny życia Transport lądowy – drogowy, kolejowy, specjalny – to
zdecydowanie najbardziej upowszechnione sposoby przesyłania towarów. Jest on silnie powiązany zarówno z gospodarką, jak i z życiem codziennym zwykłych ludzi. Rozwój przewozów
przyczynia się też do rozwoju przemysłu produkującego środki transportu i innych branż z nim powiązanych (hutnictwo,
elektronika, tworzywa sztuczne). Powstają coraz to
nowocześniejsze i bardziej zaawansowane technologicznie samochody czy pociągi, co jest wynikiem rozwoju myśli naukowo-technicznej. Budowa i remonty dróg oraz linii kolejowych, energetycznych i rurociągowych to praca dla branży budowlanej. Obsługa ruchu podróżnych daje
zatrudnienie w gastronomii, hotelarstwie, turystyce, handlu, usługach porządkowych i in.
Górny Śląsk – węzeł Sośnica na autostradzie A4, która jest głównymi szlakiem komunikacyjnym służącym do obsługi ludności i gospodarki w Polsce Południowej
Rozwój transportu lądowego wpływa też na środowisko naturalne, np.:
Autostrady i inne drogi oraz linie kolejowe i przesyłowe zmieniają krajobraz, a pod ich budowę często wycinane są lasy. Niszczy się w ten sposób środowisko życia wielu zwierząt i roślin.
Ruch pociągów i samochodów wywołuje hałas, który może być uciążliwy dla ludzi i zwierząt. Próbuje się temu
zapobiegać, montując ekrany dźwiękoszczelne, najczęściej wzdłuż dróg szybkiego ruchu.
Spaliny samochodowe wciąż zanieczyszczają powietrze, mimo iż obecnie powszechnie stosowane są katalizatory spalin. Dąży się też do większego wykorzystania pojazdów napędzanych elektrycznie.
Współczesny człowiek nie mógłby żyć bez transportu lądowego, a zwłaszcza samochodowego i przesyłowego. Dlatego rozwój transportu jest konieczny, przy czym równocześnie rozwijać się
też powinny technologie zmniejszające jego szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.
Polecenie 6
Podaj przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu rozwoju transportu lądowego na ludzi, gospodarkę i środowisko
naturalne w twoich okolicach.
Podsumowanie
Transport drogowy i kolejowy to dwa główne rodzaje transportu lądowego, do którego często zalicza się też transport specjalny (przesyłowy), np. rurociągowy.
Sieć kolejowa na ziemiach polskich najlepiej rozwinęła się pod zaborem pruskim, a zwłaszcza na uprzemysłowionym Górnym Śląsku, i na tych terenach jest najgęściejsza.
Główne szlaki kolejowe w Polsce wiodą z Górnego Śląska na północ – do dużych miast i portów morskich.
Transportem kolejowym zajmują się u nas głównie wyspecjalizowane spółki Skarbu Państwa – np. PKP Intercity, Przewozy Regionalne, PKP Cargo i inne –
powstałe z podzielenia wielkiego przedsiębiorstwa, jakim były Polskie Koleje Państwowe (PKP).
Układ sieci drogowej związany jest z rozmieszczeniem jednostek osadniczych – drogi mają za zadanie łączyć miejscowości.
Od lat 90. XX wieku w Polsce trwa intensywna budowa autostrad i dróg ekspresowych, bo wcześniej było ich bardzo mało. Docelowo mamy mieć około 7,5 tys. km dróg szybkiego ruchu, w tym 2 tys. km autostrad.
W Polsce stale przybywa samochodów, co wymusza konieczność rozbudowy dróg i skutkuje zmniejszeniem przewozów osobowych pociągami i autobusami.
Transport specjalny (przesyłowy) to rurociągi, taśmociągi i energetyczne linie przesyłowe.
Przez Polskę przechodzą dwa duże rurociągi przesyłające ropę naftową (Rurociąg „Przyjaźń”) i gaz ziemny
(Gazociąg Jamalski) z Rosji do Europy Zachodniej.
Transport specjalny ma duże znaczenie dla życia codziennego, ponieważ lokalne sieci przesyłowe dostarczają prąd elektryczny, wodę, ciepło i gaz.
Rozwój transportu lądowego zmienia krajobraz i niszczy środowisko naturalne – wyrąb lasu pod budowę
autostrady, zanieczyszczenie powietrza spalinami, hałas.
Rozwój transportu wywołuje też rozwój innych gałęzi gospodarki, np. przemysłu samochodowego i innych środków transportu, budownictwa, gastronomii, hotelarstwa, nauki.
Słowniczek
Autostrada droga dwujezdniowa o co najmniej czterech pasach szybkiego ruchu (po dwa w obu kierunkach) i dwóch bocznych pasach awaryjnych; oba kierunki ruchu oddzielone są od siebie pasem zieleni i barierką; autostrady nie posiadają skrzyżowań na jednym poziomie z innymi liniami komunikacyjnymi
(drogami, kolejami), lecz wielopoziomowe wiadukty; przy trasie musi znajdować się odpowiednia infrastruktura do obsługi podróżnych (parkingi, stacje benzynowe, toalety, zajazdy, motele itp.); autostrady powinny omijać tereny zabudowane, a jeśli jest to niemożliwe, to muszą być od nich oddzielone ekranami dźwiękoszczelnymi
droga ekspresowa droga szybkiego ruchu o nieco niższym standardzie niż autostrada, np. może mieć tylko jedną jezdnię z dwoma pasami ruchu w obu kierunkach, pasy ruchu
i awaryjne mogą być węższe niż na autostradzie, może być więcej węzłów, dopuszczalna prędkość maksymalna jest niższa (120 km/h, przy 140 km/h na autostradzie)
transport przewóz osób i towarów; dzieli się na transport lądowy (kolejowy, samochodowy, zaprzęgowy, juczny), wodny (morski, śródlądowy), powietrzny (lotniczy – samolotowy, śmigłowcowy, balonowy), specjalny (rurociągowy,
taśmociągowy, trakcyjny)
II. Rozwój transportu powietrznego i wodnego w Polsce
Transport powietrzny i wodny nie są tak bardzo
rozpowszechnione jak transport lądowy. Loty samolotowe są zazwyczaj dosyć kosztowne. Natomiast statki mogą pływać
tylko po wodach spełniających określone warunki. Mimo takich ograniczeń oba rodzaje transportu funkcjonują w Polsce, choć ich rozwój przebiegał i nadal przebiega w różnym tempie.
Lotnisko Chopina w Warszawie
Masz wiedzieć:
czym jest transport;
jakie są rodzaje transportu.
Nauczysz się
wyjaśniać przyczyny rozwoju transportu powietrznego i wodnego w określonych miejscach Polski;
omawiać aktualną sytuację w polskim transporcie powietrznym i wodnym;
wskazywać powiązania transportu powietrznego i wodnego z innymi rodzajami działalności człowieka.
1. Transport powietrzny (lotniczy)
Transport powietrzny odbywa się poprzez loty statków powietrznych, takich jak samoloty, śmigłowce, balony,
sterowce, szybowce, wahadłowce. W praktyce zdecydowanie
największe znaczenie ma transport samolotowy, szybko przewożący na duże odległości pasażerów, a ponadto towary.
Lokalnie dosyć często do specjalnych zadań wykorzystywane są śmigłowce, np. do akcji ratowniczych w górach, do pilnego przewozu pacjentów lub organów dla nich, do patrolowania rozległych terenów, do poszukiwań zaginionych lub
uciekinierów, do oprysków w rolnictwie czy też do gaszenia pożarów lasów.
Pierwsze samoloty konstruowano na przełomie XIX i XX wieku, a za pierwszych pilotów uznawani są amerykańscy bracia
Wright, którzy w 1903 roku dokonali pierwszego udanego przelotu samolotem. Komercyjne loty komunikacyjne
zaczęły się rozwijać w latach 20. XX wieku w Ameryce i Europie, skąd latano także na inne kontynenty. Również w Polsce lotnictwo wówczas się rozwijało – produkowaliśmy m.in. samoloty RWD oraz Łoś i Karaś, a nasi piloci
(Stanisław Skarżyński, Franciszek Żwirko, Stanisław Wigura) osiągali międzynarodowe sukcesy w długości lotów.
Po II wojnie światowej lotnictwo pasażerskie rozwinęło się na wielką skalę w wielu krajach świata, jednak nie w Polsce. Przez kilkadziesiąt lat działał w naszym kraju tylko jeden
międzynarodowy port lotniczy – Warszawa Okęcie. W innych większych miastach (Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku i innych) co prawda istniały lotniska, ale funkcjonował na nich raczej znikomy ruch i to wyłącznie krajowy, który w wielu przypadkach był ograniczony tylko do jednego połączenia ze stolicą. Taki stan rzeczy wynikał stąd, że Polacy w tamtych czasach nie mogli swobodnie podróżować za granicę, więc nie było potrzeby istnienia wielu lotnisk międzynarodowych. A loty krajowe nie cieszyły się popularnością, ze względu na wysokie ceny biletów lotniczych przy względnie tanich biletach
kolejowych.
Kliknij, aby uruchomić podgląd
Polecenie 7
Na mapie powyżej wskaż miasta, które miały więcej niż jedno stałe połączenie lotnicze. Policz, ile było tych połączeń
w każdym z miast.
Po roku 1989 Polacy uzyskali większą swobodę
podróżowania i w związku z tym ruch pasażerski w naszych portach lotniczych mógł zacząć się rozwijać. Dodatkowo
w latach 90. XX wieku pojawiły się tzw. tanie linie lotnicze, które oferowały bilety w znacznie niższych cenach, co jeszcze
bardziej zachęcało do skorzystania z transportu lotniczego.
Choć trzeba pamiętać, że wielu tanich przewoźników nie wytrzymało konkurencji i zbankrutowało. Końcowy wynik był taki, że w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku liczba pasażerów przewiezionych transportem lotniczym podwoiła się w stosunku do poprzedniej dekady. Dalsze zmiany pokazuje tabela 1.
Transport lotniczy w Polsce od roku 2000 rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Długość tras
lotniczych
[tys. km] 89,975 84,631 85,626 93,358 91,863 146,804 210,363 236,319 w tym
zagranicznych
[tys. km] 87,288 82,193 83,068 90,369 89,572 144,040 207,599 233,555 Liczba pasażerów 5 793 0
71 6 340 6
89 6 541 5
67 7 110 7
80 8 835 3
68 11 501 5
74 15 357 0
75 18 796
35
Po roku 2000 liczba pasażerów nadal rosła, a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku jeszcze przyspieszyło ten wzrost. W roku 2009 nastąpił spadek liczby pasażerów, co było związane z ogólnoświatowym kryzysem. Był to bardzo trudny czas dla branży lotniczej, która poniosła wówczas znaczne straty. Nasz narodowy przewoźnik – Polskie Linie Lotnicze LOT – stanął na granicy bankructwa. Musiano wówczas podjąć działania mające na celu utrzymanie opłacalności transportu lotniczego. W związku z tym
zlikwidowano wiele niedochodowych połączeń, przez co spadła ogólna długość tras lotniczych. Rozwijano zaś połączenia
najbardziej oblegane przez pasażerów, co poskutkowało znaczącym wzrostem liczby podróżnych w każdym kolejnym roku. Dla Polski dodatkowym impulsem dla rozwoju transportu lotniczego były organizowane w naszym kraju w 2012 roku piłkarskie Mistrzostwa Europy.
Rosnąca długość tras lotniczych i liczba pasażerów to efekt m.in. coraz to nowych połączeń, jakie corocznie pojawiają się w ofercie polskich portów lotniczych. Przewoźnicy starają się wychodzić naprzeciw oczekiwaniom pasażerów i uruchamiają nowe trasy. Jednak dosyć często w praktyce okazuje się, że zapotrzebowanie na loty w danym kierunku nie jest aż tak duże, jak się spodziewano, połączenie przynosi straty i trzeba je zlikwidować.
W ramach rozwoju transportu powietrznego przybywa nam też portów lotniczych. Poza głównym lotniskiem w Warszawie
mamy już 13 portów regionalnych. Obsługują one trzy grupy połączeń:
rozkładowe loty krajowe – przede wszystkim łączące Warszawę z niektórymi miastami Polski;
rozkładowe loty zagraniczne – głównie do Europy
Zachodniej, a ponadto Północnej, Południowej i Środkowej oraz w mniejszym stopniu do Europy Wschodniej, Azji i Ameryki Północnej;
czarterowe (wynajęte) loty zagraniczne – głównie latem w rejon Basenu Morza Śródziemnego.
W sumie samoloty z Polski latają na ponad 100 trasach do około 60 miast leżących w ponad 40 krajach świata.
Polecenie 8
Odpowiedz na pytania:
Który polski port lotniczy znajduje się najbliżej twojego miejsca zamieszkania?
W jaki sposób najlepiej do niego dojechać?
Do których miast można stamtąd polecieć?
Czy zdarzyło ci się lecieć samolotem? Jeśli tak, to zapisz w zeszycie dokładne dane lotu – miejsce i godziny startu oraz lądowania, czas przelotu, linie lotnicze, typ samolotu, liczbę pasażerów itp.
Warto wiedzieć
Niektóre lotniska regionalne, przypisywane do dużych miast, tak naprawdę znajdują się poza tymi miastami, w odległości nawet 20-30 km. Tak jest m.in. w przypadku Katowic (lotnisko w Pyrzowicach), Szczecina (lotnisko w Goleniowie) czy Zielonej Góry (lotnisko w Babimoście). Jest to normalna praktyka na całym świecie, ponieważ port lotniczy zajmuje dużą
powierzchnię i często trudno znaleźć odpowiedni teren znajdujący się w granicach miasta.
Port Lotniczy im. Fryderyka Chopina w Warszawie jest zdecydowanie największy w kraju – przypada na niego około 40% wszystkich naszych przewozów lotniczych. Jednak
systematyczne zwiększanie przewozów sprawiło, że stał się on po prostu za ciasny i konieczne było uruchomienie drugiego portu lotniczego w podwarszawskim Modlinie.
Spośród lotnisk regionalnych największe znaczenie ma Port Lotniczy im. Jana Pawła II w Krakowie (a właściwie
w Balicach) z blisko 15-procentowym udziałem w przewozach.
Z kolei Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Gdańsku to
drugie lotnisko po Warszawie, jeśli chodzi o przewozy krajowe i trzecie w ogóle. Kolejne miejsca zajmują lotniska
w Katowicach (Pyrzowicach), Wrocławiu i Poznaniu.
Wszystkie one obsługują duże aglomeracje miejskie, gdyż tylko na takich gęsto zaludnionych obszarach mają możliwość
obsłużenia odpowiednio dużej liczby osób.
W 2004 roku zaczął działać port lotniczy w Łodzi, gdzie wcześniej rozwój lotniska był ograniczony ze względu na
bliskość Warszawy. Paradoksalnie dziś ta bliskość stolicy może okazać się korzystna, bo Łódź ma szansę zostać kolejnym
lotniskiem uzupełniającym (zapasowym) dla Warszawy i jednocześnie też rozwijać się samodzielnie.
Ruch pasażerów w polskich portach lotniczych w 2014 roku
Porty lotnicze
Liczba pasażerów:
w ruchu krajowym
w ruchu
zagranicznym razem OGÓŁEM: 2 942 346 24 159 715 27 102 0
61 Bydgoszcz 13 222 275 357
Gdańsk 450 381 2 831 685
Katowice 65 516 2 608 410
Kraków 342 756 3 470 802
Lublin 13 270 172 436
Łódź 250 253 522
Poznań 100 332 1 329 651
Rzeszów 143 930 457 140
Szczecin 64 206 222 823
Warszawa 1 223 543 9 311 825 Warszawa-Mo
dlin 151 922 1 553 049
Wrocław 362 220 1 672 764 Zielona Góra 10 798 251
Źródło: GUS
.
2. Transport wodny – morski
Polski transport morski zaczął się rozwijać w 20-leciu międzywojennym, kiedy to Gdynia (będąca wówczas osadą rybacką) uzyskała prawa miejskie i ruszyła tam budowa dużego portu handlowego. Gdynia szybko stała się największym
polskim portem, a w latach 30. XX wieku – jednym z większych portów Morza Bałtyckiego. Trzeba tu pamiętać, że nasza
morska linia brzegowa była wtedy znacznie krótsza niż
obecnie. Posiadaliśmy dostęp do Zatoki Gdańskiej oraz do zaledwie kilkudziesięciu kilometrów wybrzeża na zachód od niej. Ponadto Gdańsk był Wolnym Miastem, formalnie
nienależącym do Polski.
Po II wojnie światowej linia brzegowa Polski „wydłużyła się” do 770 km i zyskaliśmy liczne miasta portowe,
m.in. Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg, a także Gdańsk.
Rozwijały się porty, mieliśmy coraz liczniejszą flotę statków handlowych, która rozrastała się dzięki dobrze prosperującemu przemysłowi stoczniowemu. Tak było do lat 80. XX wieku, kiedy ten intensywny rozwój transportu morskiego i przemysłu
stoczniowego został wyhamowany przez coraz bardziej kulejącą gospodarkę socjalistyczną.
W latach 90. XX wieku zaczęła się transformacja ustrojowa, która objęła całą polską gospodarkę, w tym także gospodarkę morską. Radykalnie zmniejszyła się liczebność polskiej floty, co wynikało nie tylko z osłabienia gospodarczego i słabego stanu technicznego statków. Przewozy morskie funkcjonują na zasadach wolnorynkowych, czyli korzysta się z tego, co najtańsze i najlepsze. Na świecie już od dawna istnieją tzw.
„tanie bandery”, tj. państwa, w których rejestracja statków i ich utrzymywanie jest najtańsze, np. Liberia. Panama, Bahamy, Malta, Cypr. Toteż mając wreszcie taką możliwość, wiele polskich statków przeszło pod tanie bandery.
Współczesny transport morski to branża ze wszech miar międzynarodowa, kosmopolityczna. Statki budowane są na całym świecie (choć ostatnio głównie w Chinach) dla
rozmaitych armatorów, pływają po wszystkich oceanach, a ich załogi często składają się z marynarzy bardzo różnych nacji.
Nie ma więc większego znaczenia, pod jaką banderą dany statek pływa – ważne jest do których portów zawija oraz ile i jakiego towaru wyładowuje i załadowuje.
Transport morski w Polsce po II wojnie światowej
rok 195
0 196 0 197
0 198 0 199
0 200 0 200
5 200 7 200
8 200 9 201
0 201 1 201
2 Flota handlowa
[nośność w tys. DWT] 236 824 192 6 452
4 405 9 255
1 261 0 248
2 261 4 266
2 294 2 293
1 304 5 Przeładunek towarów
w portach [mln t] 15,7 21,9 36,3 61,5 47,0 47,9 54,8 52,4 48,8 45,1 59,5 57,7 58,8 Przewóz pasażerów
[tys.] 15 15 104 303 569 625 714 754 693 661 671 637 642 Źródło: GUS
.
Przewóz pasażerów w transporcie morskim ma drugorzędne znaczenie. Statki pływają raczej wolno i ludzie korzystają z nich na ogół tylko wtedy, kiedy nie ma innej możliwości podróżowania. Tą inną możliwością są samoloty, którymi podróż do niedawna była znacznie droższa niż na statkami.
Jednak pojawienie się tanich linii lotniczych wprowadziło tu konkurencję i liczba pasażerów transportu morskiego od lat powoli spada, nie tylko zresztą w Polsce.
W polskim transporcie morskim zdecydowanie wyróżniają się dwa obszary kraju:
rejon Zatoki Gdańskiej z wielkim zespołem portowym Gdańsk–Gdynia;
rejon Zalewu Szczecińskiego
z zespołem Szczecin-Świnoujście.
Pozostałe porty są znacznie mniejsze i odgrywają niewielką rolę handlową (Władysławowo, Darłowo, Ustka to przede wszystkim duże porty rybackie).
Oprócz ilości przeładowywanych towarów ważny jest też ich rodzaj. Polskie porty do niedawna cechowała pewna
specjalizacja przewozów, ale ostatnio w każdym z nich
zaobserwować można coraz większe zróżnicowanie ładunków.
Na przykład Szczecin i Świnoujście były kiedyś portami typowo surowcowymi, nastawionymi na wywóz węgla kamiennego i przywóz rud żelaza. Dzisiaj te towary są jednymi z wielu, które tam się przeładowuje. Co ciekawe w Świnoujściu więcej węgla do nas przypływa niż odpływa… Wcześniej był on na dużą skalę przywożony z Górnego Śląska żeglugą śródlądową przez Kanał Gliwicki i Odrę.
Gdynia kiedyś była portem kontenerowym, a dziś już tej specjalizacji nie widać. Więcej kontenerów przeładowuje się w Gdańsku, który jednocześnie pozostał głównym polskim
portem naftowym ze względu na działającą w tym mieście dużą rafinerię.
Przeładunki towarów w głównych polskich portach morskich w 2013 r.
PORTY
Ogółe m
Węgiel kamienny i koks
Rudy i zło m
Ropa i produkty naftowe
Zboża i inne art.
rolne
Konten ery
Drobnica i inne ładunki tysiące ton
OGÓŁE
M 64 28
2,5 11 905,8 3 036,
3 12 739,1 5 359,7 13 060,
5 18 181,10 Gdańsk 27
335,4 4 583,8 257,9 10 958,1 1 554,5 7 186,8 2 794,30 Gdynia 15
051,2 3 263,4 71,1 87,0 2 122,3 5 388,9 4 118,50 Szczecin7
885,6 1 350,4 417,3 270,1 1 081,8 480,3 4 766,00 Świnouj
ście 12
024,1 2 646,0 2
290,3 1 416,3 554,3 4,4 5 112,80 Police 1
464,6 7,8 2,9 1 453,90
Źródło: GUS
Główne szlaki przewozów pasażerskich z polskich portów morskich wiodą do Szwecji, co jest zrozumiałe ze względu na najbliższe „sąsiedztwo” tego kraju. Pierwsze stałe połączenia promowe ze Świnoujścia do Ystad uruchomiono w 1964 roku.
Przewozy te niegdyś cieszyły się dużą popularnością wśród Szwedów i obywateli innych państw skandynawskich. Polska była dla nich krajem bardzo atrakcyjnym pod względem
cenowym. Ponadto na promach oraz w portach istniały i do dziś istnieją tzw. strefy wolnocłowe, gdzie również można dokonać tanich zakupów.
Przewozy pasażerów w ruchu międzynarodowym w polskich portach morskich według krajów przyjazdu lub odjazdu w 2014 r.
KRAJE Szwecj
a Niemc
y Dani
a Fed.
Rosyjska Finlandi
a Inn
e OGÓŁEM PORTY Liczba pasażerów
Darłowo 2 746 2 746
Gdańsk 121
039 189 121 228
Gdynia 566
526 3 637 1 447 126 571 736
Kołobrzeg 27
172 27 172
Międzyzdro
je 59 770 59 770
Szczecin 676 24 700
Świnoujście 898 092 71 409 11 969 512
Źródło: GUS
Oprócz stałych połączeń promowych po Morzu Bałtyckim
w sezonie letnim pływają też statki wycieczkowe. Wyróżnić tu można:
krajową żeglugę przybrzeżną na krótkich trasach – po Zatoce Gdańskiej (np. z Helu do Gdańska), Zalewie Wiślanym (z Krynicy Morskiej do Fromborka) czy Szczecińskim (ze Szczecina do Świnoujścia);
zagraniczną żeglugę na krótkich trasach – rejsy z Gdyni do Kaliningradu albo z Kołobrzegu i Darłowa na duńską wyspę Bornholm;
żeglugę pełnomorską na długich trasach – wielodniowe rejsy z zawijaniem do portów w różnych krajach
bałtyckich (np. trasa: Kilonia, Gdańsk, Kłajpeda, Ryga, Tallin, St. Petersburg, Helsinki, Sztokholm, Kopenhaga, Kilonia).
3. Transport wodny – śródlądowy
Wodny transport śródlądowy prowadzony jest na kanałach i większych rzekach o uregulowanym biegu. Stanowi pewną alternatywę dla transportu lądowego – drogowego
i kolejowego. Jego główną zaletą są niskie koszty przewozu,
a ponadto względnie duża ładowność. Ważny jest też mały wpływ na zanieczyszczenie środowiska. Podstawowe wady żeglugi śródlądowej to mała szybkość oraz znacznie
ograniczony zasięg.
Warto wiedzieć
Utworzenie nowej drogi wodnej – wybudowanie kanału lub przystosowanie rzeki – to na ogół trudne i kosztowne zadanie.
Rzeka musi spełniać odpowiednie warunki hydrologiczne, czyli nie może zbyt często zamarzać ani mieć dużych spadków, ani znacznych wahań stanu wód. Przystosowanie polega na
regulacji biegu rzeki, czemu służą m.in. śluzy, jazy, zbiorniki retencyjne, a także na budowie infrastruktury transportowej, tj.
nabrzeży, urządzeń przeładunkowych, portów.
Długość śródlądowych dróg wodnych w Polsce od lat utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie nieco ponad 3,6 tys. km i nie jest to znacząca wielkość. Dla porównania Niemcy mają ponad 7,5 tys. km takich szlaków wodnych, a w niewielkiej Holandii jest ich około 5 tys. km.
Transport śródlądowy w Polsce od roku 2000
rok 2000 2001 2002 200
3 200 4 200
5 200 6 200
7 200 8 200
9 201 0 201
1 201 2 201
3 Długość dróg wodnych
[km] 3 813 3 218 3 640 3 643 3
638 3 638 3
660 3 660 3
660 3 660 3
659 3 659 3
659 3 655 Liczba jednostek
pływających 818 980 952 962 967 951 934 885 887 960 939 885 885 882 Przewóz ładunków
[mln t] 10,43
3 10,25 5 7,72
9 7,96 8 8,74
7 9,60 7 9,27
1 9,79 2 8,10
9 5,65 5 5,14
1 5,09 3 4,57
9 5,04 6
Głównym trasą śródlądową w Polsce jest Odra. Została ona uregulowana jeszcze przez Niemców i do niedawna
korzystaliśmy niemal wyłącznie z tej przedwojennej
infrastruktury. Dopiero od kilku lat prowadzone są intensywne prace remontowe na rzece, mające na celu ulepszenie tego toru wodnego – pogłębienie, poszerzenie, umocnienie brzegów, dodanie nowej infrastruktury.
Polecenie 9
Z mapy powyżej odczytaj nazwy rzek i kanałów tworzących sieć śródlądowych szlaków wodnych w Polsce. Wyjaśnij znaczenie Kanału Gliwickiego i Kanału Bydgoskiego.
Póki co, tylko 214 km polskich rzek i kanałów spełnia wymogi międzynarodowych dróg wodnych, czyli należą one do
V i IV klasy (patrz mapa powyżej). Zdecydowana większość naszych śródlądowych wód żeglownych zalicza się do klas niższych (I, II i III), co oznacza, że są one lokalnymi drogami wodnymi, po których mogą pływać jednostki o niewielkich rozmiarach.
Podstawowym zadaniem żeglugi śródlądowej w Polsce było połączenie uprzemysłowionych terenów w głębi kraju
(zwłaszcza na południu) z portami morskimi. Przez wiele lat z Górnego Śląska przez Kanał Gliwicki i Odrę eksportowaliśmy węgiel kamienny. A w drodze powrotnej barki zabierały ze
Szczecina i Świnoujścia importowane rudy żelaza. Przewozy te
jednak straciły na znaczeniu ze względu na mniejszą
konkurencyjność naszego węgla na rynkach zagranicznych oraz zapaść polskiego hutnictwa.
Prowadzona w ostatnich latach przebudowa drogi wodnej na Odrze jeszcze bardziej zmniejszyła ruch statków. Ale po
zakończeniu tych prac żegluga śródlądowa powinna zacząć się dynamicznie rozwijać. Są m.in. plany by połączyć Odrę
z Dunajem nowym kanałem biegnącym przez Rep. Czeską.
Żeglugą śródlądową przewożone są głównie towary masowe, a zwłaszcza surowce mineralne
Blisko 2/3 towarów przewożonych polską żeglugą śródlądową stanowią surowce mineralne — węgiel kamienny, rudy metali, piasek, żwir i inne skały budowlane. Barkami często
przewożone są też wielkie elementy metalowe (np. rury,
kratownice, blachownice, silosy), które nie zmieściłyby się na lądowych środkach transportu. W ostatnich latach coraz więcej transportuje się surowców wtórnych (zwłaszcza złomu)
i odpadów komunalnych.
Głównym kierunkiem przewozów nadal jest eksport do
Niemiec. Ponadto nasi zachodni sąsiedzi korzystają z Zalewu Szczecińskiego i dolnego odcinka Odry, skąd dalej kanałami pływają do Berlina i w głąb swojego kraju. Pewien niewielki
ruch panuje też na Zalewie Wiślanym, który obsługuje wymianę handlową między Polską a Rosją. Przewozy krajowe to przed wszystkim piasek wydobywany wprost z dna rzek.
Ruch pasażerski na trasach śródlądowych obejmuje głównie rejsy wycieczkowe na Mazurach i w rejonie większych miast.
Wciąż działają drogowe przeprawy promowe – zamiast mostów.
Przykładem jest Świnoujście leżące na wyspie Uznam, do którego to miasta od strony Polski nie można dojechać inaczej niż promem (od strony Niemiec są drogi i mosty).
.
4. Wpływ transportu powietrznego i wodnego na inne dziedziny życia
Porty lotnicze mogą rozwijać się tylko w rejonie obszarów gęsto zaludnionych, gdzie jest dużo potencjalnych klientów.
Lotnisko daje możliwość najszybszego przemieszczania się na duże odległości. Jest to szczególnie ważne dla celów
biznesowych, gdzie czas często odgrywa bardzo ważną rolę.
Dlatego dla dużych miast chcących rozwijać się gospodarczo tak istotne jest posiadanie lotniska.
Negatywna cecha transportu lotniczego to hałas lądujących i startujących samolotów. Z tego względu porty lotnicze muszą znajdować się w znacznej odległości od zabudowań
mieszkalnych, czyli z dala od centrów miast. To z kolei
wywołuje kolejną niedogodność, jaką jest konieczność dojazdu na lotnisko. Miasta zazwyczaj uruchamiają specjalne linie
komunikacyjne, najczęściej autobusowe, rzadziej kolejowe (jest w Warszawie i w Krakowie). Przy lotniskach istnieją też duże parkingi, na których pasażerowie samolotów mogą zostawić swoje samochody na czas nieobecności w mieście (kraju).
Funkcjonują również wypożyczalnie samochodów, z których korzystają przyjezdni, najczęściej zagraniczni.
Poza hałasem transport lotniczy właściwie nie szkodzi środowisku naturalnemu.
Port lotniczy podnosi rangę miasta oraz przyczynia się do rozwoju kontaktów biznesowych i turystycznych
Transport morski jest jednym z czterech głównych
działów gospodarki morskiej – obok rybołówstwa, turystyki i przemysłu stoczniowego. Poza położeniem nad morzem dla rozwoju transportu morskiego potrzebna jest dobra sieć komunikacyjna na lądzie, tj. drogi, koleje, szlaki śródlądowe.
W Polsce największe porty rozwinęły się w rejonie ujść dwóch naszych głównych rzek – Wisły i Odry. Powstały tam duże
miasta – Gdańsk, Gdynia, Szczecin – których rozwój opierał się na wzajemnych powiązaniach ludności z gospodarką morską.
Morski transport towarowy to jeden ze sposobów obsługi handlu zagranicznego. Jest najtańszy, ale
najwolniejszy. Pozwala przewieźć największe ładunki, ale ma zasięg ograniczony do portów morskich. Nie powinien być szkodliwy dla środowiska, ale w przypadku awarii do morza często wycieka paliwo lub inne substancje.
Transport śródlądowy w Polsce ma bardzo małe znaczenie – przewozi się nim zaledwie ułamek procenta wszystkich
przewożonych towarów. Dla porównania w Niemczech,
Holandii, Belgii czy Francji jest to nawet kilkanaście procent.
Z tych względów żegluga śródlądowa w niewielkim stopniu wpływa u nas na inne dziedziny życia. Choć lokalnie może mieć wielkie znaczenie, np. wspomniany wcześniej prom
w Świnoujściu łączący to miasto z resztą kraju czy żegluga turystyczna służąca corocznie tysiącom ludzi.
Polecenie 10
Podaj przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu rozwoju transportu powietrznego i wodnego na ludzi, gospodarkę i środowisko naturalne w Polsce.
Podsumowanie
Porty lotnicze rozwijają się w pobliżu dużych aglomeracji miejskich, bo dzięki temu mają wystarczającą liczbę
potencjalnych klientów.
W Polsce transport lotniczy na większą skalę zaczął rozwijać się w latach 90. XX wieku, w wyniku otwarcia granic i ekspansji tanich linii lotniczych.
Największym polskim portem lotniczym była i jest Warszawa. Duże porty regionalne funkcjonują
w Krakowie, Gdańsku, Katowicach, Wrocławiu i Poznaniu.
Główne polskie porty morskie to Gdańsk i Gdynia oraz Szczecin i Świnoujście. Przeładowuje się w nich m.in.
surowce mineralne (węgiel, ropę, rudy metali), zboża, kontenery i drobnicę.
Pasażerski transport wodny ma drugorzędne znaczenie.
Rejsy morskie łączą nasz kraj ze Szwecją, a w żegludze śródlądowej i przybrzeżnej dominują wycieczki
turystyczne.
Towarowy transport śródlądowy ma miejsce głównie na Odrze i często jest związany z przewożeniem ładunków do Niemiec.
Polski transport śródlądowy przewozi głównie surowce mineralne (węgiel kamienny, piasek, rudy), a ponadto wyroby metalowe, chemikalia, drewno, art.
rolno-spożywcze, surowce wtórne i in.
Rozwój portów lotniczych dodaje miastu prestiżu, ułatwia kontakty biznesowe i ruch turystyczny.
Transport morski to jeden z czterech głównych działów gospodarki morskiej – obok rybołówstwa, turystyki
i przemysłu stoczniowego – jaki rozwinął się nad morzem.
Towarowy transport morski zajmuje się obsługą handlu zagranicznego.
Słowniczek:
strefa wolnocłowa wydzielony obszar przy lotniskach i portach morskich, na którym składowanie towarów jest zwolnione z cła i innych opłat skarbowych; często znajdują się tam sklepy,
w których można dokonać tanich zakupów
„tania bandera” państwo oferujące właścicielom statków morskich (armatorom) niskie koszty rejestracji i utrzymania statku, a także niemające rygorystycznych wymogów odnośnie ich stanu technicznego; tanie bandery to m.in. Liberia,
Panama, Bahamy, Malta, Cypr Zadania 1
Związki transportu powietrznego i wodnego z innymi dziedzinami życia Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Prawda/Fałsz
Podstawowym celem morskiego transportu towarowego jest w Polsce obsługa handlu zagranicznego.
Żegluga śródlądowa ma niewielkie znaczenie w polskim transporcie.
Rozwój największych polskich portów handlowych związany jest z rybołówstwem.
Porty lotnicze mogą rozwijać się tylko w terenie gęsto zabudowanym.
Dół formularza
Zadania 2
Autostrady w Polsce
Do podanych numerów autostrad dopasuj wymienione trasy, które można nimi pokonać.
I. Autostrada A1 II. Autostrada A2
III. Autostrada A
Katowice – Tarnów Gdańsk – Toruń Wrocław – Katowice Toruń – Łódź
Łódź – Warszawa Poznań – Łódź
Zadanie 3
Wpływ transportu lądowego na inne dziedziny życia Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe
Prawda/Fałsz
Hałas pochodzący z transportu lądowego nie stanowi już problemu, bo samochody i pociągi jeżdżą coraz ciszej.
Rozwój transportu sprzyja powstawaniu nowych miejsc pracy w gastronomii, hotelarstwie i przemyśle samochodowym.
Budowa nowych dróg i linii kolejowych nie sprzyja rozwojowi budownictwa.
Rozwój transportu lądowego wywołuje zmiany w krajobrazie i szkodzi środowisku naturalnemu.
