1
■
SPIS Z A W A R T O Ś C I TECZKI ...
3>£..§m...
3 ) ^ r o ęLyyi, u 2/...
n O 5 *
1/1. Relacja , 2 S Ą~ ^
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora lC ^
I/3. Inne rńateriały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację 3
Sy A
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —
IH/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. —
I
lłl/5 - in n e ...---
IV. Korespondencja
i ‘A ). ... tLw ..A ... cO.<../f...
. ...s ...
V. Nazwiskowe karty informacyjne 1 . 6
VI. Fotografie
2
3
4
5
6
7
8
9
sk l i ni
bi R le sW
Na bój, z Brodnicy nad Bzurę
_____________ Ł L ____ ___________:r^r-T--...
20 sie rp n ia 1982 roku. U d eko ro w an y dziedziniec sta ry c h koszar.
P od n iosły n a s tr ó j i uroczy ste m ilcz en ie p rz e ry w a n e odgłosem w e rb li i d źw iękam i o rk ie s tr y w o js k o w e j. W śród szta n d a ró w , fla g 1 prop orców pow iew a płótno, na k tó ry m w y szyty jest-.
W ielko p o lsk i K r z y ż P o w sta ń cz y , lie rb m ia sta B ro d iticy i h e rb P om orza. To szta n d a r b yłeg o , 67 p u łk u p iech o ty. Przed 43 la ty w ła śn ie stą d , z ty ch koszar, żo łn ierze 67 p ułku w y ch od zili, żeby w ziąć udział w b o h a te rsk ich w a łk a ch , k tó re p óźn iej h is to ria o k r e ś li m ian e m polskiego w rześn ia.
D zisiaj, ci sam i żołnierze ch3Ć w m ocno uszczuplonym adzie, j sfo rm u ło w aw szy 5
;w ie lk ic h pododdziałów , o d - r a ją p rzy zn an e im przez dę P a listw a K rz y ż e K a w ą sk ie O rderu O drodzenia P o l- (6), m ed ale „Za u d ział w jjn ie o b ro n n ej (38), K rzy że P rty z a n ck ie (3), M ed ale Ż w y- jstw a i W olności (2). Sześciu •
n ich o trz y m u je ponadto h o- | row e odznajd Z arządu G łó w - j n<lgo Z w iązku In w alid ó w W o- ^ jt ł - ł n y c h . W t y m ż o ł n i e r s k i m
eździe 67 p u łk u p iech o ty ucze- sln icz ą ' też k o m b a ta n ci z in - cli fo r m a c ji — P o m o r s k ie j Ilry g a d y K a w a le rii, 1 A rm ii V o jsk a P o lsk ie g o im . T . K o - iu szk i, żołnierze a rm ii a l i a n ck ich , u czestn icy w a lk pod on te . C assino i T o b ru k ie m , loci R iV F-u . P rz y b y ły ró w - eż w dow y po p oleg ły ch zo l- erzach 67 p u łk u .
.C hociaż p olski w rzesień n ie iłw a ł długo, o w a lk a ch i k r w a - iJU j drodze 67 p u łk u piech oty fdsać m ożna długo. T o przecież Apłnierze tego p u łk u b ra li m .in . upział w n a jk r w a w s z e j b itw ie 1S39 ro k u . B y ła to b itw a nad
B zu rą. V
P o r. re z erw y Ed w ard T o m - f c z y k , la t 67, z zawodu le k a r z - fc h iru rg , m ieszka w L id zb ark u [W elskim , je s t p rezesem K o ła jZ B oW il).
1 B y ł e m w t e d y ż o łn ie r z e m I b a ta lio n u 67 p u łk u p ie c h o t y . Od p o c z ą tk u i s ie r p n ia 1939 r o k u b u d o w a liś m y u m o c n ie n ia n a p ó łn o c od . Z b i c z n a . T a m w ł a ś n i e , n a k w a te r z e w le ś n ic z ó w c e z a s ia ł n a s w y b u c h w o jn y . B y ł e m n a p o d w ó rz u , k ie d y u s ły s z a łe m p ie rw s z e s tr z a ły . B a t a l i o n o b s a d z ił w y b u d o w a n e p r z e z s i e b i e u m o c n ie n ia , a le w a lk i o d b y w a ły s ię t y l k o n a p r z e d p o lu , g d y ż g łó w n e u d e r z e n ie p o sz ło 7. p r a w e j s t r o n y , n a M e ł- n o . W n o c y z 4 n a 5 w r z e ś n ia , z o b a w y p r z e d o k r ą ż e n ie m , I b a ta lio n , m u s ia ł s i ę w y c o f a ć — p rzez R y p in , L ip n o , W ło c ła w e k d o a z llśm y d o W is ły i s f o r s o w a l i ś m y r z e k ę . 67 p p w c h o d z ą c y w s k ła d a r m ii „ P o m o r z e * * m a s z e r o w a ł n a p o m o c a r m ii ,, P o z n a ń **.
W m ie js c o w o ś c i B ie la w y , w m a ją tk u W a le w s k ic h , b a t a lio n m ó j wzJj\ł u d z ia ł w n a t a r c i u . N a c ie -/
ra liś m y t a k c h y b a z e 20 k m , p o
n ie ś liś m y s p o r e s t r a t y , a le p o g o - - n iliś m y N ie m c ó w j a k $ ię p a tr z y . Z k o le i m ia ło i ś ć u d e r z e n ie n a G ło w n o , le c z w t r a k c i e n a c i e r a n ia n a d s z e d ł r o z k a z g e n . B o r t n o - w s k ie g o , ż e b y z w in ą ć n a t a r c i e . P o w s t a ł n ie o p is a n y b a ła g a n , m n ó s tw o lu d z i n ie p o t r z e b n ie z g in ę ło . 1 6 -te g o w r z e ś n ia , j a k o dowró d c a pluton -u z p r z y d z ie lo n ą d r u ż y n ą c k m i d z ia łk ie m p p a n c . o t r z y m a łe m r o z k a z u t r z y m a n ia , a ż d o o d w o ła n ia , p la c ó w k i n ie d a le k o Ł o w ic z a , c h y b a w e w si R c t k i. D z iw n y to b y ł tr o c h ę r o z k a z , a l e .. . r o z k a z . P o m im o k ilk u g o d z in n e j n a w a ły a r t y l e r y js k i e j n a n a s z ą p o z y c ję u tr z y m a łe m p la c ó w k ę a ż do z m ia n y . P o te m b y l lló w , K ie r n o z ia . S a n n i k i , f t a ta lio n w l i c z n y c h s t a r c i a c h i p o t y c z k a c h z o s t a ł z d z ie s ią tk o w a n y . Z g r u p a ż o łir ie r z y d o t a r łe m d o m o s tu pod W y s z o g r o d e m . Z 18 n a 19 w r z e ś n ia 1, w r a z z m ie s z a n in ą r ó ż n y c h je d n o s t e k z o b y d w u a r m i i , s t o c z y liś m y k r w a w ą b itw ę n a d B z u r ą , p r z e s z liś m y Ją i p o p r z e z w ie ś S ia d ó w p r z e b iliś m y s ię d o P u s z c z y K a m p in o s k ie j. 20 w r z e ś n ia ro z b iły , n a s tn m n ie m ie c k ie c z o łg i l d o s ta łe m s ię d o n ie w o li.
W S k ie r n ie w ic a c h z a ła d o w a n o m n ie n a t r a s p o r t i t r a f i ł e m n a j p ie r w d o o b o z u w O s te r o d e a n a s t ę p n ie d o W o ld e n b e r g a (d z iś p o ls k ie D o b ie g n ie w o ) . D o k o ń c a w o jn y p r a c o w a łe m w s z p ita lu
o b o z o w y m **. y
P łk re z e rw y T ad eu sz S u - c h y , 67 l a t , le k a rz -g in e k o lo g z T o ru n ia , człon ek Z BoW iD .
— W o jn a z a s ta ła m n ie w c z a s ie o d b y w a n ia p r a k t y k i s t u d e n c k i e j w O w iń s k a c h k o lo P o z n a n ia . B y łe m ju ż w te d y o f i c e r e m r e z e r w y 67 p u łk u p ie c h o t y z p r z y d z ia łe m , n a w y p a d e k w o jn y , d o 68 p p w©
W r z e ś n i, j a k o ż e w t a m t y c h s t r o n a c h o d b y w a łe m s w o ją p r a k t y k ę . P ie r w s z e g o d n ia p o o g ło s z e n iu m o b iliz a c ji z g ło s iłe m s i ę w e W r z e ś n i. N a w o jn ę w y r u s z y ł e m z d r u g im r z u te m p u łk u , k ie d y a r m ia „ P o z n a ń ** z n a jd o w a ła s ię ju ż w o d w r o c ie . N a s s k ie r o w a n o d o p r o w a d z e n ia d z ia ła ń o p ó ź n ia ją c y c h n a lin ii ’ W r z e ś n ia —■ K o ło — Ł o w ic z — W a r s z a w a . 14 w r z e ś n ia m ó j b a t a lio n 68 p p w n o c n y m n a t a r c i u p r z e b ił s i ę d o W a r s z a w y . U c z e s tn ic z y łe m w o b r o n ie s t o l i c y n a o d c in k u W ila - n o w o — S i e k i e r k i , a ż d o k a p i t u l a c j i . Z n a la z łe m s ię w n ie w o li w tz w . p r z e jś c io w y m o b o z ie n a B ł o n iu , u tw o r z o n y m d la o f ic e r ó w b r o n ią c y c h W a r s z a w y . Z a r a z n a s t ę p n e g o d n ia u c ie k łe m z n ie g o 1 w r ó c iłe m d o m ia s t a . T a m p r a c o w a łe m w s łu ż b ie zdrowMa (n a u l.
S r e b r n e j) i d z ia ła łe m w A K d o w y b u c h u p o w s ta n ia . W a lc z y łe m w z g r u p o w a n iu „ C h r o b r y I I ” . 12 p a ź d z ie r n ik a 1944 W ra z z c a ły m _ s z p it a le m o d t r a n s p o r t o w a n o n a s "
d o Z e it h e m , a m n ie z k o le i p r z e s u n i ę t o do s t a l a g u 4C w C z e s k ie j L ip ie . • L e c z y łe m ta m ż o łn ie r z y n ie m a l w s z y s t k ic h n a r o d o w o ś c i.
P o w y z w o le n iu C z e s k ie j L ip y p r z e z A r m ię C z e r w o n ą , i r e w i r e m , k t ó r y p o d le g a ł m o j e j o p ie c e le k a r s k i e j w y je c h a ł e m d o D a r m s t a d t i t a m z o s ta łe m s z e f e m s łu ż b y z d r o w ia 3 - t y s ię e z n e J g r u p y b y ły c h ' p o ls k ic h je ń c ó w w o je n n y c h . S ta m ta d p o je c h a łe m d o B r u k s e l i , ż e b y s k o ń c z y ć s tu d ia . U k o ń c z y łe m j o i w lis to p a d z ie 1946 r . w r ó c iłe m d o k r a ju . O d 1951 r o k u d o 1977 r o k u p r a c o w a łe m ja k o o r d y n a t o r o d d z ia łu p o ło ż n ic z o - g in e k o lo g ic z n e g o W o j
s k o w e g o S z p ita la O k r ę g o w e g o w
T o r u n iu ** . s ■
S t . sierż . re z e rw y W in cen ty Z i e l i ń s k i , 67 l a t , e m e r y t , m iesz k a w B r o a n ic y i p e ł n i s p o łeczn ą fu n k c ję s e k re ta rz a K o m is ji odznaczeń i w y ró ż n ień w Z arząd zie M ie js k im Z w iązku In w a lid ó w W o je n n y ch :
—- W m o m e n c ie w y b u c h u w o jn y b y łe m p o d o f ic e r e m z a w o d o w y m 3 b a t a lio n u 67 p p . Z ty m b a ta lio ^ n e m o d e s ła n o u a s d o M e łn a , g d z ie z m ie n iliś m y 63 p p . T a m te ż d o s z ło d o p o ty c z k i 7 N ie m c a m i., W n o c y \Z 3 n a 4 w r z e ś n ia w y c o f a l i ś m y s ię w k ie r u n k u T o r u n ia
i w r a z z c a ły m p u łk ie m , t y m s a m y m s z la k ie m a w ię ę M e ln o , G ę b in , G o s ty n in , K u t n o — Ł o w ic z , S a n n i k i , .K ie r n o z ia , Socha
cz e w d o t a r liś m y n a t f B z u r ę . M ó j b a t a lio n z o s ta ł ta m c a ł k o w i c i e r o z b it y . P o p r z e jś c i u " B z u r y — n a w e t n ie w ie m z j a k ą je d n o s t k ą l w j a k i e j to b y ło m i e j
s c o w o ś c i — d o s t a liś m y od c z o ła o g ie ń z c z o łg ó w . Z o s t a łe m r a n n y w le w ą n o g ę p o c is k ie m c z o łg o w y m i w p le c y s z r a p n e lc m . T o b y ło 18 w r z e ś n ia a 20- t e g o p r z e n ie s io n y z o s ta łe m d o s z p it a la w S o c h a c z e w ie , w k t ó r y m p r z e le ż a ła m 1 d o B o ż e g o N a r o d z e n ia . S t a m t ą d w r ó c iłe m d o B r o d n ic y 1 d a l e j le ż a łe m je s z c z e d o m a ja 1940 r o k u . P o r o c z n e j r e k o n w a le -' s c e n c ji w e z w a n o m n ie d o A r b e it - s a r n tu i p r z y d z ie lo n o , d o p r a c y w c h a r a k t e r z e s t o l a r z a . I Lak d o fro ń c a w o jn y **.
* PP6P. fe z e rw y S ta n is ła w M a j c h e r , 83 la ta , e m e ry t, . opiekun K o ła N iew id om ych w B ro d n icy :
— M ie s ią c p r z e d . • w y bu ch em * w o jn y , w te d y ja k o * t . a ie r ż . 3 b a t a lio n u pp l s z e f k o m p a n ii k a r a b in ó w m a s z y n o w y c h ., z o s t a - 1 le m w y s ia n y -d o R z e s z o w a , g d z ie z k a d r y p o d o f ic e r s k ie j i o f i c e r s k i e j f o r m o w a n y b y ł b a t a lio n d o s p e c ja l n y c h z le c e ń (g r u p a u d e r z e n io w a g e n . C h m u r o w lc z A , d - c y a r m ii „ K a r p a t y ” ) . D o w o d z iłe m p lu to n e m w t e j g r u p ie . K ie d y z a c z ę ła s ię w o jn a , z n a jd o w a liś m y s ię pod L w o w o m , w B r z u c h o c i- c a c h . W w a lk a c h , k t ó r e t o c z y ły s ię w L a s a c h J a n o w s k i c h , d o s z li
ś m y a ż d o G r ó d k a J a g i e l l o ń s k i e g o . 28 w r z e ś n ia , a w ię c s t o s u n k o w o p ó ź n o , d o s t a łe m s ię d o n i e w o li i z o s t a łe m p r z e t r a n s p o r t o w a n y d o K r a k o w a . N ie b a w iłe m w m e j d łu g o i ju ż p o t r z e c h d n ia c h u c i e k ł e m . C a łk ie m p r o s t o , p o p r z e * k o r d o n w a c h m a n ó w . U d a łe m s ię , o c z y w iś c ie , d o B r o d n i c y . T u w * g r u d n iu 1939 r o k u p r z y s tą p iłe m d o r u c h u o p o r u , w s t ę p u ją c w s z e r e g i A K - o w s k i e j o r g a n i z a c ji
„ G r u n w a l d ” , k t ó r a p o d le g a ła p o d V I I I O k r ę g W o js k o w y w T o r u n iu . B y łe m d o w ó d c ą je d n o s t k i
„ G r u n w a l d ” d z ia ł.a j ą c e j w B r o d n i c y . N a s z a w a l k a p o le g a ła g ło w n io n a s a b o ta ż u i d y w e r s ji. JX g r u d n ia 1940 r o k u z o s t a liś m y z d e - k o n s p ir o w a u i, a j a o s a d z o n y n a j p ierw 1 w w ię z ie n iu W G r u d z ią d z u , * od 10 m a r c a 1941 r o k u z e s ła n y d o o b o z u k o n c e n t r a c y jn e g o w S t u t h o f f i e . P r z e b y w a łe m w n im d o k o ń c a w o jn y , c h o ć n i e z n a łe m w y r o k u . D o p ie r o w 1946 r o k u , n a p r o c e s ie p o k a z o w y m z b r o d n ia r z y h it le r o w s k ic h ( n a k t ó r y m b y łe m 4 0 0 -n y m ś w ia d k ie m ) d o w ie d z ia łe m s i ę , ż e w y r o k t e n w y n o s ił 10 la t o b o z u k o n c e n t r a c y jn e g o , a p o te m , g d y b y m p r z e ż y ł, k a r a ś m i e r c i . P a m i ę t a m , ż e n a ty m ' p r o c e s ie n ie b a r d z o w ie d z ia łe m c o m ó w ić , b o w y d a w a ło m i s i ę . ż e ty ch . 399, k t ó r z y z e z n a w a li p r z e d e m n ą , w s z y s t k o ju ż p o w ie d z ia ło . P ó ź n ie j s i ę je d n a k o k a z a ło , ż e s ę d z io m c h o d z iło o p e w n o s z c z e g ó ły d o ty c z ą c e k o m ó r g a z o w y c h i w ł a ś n i e J a ic h z t y m i s z c z e g ó ła m i z a p o z n a łe m , b o J a k o J e n i e c S t u t h o f f u b u d o w a łe m t a k l o k o m o r y , w y k o n u j ą c p r z y ty m n a jg o r s z ą r o b o t ę u b i ja n i a ic h w a tą s z k l a n a .
A
iiu c n a m ty cli ludzi, Widzę ich1"
u śm ie c h n ię te tw a rz e , p a trz ą na rzęd y d źw ięczący ch p rz y k a ż dym ru ch u m ed ali zaw ieszo n y ch n a p iersia ch . P o w in ie n e m im w sp ółczu ć, p o w in ien em ich żato w ać m oże, z a p rz e b y te cie rp ie n ia , za o trz y m a n e ra n y , za w ło sy m ocn o p rzy p ró szo n * siw iz n ą , za z m arszczk i na tw a rz a c h . A je d n a k ja k o ś , ani żal, an i w sp ó łczu cie n ie c h c*
m n ie o g a rn ą ć. P rz e c iw n ie , czu
ję n a r a s ta ją c ą w so b ie dum ę, m oc n ie z w y k łą i ja k ie ś sp o k o j
n e zad o w o len ie. D um ę, bo p rze cie ż je s te m t e j s a m e j n a
rodow ości co o n i, narodow ości, k tó r ą w ła śn ie oni ro zsław ili sw oim b o h a terstw e m . M oc, bo p rz y n ich i z n im i n ie tr z e b i się o b aw iać żadnego w roga, n a w e t te g o n a jg ro ź n iejsz eg o , w e w n ętrzn ego . W re sz cie spo
k o jn e zadow olen ie, bo póki oni ż y ją . póki ż y ła będ zie p am ięć o nich , P o lsk a je sz cz e n ie zgin ę
ła i n ie zg in ie!
R Y S Z A IID G O S Z C Z Y Ń S K I
10
R ozdział 29.
Ppor.
Stanisław Majcher
Stanisław Majcher, syn Franciszka i Katarzyny z domu Mikołajczyk, urodził się 16 listopada 1899 roku w Ostrowie Wielkopolskim. W latach 1914-1917 uczył się rzemiosła piekarskiego. Podczas powstania wielkopolskiego wstąpił jako ochotnik do 3 kompanii ostrowskiej w dniu 3 stycznia 1919 roku. Brał udział w walkach pod Ostrowem, Dolanowem, Zdunami i na odcinku południowym frontu pod Ostrzeszowem.
W okresie międzywojennym był podoficerem zawodowym 67 Pułku Piechoty w Brodnicy. Przed wybuchem wojny pełnił funkcję szefa 3 kom
panii ciężkich karabinów maszynowych (III batalion) w randze starszego sierżanta. Skierowany do Rzeszowa do Ośrodka Zapasowego 4 Dywizji Piechoty w czasie kampanii wrześniowej walczył pod Mościskami, Sądową Wisznią, Gródkiem Jagiellońskim, Janowem i w Lasach Jano
wskich. Dnia 29 września 1939 roku dostał się do niewoli niemieckiej. Po udanej ucieczce zamieszkał w Brodnicy. Od 15 stycznia do 15 listopada 1940 pod pseudonimem „Karol Budzik" brał udział w ruchu oporu (organizaqa niepodległościowa Komenda Obrońców Polski, „Grun
wald"). Po aresztowaniu przez gestapo więziony był w Grudziądzu, skąd przewieziony został do obozu koncentracyjnego Stutthof. Otrzymał numer obozowy 10541. Przebywał tam do 27 marca 1945 roku. Po wyzwoleniu powrócił do Brodnicy i tu na stałe zamieszkał. Awansował do stopnia podporucznika. Przeniesiony do rezerwy pracował m.in.
w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska" Brodnica-Wieś, w której w latach 1952-1965 piastował stanowisko prezesa zarządu. Działał społecznie w Związku Powstańców Wielkopolskich i Ludowych Zes
połach Sportowych. Zmarł w Poznaniu 13 marca 1990. Pochowany został na brodnickim cmentarzu parafialnym 24 III 1990 roku.
^ [S )n vcKm a
6 0
159
11
Stanisław Majcher posiadał wiele odznaczeń, a wśród nich (kolejność wg roku przyznania):
BRĄZOWY KRZYŻ ZASŁUGI (1929),
ODZNAKĘ PAMIĄTKOWĄ 67 PUŁKU PIECHOTY, SREBRNY KRZYŻ ZASŁUGI (1956),
WIELKOPOLSKI KRZYŻ POWSTAŃCZY (1958) MEDAL ZWYCIĘSTWA I WOLNOŚCI (1961), ODZNAKĘ GRUNWALDZKĄ (1962), ZŁOTY KRZYŻ ZASŁUGI (1969),
KRZYŻ KAWALERSKI ORDERU ODRODZENIA POLSKI (1972), SREBRNY MEDAL „ZASŁUŻONYM NA POLU CHWAŁY" (1974).
Wielkopolski Krzyż Powstańczy.
1. Praca zbiorowa „Zbrodnie hitlerowskie w Grudziądzu i okolicy", Grudziądz 1981.
2. Jerzy Wultański „Aby pamięć o Nich nie zaginęła - Stanisław Majcher"
(w), „Ziemia Michałowska" nr 5 z 19 III 1995.
160
12
13
Jerzy Wultań
Ceglana '24 m. - 01 BRO D N ICA
tel. 312-88
B r o d n i c a , dn, 4 X I I 1 9 9 7
JećUia z c ó r e k ś p . S t a n i s ł a w a M ajckra "była ż o łn ie rz e m BVP.
Pamiętam j ą w mundurze k a p r a l a IWP w roku 1 9 4 5 * J e j r o d z i c e , k t ó r z y m i e s z k a l i w B ro d n ic y ju ż n i e ż y j ą . Ona łub j e j s i o s t r a m ieszka w Poznaniu - p . Henryka S ó j k a . Może j e j a d r e s z n a j d z i e s i ę w k s i ą ż
c e T e l e f o n i c z n e j /p o s ia d a m k s ią ż k ę w o j. t o r u ń s k i e g o / .
Z k o l e i j a mam p r o ś a ę . Ckodzi mi o dane d o t y c z ą c e ś p . Ja n u s z a u z i e r z &Ov<skie&o, mojego p r z y j a c i e l a . Zamierzam Jemu p o ś w i ę c i c a r t y k u ł z c y k lu "Oby pamięć o Nick n i e z a g i n ę ł a " - d r u k na łamack n a s z e j l o k a l n e j p r a s y . Wzmianka w irB i u l e t y n i e " z c z e r w c a 1 9 9 4 t o za m a ło .
U przejm ie d z i ę k u j ę za ż y c z e n i a . Składam Szanownej P a n i t a k że s e r d e c z n e ż y c z e n i a z o k a z j i nad ek o d zący ck świą-u o r a z Nowea o 1 9 9 8 Roku.
Z poważaniem
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
