Plan wynikowy klasa VI. Wymagania ponadpodstawowe (ocena dopuszczająca i dostateczna)

(1)

1

Plan wynikowy – klasa VI

Numer programu: DKW 4014 – 165/99 A – zapamiętywanie wiadomości;

B – rozumienie wiadomości;

C - zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych;

D - zastosowanie wiadomości w sytuacjach nowych;

Tytuł w podręczniku

Numer i temat lekcji

Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca i dostateczna)

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca) 1. Poznajemy

zasady pracy na lekcjach przyrody oraz PSO.

- wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 6;

- wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania;

- wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody;

- prezentuje sposób korzystania z płyty CD;

- podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa;

Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata 1.

Miejsce Ziemi we

Wszechświecie.

2.

Przedstawiamy miejsce Ziemi we

Wszechświecie.

- wyjaśnia, czym jest doba i rok (B);

- wie, kto jest twórcą teorii heliocentrycznej (A);

- rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej, (B);

- wyjaśnia, czym są gwiazdozbiory, Droga Mleczna (B);

- omawia najważniejsze założenia teorii heliocentrycznej (B);

- wskazuje praktyczne zastosowania wiedzy o ruchach ciał niebieskich (B);

- prezentuje informacje o życiu i pracy Mikołaja Kopernika (D);

- przedstawia wcześniejsze poglądy na budowę Wszechświata (D);

- wie, kto był twórcą teorii geocentrycznej(A);

- wyjaśnia założenia teorii geocentrycznej(D).

2.

Układ Słoneczny.

3.

Poznajemy budowę Układu Słonecznego.

- podaje przykłady ciał niebieskich (A);

- podpisuje przedstawione na ilustracji ciała

niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, planeta karłowata, księżyc, kometa, planetoida (C);

- wskazuje różnice między planetami a gwiazdami (C);

- opisuje wygląd komety (B);

- wymienia w kolejności planety Układu Słonecznego, rozpoczynając od znajdującej się najbliżej Słońca (A);

- rozpoznaje ciała niebieskie na podstawie opisu (C);

- wyjaśnia, czym są planetoidy (B);

- wymienia typy planet (planety typu ziemskiego, planety olbrzymy i planety karłowate) (A);

- wyjaśnia różnice między meteorami a meteorytami (B);

- przedstawia ciekawostki dotyczące poszczególnych planet Układu Słonecznego (D);

(2)

2 Tytuł

w podręczniku

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca)

2.

Układ Słoneczny.

4.

Poznajemy planety Układu Słonecznego.

- pokazuje na tablicy dydaktycznej Ziemię i Księżyc (B);

- wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu (B);

- wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska dla organizmów żywych (B);

- wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie istnieje życie (B);

- przedstawia dodatkowe informacje na temat Księżyca (D);

5.

Przedstawiamy najważniejsze wydarzenia w poznawaniu kosmosu.

- wymienia imię

i nazwisko Polaka, który odbył podróż kosmiczną (A);

- wymienia narodowości i nazwiska pierwszego człowieka w kosmosie oraz zdobywców Księżyca (A);

- przedstawia na taśmie chronologicznej historię badań kosmosu (C);

- omawia budowę kosmosu (B);

- wymienia przykłady praktycznych korzyści, jakie przynoszą badania kosmosu (C);

- przedstawia współczesne badania kosmosu, korzystając z dodatkowych źródeł informacji (D);

- analizuje informacje dotyczące najważniejszych wydarzeń w poznawaniu kosmosu, nanosi na oś czasu poznane fakty (D);

3.

Jak działa siła grawitacji?

6.

Poznajemy prawo

powszechnego ciążenia.

- wyjaśnia, dlaczego ciała pozbawione podpory spadają (B);

- podaje z własnego otoczenia przykłady oddziaływań grawitacyjnych (B);

- wyjaśnia, czym jest siła przyciągania ziemskiego (B);

- wymienia imię i nazwisko odkrywcy prawa powszechnego ciążenia (A);

- wyjaśnia, od czego zależy siła oddziaływania grawitacyjnego (B);

- wyjaśnia znaczenie terminu pole grawitacyjne (B);

- definiuje prawo powszechnego ciążenia (A);

- wyjaśnia, czym spowodowany jest stan nieważkości na Księżycu (B);

7.

Wyjaśniamy, czym jest ciężar i masa ciała.

- wyznacza masę kilku przedmiotów (C);

- wyjaśnia znaczenie terminów: masa i ciężar ciała (A);

- wymienia jednostki masy i ciężaru (A);

- rozróżnia masę i ciężar ciała (C);

- uzasadnia, dlaczego występują różnice ciężaru tego samego ciała w zależności od jego odległości od środka Ziemi (C);

4.

Podsumowanie 8, 9. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Ziemia częścią Wszechświata”. 10. Omawiamy wyniki sprawdzianu.

(3)

3 Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji Wymagania podstawowe

(ocena dopuszczająca i dostateczna) Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca)

Dział 2. Światło i dźwięk w przyrodzie

1.

Światło i zjawiska świetlne.

11.

Poznajemy źródła światła.

Omawiamy zjawisko prostoliniowego rozchodzenia się światła.

- podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła (A);

- wymienia po 2 przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych (B);

- wyjaśnia, jak powstaje cień i półcień (B);

- modeluje zjawisko powstawania cienia – analizuje przyczyny jego powstawania (światło nie przechodzi przez niektóre substancje, rozchodzi się

prostoliniowo) (D);

- wyjaśnia, że światło w jednorodnym ośrodku rozchodzi się po liniach prostych (B);

- podaje przykłady z życia codziennego świadczące o tym, ze światło rozchodzi się prostoliniowo (C);

- wyjaśnia znaczenie terminów: cień, półcień (B);

- planuje proste doświadczenie potwierdzające prostoliniowość rozchodzenia się światła (D);

- wykonuje proste doświadczenie potwierdzające prostoliniowość rozchodzenia się światła (D);

- przedstawia informacje dotyczące zaćmienia Słońca (D);

- rysuje schemat zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca (C);

12.

Wyjaśniamy, na czym polega zjawisko odbicia i załamania światła.

- rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej (C);

- rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promieni świetlnych (C);

- rysuje odbicie promieni świetlnych od powierzchni chropowatej (C);

- rysuje odchylenie promienia świetlnego przy przejściu z powietrza do wody (C);

- wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła (B);

- wykazuje na przykładzie, że zjawisko załamanie światło może być przyczyna złudzeń optycznych (np.: spłycenia dna) (C);

- wyjaśnia, dlaczego wzrokowa ocena głębokości zbiornika wodnego jest nieprawidłowa (D);

- wyjaśnia, w jakiej sytuacji nie zachodzi zjawisko załamania światła (B);

- wyjaśnia znaczenie terminów: odbicie lustrzane światła, rozproszenie światła (B);

- omawia schemat powstawania obrazu pozornego na zwierciadle (B);

- wskazuje przyrządy, w których działaniu wykorzystano zjawisko odbicia i załamania światła (B);

13 / 14.

Budujemy obwody elektryczne.

Badamy przewodnictwo elektryczne różnych substancji.

- rozróżnia i nazywa elementy obwodów elektrycznych (A);

- wyjaśnia, dlaczego nie można dotykać mokrymi rękami urządzeń elektrycznych, w których płynie prąd (B);

- rysuje prosty obwód elektryczny (C);

- buduje proste obwody elektryczne i steruje praca urządzeń za pomocą wyłączników (D);

- bada przewodnictwo elektryczne różnych substancji (C);

- wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny (B);

- projektuje doświadczenie wykazujące przewodnictwo elektryczne różnych substancji (D);

- wymienia przykłady izolatorów i przewodników prądu elektrycznego (A);

- wyjaśnia znaczenie terminów: przewodniki prądu elektrycznego i izolatory prądu elektrycznego (B);

- podaje przykłady zastosowań przewodników i izolatorów prądu elektrycznego (C);

- omawia zasadę działania bezpieczników (C);

(4)

4 Tytuł

w podręczniku

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca) 2.

Jak widzimy świat?

15.

Poznajemy światło białe i światła barwne.

- wymienia, na podstawie obserwacji, barwy tworzące światło białe (C);

- podaje przykład występowania zjawiska rozszczepienia światła w przyrodzie (C);

- wyjaśnia, co to jest rozszczepienie światła (B);

- wymienia barwy światła podstawowe i dopełniające (A);

- wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty są czarne, a inne białe (B);

- wyjaśnia, co można zaobserwować w trakcie przechodzenia światła białego przez pryzmat (B);

- wyjaśnia znaczenie terminu filtr świetlny (B);

- wyjaśnia znaczenie terminu widmo światła białego (B);

- udowadnia, że światło białe składa się z wielu barw widmowych (D);

16.

Wyjaśniamy, w jaki sposób widzimy.

- wskazuje na rysunku elementy budowy oka ludzkiego (B);

- określa funkcje poszczególnych części oka (A);

- wskazuje mózg, jako narząd, który rozpoznaje i interpretuje obrazy (C);

- omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko człowieka (B);

- wskazuje przystosowania narządów ochronnych oka do funkcji, jakie pełnią (C);

- wyjaśnia sposób odbieranie wrażeń wzrokowych, posługując się schematycznym rysunkiem oka ludzkiego (B);

- wyjaśnia, na czym polega krótkowzroczność i dalekowzroczność (D);

3.

Co to jest dźwięk?

17.

Wyjaśniamy, jak powstaje dźwięk.

- wyjaśnia, jakie ciała są źródłami dźwięku (B);

- omawia sposób rozchodzenia się fal dźwiękowych (kierunek, rodzaj ośrodka) (B);

- wyjaśnia, jak powstaje echo (B);

- wymienia przykłady zwierząt porozumiewających się za pomocą ultradźwięków (A);

- wyjaśnia, czym jest fala dźwiękowa (B);

- wyjaśnia, co nazywamy długością fali dźwiękowej (B);

- wyjaśnia, czym jest echolokacja (B)

- wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali (B);

- wyjaśnia, czym są ultradźwięki (B);

- wymienia przykłady wykorzystania echolokacji przez człowieka (A);

18.

Wyjaśniamy, w jaki sposób odbieramy dźwięki.

- wskazuje na rysunku elementy budowy ucha ludzkiego (B);

- określa funkcje poszczególnych części ucha (A);

- wskazuje mózg, jako narząd, który rozpoznaje i interpretuje dźwięki (C);

- wyjaśnia, w jaki sposób człowiek odbiera dźwięki (B);

- na podstawie schematu omawia sposób odbierania dźwięków przez ucho ludzkie (B);

- wskazuje przystosowania do dobrego słyszenia u zwierząt (C);

- prezentuje ciekawostki dotyczące sposobów odbierania dźwięków przez zwierzęta (D);

4.

Podsumowanie

19, 20. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Światło i dźwięk w przyrodzie”. 21. Omówienie wyników sprawdzianu.

(5)

5 Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca i dostateczna)

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca) Dział 3. Ziemia – nasza planeta

1.

Kula ziemska – kształt i rozmiary.

22.

Omawiamy kształt i rozmiary kuli ziemskiej.

- opisuje kształt Ziemi (B);

- wskazuje na globusie północny i południowy biegun geograficzny (A);

- wyjaśnia, czym jest globus (B);

- odczytuje z rysunku wymiary Ziemi (B);

- wyjaśnia, czym jest oś ziemska (B);

- podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej (A);

- przedstawia i wyjaśnia dowody kulistości Ziemi (D);

23.

Poznajemy globus – model Ziemi.

- pokazuje na mapie i globusie: południki, równoleżniki, równik (C);

- odczytuje i podaje nazwy głównych równoleżników (B);

- określa kierunki świata na mapie i globusie (C);

- wymienia cechy południków i równoleżników (C);

- rysuje południki i równoleżniki na globusie indukcyjnym (B);

- wyjaśnia, czym różni się równik od pozostałych równoleżników (B);

- omawia różnice między południkami i równoleżnikami (C);

- wyjaśnia, dlaczego południki wskazują kierunek północny i południowy na globusie a równik wskazuje kierunek wschodni i zachodni (D);

- wyjaśnia spłaszczenie biegunowe Ziemi (D);

2.

Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej?

24.

Wyjaśniamy, co to są współrzędne geograficzne.

- nazywa współrzędne geograficzne (A);

- wskazuje na rysunku, globusie, mapie półkule:

wschodnią, zachodnią, północną i południową (C);

- wyjaśnia, co to jest układ współrzędnych geograficznych (B);

- odczytuje z globusa lub mapy wartości południków i równoleżników (D);

- określa półkule, na których położone są wybrane kontynenty, państwa, miasta (C);

- wyjaśnia, do czego wykorzystuje się określanie współrzędnych geograficznych (B);

- odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D);

25.

Określamy szerokość geograficzną.

- zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej szerokości geograficznej (C);

- zaznacza punkty o wartościach najmniejszych i największych szerokości geograficznych (C);

- wskazuje na mapie obszary, które mają szerokość geograficzną północną, szerokość geograficzną południową (B);

- określa na globusie i na mapie szerokość geograficzną wybranych miejscowości (C);

- odczytuje na mapie

(w przybliżeniu) szerokość geograficzną swojego miejsca zamieszkania (C); - określa szerokość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) ;

- określa (stosując stopnie

i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D);

(6)

6 Tytuł

w podręczniku

Numer

2.

Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej?

26.

Określamy długość geograficzną

- zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej długości geograficznej (C);

- zaznacza na mapie punkty o długości geograficznej 0°, 180° (C);

- wskazuje na mapie lub globusie obszary, które mają długość geograficzną wschodnią i zachodnią (B);

- określa na globusie lub mapie długość geograficzną wybranych miejscowości na kuli ziemskiej (C);

- odczytuje w przybliżeniu długość geograficzną swojego miejsca zamieszkania (C);

- określa na mapie lub globusie długość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D);

- określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D);

27 / 28.

Ćwiczymy określanie współrzędnych geograficznych.

- określa na mapie przynajmniej 1 współrzędną geograficzną (D);

- określa na mapie współrzędne geograficzne punktów położonych na tej samej półkuli (D);

- określa na mapie lub globusie współrzędne geograficzne dowolnego punktu (D);

- określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D);

3.

Ruch obrotowy Ziemi.

29 / 30.

Omawiamy ruch obrotowy Ziemi i poznajemy jego następstwa.

- wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc (B);

- podaje czas obrotu Ziemi wokół własnej osi (A);

- demonstruje na globusie kierunek ruch obrotowego Ziemi (C);

- określa, gdzie wcześniej wschodzi Słońce względem danego punktu na kuli ziemskiej (C);

- wymienia następstwa ruchu obrotowego Ziemi (A);

- omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na życie ludzi i innych organizmów (C);

- wskazuje na globusie linię obrazującą zmianę daty (D);

- uzasadnia, że doba jest następstwem ruchu obrotowego Ziemi (D);

- wyjaśnia, dlaczego istnieją różnice czasu na Ziemi (B);

- posługuje się strefami czasowymi do obliczania różnic czasu na kuli ziemskiej (B);

- spośród 2 wybranych miast wskazuje miasto, w którym Słońce wzejdzie lub zajdzie wcześniej (C);

4.

Krążenie Ziemi wokół Słońca.

31 / 32 Omawiamy ruch obrotowy Ziemi i poznajemy jego następstwa.

- wyjaśnia, co to jest ruch obiegowy Ziemi (B);

- podaje, ile czasu trwa obieg Ziemi wokół Słońca po orbicie (A);

- wymienia orbity, jako drogi po których planety wykonują ruch dookoła Słońca (B);

- podpisuje datami długości łuków dziennych, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w różnych porach roku na szerokości geograficznej Warszawy (C);

- wymienia następstwa ruchu obiegowego Ziemi (A);

- omawia skutki nachylenia osi ziemskiej (C);

- wyjaśnia na modelu ruch obiegowy Ziemi (D);

- uzasadnia, od czego zależą zmiany dopływu energii słonecznej w ciągu roku (C);- - wyjaśnia, dlaczego co cztery lata mamy rok przestępny (D);

- wyjaśnia wpływ zróżnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na życie organizmów i gospodarkę człowieka (B);

(7)

7 Tytuł

w podręczniku

Numer

4.

Krążenie Ziemi wokół Słońca.

33.

Omawiamy oświetlenie Ziemi przez Słońce w poszczególnych porach roku.

- wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A)

- opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach równonocy (C);

opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach tzw. przesileń (C);

- wyjaśnia, posługując się schematem, dlaczego na obszarach podbiegunowych trwa noc polarna i dzień polarny (C);

34.

Poznajemy strefy oświetlenia Ziemi.

- wskazuje na globusie i na mapie zwrotniki Raka i Koziorożca, równik i koła podbiegunowe (C);

- wymienia strefy oświetlenia Ziemi (A);

- podpisuje na mapie świata strefy oświetlenia Ziemi (C);

- wskazuje granice stref oświetleniowych (B);

- charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi (C);

- podaje przykłady wpływu energii promieniowania słonecznego na zmiany w krajobrazie (B);

- wykazuje związek między wysokością Słońca a horyzontem a ilością energii docierającej do poziomej powierzchni Ziemi (D);

- uzasadnia związek stref oświetlenia Ziemi z występowaniem pór roku (D);

5.

Kontynenty i oceany.

35 / 36/ 37.

Poznajemy lądy i oceany na Ziemi.

- wymienia nazwy kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej (A);

- wskazuje na mapie kontynenty i oceany(C);

- wyjaśnia, dlaczego półkula pd. jest nazywana morską, a półkula pn lądową (C);

- opisuje położenie kontynentów i oceanów na Ziemi (C);

- wyjaśnia co to jest: morze, zatoka, wyspa, półwysep, archipelag, kontynent (B);

- wyjaśnia znaczenie terminu wszechocean (B);

- wyjaśnia, które części oceanów nazywamy morzami (B);

- wymienia poznane typy mórz (A);

- wskazuje na mapie poszczególne typy mórz (C);

- wskazuje na mapie ważniejsze wyspy, półwyspy i morza (B);

- wyjaśnia, dlaczego granice oceanów są umowne (C);

- charakteryzuje poszczególne typy mórz (C);

- wymienia nazwy oceanów według zajmowanej powierzchni, rozpoczynając od największego (A);

- wymienia nazwy kontynentów według rozmiaru powierzchni, rozpoczynając od największego (A);

- przygotowuje diagramy słupkowe pokazujące wielkość powierzchni poszczególnych kontynentów i oceanów (D)

(8)

8 Tytuł

w podręczniku

Numer

Podróże i odkrycia geograficzne.

38 / 39.

Omawiamy podróże i odkrycia geograficzne.

- wymienia imiona i nazwiska przynajmniej 3 podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych do XX w. (A);

- omawia odkrycie Krzysztofa Kolumba (A);

- wymienia przynajmniej 3 odkrycia XX w. (A);

- pracuje w zespole nad przygotowanie prezentacji na temat podróży i odkryć geograficznych ( D);

- zaznacza na mapie trasę wyprawy morskiej Ferdynanda Magellana (A);

- wymienia sposoby badania dna oceanicznego w XX w. (A);

- pracuje w zespole nad przygotowanie prezentacji na temat podróży i odkryć geograficznych, zbiera materiały na ten temat ( D);

- wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych (A);

- wymienia odkrycia polskich podróżników i badaczy (B);

- prezentuje wyniki pracy, razem z innymi osobami z grupy, na temat podróży i odkryć geograficznych ( D);

- opowiada o podróżach Jamesa Cooka (A);

- wymienia dokonania wielkich odkrywców (B);

- zaznacza na mapie świata obszary, które poznawali polscy podróżnicy badacze (D);

- prezentuje wyniki pracy, razem z innymi osobami z grupy, na temat podróży i odkryć geograficznych ( D);

- przygotowuje prezentację multimedialną pt. „Wielcy badacze i odkrywcy” (D);

7.

Historia życia na Ziemi.

40.

Poznajemy historię życia na Ziemi.

- odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego historię życia na Ziemi, zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D);

- opowiada historię życia na Ziemi na podstawie schematu zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D);

- charakteryzuje wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi (C);

- wymienia przykłady skamieniałości, które badają paleontolodzy (A);

- prezentuje informacje o odkryciach paleontologicznych na terenie Polski (D);

8.

W królestwie zwierząt.

41.

Poznajemy budowę komórki zwierzęcej.

- rysuje schemat komórki zwierzęcej (D);

- podpisuje na rysunku elementy budowy komórki zwierzęcej (C);

- omawia rolę poszczególnych struktur komórkowych (B)

- porównuje budowę komórki zwierzęcej z budową komórki roślinnej i grzyba (D);

- przedstawia w dowolnej formie różnorodność kształtów komórek zwierzęcych (D);

42.

Klasyfikujemy zwierzęta.

- wymienia po 3 przykłady zwierząt bezkręgowych i kręgowych (A);

- wyjaśnia, czym zwierzęta bezkręgowe różnią się od zwierząt kręgowych (B);

- wymienia hierarchicznie jednostki systematyczne w obrębie królestwa zwierząt (A);

- wyjaśnia zasadę nazywania gatunków zwierząt (B);

- przedstawia w postaci graficznej różne gatunki należące do rodzaju kot (D);

- wyjaśnia, co to są odmiany człowieka (B);

9.

Podsumowanie. 43, 44. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości z działu „Ziemia nasza planeta” . 45. Omówienie wyników sprawdzianu.

(9)

9 Tytuł

w podręczniku

Numer

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca) Dział 4. Życie w wodzie

1.

Czynniki wpływające na warunki życia w morzu.

46.

Poznajemy czynniki warunkujące życie w morzu.

- wymienia czynniki wpływające na życie w morzu (A);

- zaznacza na mapie świata oceany, morza (C);

- odczytuje z wykresu zawartość soli we wskazanych morzach (C);

- wyjaśnia, dlaczego w morzu na głębokość poniżej 100 metrów nie dociera promieniowanie słoneczne (B);

- wyjaśnia, od czego zależy przezroczystość i barwa wody morskiej (B);

- analizuje mapę świata zamieszczoną w podręczniku, przedstawiającą rozkład temperatur wód powierzchniowych oceanów (D);

- prezentuje informacje na temat Morza Martwego (D);

2.

Ukształtowanie dna morskiego.

47.

Przedstawiamy ukształtowanie dna morskiego.

- wskazuje na rysunku elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski grzbiet górski, rów oceaniczny (C);

- pokazuje na mapie po 1 z wymienionych form dna oceanicznego (C);

- omawia warunki panujące na szelfie (B);

- wyjaśnia, co to jest szelf (B);

- opisuje rafę koralową (B);

- wyjaśnia, jak powstały Hawaje (B);

- wskazuje na mapie świata podmorskie grzbiety górskie, rowy oceaniczne (C);

- prezentuje informacje na temat Wielkiej Rafy Koralowej (np. w formie gazetki, wystawy, prezentacji) (D);

3.

Ruch wody morskiej.

48.

Wyjaśniamy, jak powstają fale morskie i prądy morskie.

- zaznacza na rysunku grzbiet i dolinę fali (B);

- pokazuje na mapie 2 prądy morskie (C);

- podpisuje na rysunku długość i wysokość fali (B);

- wyjaśnia, jak powstają prądy morskie (B);

- pokazuje na mapie skąd

i dokąd płynie Prąd Zatokowy (B);

- wymienia przyczyny ruchu wód (A);

- zaznacza na mapie kierunki pływu prądów ciepłych i zimnych (C);

-wyjaśnia, co to są przypływy i odpływy (B);

- na przykładzie Prądu Zatokowego wyjaśnia, wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza (B);

- przedstawia informacje na temat tsunami (D);

4.

Życie w morzach i oceanach.

49.

Poznajemy strefy życia w morzach i oceanach.

- wymienia nazwy stref życia w morzu (A);

- omawia budowę pełzaka na schematycznym rysunku (B);

- omawia warunki świetlne panujące

w poszczególnych strefach morza lub oceanu (B);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia plankton (B);

- wymienia grupy organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w morzach (A);

- omawia czynności życiowe morskich organizmów jednokomórkowych (B);

- prezentuje w formie gazetki, wystawki lub mapy myślowej informacje na temat życia w morzach i oceanach (D);

4.

Życie w morzach i oceanach

50.

Poznajemy parzydełkowce morskie.

- wskazuje 2 różnice między polipem i meduzą (C);

- rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce (C);

- rysuje schematycznie meduzę i polipa (C);

- omawia budowę meduzy (B);

- opisuje budowę koralowców (C);

- charakteryzuje koralowce (C);

- uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców (B);

- wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D);

(10)

10 Tytuł

w podręczniku

Numer

4.

Życie w morzach i oceanach

50.

Poznajemy parzydełkowce morskie.

- wskazuje 2 różnice między polipem i meduzą (C);

- rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce (C);

- rysuje schematycznie meduzę i polipa (C);

- omawia budowę meduzy (B);

- opisuje budowę koralowców (C);

- charakteryzuje koralowce (C);

- uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców (B);

- wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D);

4.

Życie w morzach i oceanach.

51/52.

Poznajemy morskie stawonogi i mięczaki.

- podpisuje na rysunku części ciała homara (C);

- rozpoznaje na ilustracji przynajmniej 2 gatunki morskich stawonogów (C);

- odróżnia ślimaki od małży (C);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi (B);

- omawia budowę stawonogów na przykładzie homara (B);

- omawia budowę małży (B);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia linienie (B);

- wyjaśnia rolę małży w oczyszczaniu wody (C);

- omawia sposoby poruszania się morskich stawonogów (B);

- przedstawia różnorodność morskich mięczaków (B);

53.

Poznajemy morskie zwierzęta kręgowe.

- omawia na podstawie ilustracji budowę zewnętrzną ryby (B);

- omawia sposób rozmnażania się ryb (B);

- wymienia przynajmniej 2 przykłady ssaków żyjących w morzach i oceanach (A);

- wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie (A);

- omawia sposób oddychania morskich ssaków (B);

- wyjaśnia znaczenie terminu zwierzęta zmiennocieplne (B);

- omawia sposób oddychania ryb (B);

- wymienia cechy ssaków żyjących w morzach i oceanach (A);

- omawia przykładowe przystosowania ryb do życia w strefie dennej i głębinowej mórz i oceanów (B);

5.

Znaczenie oceanów.

54.

Przedstawiamy znaczenie oceanów.

- wymienia korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów (B);

- wskazuje na mapie przynajmniej 2 obszary występowania podmorskich złóż ropy naftowej (C);

- omawia sposoby uzyskiwania soli z wody morskiej (B);

- wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem (B);

- uzasadnia, że oceany stanowią źródło pożywienia dla ludzi (D);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia akwakultura (B);

- omawia rolę oceanów jako szlaków transportowych (B) ;

- prezentuje zagrożenia wód oceanicznych będące skutkiem działalności człowieka (C);

(11)

11 Tytuł

w podręczniku

Numer

Życie w jeziorze.

55.

Poznajemy jednokomórko- we organizmy żyjące w jeziorze.

- wymienia strefy życia w jeziorze (A);

- rysuje schematycznie pantofelka na podstawie obserwacji mikroskopowej (C);

- wymienia nazwy organizmów cudzożywnych żyjących w jeziorze (A);

- zaznacza na schematycznym rysunku narząd ruchu pantofelka (C);

- omawia rolę organizmów samożywnych żyjących w jeziorze (B);

- pokazuje na planszy części ciała pantofelka (B);

- charakteryzuje poszczególne strefy jeziora (B);

- wyjaśnia rolę wodniczek tętniących u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) (B);

- porównuje budowę i sposób poruszania się poznanych słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) (D);

- prezentuje mapę myślową pt. „Życie w jeziorze”; wymienia zagrożenia jezior będące skutkiem działalności człowieka (C);

56.

Poznajemy zwierzęta żyjące w jeziorze.

- rysuje schematycznie stułbię (B);

- rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki zwierząt żyjących w jeziorze (B);

- rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki ryb żyjących w jeziorze (B);

- wymienia źródła pokarmu dla pijawki (A);

- charakteryzuje przedstawicieli skorupiaków żyjących w jeziorze (C);

- wymienia części ciała raka (A);

- wymienia przedstawicieli mięczaków żyjących w jeziorze (A);

- wymienia przykłady ryb drapieżnych i roślinożernych występujących w jeziorze (A);

- omawia budowę pijawki (B);

- przyporządkowuje poznane gatunki ryb do poszczególnych stref życia w jeziorze (C);

- rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt żyjących w jeziorze (C);

- porównuje budowę stułbi z budową chełbi (D);

- omawia środowisko i tryb życia raka stawowego (B);

- charakteryzuje sposób oddychania mięczaków słodkowodnych (B);

7.

Podsumowanie. 57, 58. Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu „ Życie w wodzie”. 59. Omówienie wyników sprawdzianu.

(12)

12 Tytuł

w podręczniku

Numer

Wymagania ponadpodstawowe (ocena dobra, bardzo dobra i celująca) Dział 4. Życie w środowisku lądowym.

1.

Małe zwierzęta bezkręgowe.

60.

Poznajemy pierścienice lądowe.

- wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta bezkręgowe (B);

- opisuje budowę dżdżownicy (B);

- omawia znaczenie dżdżownic w przyrodzie (B);

- omawia przystosowania dżdżownicy do życia w glebie (B);

- wyjaśnia, jaką funkcję pełni śluz, którym pokryte jest ciało dżdżownicy (B);

- omawia sposób rozmnażania się dżdżownicy (B);

- omawia rolę dżdżownic w tworzeniu próchnicy (B);

61 /62.

Poznajemy budowę i tryb życia owadów.

Przedstawiamy różnorodność owadów.

- podpisuje na rysunku części ciała owada (C);

- wymienia 3 przykłady owadów, w których rozwoju występuje larwa (C);

- wymienia po 3 przykłady pożytecznych owadów i owadów będących szkodnikami dla człowieka (C);

- omawia budowę owada na podstawie planszy (C);

- omawia rozwój owadów na przykładzie motyla (C);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi (B);

- charakteryzuje typy aparatów gębowych owadów (C);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia przeobrażenie zupełne i niezupełne (B);

- analizuje zróżnicowanie budowy zewnętrznej owadów (D);

- porównuje rozwój motyla i pasikonika (D);

- prezentuje informacje na temat owadów społecznych (D);

- przedstawia role owadów w przyrodzie, gospodarce i życiu człowieka(C);

63.

Poznajemy pajęczaki i mięczaki żyjące na lądzie.

-wymienia przykłady pajęczaków i ślimaków lądowych (A);

- wymienia miejsca, w których mogą występować kleszcze (A);

- wymienia przedstawicieli ślimaków lądowych (A);

- wymienia części ciała pająka, wskazując je na planszy (C);

- omawia funkcję muszli ślimaka winniczka (B);

- charakteryzuje przedstawicieli pajęczaków (C);

- omawia budowę i przystosowania ślimaka winniczka do życia na lądzie (B);

- omawia sposób poruszania się ślimaka (B);

- wyjaśnia, w jaki sposób pająk zdobywa pokarm (B);

- omawia sposób rozmnażania się ślimaków (B);

- prezentuje ciekawostki na temat pajęczaków (D);

2.

Płazy – kręgowce wodno-lądowe.

64.

Poznajemy przedstawicieli płazów.

- wymienia przedstawicieli płazów (A);

- odróżnia ropuchę od innych płazów (B);

- klasyfikuje płazy na bezogonowe i ogoniaste (C);

- wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne płazów (A);

- charakteryzuje wybranych przedstawicieli płazów (C);

- rozpoznaje omawiane płazy (C);

- klasyfikuje płazy, podając ich charakterystyczne cechy (C);

- przygotuje ciekawostki na temat płazów żyjących na innych kontynentach (D);

65.

Omawiamy przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie.

- wyjaśnia, dlaczego płazy zalicza się do zwierząt wodno - lądowych (B);

- wymienia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach (C);

- omawia etapy rozwoju żaby (B);

- omawia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach (B);

- porównuje budowę i czynności życiowe kijanek i dorosłych żab (C);

- omawia sposób zdobywania pokarmu przez żabę (B);

(13)

13 Tytuł

w podręczniku

Numer

Gady – kręgowce, które

opanowały ląd.

66.

Poznajemy przedstawicieli gadów.

- przyporządkowuje, na podstawie opisu, przedstawicieli gadów do poszczególnych grup systematycznych (C);

- wymienia na podstawie ilustracji cechy różniące żmiję zygzakowatą od zaskrońca zwyczajnego (C);

- wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne gadów (A);

- omawia wybraną grupę gadów (B);

- wymienia przynajmniej 3 gatunki gadów żyjących w Polsce (A);

- wymienia gady żyjące w Polsce (A);

- omawia sposób zdobywania pokarmu przez węże (B);

- charakteryzuje poznane grupy gadów (C);

- prezentuje informacje na temat gadów żyjących w Polsce (D);

67.

Omawiamy przystosowania gadów do życia na lądzie.

- wymienia części ciała jaszczurki (A);

- omawia budowę jaszczurki na schematycznym rysunku (B);

- wymienia cechy gadów przystosowujące je do życia na lądzie (A) - porównuje budowę płazów i gadów (C);

- przedstawia informacje na temat gadów wymarłych (D);

4.

Ptaki – latające kręgowce.

68.

Przedstawiamy różnorodność ptaków.

- wymienia charakterystyczne cechy ptaków drapieżnych (A);

- wymienia 2 przykłady ptaków, które opiekują się potomstwem (A);

- wymienia 2 przykłady ptaków odlatujących i przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A);

- wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ptaków (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęć: gniazdowniki, zagniazdowniki (B);

- wymienia charakterystyczne cechy ptaków brodzących (A) ;

- omawia rozwój ptaka (B);

- wymienia przykłady gniazdowników i zagniazdowników (A);

- charakteryzuje poszczególne grupy ptaków (C);

- wymienia przykłady ptaków odlatujących zimą z Polski, przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A);

- omawia, na czym polega pasożytnictwo lęgowe (B);

(14)

14 Tytuł

w podręczniku

Numer

Ptaki – latające kręgowce.

69.

Omawiamy przystosowania ptaków do lotu.

- wymienia przynajmniej 3 cechy budowy przystosowujące ptaki do lotu (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta stałocieplne (B);

- omawia rolę piór u ptaków (A);

- wymienia elementy budowy pióra (A);

- wymienia przystosowania ptaków do lotu (A);

- rozróżnia rodzaje piór (C);

- dowodzi, dlaczego ptaki mają bardzo dobrze rozwinięty układ oddechowy (D);

- prezentuje informacje na temat ptaków nieposiadających zdolności latania (D);

5.

Ssaki – kręgowce karmiące młode mlekiem.

70.

Poznajemy ssaki.

- przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym żyją (C);

-- wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ssaków (A);

- omawia budowę zewnętrzną ssaka (A);

- wymienia 4 przykłady grup ssaków i podaje przykłady przedstawicieli tych grup (A);

- omawia przystosowania, występujące w budowie kończyn ssaków do życia w różnych środowiskach (C);

- wymienia wytwory skóry ssaków (A);

- omawia sposób rozmnażania się ssaków (B);

- wyjaśnia, dlaczego niektóre ssaki zaraz po urodzeniu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania, a inne wymagają opieki matki (D);

6.

Podsumowanie. 71,72. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości z działu „Życie środowisku lądowym”. 73. Omówienie wyników sprawdzianu.

Dział 6. Krajobrazy Ziemi 1.

Od pogody do klimatu.

74.

Omawiamy, w jaki sposób można przedstawić informacje i pogodzie i klimacie.

- wymienia sposoby obserwacji i pomiaru poszczególnych składników pogody (B);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia pogoda (B);

- wymienia dane liczbowe stosowane do opisania klimatu (A);

- oblicza średnią temperaturę powietrza na podstawie danych w tabeli lub wykresu klimatycznego (C);

- oblicza roczną amplitudę temperatury powietrza (C);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia klimat (B);

- odczytuje informacje z wykresów klimatycznych (C);

- odczytuje z wykresu klimatycznego średnią temperaturę powietrza sumę opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach w danym mieście (C);

- porównuje klimat dwóch różnych miast na podstawie wykresów klimatycznych (C);

- charakteryzuje zmienność pogody w Polsce na podstawie napływających mas powietrza (C);

- przedstawia informacje na temat tych dziedzin życia, w których istotną rolę odgrywają informacje pogodowe (D);

2.

Strefy krajobrazowe.

75.

Poznajemy strefy krajobrazowe świata.

- wskazuje na mapie i omawia strefy krajobrazowe występujące na terenie Europy (C);

- wskazuje na mapie świata strefy krajobrazowe (C)

- wymienia składniki krajobrazu (A);

- wyjaśnia, dlaczego na Ziemi istnieją strefy krajobrazowe (B);

- omawia wpływ odległości od oceanu na klimat obszarów leżących na tej samej szerokości geograficznej (B);

- przedstawia informacje na temat gatunków endemicznych (roślin i zwierząt) występujących w wybranych strefach krajobrazowych (D);

(15)

15 Tytuł

w podręczniku

Numer

Wilgotne lasy równikowe – strefa bez pór roku.

76.

Poznajemy klimat i roślinność wilgotnego lasu równikowego.

- wymienia 2 cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych (A);

- wymienia 2 gatunki roślin wilgotnych lasów równikowych (A);

- wskazuje na mapie obszary występowania wilgotnych lasów równikowych (C);

- omawia, jak powstają deszcze zenitalne (B);

- odczytuje z wykresu przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach na obszarze wilgotnego lasu równikowego (C);

- opisuje strukturę wilgotnego lasu równikowego (B);

- wyjaśnia, co to są epifity (B);

- przedstawia informacje na temat wilgotnych lasów równikowych w kategorii „naj” (np.

największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D);

3.

Wilgotne lasy równikowe – strefa bez pór roku.

77.

Poznajemy zwierzęta wilgotnych lasów

równikowych.

- wymienia kilka (4–5) gatunków zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych (B);

- rozpoznaje wybrane zwierzęta wilgotnych lasów równikowych (C);

- omawia przystosowania zwierząt do życia w strefie wilgotnych lasów równikowych (B);

- omawia rolę owadów żyjących w wilgotnych lasach równikowych (B);

78.

Omawiamy działalność człowieka w wilgotnych lasach równikowych.

- wymienia przykłady roślin uprawianych w strefie wilgotnych lasów równikowych (A);

- opisuje zajęcia Pigmejów, Papuasów, Indian żyjących w wilgotnych lasach równikowych (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia plantacja (B);

- wymienia przykłady roślin uprawianych na plantacjach na terenie wilgotnych lasów równikowych (A);

- wymienia przyczyny zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (A);

- przewiduje skutki zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (D);

- przedstawia poglądy przemysłowców i ekologów dotyczące wykorzystywania zasobów wilgotnych lasów równikowych (D);

4.

Dwie pory roku w strefie sawann.

79.

Poznajemy klimat i roślinność sawanny afrykańskiej.

- wymienia pory roku w strefie sawann (A);

- wymienia 3 gatunki roślin, które spotykamy w strefie sawann (A);

- wskazuje na mapie obszary występowania sawann (C);

- odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza w porze deszczowej na sawannie (C);

- wymienia 2 gatunki drzew sawann (A);

- omawia przystosowania roślin do 2 pór roku w strefie sawann (B);

- odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach pory suchej i deszczowej (C);

- omawia, jak zmienia się krajobraz sawann między równikiem a zwrotnikiem Raka (B);

- porównuje roślinność sawann i wilgotnych lasów równikowych (C);

- przedstawia informacje na temat zależności, jakie występują między roślinami a zwierzętami i mechanizmów obronnych roślin (inne niż podane w podręczniku) w strefie sawann (D);

(16)

16 Tytuł

w podręczniku

Numer

Dwie pory roku w strefie sawann.

80.

Poznajemy zwierzęta i warunki życia ludzi w strefie sawann.

-wymienia i rozpoznaje gatunki zwierząt żyjących w strefie sawann (C);

Podaje przykłady roślinożerców, drapieżców i padlinożerców żyjących na sawannie (A);

- wymienia sposoby ochrony zwierząt roślinożernych przed drapieżnikami (A);

- wymienia cechy przeżuwaczy (A);

- omawia sposób uprawy pól w strefie sawann (B);

- przedstawia zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na sawannie (C);

- omawia wpływ klimatu na życie ludzi mieszkających w Sahelu (B)

5.

Całoroczna susza w strefie pustyń gorących.

81.

Poznajemy strefę pustyń gorących.

- wskazuje na mapie Saharę (C);

- wymienia charaktery-styczne cechy pustyni (A);

- wymienia rodzaje pustyń (podaje ich nazwy) (A);

- odczytuje z wykresu klimatycznego roczny przebieg temperatury powietrza w strefie pustyń gorących (C);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia półpustynie (B);

- opisuje poszczególne rodzaje pustyń (B);

- odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli roczny przebieg temperatury powietrza i ilość opadów atmosferycznych strefie pustyń gorących (C);

- wyjaśnia pojecie uedy (B);

- wskazuje na mapie Afryki uedy (C);

- porównuje poszczególne rodzaje pustyń gorących (C);

- przedstawia w formie graficznej informacje na temat pustyń gorących na świecie, uwzględniające ich położenie, obszar, bogactwa mineralne (D);

82.

Przedstawiamy życie

mieszkańców pustyń gorących.

- wymienia po 2 gatunki roślin i zwierząt żyjących w strefie pustyń gorących (A);

- wymienia zajęcia Beduinów (A);

- wymienia przystosowania wielbłąda do życia w strefie pustyń gorących (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia oaza (B);

- wymienia główne uprawy w oazach (A);

- wymienia przystosowania zwierząt do życia na pustyni (A);

- porównuje sposób uprawy roli w dolinie Nilu w czasach dawnych i obecnie (C);

- omawia przystosowania roślin do życia w strefie pustyń gorących (B);

- omawia, jak odkrycie ropy naftowej wpłynęło na zmianę życia mieszkańców pustyń gorących (B);

6.

Upalne i suche lato w strefie śródziemnomor skiej.

83.

Poznajemy klimat, roślinność i zwierzęta strefy

śródziemnomor skiej.

- wskazuje na mapie strefę śródziemno-morską (C);

- charakteryzuje opady w strefie śródziemnomorskiej na podstawie wykresu (C);

- wymienia 3 gatunki roślin występujących w strefie śródziemno-morskiej (A);

- opisuje, korzystając z wykresu, klimat śródziemnomorski (C);

- wymienia rośliny uprawiane w strefie śródziemnomorskiej (B);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia makia, roślinność twardolistna (B);

- wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać w strefie śródziemnomorskiej (A);

- wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemno-morskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach (B);

- charakteryzuje makię śródziemnomorską (B);

- przygotowuje przewodnik po najciekawszych miejscach strefy śródziemnomorskiej (D);

(17)

17 Tytuł

w podręczniku

Numer

Upalne i suche lato w strefie śródziemnomor skiej.

84.

Przedstawiamy działalność człowieka w strefie śródziemnomor skiej.

- wskazuje na mapie najczęściej odwiedzane państwa strefy śródziemnomorskiej (C);

- wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji europejskiej (C);

- wyjaśnia, dlaczego basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie (B);

- wymienia korzystne i niekorzystne skutki rozwoju turystyki w strefie śródziemno- morskiej (B);

7.

Strefa lasów liściastych.

85.

Charakteryzuje my strefę lasów liściastych.

- opisuje zmiany lasu liściastego w poszczególnych porach roku (C);

- wymienia warstwy lasu liściastego (A);

- wymienia po 3 przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników żyjących w lasach liściastych (A);

- wymienia cechy klimatu strefy lasów liściastych (A);

- charakteryzuje warstwy lasu liściastego (C);

- rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt występujących w lasach liściastych (C);

- wskazuje na mapie strefę lasów liściastych (C);

- wymienia gatunki drzew rosnących w lasach strefy umiarkowanej (A);

- charakteryzuje faunę poszczególnych warstw lasu liściastego (C);

- wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem lasów (C);

- omawia zależności pokarmowe występujące w lesie (C);

- rysuje wykres słupkowy przedstawiający powierzchnię, jaką zajmują lasy liściaste w kilku wybranych krajach europejskich (D);

8.

Strefa stepów – „morza traw”.

86.

Poznajemy klimat i roślinność stepów.

- wymienia 3 przykłady roślin, które rosną w strefie stepów (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia step (B);

- wyjaśnia znaczenie pojęć: pampa, preria (B);

- wskazuje na mapie świata obszary strefy stepów (C);

- wymienia przystosowania roślin do warunków stepowych (B);

- omawia, na podstawie wykresu klimatycznego, roczny przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w strefie stepów (C);

- opisuje klimat strefy stepów (B);

- omawia zmiany w wyglądzie szaty roślinnej stepów w ciągu roku (B);

- porównuje step Eurazji, prerię Ameryki Północnej i pampę Ameryki Południowej (D);

87.

Omawiamy życie zwierząt i gospodarkę człowieka w strefie stepów.

- wymienia 4 gatunki zwierząt żyjących w stepie (A);

- wyjaśnia, dlaczego zwierzęta stepowe żyją gromadnie (B);

- omawia przystosowania zwierząt do życia w stepie (B);

- omawia, w jaki sposóbi dlaczego wykorzystuje się stepy do celów rolniczych (B);

(18)

18 Tytuł

w podręczniku

Numer

Długie mroźne zimy

w strefie północnych lasów iglastych.

88.

Poznajemy klimat i roślinność strefy północnych lasów iglastych.

- wyjaśnia pojecie tajga (B);

- wymienia gatunki drzew iglastych występujące w tajdze (A);

- pokazuje na mapie obszary, na których występuje tajga (C);

- wyjaśnia pojecie wieczna zmarzlina (B);

- wyjaśnia, dlaczego w tajdze występują rozległe obszary podmokłe (B);

-opisuje klimat tajgi na podstawie wykresu klimatycznego (C);

- opisuje przystosowania roślin do warunków klimatycznych w tajdze (D);

- charakteryzuje cechy krajobrazu tajgi (C);

- przedstawia informacje na temat tajgi w kategorii „naj” (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D);

89.

Omawiamy życie zwierząt i gospodarkę człowieka w tajdze.

- wymienia 5–6 gatunków zwierząt występujących w tajdze (A);

- rozpoznaje na ilustracjach 5–6 gatunków zwierząt żyjących w tajdze (C);

- wymienia przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników w tajdze (A);

- wymienia po 2 przykłady: owadów, ptaków, ssaków roślinożernych i drapieżników żyjących w tajdze (A);

- rozpoznaje na ilustracjach wymienione zwierzęta (C);

- wymienia surowce mineralne występujące w tajdze (B);

- charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze (C);

- omawia skutki wycinania lasów na obszarze wieloletniej zmarzliny (B);

10.

Zimna

i bezleśna strefa tundry.

90.

Omawiamy przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze.

- wymienia 5 gatunków zwierząt żyjących w tundrze (A);

- rozpoznaje na ilustracjach 5 gatunków zwierząt tundry (C);

- wymienia najważniejsze cechy klimaty tundry (A);

- rozpoznaje zwierzęta żyjące w tundrze (C);

- odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza w tundrze w ciągu roku (C);

- omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze (B);

- przyporządkowuje poznane zwierzęta tundry do grup systematycznej (C);

- wyjaśnia, dlaczego w tundrze nie rosną drzewa (B);

- wyjaśnia, dlaczego występuje w tundrze dzień polarny i noc polarna (B);

- opowiada o życiu mieszkańców tundry na podstawie samodzielnie przeczytanej literatury (C);

(19)

19 Tytuł

w podręczniku

Numer

Zimna

i bezleśna strefa tundry.

91.

Omawiamy działalność człowieka w strefie tundry

- wymienia zajęcia mieszkańców tundry (A);

- opisuje dawny sposób życia mieszkańców tundry (B);

- porównuje życie mieszkańców tundry dawniej i obecnie (C);

- charakteryzuje bogactwa mineralne tundry i sposób ich eksploatacji (C);

11.

Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych.

92.

Poznajemy Antarktydę.

- zaznacza na mapie Antarktydę (C);

- charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie diagramu klimatycznego (C);

- wyjaśnia, jak powstaje lądolód (B);

- omawia działalność człowieka na Antarktydzie (B);

- prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D);

93.

Poznajemy Arktykę.

- zaznacza na mapie Arktykę (C);

- omawia przystosowania pingwinów do życia w strefie pustyń lodowych (B);

- omawia przystosowania zwierząt do życia w strefach pustyń lodowych (B);

- omawia działalność człowieka w Arktyce (B);

- porównuje Antarktydę i Arktykę (D);

- prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D);

12.

Podsumowanie. 94, 95. Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu „Krajobrazy Ziemi”. 96. Omawiamy wyniki sprawdzianu.

Dział 7. Ziemia – nasze wspólne dobro 1.

Zasoby przyrody.

97.

Poznajemy zasoby przyrody.

- wymienia przykłady zasobów przyrody (A);

- klasyfikuje zasoby przyrody na zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej (B);

- wymienia przykłady zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej (A);

- rozróżnia zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne (B);

- podaje przykłady zasobów odnawialnych i nieodnawialnych przyrody (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęć: zasoby wyczerpywalne, zasoby niewyczerpywalne (B);

- podaje przykłady zasobów wyczerpywanych i niewyczerpywanych przyrody (A);

- charakteryzuje zasoby przyrody najbliższej okolicy (D);

2.

Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego.

98.

Omawiamy skutki

wyczerpywania się zasobów

- wymienia przynajmniej 3 działania człowieka, które przyczyniają się do wyczerpywania zasobów przyrody (A);

- wymienia przynajmniej 3 przyczyny zmniejszania się różnorodności biologicznej (B);

- wymienia najważniejsze globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęć: konwencjonalne źródła energii, różnorodność biologiczna (B);

- wskazuje lokalne działania ludzi przyczyniające się do wyczerpywania zasobów przyrody (D);

(20)

20 przyrody.

Tytuł w podręczniku

Numer

Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego.

99.

Poznajemy przyczyny i skutki ocieplania się klimatu.

- wymienia przynajmniej 3 skutki ocieplania się klimatu (A);

- wyjaśnia znaczenie pojęcia efekt cieplarniany (B);

- wymienia 2 przyczyny zwiększenia się ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (A);

- omawia rolę gazów cieplarnianych (A);

- wymienia przykłady przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu (A);

- charakteryzuje skutki wzrostu średniej temperatury powietrza na Ziemi (C);

- wskazuje działania lokalne mające na celu przeciwdziałanie ocieplaniu się klimatu (A);

100.

Wyjaśniamy, co to jest

„dziura ozonowa”.

- wymienia 2 sposoby zapobiegania powstawaniu

„dziury ozonowej” (A);

- wyjaśnia rolę warstwy ozonowej (B);

- wyjaśnia, jak powstaje „dziura ozonowa” (B);

- wyjaśnia, czym jest ozon (B);

- omawia skutki istnienia „dziury ozonowej” (B);

4.

Współpraca międzynarodow a w celu ochrony przyrody.

101.

Przedstawiamy przykłady międzynarodow ej współpracy w celu ochrony przyrody.

- wyjaśnia, czego dotyczy program Unii Europejskiej Natura 2000 (B);

- wyjaśnia, dlaczego działania służące ochronie przyrody muszą mieć charakter globalny (B);

- omawia działania realizowane w ramach UNEP (B);

- wymienia przykłady międzynarodowych konwencji o ochronie przyrody (A);

- przedstawia informacje o funkcjonowaniu programu Natura 2000 na terenie gminy, powiatu, województwa (D);

102.

Prezentujemy międzynarodo- we organizacje zajmujące się ochroną środowiska.

- wyjaśnia, czym jest „czerwona księga” (B);

- wymienia cele działalności Greenpeace (A);

- proponuje działania, które może wykonać w celu ochrony przyrody (C);

- omawia działania pozarządowych organizacji działających na rzecz ochrony przyrody (B);

- rozpoznaje na rysunkach symbole międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną środowiska (C);

- wymienia działania lokalne służące ochronie przyrody (A);

5.

Podsumowanie. 103, 104. Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu „Ziemia nasze wspólne dobre”. 105. Omówienie wyników sprawdzianu.