H Y D R O D Y N A M I S C H E L E
Meester
van het
onderzoek
en de
sleeptank
refcsf: Hans Martens
Foto's: Siebold Freeke
Jelle Cerritsma assisteerde vijftig jaar
geleden bij het slepen van de Zeevalk
van Ricus van de Stadt. Afgelopen jaar
deed hij onder meer nog 'wat
reken-werk', zoals hij dat noemt, aan de
aluminium Hyperion en de Clipper
Stad Amsterdam. In de tussenliggende
jaren werden onderzijn leiding
tiental-len modeltiental-len van zeiljachten gesleept
voor systematisch onderzoek naar
rompen, kielen en roeren. De
resul-taten hiervan zijn verwerkt in
toer-en wedstrijdzeiljachttoer-en van ontwerpers
overal ter wereld.
Professor Jelle Gerrltsma laat
bij een van de modellen uit
de eerste systematische serie
zien op welk punt je veel
wervelingen kan verwachten.
Meester van het onderzoek en de sleeptank
Cerritsma legde de basis
i J v a j r a f t i ï t b e g i n i D ï ^ d e W e r k g r o e p Speur-c h t e n , Z i j n suSpeur-cSpeur-cesvolle i n d f a ^ t 43 w a s onder-~ ~ w e r p v a n h e t eerste systematische o n d e r z o e k . H i e r b i j w e r d de i n v l o e d v a n g e w i c h t e n d e v e r d e l i n g v a n h e t g e w i c h t o v e r de l e n g t e o p de w e e r s t a n d en de t o e g e n o m e n w e e r s t a n d b e s t u d e e r d . Frans M a a s : ' C e r r i t s m a n a m n o o i t g e n o e g e n m e t : h e t zal w e ! zo z i j n , hij z o c h t b e v e s t i g i n g v a n v e e l ^ a k e n . Hij v e r t e l d e ons o n t w e r p e r s i n w e l -ke r i c h t i n g w e m o e s t e n z o e k e n en h i j g a f ons h e t g e r e e d s c h a p . D o o r z i j n f u n c t i e als h o o g l e r a a r h a d h i j ' ook m a k k e l i j k t o e g a n g t o t gegevens u i t h e t b u i t e n l a n d , z o d a t w e v e e l zaken n i e t o p n i e u w h o e f d e n u i t t e v i n d e n . Z i j n i n v l o e d o p d e j a c h t -b o u w is m o e i l i j k te o v e r z i e n , m a a r is zeer g r o o t . 'M • p k k r i j g vaak te h o r e n dat de resultaten v a n de systema-tische o n d e r z o e k e n a l l e e n b r u i k b a a r z o u d e n z i j n v o o r o n t w e r p e r s v a n snelle w e d s t r i j d j a c h t e n . Daar b e n i k h e t n i e t m e e eens, w a n t de gegevens d i e w i j v e r z a m e l d e n w a r e n n e t zo g o e d t o e te passen o p o n t w e r p e n v a n t o e r j a c h -t e n . D e o n -t w e r p e r s daarvan h e b b e n da-t o o k gedaan. E e r l i j k gezegd h o o r t u i t g e v e n v a n d e r t i g m i l j o e n g u l d e n o m 5 / 1 0 0 k n o o p s n e l h e i d s w i n s t te h a l e n n i e t t o t m i j n w e r e l d e n dat is o o k n o o i t h e t d o e l v a n m i j n w e t e n s c h a p p e l i j k e w e r k geweest. E é n keer b e n i k i n g e h u u r d d o o r een A m e r i k a a n s S } ' n d i c a a t o m te r e k e n e n a a n een A m e r i c a ' s C u p p e r , o m d a t ze i e m a n d n o d i g h a d d e n d i e o o k w a t w i s t v a n h e t gedrag i n
De Werkgroep Speurwerk aan lachten vrijwel compleet tijdens de vijftigste bijeenkomst Van links naar rechts: Willem Beukel-man, lex Keuning, Willem de Vries jr, Frans Maas, Koos de Ridder, Ham Kömer. Dick Koopmans jr, WUlem de Vries Lentsch sr. Ludo van Well, Dick Zaal, jelle Cerritsma, Uco Sonnenberg, Ruud Onnink en Aad Versluis. De laatste twee zijn jaren de
naaste medewerkers van Cerritsma geweest
g o l v e n . H e t schip w a a r a a n i k m e e h e b g e w e r k t h e e f t d i e C u p o o k weer t e r u g g e w o n n e n v a n de A u s t r a l i ë r s . D a t was n a t u u r l i j k een l e u k e e r v a r i n g . '
Professor Jelle C e r r i t s m a : s c h e e p s b o u w k u n d i g i n g e n i e u r gespecialiseerd i n gedrag v a n s d i e p e n i n g o l v e n , zeiler i n o n der m e e r een L o p e r e n S p i r i t 32 e n systematicus. H i j was v o l -gens de Nederlandse j a c h t o n t w e r p e r Cees v a n T o n g e r e n v a n E.G. v a n de Stadt e n Partners precies de j u i s t e m a n i n d e juiste t i j d o p de juiste plaats. ' H i j is een u i t s t e k e n d w e t e n -schapper, een g r o o t l i e f l i e b b e r v a n z e i l e n e n k o n d o o r z i j n w e r k aan de u n i v e r s i t e i t b e s c h i k k e n over de f a c i l i t e i t e n e n s t u d e n t e n o m o n d e r z o e k te d o e n . Juist i n een t i j d d a t d e w a t e r p o r t v a n exclusieve r i j k e l u i s s p o r t t o e g a n k e l i j k w e r d v o o r iedereen. De c l u b v a n " s p e u r n e u z e n " , w a a r v a n i k v a n -af h e t b e g i n l i d b e n geweest h e e f t v e e l a a n h e m te d a n k e n . ' D e c l u b v a n speurneuzen, zoals Cees die n o e m t , h e e t l n w e r k e l i j k h e i d W e r k g r o e p S p e u r w e r k aan J a c h t e n d i e o p i n i t i a -t i e f v a n C e r r i -t s m a i n 1967 w e r d o p g e r i c h -t e n die bes-taa-t u i -t N e d e r l a n d s e j a c h t o n w e r p e r s . M a a r Jelle C e r r i t s m a is n i e t a l -l e e n de wetenschapper die z i c h i n de juiste t i j d m e t de j u i s t e d i n g e n b e z i g h i e l d . H i j was e n is een zeer t o e g a n k e l i j k e m a n die graag e n d u i d e l i j k u i t l e g t o v e r h e t h o e e n w a a r o m . Als b e g i n n e n d w a t e r s p o r t j o u r n a l i s t m a a k t e i k j a r e n g e l e d e n een eerste i n t e r v i e w m e t h e m . T i j d e n s d a t gesprek k w a m n a t u u r l i j k de k o e r s v a s t h e i d v a n de t o e n zeer m o d i e u z e p o -lyester s c h e p e n m e t k o r t e k i e l e n e n v r i j h a n g e n d e r o e r e n ter sprake. I n die t i j d w a r e n de m e n i n g e n h i e r o v e r zeer v e r -d e e l -d o n -d e r -de toerzeilers. De tegenstan-ders h a -d -d e n h e t over 'nerveuze, z w a b b e r e n d e , p l a s t i c w a s k u i p e n ' . D e v o o r -standers gaven o p over h e t h o o g aan de w i n d z e i l e n m e t beh o u d v a n s n e l beh e i d e n de w e n d b a a r beh e i d . O m m i j de w e r -k i n g v a n de -k o r t e -k i e l e n e n b i j h a n g e n d e r o e r e n d u i d e l i j -k te m a k e n , l i e p C e r r i t s m a naar h e t s c h o o l b o r d e n schetste e e n straaljager. ' H e b t u o o i t e e n straaljager o f a n d e r v l i e g t u i g z w a l k e n d d o o r de l u c h t z i e n gaan? T o c h z i j n de v l e u -gels e n h e t staartje m a a r h e e l k l e i n . Z o is h e t o o k m e t e e n m o d e r n jacht, je m o e t de h e l m s t o k a l l e e n v a s t h o u d e n , daar is d i e o o k v o o r b e d o e l d . ' Systematisch onderzoek ' l n de j a r e n v i j f t i g b e z o c h t i k h e t Stevens I n s t i t u t e o f T e c h n o -l o g y i n N e w Jersey V e r e n i g d e
Een eeuw rompvormen en kielen
O n t w i k k e l i n g v a n r o m p v o r m e n en kielen vanaf 1899 t o t n u van sche-p e n m e t een lengte over alles v a n ongeveer negen t o t tien meter. H e t getal g e e f t de v e r h o u d i n g tussen de lengte o p de w a t e r l i j n en de d e r d e m a c h t s w o r t e l u i t de vvaterverplaatsing.
Staten. Daar h a d d e n ze de b e s c h i k k i n g o v e r een sleeptank v a n 35 m e t e r l e n g t e , w a a r i n g e r e g e l d m o d e l l e n v a n j a c h t e n w e r d e n gesleept, zoals twee t w a a l f m e t e r o n t w e r p e n v a n de b e r o e m d e R o d e n O l i n Stephens, m a a r i n de opzet e n de v e r w e r k i n g v a n de gegeve zat w e i n i g s y s t e m a t i e k e n de re-s u l t a t e n w a r e n n i e t v o o r andere o n t w e r p e r re-s bere-schikbaar. I n A m e r i k a b e s t o n d al w e l h e t Y a c h t Panel v a n Society o f N a v a l A r c h i t e c t s a n d M a r i n e Engineers w a a r i n o n t w e r p e r s e n b o u -wers elkaar o n t m o e t t e n . Professor D a v i d s o n , de p i o n i e r v a n h e t m o d e l o n d e r z o e k v a n z e i l j a c h t e n e n later z i j n c o l l e g a p r o f . L e w i s h e b b e n m i j g e s t i m u l e e r d h e t o n d e r z o e k v a n z e i l j a c h t e n d o o r slepen m e e r s y s t e m a t i s c h aan te p a k k e n . V o o r alle d u i d e l i j k h e i d : h e t d o e l d a a r v a n is de j a c h t o n t w e r -per te v o o r z i e n v a n systematische gegevens o m de prestaties v a n h e t s c h i p i n h e t o n t w e r p s t a d i u m te k u n n e n b e p a l e n . ' C e r r i t s m a v o e l d e w e l v o o r s y s t e m a t i s c h o n d e r z o e k , m a a r h a d b e h o e f t e aan een k l a n k b o r d e n d a c h t d a a r b i j aan de
A m e r i k a a n s e Y a c h t Panels e n v r o e g W i m v a n H ö e v e l l , de b a r o n , o f d i e de N e d e r l a n d s e o n t w e r p e r s z o u w i l l e n p o l s e n . D i e scha-k e l d e d a a r v o o r 1899 = 3,8 1978 = 4,8 1981 = 5,7 J l 1995 = 7,8 W A T E R K A M P I O E N 6 - I 9 9 9 65
'Honderd miljoen gulden uitgeven voor
5/100 knoop meer, hoort niet bij mijn wereld'
-VVMsr.tiltlni ln)-iojllll|il:jilitoj!<l!<Mfl
iVit(.t<f*itNk:iti, ii«<WiiïWi l i w i isiiifji»)
i « ; ) i l l | o ) i i f W t ) n W : i j j i l r q r ) ï ; ) « i
«f: i i « l;<ilflojli|;[:)ïi ! i l j j ' : t y i l l o | i ) : l ó t ; : i o f r t < / o l l •
i ( i t > , > M » J ! v ; t U H i - v t i i t »
p r o f e s s o r i n g e n i e u r W i e b e D r a i j e r f n , een o u d s t u d i e g e n o o t v a n C e r r i t s m a e n de o n t w e r p e r v a n o n d e r m e e r de D r a i j e r , een k a j u i t j a c h t v a n n o g geen zes m e t e r . Deze v r o e g een aant a l o n aant w e r p e r s o m g e z a m e n l i j k aante k o m e n p r a aant e n o p de u n i -versiteit. Daar k w a m e n b i j v o o r b e e l d de b e k e n d e Ricus v a n de Stadt, W i m v a n de H ö e v e l l , W i l l e m de Vries L e n t s c h , Frans Maas e n D i c k K o o p m a n s sr. Als eerste p r o j e c t w e r d een m o d e l v a n een h a l f t o n n e r v a n W i e b e D r a i j e r gesleept v o o r h e t b e p a l e n v a n de weerstand, gedrag i n g o l v e n e n k o e r s t v a s t h e i d . K o r t d a a r o p w e r d e n d r i e m o d e l l e n v a n de S t a n d f a s t 43 gesleept, een o n t w e r p v a n Frans Maas. De p u b l i c a t i e v a n de u i t k o m s t e n d a a r v a n v o r m d e h e t h o o g t e p u n t o p h e t d e r d e H i s w a s y m p o s i u m . Een geregeld t e r u g -k e r e n d s y m p o s i u m t i j d e n s de H i s w a - t e n t o o n s t e l l i n g , waarv o o r C e r r i t s m a h e t i n i t i a t i e f h a d g e n o m e n . H i e r m e e c r e ë e r -de h i j e e n i n t e r n a t i o n a a l p l a t f o r m w a a r o n t w e r p e r s e n an-dere b e l a n g h e b b e n d e n h u n k e n n i s k o n d e n u i t d r a g e n v o o r gespecialiseerde t o e h o o r d e r s . M a a r b o u w e n e n s l e p e n v a n m o d e l l e n k o s t v e e l g e l d e n d a a r i n v o o r z a g e n v o o r z i e t de U n i v e r s i t e i t o f de Staat der N e d e r l a n d e n n i e t a l t i j d . D o o r s t u d e n t e n af te l a t e n s t u d e r e n e n g e l d v a n e x t e r n e o p d r a c h t -gevers k o n er w e l af e n t o e w a t g e b e u r e n . D a a r o m was Cer-ritsma erg g e l u k k i g m e t h e t i n i t i a t i e f v a n o n t w e r p e r O l i n Stephens e n de A m e r i k a a n s e h o o g l e r a a r N e w m a n v a n de
U n i v e r s i t e i t i n B o s t o n o m negen m o d e l l e n i n de V e r e n i g d e Staten te l a t e n m a k e n e n d i e i n D e l f t te l a t e n slepen. Dat was het b e g i n v a n de grote serie v a n u i t e i n d e l i j k b i j n a v i j f t i g m o d e l l e n w a a r o p o n d e r m e e r h e t V P P ( V e l o c i t y Pre-d i c t i o n P r o g r a m m ) is gebaseerPre-d, een p r o g r a m m a v o o r h e t v o o r s p e l l e n v a n de s n e l h e i d . H i e r o p stoelt o o k h e t I M S ( I n t e r n a t i o n a l M e a s u r e m e n t System) de o p v o l g e r v a n de v e r m a l e d i j d e lOR. C e r r i t s m a : ' T o t de u i t w a s s e n v a n de lOR h o o r d e h e t m a k e n v a n b u l t e n aan de r o m p , zodat de m e t i n g beter u i t k w a m , te gek v o o r w o o r d e n e i g e n l i j k , I M S h e e f t daar een e i n d aan gemaakt, m a a r d i t systeem k e n t o o k z i j n beper-k i n g e n o n d e r m e e r d o o r d a t h e t zo c o m p l e x is. M a a r d o o r alle gegevens d i e w i j h e b b e n v e r z a m e l d is h e t n u m o g e l i j k o m v a n e l k w i l l e k e u r i g z e i l j a c h t n a m e t i n g v a n de v o r m , de a a n v a n g s s t a b i l i t e i t e n w e g i n g de s n e l h e i d t o t o p zekere h o o g t e h e t gedrag i n g o l v e n te v o o r s p e l l e n . O n t i v e r p e r s la-t e n dala-t n u o o k b i j h u n o n la-t w e r p e n z i e n i n de v o r m v a n de s n e l h e i d s g r a f i e k e n . Daar z i t geen g r o o t v e r s c h i l m e t de wer-k e l i j wer-k h e i d meer i n , zoals dat\Toeger n o g w e l eens v o o r wer-k w a m . '
Pion en Loper
Het is erg m o e i l i j k o m de resultaten v a n sleepproeven d i r e c t o m t e z e t t e n i n ' h e t ' o n t w e r p . ' W a t ^vil je m e t een z e i l j a c h t ? M e t tien k n o p e n tegen de g o l v e n i n , d a n h o e f je n i e t gestu-deerd te h e b b e n o m te v o o r s p e l l e n d a t z o ' n l i c h t s c h i p z i c h w e i n i g p l e z i e r i g beweegt. Als je een w e d s t i i j d s c h i p o n t w e r p t , m o e t je a l l e e n naar de s n e l h e i d k i j k e n e n h e t o n p l e z i e r i g gedrag i n zeegang v o o r l i e f n e m e n , zoals b i j v o o r b e e l d b i j de B r u n e l S u n e r g y gebeurde. M a a r e e n t o e r z e i l e r d i e l a n g e t o c h t e n o p zee m a a k t , is m e e r gebaat m e t een s c h i p dat m i s s c h i e n n i e t zo snel vaart, m a a r w e l een p l e z i e r i g gedrag h e e f t , w a a r d o o r de b e m a n n i n g z i c h p r e t t i g v o e l t . Daar gaat h e t b i j de toerzeilers t e n s l o t t e o m : p l e z i e r i n h e t z e i l e n . ' I n de jaren zestig e n z e v e n t i g was er u i N e d e r l a n d b e h o e f t e aan een betaalbare eenheidsklasse v o o r k a j u i t b o o t z e i l e r s . H i e r v o o r schreef h e t K N W V een o n t w e r p w e d s t r i j d u i t . Ricus v a n de Stadt w o n die m e t z i j n P i o n , een zeer g o e d z e ü e n d s c h i p dat t o t C e r r i t s m a z i j n v e r b a z i n g n o o i t e c h t succesvol is geweest. N e t z o m i n als de o p v o l g e r L o p e r v a n Frans Maas,
Van de Clipper Stad Amsterdam
met een lengte over alles van 78 meter, bere-kende Cerritsma
onder meer de ligging van het
drukkingspunt. -±.C^
W A T E R K A M P I O E N 6 - 1 9 9 9
1^ ^ ^
o o k een i n i t i a t i e f v a n f i e t K N W V . B i j b e i d e o n t w e r p e n was C e r r i t s m a b e t r o l d c e n d o o r de m o d e l l e n te l a t e n slepen e n de r e s u l t a t e n te analyseren. D o o r z i j n b e k e n d h e i d w e r d Cer-r i t s m a o o k b e t Cer-r o k k e n b i j o n d e Cer-r z o e k naaCer-r de v o Cer-r m g e x i n g e n c o n s t r u c t i e v a n zeilen i n s a m e n w e r k i n g m e t de t o e n m a l i g e z e i l m a k e r Caastra. 'Deze e n a n d e r e o n d e r z o e k e n h e b b e n m i s s c h i e n t o t grotere s n e l h e i d s w i n s t g e l e i d , d a n de o n d e r z o e k e n v a n d e r o m p e n . Zeker de o n t w i k k e l i n g v a n d o o r g e -l a t t e g r o o t z e i -l e n h e e f t t o t g r o t e v o o r u i t g a n g g e -l e i d . ' D o o r p r a t e n d o v e r sterkte e n v e i l i g h e i d v a n s c h e p e n d o e t C e r r i t s m a p i t t i g e u i t s p r a k e n zoals: ' V o l g e n s m i j h o o r t een zeegaand s c h i p t e n m i n s t e te b e s c h i k k e n over een water-d i c h t v o o r p i e k s c h o t e n e e n a c h t e r p i e k s c h o t , zowater-dat h e t n a een a a n v a r i n g o f p r o b l e e m m e t de r o e r k o n i n g n i e t d i r e c t v o l l o o p t . ' C e r r i t s m a v o l g t de Europese r e g e l g e v i n g k r i t i s c h e n z i e t daar p o s i t i e v e o n t w i k k e l i n g e n . ' D e Europese regel-g e v i n regel-g h e e f t t e r e c h t v e e l a a n d a c h t v o o r de w a t e r d i c h t e af-s l u i t b a a r h e i d v a n t o e g a n g e n t o t h e t i n t e r i e u r . De Faaf-stnet- Fastnet-r a m p t o o n d e h e t b e l a n g v a n de s t a b i l i t e i t v a n z e i l j a c h t e n b i j g r o t e h e l l i n g h o e k e n e n o o k d a a r o v e r staan n u eisen i n d e v o o r s c h r i f t e n . D e recente, r a m p z a l i g a f g e l o p e n Sydney H o b a r t Race e n andere oceaamaces m e t r e l a t i e f l i c h t e e n zeer l i c h t e j a c h t e n m a k e n d u i d e l i j k d a t er w a t b e t r e f t de v e i l i g h e i d g r e n z e n z i j n . D i e h e b b e n o o k b e t r e k k i n g o p de sterkte v a n b i j v o o r b e e l d de k i e l - r o m p c o n s t r u c t i e , h e t roer e n de t u i g a g e . D e E U - e i s e n v o o r de c o n s t r u c t i e z i j n n o g n i e t g e p u b l i c e e r d , m a a r c l a s s i f l c a t i e m a a t s c h a p p i j e n zoals L l o y d s e n G e r m a n i s c h e L l o y d b e s c h i k k e n o v e r v e e l e r v a r i n g o p d i t g e b i e d e n z i j n o o k i n h u n r e g e l g e v i n g m o d e r n , goede o n t -w e r p e r s m a k e n daar g e b r u i k v a n . 'Apenrots met kostbaar interieur
' D e m o d e r n e Uchte s c h e p e n m e t d i e b r e d e h o g e spiegels n o e m i k w e l eens s p o t t e n d " a p e m o t s e n " . I k b e g r i j p best w a a r o m o n t w e r p e r s die zo t e k e n e n . O m d a t d o o r de m o d e r n e c o n s t r u r t i e m a t e r i a l e n de s c h e p e n l i c h t w o r d e n g e b o u w d , m o e t e n ze b r e e d o p de w a t e r l i j n z i j n . D a t k o m t g o e d u i t , w a n t de k o p e r s w e n s e n n u o p een b o o t v a n n e g e n m e t e r l e n g t e een a c h t e r h u t m e t t w e e p e r s o o n s b e d . I n zeegang z i j n h e t n i e t de m e e s t a a n g e n a a m b e w e g e n d e s c h e p e n . M a a r i e -m a n d k a n d a a r v o o r k i e z e n . J a -m -m e r a l l e e n v i n d i k d a t h e t i n t e r i e u r w o r d t g e m a a k t o m de e e u w e n t e d o o r s t a a n m e t v e e l massief e n d u u r h o u t e n s c h i t t e r e n d e a f w e r k i n g .
dMINIfiifltsj
\im^im mmïsüW; ^^^msi},
riljji»jit««i'!;<o)nrql:i]i)Ho1msïtöffi)«LiM^
i j}i«/oi6ji)or;i:!lq| if.5 (qi-,(iili< iinüi l i i r * j l ibjie-rcj'ri.';-) Iterm
wpioii- !P(iirnTïT;iHyLinïiii;;(ö)iirg|:;:-p,ji4i!:! U\] y^f» iiriji<f)nmf.rc
|«1i-littiimÉ
w a t g r o t e r e s c h e p e n is de i n r i c h t i n g soms m o o i e r d a n b i j de m e n s e n t h u i s . W e l k e w e r f z o u n u eens de m o e d h e b b e n o m een goed zei-l e n d s c h i p te v o o r z i e n v a n een deux-chevaux-a c h t t g i n t e r i e u r ? O o k o v e r d i e p g deux-chevaux-a n g k deux-chevaux-a n i k m e v e r b a z e n . W e w o n e n i n e e n l a n d m e t v e e l o n -d i e p w a t e r , t o c h w o r -d e n er b e t r e k k e l i j k k l e i n e t o e r s c h e p e n g e b o u w d m e t een d i e p g a n g ,
waar-m e e je n i e t o p plassen e n waar-m e r e n k a n v a r e n . Als je o p zee e e n s c h i p m e t diepe k i e l w i l h e b b e n , m a a r o p b i n n e n w a t e r m i n d e r d i e p g a n g n o d i g h e b t , d a n is een l i f t k i e l h y d r o d y n a -m i s c h g e z i e n een zeer goede o p l o s s i n g . ' W i e d e n k t d a t d e i n m i d d e l s 74-jarige C e r r i t s m a o p z i j n l a u w e r e n rust, h e e f t h e t m i s . H i j h e e f t a f g e l o p e n jaar w a t g e r e k e n d aan de H y -p e r i o n , h e t g r o t e a l u m i n i u m j a c h t dat w e r d g e b o u w d b i j R o y a l S h i p y a r d H u i s m a n , de w e r f w a a r a a n h i j v e r b o n d e n is als adviseur. Een v a n de d i n g e n die h i j v a n d i t s c h i p g r a a g w i l d e w e t e n , is h o e v e e l h e t i n zeegang m o e t a f v a l l e n o m d e z e l f d e S M G (speed m a d e g o o d ) te h a l e n als o p v l a k w a t e r . T o t z i j n p l e z i e r zag h i j dat h e t resultaat h e t z e l f d e was, als h i j i n 1973 a l b e r e k e n d e v o o r e e n a n d e r s c h i p . V o o r C e r a r d D i j k s t r a h e e f t h i j r e k e n w e r k g e d a a n v o o r de C l i p p e r Stad A m s t e r d a m . Daar o n t d e k t e h i j o n d e r m e e r dat h e t d r u k -k i n g s p u n t o p h e t m i d d e n o f v l a -k d a a r a c h t e r l i g t e n dat d i e s c h e p e n d a a r o m zo g o e d z e i l e n . N u is h i j o p zoek n a a r d o c u m e n t a ü e v a n h e t v r a c h t s c h i p , w a a r m e e z i j n o v e r g r o o t v a -der o p zee is v e r g a a n . ^
Voor het systematische
onderzoek naar roeren en
kielen werden modellen
van alle mogelijke vormen
gesleept.
W A T E R K A M P I O E N 6 - 1 9 9 9
