Współpraca i patronat:
Rada Ochrony Pracy przy Sejmie RP Zespól Pedagogiki Pracy KNP PAN
Państwowa Inspekcja Pracy
Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu współpraca
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie
Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie
Wyższa Inżynierska Szkoła Bezpieczeństwa i Organizacji Pracy w Radomiu
PEDAGOGIKA PRACY WOBEC PROBLEMÓW OCHRONY PRACY
Redakcja Henryk Bednarczyk
Ireneusz Wożniak
Jadwiga Polaczek
5. Edukacja pracowników służby BHP - refleksje w kontekście 50-lecia
działalności 67
Witold Gacek
6. Certyfikacja instytucji szkoleniowych i wykładowców problematyki BHP 77
Krystyna Świder
7. Pakiety edukacyjne „Kultura bezpieczeństwa" oraz „Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena, ergonomia" w kształtowaniu kultury
bezpieczeństwa pracy 82
Tadeusz Fic, Grażyna Panek
8. Projektowanie i możliwości stosowania standardu kwalifikacji
zawodowych dla zawodu: inspektor pracy 87
Krystyna Świder, Witold Gacek
9. Projektowanie i możliwości stosowania standardów kwalifikacji
zawodowych dla zawodu: specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy 95
Jacek Borowski. Wojciech Strączek
10. Projektowanie i możliwości stosowania standardów kwalifikacji zawodowych dla zawodów: strażak, technik pożarnictwa i inżynier
pożarnictwa 99
Jarosław Sitek. Ireneusz Woźniak
11. Problemy ochrony pracy w kształceniu pedagogów pracy 106
Krzysztof Symela
12. Modułowe programy nauczania w szkoleniach BHP i tematyka BHP
w programach modułowych 112
Tadeusz Gawlik
13. Wychowanie do bezpieczeństwa i higieny pracy w świetle polskich
uregulowań prawnych 124
Marcin Krause
14. Możliwości kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 139
Bronisław Bieś
15. Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy w programach nauczania szkół podstawowych, gimnazjach i szkołach
ponadgimnazjalnych 145
Inna Blacli. Teresa MusioI
16. Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy w standardach
nauczania szkół wyższych 155
Stanisław Krzemień
17. Kształcenie inżynierów bezpieczeństwa i higien) pracy 161
Tadeusz Graca. Anna Sas-Badowska
18. Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy w kształceniu
ustawicznym 169
Andrzej Bączkowski
19. Ewaluacja szkoleń związanych ze zdrowiem i bezpieczeństwem
w procesie pracy - propozycja metodyczna 177
Stanisław J Cieślakowski
20. Zachowanie zdrowia psychicznego operatora hamulców
grawitacyjnego systemu rozrządowego 187
Ireneusz Woźniak
21. Model edukacji w dziedzinie bezpieczeństwa działalności człowieka 191
CZĘŚĆ III
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA W DZIEDZINIE EDUKACJI DLA BEZPIECZEŃSTWA I ZDROWIA W MIEJSCU PRACY Henryk Bednarczyk. Maria Pawiowa
1. Problemy i nadzieje współpracy międzynarodowej w pedagogice pracy 217
Jerzy Kowalski
2. Stan dostosowania polskiego prawa dotyczącego bezpieczeństwa
i higieny pracy do prawa europejskiego 22-1
Adam Słomka. Iwona Romanowska-Slomka
3. Nowe wymagania i kierunki doskonalenia w zarządzaniu
bezpieczeństwem pracy w Unii Europejskiej 23"
Patrycja Wojtasz.cz.yk
4. Działalność Europejskiej Sieci Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy 239
Jolanta Religa
5. Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy w projektach
krajowych i międzynarodowych 243
Pedagogika pracy wobec problemów ochrony pracy
Redakcja: Henryk Bednarczyk Ireneusz Woźniak
Recenzenci: prof. dr hab. Stanisław Kaczor prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk
Tom 123
Monograficzna seria wydawnicza - Biblioteka Pedagogiki Pracy Ukazuje się od 1987 r.
Redaktor naukowy: prof. dr hab. Henryk Bednarczyk
Publikacja dofinansowana przez Komitet Badań Naukowych Projekt badawczy 5 HO1F 033 21
„Integracja treści kształcenia i optymalizacja modelu edukacji w dziedzinie bezpieczeństwa działalności człowieka"
ISBN 83-7204-382-5
© Copyright by Instytut Technologii Eksploatacji 2004
Opracowanie wydawnicze: Marcin Olifirowicz (red. prowadzący).
loanna Iwanowska. Bożena Mazur
Opracowanie wydawnicze, skiad. druk i oprawa: instytut Technologii Eksploatacji 26-600 Radom, ul k. Pułaskiego 6/10. te! 364-42-41. fax 364-4765
e-mail: instytutCsitee.radom.pl http://www.itee.radom.pl
mgr Patrycja Wojtaszczyk
Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytut Medycyny Pracy im. prof. JNofera w Łodzi
Działalność Europejskiej Sieci Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy
Wprowadzenie
Czym jest promocja zdrowia? Zgodnie z definicją, którą przyjęto podczas konfe- rencji WHO w Kanadzie w 1986 roku, jest to proces mający na celu umożliwianie lu- dziom coraz większej kontroli nad czynnikami wpływającymi na ich zdrowie oraz umożliwianie im poprawy i wzmacniania swego potencjału zdrowotnego (Karta Ottaw- ska, 1986). Ta dość już powszechnie znana definicja jest bardzo ogólnikowa, ale jedno- cześnie wskazuje, jak wiele aspektów życia ludzkiego należałoby uwzględniać w tym obszarze działalności.
Promowanie zdrowia w miejscu pracy
Naturalnym i bardzo dogodnym z wielu względów miejscem dla budowania i umacniania zdrowia jest miejsce pracy (Barić, Osińska 1999: Gniazdowski 1998).
Rozwijana od ponad 20 lat koncepcja promocji zdrowia w miejscu pracy jest wie- lodyscyplinarnym podejściem próbującym łączyć zagadnienia zarządzania pracownika- mi z dbaniem o ich zdrowie jako podstawowym kapitałem zarówno firmy, jak i społe- czeństwa (Karski i in., 1994; Gniazdowski, 1994). Wieloletnie doświadczenia z różnych krajów Europy wskazują, że możliwe jest takie budowanie warunków pracy, by nie tylko nie szkodziły zdrowiu pracujących, ale wręcz przeciwnie by przyczyniały się do jego poprawy i rozwoju, do kreowania prozdrowotnych postaw i zachowań (Deklaracja Luk- semburska, 1997: Barcelona Declaration, 2002).
Europejska Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy
Unia Europejska stara się wspierać ochronę i umacnianie zdrowia pracujących jako je- den /. podstawowych warunków stabilnego rozwoju gospodarczego. Wyrazem tego jest przewijająca się w dokumentach założycielskich od początku istnienia Wspólnot troska o ochronę zdrowia pracujących, bardzo dobitnie wyartykułowana w zapisach T raktatu Maastricht (Treaty establishing EC. 2002; Treaty on EU, 2002). a także w Traktacie Am- sterdamskim (Amsterdam Treaty, 1997) gdzie wskazano, że należy dołożyć wszelkich starań, by zapewnić aktywną realizację i koordynację działań z zakresu zdrowia publicznego we wszystkich politykach Wspólnot mogących mieć wpływ na zdrowie mieszkańców UE.
W zgodzie z tym kierunkiem polityki Wspólnot powołane do życia zostały liczne ini cjaty wy wspierające wymianę doświadczeń i wiedzy w obszarze zdrowia, m.in.: Europejska Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy (w 1996 roku). Uzyskała ona wsparcie ze środków Komisji Europejskiej, konkretnie w ramach uruchomionego w tym samym czasie programu Wspólnot dotyczącego zdrowia publicznego pn.: Programme oj Action on Health Promo-
tion. Information. Education and Training. Głównym inicjatorem stworzenia tej nieformalnej
struktur byl Fedecral Institute for Occupational Safety & Health w Dortmundzie, którego dyrektor prof. Karl Kuhn - pełni obecnie funkcję przewodniczącego Sieci.
Struktura Sieci zapewnia reprezentowanie każdego kraju członkowskiego UE. ELA i krajów kandydujących przez instytucje aktywne na polu promocji zdrowia w miejscu pracy w danym państwie: przyjęto bowiem procedurę akredytacji członków przez mini- sterstwa. w których gestii leży opieka nad zdrowiem populacji pracujących. Nominowa- ne przez odpowiedniego ministra instytucje przyjmowane są do Sieci jako członkowie zwyczajni - i wypełniają funkcje Narodowego Biura Kontaktowego - tzw. National Contact Office (obecnie w 23 krajach). W Polsce jednostką taką jest od 2001 roku Kra- jowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy. Instytutu Medycyny Pracy w Lodzi.
Członkowie zwyczajni zbierają się regularnie na spotkaniach roboczych, na których podejmowane są decyzje dotyczące wspólnych działań, omawiane realizowane i plano- wane projekty. Na spotkania i konferencje Sieci zapraszani są także tzw. członkowie stowarzyszeni - obecnie to Kanada i Szwajcaria. Partnerami Sieci są: Komisja Europej- ska. Europejskie Biuro Światowej Organizacji Zdrowia. Agencja Bilbao. Fundacja Eu- ropejska z siedzibą w Dublinie oraz inne organizacje podzielające misję i cele Sieci.
Misja i wizja Europejskiej Sieci zawiera się w haśle zamieszczonym w Deklaracji Luk- semburskiej przyjętej przez członków Sieci w 1997. jako podstawa jej funkcjonowania:
..Zdrowy pracownik w zdrowej organizacji". Europejska Sieć w celu zrealizowania swojej wizji angażuje się w rozwijanie i promowanie przykładów dobrej praktyki w zakresie umac- niania zdrowia zatrudnionych, co w efekcie przyczynić się ma do podnoszenia poziomu ochrony zdrowia oraz stałego społecznego i ekonomicznego rozwoju w Europie. Bardziej szczegółowo znaczenie tego hasła zostało opisane w dokumentach tworzonych w ramach działalności organizacji. W ramach działalności mieści się przede wszystkim identyfikacja, opis i upowszechnienie przykładów ..dobrej praktyki", czyli wzorcowo zarządzających zdrowiem pracowników organizacji. Ponadto Sieć zajmuje się lobbingiem koncepcji wśród wszystkich kluczowych środowisk, budowaniem infrastruktur wspierających promocję zdrowia na szczeblu lokalny™, krajowym i międzynarodowym, w szczególności w odniesie- niu do małych i średnich przedsiębiorstw: udostępnianiem narzędzi, metod i informacji doty- czących promocji zdrowia oraz prezentowaniem korzyści płynących z promocji zdrowia w miejscu pracy dla zdrowia publicznego, spójności społecznej i rozwoju ekonomicznego.
Realizacja tych zadań jest treścią kolejnych podejmowanych wspólnie przez Sieć projek- tów (zwanych inicjatywami), finansowanych grantów UE dotyczących zdrowia publicznego.
Inicjatywy EN WHP
Dotychczas zrealizowane projekty dotyczyły kolejno: jakości i czynników sukcesu w promocji zdrowia (projekt skupiał się na rozwiązaniach stosowanych w dużych firmach), promocji zdrowia w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz promocji zdrowia w sektorze administracji publicznej. Owe trzy inicjatywy zasadzały się na analizie uwarunkowań i stanu rozwoju oraz zakresu wdrożeń z zakresu promocji zdrowia pracujących w wybranych dzia- łach gospodarki. Dotyczyły też identyfikacji i przedstawieniu przykładów dobrej praktyki w tym zakresie. Wyniki każdej z opisywanych powyżej inicjatyw przedstawione zostały podczas kolejnych międzynarodowych konferencji, będących jednocześnie podsumowaniem kończących się projektów i przeglądem działań z zakresu promocji zdrowia w miejscu pracy prowadzonych w krajach członkowskich Sieci. Spotkania te organizowane są zawsze we współpracy z Komisją Europejską i ministerstwami państw będących gospodarzami konfe- rencji. Dotychczas konferencje odbyły się w Bonn w 1999 (I. Europejska Konferencja Pro- mocja Zdrowia w Miejscu Pracy'), w Lizbonie w 2000 (II. Europejska Konferencja) oraz w Barcelonie w 2002 roku (III. Europejska Konferencja).
Obecna, czwarta inicjatywa dotyczy budowania i rozwijania struktur dla promocji zdrowia. 1 en projekt został podzielony na trzy zasadnicze części:
• pierwszą skupiającą się na otoczeniu podmiotów realizujących promocje zdrow ia, szczególnie na partnerach społecznych i instytucjach tworzących metodologie po- trzebną w jej wdrażaniu.
• drugą dotyczącą metodologii i narzędzi używanych w promocji zdrowia,
• trzecią poświęconą argumentacji ekonomicznej stojącej za wdrażaniem działań promujących zdrowie.
Jeśli idzie o pierwszy element, to głównym dążeniem członków Sieci jest stworze- nie i lub rozwijanie na poziomie krajowym dialogu pomiędz) instytucjami, które mogą przyczyniać sic do upowszechniania koncepcji. Chodzi tu głównie o połączenie wysił- ków odpowiednich ministerstw, instytucji ubezpieczeniowych, instytutów naukowych, organizacji pracodawców i pracobiorców oraz samych przedsiębiorstw w celu stworze- nia sprzyjających warunków dla implementacji promocji zdrowia. Aktywność ta powin- na być włączona w działalność biznesową i zarządzanie kapitałem ludzkim w firmach.
Komponent ten określany jest także jako budowanie narodowych forów na rzecz promo- cji zdrowia. Zaznaczyć należy, że w Polsce od szeregu lat prowadzone są prace mające ten sam cel. Takie założenie przyświeca strategii budowania i rozwoju tworzonej od 1997 roku Ogólnopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy koordy- nowanej przez Krajowe Centrum. Obecnie na poziomie regionalnym istnieją cztery lokalne koalicje (w woj. podkarpackim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim oraz lubuskim), które w swych działaniach integrują wysiłki lokalnej administracji. Woje- wódzkich Ośrodków- Medycyny Pracy, Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Pracy oraz sa- mych przedsiębiorstw, de facto realizując założenia opisywanego powyżej elementu czwartej inicjatywy (IMP. 2002).
Drugi element inicjatywy pomyślany został jako próba przeglądu narzędzi używa- nych w promocji zdrowia w miejscu pracy w krajach członkowskich Sieci. Każdy z członków przygotowuje w jego ramach skrócone opisy kilku narzędzi, które posłużą do stworzenia europejskiej bazy danych o tego typu narzędziach (tzw. toolbox), dostęp- nej za pośrednictwem Internetu.
Trzecim elementem inicjatywy jest identyfikacja i opis argumentów, które mogą skłaniać różne podmioty do inwestowania w promowanie zdrowia zatrudnionych. Idzie tu głównie o znalezienie dowodów naukowych na opłacalność takiej inwestycji w firmie, ale także o ukazanie korzyści płynących ze wspierania tego typu aktywności dla sektora ubezpieczeń społecznych i opieki zdrowotnej. Ze względu na złożoność samej koncepcji jak i problem) związane z ewaluacją jej efektów, np.: w kategoriach finansowych ten
element inicjatyw)' wydaje się być największym wyzwaniem dla jej realizatorów.
Efekty omawianej inicjatywy przedstawione zostaną w czerwcu 2004 roku podczas kolejnej już międzynarodowej konferencji organizowanej przez EN WHP i Komisję Europejską, tym razem w Dublinie.
Na kolejne lata planowana jest inicjatywa, której głównym tematem będzie zacho- wanie w dobrym zdrowiu starzejącej się sił) roboczej (Europejska Sieć. 2003: Federal Institute.... 2002). Towarzyszyć jej będzie prawdopodobnie równoczesna realizacja dwóch dodatkowych projektów - pierwszy, poświęcony ma być budowaniu struktur dla promocji zdrowia w krajach kandydujących do UE (dotychczas uczestniczyły one w inicjatywach Sieci na zasadach obserwatorów): drugi, integrowaniu działań z zakresu promocji zdrowia w miejscu pracy z tradycyjną opieką zdrowotną nad pracującymi, tzw.
occupationaI healtli and safety (co można na gruncie polskim tłumaczyć jako medycynę
pracy i działania z zakresu bhp). Projekty te. w przypadku otrzymania akceptacji Komi- sji rozpoczną się pod koniec 2004 roku.
Wspólne działania organizacji skupionych w EN WHP oraz ich partnerów krajo- wych maja na celu stałe podnoszenie jakości działań na rzecz zdrowia pracujących w całej Europie, wymianę doświadczeń i wspieranie się w realizacji trudnych, ogólnoeu- ropejskich projektów oraz budowanie podstaw dla wprowadzenia w przyszłości prawo- dawstwa na szczeblu unijnym w tym zakresie (Wojtaszczyk, 2003).
Dodatkowe informacje na temat Sieci, jej członków, działań i dotychczasowego do- robku można znaleźć także pod adresem www.enwhp.org lub uzyskać w Narodowym Biurze Kontaktowym - Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Lodzi www.imp.lodz.pl .
Literatura
1. Amsterdam Treaty OJ C340 of 10 Nov. 1997.
2. Barie L.. Osińska H.: Ludzie w środowiskach. Warszawa. Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej. 1999.
3. Europejska Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy. Deklaracja Luksemburska, 1997 . 4. Europejska Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, Barcelona Declaration on Devel-
oping Good Workplace Health Practice in Europę. 2002.
5. Europejska Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy EłeaJthy Employees in Heałthy Organisations. For sustainable social and economic development in Europę, 2003.
6. Eederal łnstitute for Occupational Safety and Health, Healthy Employees in Healthy Organisations. The European Network for Workplace Health Promotion, 2002.
7. Gniazdowski A.: Promocja zdrowia w miejscu pracy. Teoria i zagadnienia praktyczne.
Lódż. Instytut Medycyny Pracy. 1994.
8. Gniazdowski A.: Promocja zdrowia w miejscu pracy. Wybrane programy, Lódź. Insty- tut Medycyny Pracy, 1998.
9. Umocnienie struktur Ogólnopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, opracowanie: Korzeniowska E„ Puchalski K„ Pyżalski J., Wojtaszczyk P„ Olba J.. Sprawozdanie z realizacji zadania MZ/2002/8; Instytut Medycyny Pracy, 2002.
10. Karski J.B. (red.) i in.: Promocja zdrowia. Warszawa, Sanmedia, 1994.
11. Ottawa Charter for Health Promotion. First International Conference on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986 - WHO/HPR/HEP/95.1
12. Projekt Celowy Zamawiany (PCZ 21 - 21) pn. Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa, opracowanie: Korzeniowska E., Puchalski K.. Pyżalski J.. Wojtaszczyk P.. Olba J„ Raport z etapu TU—IV „Diagno- za stanu uwarunkowań zachowań prozdrowotnych specyficznych dla pracowników powyżej 45 roku życia na podstawie ogólnopolskich badań ok. 500 zatrudnionych".
Instytut Medycyny Pracy. 2003.
13. Treaty Establishing European Community - tekst skonsolidowany (2002) OJ C325 of 24 Dec. 2002.
14. Treaty on European Union - tekst skonsolidowany OJ C325 of 24 Dec. 2002.
15. Wojtaszczyk P.: Działalność sieciowa - Europejski wymiar promowania zdrowia za- trudnionych. Partnerstwo i odpowiedzialność w oświacie zdrowotnej i promocji zdro- wia. Materiały z Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej w Ożarowie w dniach 2-5 listopada 2002 r.. Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej. Warszawa 2003.
