Toruń - zamek krzyżacki.
Ochrona Zabytków 15/2 (57), 75-76
O strów L ednicki — prace
archeologiczne
P iątkow a — cerkiew dre
w niana
S ka rb ze S kw irln a
T oru ń — zam ek krzyżacki
W roku 1961 na Ostrowiu Lednickim (pow. Gniezno) kontynuow ano prace z uprzednich lat, prowadzone pod kierunkiem mgr. J. Łom nickiego (patrz „Ochrona Zabytków ”, 1961, nr 1—2, s. 127). Zespół płetw onurków prowadził badania dna w zdłuż mostu. W odległości 180—200 m od w yspy odkryto pewne nieregularności w budowie i fragm enty konstrukcji, które nasuw ają przypuszczenia o istnieniu tu strażnicy lub części zwodzonej. Na w yspie, od strony w si Latalice, odkryto przyczółek m ostow y siln ie umocniony palami. Za palam i natrafiono na resztki budowli kam iennej. Podobne resztki w postaci zw alonej ściany (której wysokość świadczy o dwóch kondygnacjach budynku), odkryto pod w arstw ą próchnicy przy palatium , a w odległości 70—80 m od niego, za w ałem obronnym, natrafiono na n ow e ciekawe elem enty w postaci resztek murów, będących fragm entem w ielkiej zapewne budowli. Na jednym z progów w odkrytych murach znaleziono żarna.
D rewniana cerkiewka w Piątkow ej (pow. przemyski) pochodząca z XVII w. na skutek w ieloletniego nieużytkowania uległa zniszczeniu. P rzegnicie pod w alin i zbutw ienie drewna w konstrukcyjnych partiach budynku naruszyło jej rów now agę statyczną, a poważne ubytki w pokryciu gontem połaci da chow ych i kopuł oraz w oszalow aniu ścian powodowały dalsze zaw ilgacanie i zam akanie wnętrz. Cenny ten zabytek został w 1961 r. poddany całkow i tem u rem ontowi, poprzedzonemu w ykonaniem inw entaryzacji w sk ali 1 :25 oraz ekspertyzy m ykologicznej. Uzupełniono i w ym ieniono zniszczone e le m enty konstrukcyjne ścian, sklepień i w ięźby dachowej, w ym ieniono po krycie cerkwi, przeprowadzono odgrzybienie i zaim pregnow ano drewno. Przeprow adzono również odwodnienie terenu wokół budynku.
W czasie prac archeologicznych na terenie grodziska w czesnohistorycz- nego w Skw irlnie ekipa pracow ników Muzeum Toruńskiego n atrafiła na tzw. skarb, który, jak w ykazały dalsze badania, należał w XVII w . do Jana Piw o podkomorzego płockiego i został ukryty prawdopodobnie w czasie wojen szwedzkich. Na skarb ten składa się niezw ykle cenna biżuteria i w yroby artystyczne pochodzące głów n ie z końca XVI i 1 poł. XVII w . Przedm ioty srebrne są znaczone cechą warsztatu toruńskiego H(ans) N(ikel).
Zamek toruński należy do najstarszych zam ków w ybudow anych na te renie ziem i chełm ińskiej po przekroczeniu w 1231 r. W isły przez Krzyżaków. Zburzony został przez m ieszczan w 1454 r. w czasie pow stania m iast przeciw Krzyżakom. Teren zamku, z w yjątkiem północnej części podzamcza, nie został zabudowany: zachował się do dziś w postaci zdeprecjonow anego i za niedbanego zaułku m iasta średniowiecznego. Z zasypanego gruzem i ziemią przyziem ia zamku krzyżackiego odsłonięto znaczną część dziedzińca X V w. oraz skrzydła w schodnie i południowe. Na dziedzińcu arkadowym przepro wadzono konserw ację jego detalu żyw icam i sztucznym i (części m asw erków, posadzek, ceramiki). Odkryto mury głównej w ieży o rzucie ośm iobocznym , budowanej w wątku polskim a w ystępującej w źródłach w 1255 r. W w ykopie archeologicznym odnaleziono na głębokości 230 cm konstrukcję drew nianą (kierat ?) i ślad drugiego bruku. W ykopy sondażowe na m iędzym urzu (parchamie) oraz na dziedzińcu zamku odkryły w arstw y kulturow e, zaw ie rające ułam ki naczyń z IV okresu brązu oraz ujaw niły ciągłość osadnictwa od VIII w.
Ryc. 6. S k a r b ze S krw ilna , misa s r e b r n a a u g s b u rs k a z 1617 r. (fot. A. Jarmulowicz)
