Zdzisław Bieniecki
Stanisław Żaryn 1913-1964
Ochrona Zabytków 17/4 (67), 62-64
WSPOMNIENIA POŚMIERTNE
Z g łębokim sm u tk ie m środow isko a rc h ite k to n ic z n e i k o n se rw a to rsk ie p rzyjęło bolesną w iadom ość o nieo czek iw an y m zgonie, zm arłego dnia 15 lip c a 1964 r. d ra inż. a rc h . S ta n is ła w a Ż ary n a , któ reg o działalność n ie ro z e rw a ln ie zw ią za n a je st z o ch ro n ą i k o n se rw a c ją zabytków w Polsce, a zw łaszcza z odbu d o w ą S tareg o M iasta w W arszaw ie.
S ta n is ła w Ż ary n u ro d ził się 5 p a ź d z ie rn ik a 1913 r. w W arszaw ie, gdzie w 1932 r. ukończył G im n a zju m T o w arzy stw a Z iem i M azow ieckiej i w tym że ro k u w stąpił n a W ydział A rc h ite k tu ry P o lite c h n ik i W arszaw sk iej. S tu d ia w yższe, p rz e rw a n e w la ta c h 1936/37 słu ż b ą w o jsk o w ą, a n a s tę p n ie udziałem w k a m p a n ii w rześn io w ej 1939 т., k o n ty n u o w a ł w o k resie o k u p ac ji n a ta jn y m W ydziale A rc h ite k tu ry , u z y sk u ją c dyplom ich ukończenia w r. 1943. W 1962 r. n a tym że W ydziale u zy sk ał stopień n au k o w y d o k to ra n a u k tech n iczn y ch na p o d sta w ie ro z p ra w y d o k to rsk ie j: „ K a m ie nic a w a rsz a w sk a w X V i X V I w ie k u ”.
W yniesione z dom u rodzinnego um iło w an ie tra d y c ji o k reśliło od la t m ło d z ie ń czych k ie ru n e k za in te re so w a ń S ta n isła w a Ż ary n a, k tó reg o działalność ro z w ija ła się w trze ch za sadniczych płaszczyznach: a rc h ite k to n ic z n e j, b a d a w cz o -n a u k o w e j i p e d a gogicznej, n ie ro z łąc zn ie ze sobą zw iązanych i u zu p e łn ia ją cy ch się w za jem n ie.
P ra c ę w dziedzinie a rc h ite k to n ic z n e j po d jął S ta n is ła w Ż ary n jeszcze w okresie stu d ió w . Po w o jn ie , p ra c u ją c w Z jednoczonych P ra c o w n ia c h A rch itek to n iczn y ch , n a s tę p n ie w C e n tra ln y m B iurze P ro je k tó w , M ia sto p ro je k t S tolica-W schód i o sta tn io w g o sp o d a rstw ie pom ocniczym Z ak ład u A rc h ite k tu ry P o lsk iej P o lite c h n ik i W ar sz aw sk ie j, w y k o n a ł liczn e p ro je k ty , dotyczące bez m a ła w y łąc zn ie odbudow y i a d a p ta c ji o b iek tó w zabytkow ych. W 1948 r. o pracow ał p ro je k t i k iero w ał, doko n a n ą w o p a rc iu o w n ik liw e b a d a n ia i stu d ia , o d budow ą ko lu m n y Z y g m u n ta III
A N 1 S Ł A W Z A R Y N 1913— 1964 w W arszaw ie. W ty m że czasie p rze p ro w ad z ił odbudow ę kam ien icy p rzy ul.
* Nowy Ś w ia t n r 34 i p a ła c y k u p rzy ul. P u ław sk ie j n r 107a. Szczególnie w aż n y był u d ział S ta n is ła w a Ż a ry n a w p rz y p a d a ją c e j n a n a s tę p n e la ta odbudow ie w a rsza w sk ie g o S tareg o M iasta, gdzie za p ro je k to w a ł i zrealizow ał odbudow ę p onad 40 kam ienic, w y k o n u ją c zarazem p r o je k ty w n ę trz w raz z ich w y p o saż en iem i tzw . m a łej u rb a n isty k i. Czołowe m iejsce w ty m z a k re sie z a jm u je o d b u d o w a k am ien ic c a łe j północnej pierzei R y n k u (strona D ek erta), a d a p to w a n y c h n a u ży tek M uzeum H istorycznego m . W arszaw y. Do pozostałych n a leżą k am ien ice p rzy ul. N ow om iejskiej n r 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 4, 6, 8, 10, 12, Je zu ic k iej n r 6, 8, K rz y w e Koło n r 1, 3, 5, 7, 9, i B rzozow ej n r 31/33, 39/41. P o n ad to w y k o n ał p ro je k t u rb an isty cz n eg o o p rac o w a n ia w y lo tu ul. P o d w ale n a pl. Z am kow y (w spólnie z a rc h . Z. K ra sn o d ęb sk im ) i k o n se rw a c ji r u in kościoła św. Jerzego na N ow ym M ieście w W arszaw ie. Z innych p ra c k o n se rw a to rsk ic h w ym ienić należy p ro je k t a d a p ta c ji Z am k u w S andom ierzu n a cele sp o łe c z n o -k u ltu ra ln e (w spólnie z doc. d rem A. M iłobędzkim i arch. В. U fnalew skim ) oraz udział w odbudow ie k a te d ry w a rsz a w sk ie j. Był rów n ież S ta n isła w Ż ary n w sp ó łtw ó rcą (razem z arch. Z. K ra sn o d ęb sk im i a rt. rzeźb. W. K ow alikiem ) nagrodzonego zakupem p ro je k tu w k o n k u rsie na p o m n ik B o h ateró w W arszaw y.
S tro n ie p ro je k to w o -re a liz a c y jn e j tow arzyszyła działalność S ta n isła w a Ż ary n a w za k resie o rg an iz ac ji i n a d z o ru p rac k o n se rw ato rsk ich . Po w yzw oleniu W arszaw y, ju ż w lu ty m 1945 r. s ta n ą ł do p ra c y p rzy jej o dbudow ie w W ydziale A rc h ite k tu ry Z ab y tk o w e j B iu ra O dbudow y S tolicy ja k o k ie ro w n ik działu in w e n ta ry z a c ji k o n s e rw a to rs k ie j oraz in sp e k to r. Po lik w id a c ji BOS i p o w sta n iu U rzędu K o n se rw a to rsk ieg o n a m . st. W arszaw ę o b ją ł w n im stan o w isk o in s p e k to ra S tareg o i Nowego M iasta, p ełn iąc n a d z ó r n ad p rac am i k o n se rw a to rsk im i w dzielnicy sta ro m ie jsk ie j w n ajż y w o tn ie jsz y c h dla jej odbudow y la ta c h 1948—56. W la ta c h 1957—59 pełnił obow iązki N aczeln ik a W ydziału Z ab y tk ó w N ieruchom ych w Z arząd zie M uzeów i O chrony Z ab y tk ó w M in iste rstw a K u ltu ry i S ztuki. R ów nież i później zachow ał s ta łą w ięź ze słu żb ą k o n se rw a to rsk ą , służąc jej sw ą w iedzą i dośw iadczeniem jako członek G łów nej K o m isji K o n serw ato rsk ie j M in isterstw a K u ltu ry i S ztuki, K o le gium O piniodaw czego w U rzędzie K o n se rw a to rsk im na m . st. W arszaw ę i w U rzę dzie K o n se rw a to rsk im w ojew ództw a w arszaw skiego, R ad T echnicznych w P r a co w n ia ch K o n se rw a c ji Z a b y tk ó w i B iurze P ro je k tó w M ia sto p ro je k t S tolica-W schód oraz R ady N aukow ej I n s ty tu tu U rb a n isty k i i A rc h ite k tu ry .
Z p ra c ą a rc h ite k to n ic z n ą w z a k re sie k o n se rw a to rstw a ściśle łączy ła się d z ia ła l ność b ad a w c z o -n a u k o w a S ta n isła w a Ż ary n a. P rzep o jo n y stw o rzo n ą p rze z prof.
d ra O sk ara S osnow skiego a tm o sfe rą p ra c y n au k o w e j w Z akładzie A rc h ite k tu ry P olsk iej P o lite ch n ik i W a rsza w sk iej, zaw sze doceniał znaczenie p o sz u k iw ań b a daw czych dla ro b ó t k o n se rw a to rsk ic h , ja k rów n ież m ożliw ości stw a rz a n e przez nie dla o d k ry ć naukow ych. Ś w iadom ość p o trze b y o p arc ia odbudow y n a m o żli w ie p ełnych w y n ik ac h b a d a ń n au k o w y c h , a zarazem w y ją tk o w a sposobność ich p rze p ro w ad z en ia , stw o rzo n a przez p ra c e n a S ta ry m M ieście, sk ło n iły S ta n isła w a Ż a ry n a do za in ic jo w an ia w 1951 r. p rzy T o w arzy stw ie M iłośników H isto rii u tw o rze n ia K om isji B a d ań D aw nej W arszaw y, k tó re j k ie ro w n ic tw o sp ra w o w a ł do śm ierci. Z asługą S ta n is ła w a Ż a ry n a je st, c h a ra k te ry z u ją c a d z ia łalność K om isji, n o w ato rsk a k om pleksow ość b ad a ń , k tó re dzięki zespoleniu w ysiłków p rze d staw ic ie li ró żn y c h d yscyplin w iedzy (archeologów , h istoryków , h isto ry k ó w sz tu k i i arc h itek tó w ) s ta ły się cennym w k ła d e m do po zn an ia początków i przem ian n a jd a w n ie jsz e j W arszaw y. W iele w y siłk u i s ta ra ń w łożył rów n ież S ta n isła w Ż ary n w o pracow anie i p u b lik a c ję części w y n ik ó w p rac K o m isji w w y d a w n ic tw ac h zbiorow ych „Szkice S ta ro m ie js k ie ” i „Szkice N o w o m iejsk ie”, k tó ry ch był w sp ó ła u to re m , ja k też w re d a k c ję w y d an e g o przez K o m isję w r. 1963 P rz ew o d n ik a po W arszaw ie. Z w iązane z odb u d o w ą b a d a n ia r e lik tó w n a jd a w n ie jsz e j zabudow y dzielnicy sta ro m ie jsk ie j zw róciły z a in te re so w a n ie S ta n isła w a Ż a ry n a k u z a g ad n ien iu gotyckiej k am ien icy w a rsz a w sk ie j i jej późniejszych przem ian . W y n ik i ty c h z a in te re so w ań u ją ł S ta n is ła w Ż a ry n w przy g o to w an ej p rzy w sp ó ł udziale T. M ischala p rac y „ N a jsta rs z a kam ien ica, w a rs z a w s k a ”, o p u b lik o w an ej w — pośw ięconym odbu d o w ie S tareg o M iasta w W arszaw ie — ze szycie 4 „T eki K o n s e rw a to rs k ie j”, a ro z w in ą ł w sw ej p rac y d o k to rsk ie j ogłoszonej w skróconej fo rm ie n a ła m a c h ro cz n ik a 1963 „ K w a rta ln ik a A rc h i te k tu r y i U rb a n isty k i” i u z u p e łn ił w zam ieszczonym ta m że a rty k u le o dom u gotyckim u izbiegu ulic C elnej i B rzozow ej. O dbudow a zab y tk ó w W arszaw y, a w szczególności kam ien ic sta ro m ie js k ic h o ra z z a g ad n ien ia zw iązane z ich w y s tro je m i w yposażeniem były głów ną te m a ty k ą w ie lu p u b lik a c ji S ta n is ła w a Ż a ry n a , u k az u ją cy c h się w czasopism ach „ K w a rta ln ik A r c h ite k tu r y i U rb a n isty k i”, „ A rc h i te k tu r a ”, „S to lica” i in. R ów nież c z y te ln ik o m „O chrony Z a b y tk ó w ” zn an y je s t z zam ieszczanych w niej a rty k u łó w . P rz e d m io te m ob szern y ch o pracow ań, z n a j d u ją cy c h się w d ru k u , są sp o strz e ż e n ia poczynione p rzy odbudow ie bloku p rz y ryn k o w eg o na cele m u zealn e o ra z uogó ln ien ie zgrom adzonych dośw iadczeń i p rz e m y śleń n ad odbudow ą k am ien ic m ieszczańskich, p rze d staw io n e na pośw ięconej im k o n fe re n c ji k o n se rw a to rsk ie j w T o ru n iu je sio n ią 1963 r.1. D orobek a u to rs k i S ta n isław a Ż a r y n a 2 u zupełnia k ilk a d z ie sią t p ra c n ie p u b lik o w an y c h , rec en zji, k o re fe - ra tó w i opinii, św iadczących o a u to ry te c ie , ja k im cieczył się w śro d o w isk u fa c h o w ym .
P ra c a arc h itek to n icz n a, połączona z b ad a w c z o -n a u k o w ą , n ie w y cz erp y w ały w ielo stro n n ej działalności S ta n is ła w a Ż a ry n a . P o zo sta łą jej dziedziną by ła p rac a d y d ak ty cz n a i p o p u la ry z a c y jn a , w k tó re j dzielił się p o sia d an ą w iedzą i d o św iadczeniem z m łodzieżą a rc h ite k to n ic z n ą oraz szerzył z a in te re so w a n ie za b y tk a m i w śró d społeczeństw a. Jeszcze w o k re sie stu d ió w w łąc zy ł się do p ra c K a te d ry A rc h ite k tu ry P o lsk iej P o lite c h n ik i W a rsza w sk iej, gdzie p o w o łan y w 1945 r. na sta n o w isk o starszeg o a s y ste n ta i w r. 1956 a d iu n k ta , p ełn ił n ie p rz e rw a n ie obow iązki d y d ak ty czn e w za k resie h isto rii a rc h ite k tu ry polskiej o ra z k o n se rw a c ji zabytków , w o sta tn ic h la ta c h p ro w a d zą c sa m o d zieln ie w y k ła d y z p rze d m io tu „T echniczne zag ad n ien ia k o n s e rw a c ji”. P ra c y d y d ak ty cz n ej to w arz y szy ła d z ia ła l ność S ta n is ła w a Ż ary n a w za k resie p o p u la ry z a c ji zab y tk ó w , w y ra ż a ją c a się udziałem w ak c ji odczytow ej oraz a u d y c ja c h rad io w y c h . W ym ieniona stro n a d ziałalności S ta n isław a Ż a ry n a p rz e ja w ia ła się ró w n ież w p ra c y społecznej, zapo czątk o w an ej w okresie stu d ió w czynnym u d ziałem w ów czesnym Z w iąz k u S łuchaczów A rc h i te k tu ry , a k o n ty n u o w an e j po w o jn ie w S to w arzy sz en iu H isto ry k ó w S ztuki oraz in n y ch o rg an iz ac jac h zaw odow ych.
W yrazem uzn an ia dla p ra c y i zasług S ta n is ła w a Ż a ry n a było p rzy z n an ie w 1953 r. N agrody P ań stw o w ej Ii-g o sto p n ia w d ziedzinie a rc h ite k tu ry za o d b u dowę S tareg o M iasta w W arszaw ie, o d zn aczen ia Z ło tą O dznaką „Za Z asługi d la W a rsza w y ”, S re b rn y m K rzyżem Z asługi i M edalem X -lee ia oraz n ag ro d y za osiągnięcia w p rac y d y d ak ty cz n ej i n au k o w e j.
1 S treszczenie re fe r a tu po r.: M [ a r i a n ] . A [r s z y ń s к i]., K o n fe re n c ja k o n
se rw a to rska w T o ru n iu w sp ra w ie badań nad k a m ie n ic a m i m ie s zc za ń s k im i i ich adap ta cji do w sp ó łcze sn yc h potrzeb. „O ch ro n a Z a b y tk ó w ” X V II (1964) z. 1 (64), s. 63.
2 P or. załączoną b ib lio g ra fię p ra c p u b lik o w a n y c h S ta n is ła w a Ż ary n a.
Z m a rł n ag le w In o w ro cław iu w w iek u 50 lat, prow adząc p ra k ty k ę in w e n ta ry zacy jn ą stu d e n tó w W ydziału A rc h ite k tu ry w po b lisk iej P akości. O dszedł w pełni sił i za p ału do pracy, p o zo staw iając trw a łe w sp o m n ien ie głębokiej k u ltu ry w e w n ę trz n e j i niezw ykle pogodnego usposobienia. Nie sz u k a ją c zaspokojenia osobistych am b icji, każdem u służył sw ą ro zległą w iedzą, pom ocą i ra d ą . Połączona z n iezw ykłą sk ro m n o śc ią praw ość c h a ra k te ru , życzliw ość i uczynność je d n ały M u pow szechną sy m p a tię i szacunek, k tó ry ch m ia rą był szczery żal tow arzyszący Jego odejściu. Z przedw czesnym zgonem S ta n isła w a Ż a ry n a k o n se rw a to rstw o polskie poniosło d o tk liw ą s tra tę . Z jego szeregów ubył zasłużony p rac o w n ik , którego zalety um ysłu i se rc a p ozostaną w pam ięci w szy stk ich oddanych sp ra w ie zachow ania spuścizny k u ltu r a ln e j narodu.
Z d zisła w B ien iecki
BIBLIOGRAFIA PRAC DRA INŻ. ARCH. STANISŁAWA ŻARYNA
1935O Związku Słuchaczów Architektury Politechniki Warszawskiej. „Architektura i Budownictwo”
XI (1935) s. 122—123. [Toż samo: „K urier Warszawski” CXVI (1936)]. 1936
Profesor Czesław Przybylski (Wspomnienie pośmiertne). „Życie Techniczne” 1936.
1938
O Noakowskim. W: Praca zbiorowa pod red. Zygmunta Pągowskiego, Noakowskiemu — Łowicz,
Łowicz (1938), s. 43—44. 1949
Kolumna Zygmunta i historia jej odbudowy. „Stolica” IV (1949) nr 16/17 (127/128) s. 11. Ratusz Starej Warszawy, „Stolica” IV (1949) nr 52 (163) s. 6—7.
Zabezpieczenia konserwatorsko-budowłane wykonane w latach 1945—49. W: Praca zbiorowa, Dawna Warszawa w odnowionej formie i nowej treści, Warszawa 1949, s. 42, 50—52, 56—58, 65.
[ K a m ie n ic a u l. N o w o m le jsk a 5, s. 42; k a m ie n ic a R y n e k S t . M ia sta 8, s . 50; k a m ie n ic a R y n e k S t . M ia sta 20, s. 5/1; k a m ie n ic a F u k le r a R y n e k S t. M ia sta 27, e. 52; k a m ie n ic a R y n e k S t . M ia sta 28, s. 56; k a m ie n ic a R y n e k Sit. M ia sta 32, s. 57; k a m ie n ic a R y n e k S t . M ia sta 34, s. 58; k a m ie n ic a R y n e k S t . M ia sta 36, s . 58; k o lu m n a Z y g m u n ta III p l. Z am kow y, s. 6 5 ]. 1951
Rekonstrukcja starej architektury. „Stolica” VI (1951) nr 11 (226) s. 4.
Rzemiosło artystyczne w odbudowie Starego Miasta. „Stolica” VI (1951) nr 11 (226) s. 9. [Współ
autor: M a ria S u lim ie rsk a ]. 1952
Prace archeologiczne na Starym Mieście. Komisja Badań Dawnej Warszawy. „Stolica” VII (1952)
nr 24 (262) s. 8. 1953
Dzieje odbudowy warszawskiego Starego Miasta, 1945—1952. „Stolica” VIII (1953) nr 30 (292)
s. 4— 10.
Kamienica ,,pod Murzynkiem". „Stolica” VIII (1953) nr 12 (274) s. 12.
Kamienica staromiejska. „Stolica” VIII (1953) nr 31 (293) s. 12—13. [Współautor: T a d e u s z
M isch al].
Komisja Badań Dawnej Warszawy. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” I (1953) nr 1—2
s. 282—283. [Sprawozdanie z prac za lata 1951—52].
Metaloplastyka Traktu Starej Warszawy. „Stolica” VIII (1953) nr 35 (297) s. 7. [Współautor:
M a ria S u lim ie rsk a ].
Portale Starego Miasta. „Stolica” VIII (1953) nr 41 (303) s. 8—9.
Ratusz Staromiejski. „Ochrona Zabytków” VI (1953) nr 2—3 (21—22) s. 107—114.
Stare i nowe portale w kamienicach staromiejskich. „Ochrona Zabytków” VI (1953) nr 2—3 (21—22)
s. 115—118.
Stare i nowe rzemiosło artystyczne. „A rchitektura” VII (1953) nr 9 s. 230.
Zabezpieczenie techniczne polichromii w kamienicy Rvnek St. Miasta 17. „Ochrona Zabytków”
VI (1953) nr 2—3 (21—22) s. 169—171.
