PRZEGLĄD HISTORYCZNY, TOM CIX, 2018, ZESZ. 1, ISSN 0033–2186
Wydział „Artes Liberales”
Przyczynki do biografii Jana Dantyszka:
uzupełnienia i sprostowania dotyczące jego pochodzenia,
edukacji i początków kariery
Słowa kluczowe: Jan Dantyszek, Jagiellonowie, kancelaria królewska, korespondencja,
dyplomacja, podróże, księgozbiór
Keywords: Ioannes Dantiscus, Jagiellons, royal chancellery, correspondence, diplomacy,
journeys, bibliotheca
Działalność Jana Dantyszka nie doczekała się do tej pory pełnego opracowania monograficznego1
. Na jego powstanie wypada poczekać do momentu opubliko-wania w całości obszernej korespondencji tego wybitnego dyplomaty i humanisty epoki Zygmunta I. Prace nad edycją zbioru, liczącego 6116 zachowanych listów, prowadzone są od niemal trzydziestu lat w Uniwersytecie Warszawskim i potrwają 1 Jeśli nie liczyć pracy Władysława Pociechy poświęconej królowej Bonie (POCIECHA 1949–1958)
oraz monografii twórczości poetyckiej Dantyszka pióra Stanisława Skiminy (SKIMINA 1948), jedyną ob-szerniejszą polskojęzyczną monografią Gdańszczanina jest książka Zbigniewa Nowaka Jan Dantyszek — portret renesansowego humanisty (NOWAK 1982). Opracowanie to, mimo że zostało opatrzone obszerną (choć daleką od kompletności) bibliografią źródłową, ma charakter popularnonaukowy. Najbardziej wyczer-pującą spośród nowszych niemieckojęzycznych prac dotyczących Dantyszka jest obszerny, wykorzystujący liczne (głównie drukowane) teksty źródłowe artykuł opracowany przez Inge Brigitte Müller-Blessing na podstawie niedrukowanej rozprawy przedwcześnie zmarłego hamburskiego historyka Paula Johansena (1901–1965) Johannes Dantiscus, ein Westpreuße zwischen Humanismus und Reformation. Publikacja ta ukazała się pod nieco zmienionym tytułem — nacechowane etnicznie określenie Zachodni Prusak (Westpreuße) zostało zastąpione neutralnym dyplomata i biskup (Diplomat und Bischof) (MÜLLER-BLES-SING 1968). Autorka potraktowała przedstawianą postać w sposób bardzo wyważony, dostrzegając zarówno związki Dantyszka z Reformatorami, jak i z Kościołem Rzymskim, i podkreślając jego erazmianizm. Wątpli-wości może budzić natomiast określanie przez nią polskiego dyplomaty jako zdecydowanego stronnika Habsburgów, posunięte aż do podejrzeń o nielojalność wobec jego królewskich mocodawców, podczas gdy źródła wskazują wyraźnie, że przy niewątpliwej sympatii dla dynastii austriackiej Dantyszek był lojalny za-wsze i przede wszystkim wobec Jagiellonów. Warto także przypomnieć, że pierwszym biografem Dantyszka był jego powinowaty Filip Frencking, gdańszczanin, wnuk Anny Boehme, żony Georga von Höfen, brata Dantyszka, autor Oratio de vita et moribus reverendi in Christo domini Iohannis Dantisci Episcopi Culmensis et Warmiensis (FRENCKING 1605); podstawową bibliografię dotyczącą Dantyszka znajdzie czytelnik w publikacji internetowej Corpus of Ioannes Dantiscus’ Texts & Correspondence (CIDTC, http://dantiscus. ibi.uw.edu.pl/index.php?menu=aboutDantiscus&f=majorWorksConcerningDantiscus).
jeszcze przynajmniej dekadę2
. Warto jednak stopniowo doprecyzowywać kwestie, co do których w dotychczasowej literaturze pojawiały się informacje nieprawdziwe lub sprzeczne. Kilka takich niejasności odnosi się do rodziny i wykształcenia humanisty.
Jan Dantyszek urodził się 1 listopada 1485 w Gdańsku w niemieckojęzycznej rodzi-nie mieszczańskiej jako najstarsze z sześciorga dzieci Hansa (Johannesa) von Höfen, zwanego także Flachsbinder (zm. przed 1532), piwowara i kupca, oraz Christiny Schol-cze (Schultze) z Pucka (zm. 1539). Podstawowym źródłem wiedzy o imionach i nazwi-skach używanych przez rodziców Dantyszka jest inskrypcja nagrobna jego matki:
HIE LEIT CHRISTINA VON PVCzKE, BERNT SCHOLCzEN TOCHTER, HANSE(N) VO(N) HOVE(N)
ANDERS FLACHSBINDER GENA(N)T HAVSFRAV, DEN BEIDEN GOT GENEDIG SEY, AM
PFINGSTAG BEGRABEN MDXXXIX.
IOAN(NES) D(EI) G(RATIA) EP(ISCOPV)S VARMIE(NSIS) MATRI PIENT(ISSIMAE) POS(VIT)3.
Imię ojca Dantyszka figuruje także w dokumentach przechowywanych w Archi-wum Państwowym w Gdańsku4
. W starszej literaturze pojawia się informacja, że ojciec przyszłego biskupa warmińskiego miał na imię Szymon5
. Podstawą tego błęd-nego przekonania jest następująca wzmianka w liście Macieja Drzewickiego do Dan-tyszka: „Pater tuus Simeon senex hic mecum est, bonus senex et politus cupitque, ut
2 Projekt „Rejestracja i Publikacja Korespondencji Jana Dantyszka (1485–1548)” przewiduje
pu-blikację inwentarzy oraz wyboru listów w serii drukowanej Corpus Epistularum Ioannis Dantisci (do tej pory ukazało się dziesięć tomów serii) oraz udostępnienie wszystkich listów w przeszukiwalnej wersji pełnotekstowej w ramach publikacji internetowej CIDTC (do tej pory w Internecie opublikowano pełen inwentarz listów oraz ok. 3000 listów w wersji pełnotekstowej).
3 Autorka dziękuje Markowi A. Janickiemu (Instytut Historyczny UW) za udostępnienie fotografii
inskrypcji, znajdującej się w kościele św.św. Piotra i Pawła oraz Michała Archanioła w Lidzbarku War-mińskim; cf. HIPLER 1878, s. 316.
4 „In querela coram nobis exposuit honorabilis Ioannes Flaxbinder notarius noster, quomodo pater
suus emisset quoddam navigium [...] Quapropter vobis mandamus habere volentes, quatenus ipsum Io-hannem concivem vestrum, patrem notarii nostri praefati [...]” (dokument wystawiony przez króla Alek-sandra Jagiellończyka 15 czerwca 1504 w Malborku, APG, rps 300, D/4, 587; CIDTC, IDT 453); „Ve-teranus servitor noster Iohannes Flaxbinder, concivis vester, coram nobis in querela exposuit, quomodo quidam Theodericus Falke temere eum in ius circumducit, propterea quod honestae Katherinae, Luce de Telghen relictae, quae filio eiusdem, notario nostro, causam hereditariam ad quam illa avia est, irrevo-cabiliter appropriavit” (dokument wystawiony przez króla Zygmunta I 10 lutego 1513 w Poznaniu, APG, rps 300, D, 5/753; CIDTC, IDT 621); zarówno do ojca, jak i do syna może odnosić się dokument wystawiony przez króla Aleksandra Jagiellończyka na sejmie w Piotrkowie 28 lutego 1504, którego odbiorcą był „Iohannes von Hoven cognomine Flaxbinder” (APG, rps 300, D/79, 19, CIDTC, IDT 622), gdyby chodziło jednak o syna, zgodnie z ówczesną praktyką należaloby spodziewać się wzmianki o pełnionej już wówczas przez adresata dokumentu funkcji pisarza w kancelarii królewskiej.
omnia in bono statu essent ad urbem et ecclesiam pertinentia, sed etiam nonnihil pas-sus est calamitatis, tunc quando tumultus, dum in dote tua essem, adverpas-sus me motus fuerit a plebe vili” („Jest tu ze mną Twój ojciec, stary Symeon, dobry i uprzejmy sta-rzec, i pragnie, aby wszystko, co należy do miasta i kościoła, było w dobrym stanie, lecz także on doznał pewnej szkody, kiedy to, podczas gdy przebywałem na twojej plebanii, podniósł się przeciwko mnie bunt wśród pospólstwa”)6
.
Ponieważ trudno sobie wyobrazić, żeby występujące na nagrobku i w doku-mentach imię Hans (Iohannes) było błędne, trzeba przyjąć, że Drzewicki użył słów
Simeon senex, którymi często określa się biblijnego starca Symeona7
, jedynie w celu podkreślenia podeszłego wieku mężczyzny, który stał już na progu śmierci8
. Nie wydaje się natomiast uzasadniona hipoteza Zbigniewa N o w a k a , jakoby Drze-wicki pisał tu o dziadku Dantyszka9
. Wobec faktu, że Dantyszek jako najstarszy z braci odziedziczył imię po ojcu, jego brat Bernhard zaś po dziadku ze strony matki, prawdopodobne wydawałoby się raczej, że trzeciemu z braci, Georgowi, dano imię po dziadku ze strony ojca, nie ma jednak na to żadnych poświadczeń źródłowych.
Dziadek Dantyszka ze strony ojca pochodził z osiadłej w Prusach dolnonie-mieckiej rodziny von Höfen. Zrujnowany po wojnie trzynastoletniej (1454–1466) przeniósł się do Gdańska, gdzie zarabiał na utrzymanie jako powroźnik. Stąd uży-wany później w rodzinie obok nazwiska von Höfen przydomek Flachsbinder (także w pisowni Flaxbinder)10
.
*
Na podstawie własnego świadectwa Dantyszka wiemy, że pierwsze nauki pobierał on w szkole parafialnej w Grudziądzu.
Oppidum Graudnicense, cuius plebanus ad desperatum illum Pomezaniensem, ducta suae farinae coniuge, secessit, totum est Luteranismo infectum et hoc, ut ferunt, culpa capitanei Ioannis Sokolowski, qui etiam, sicut quidam asserunt, ea lue laboravit vel laborat. Ecclesia et schola ibidem, quae mihi puero prima fuit, et domus parochialis vasta et ruinis obnoxia.
6 Maciej Drzewicki do Jana Dantyszka, Gdańsk, 12 marca 1524, CIDTC, IDL 199. 7 Vulg. Lc. 2.25–35.
8 Cf. Jan Benedyktowicz Solfa do Jana Dantyszka, Gdańsk, 6 lipca 1526, CIDTC, IDL 295: „Nunc
autem opportune fratrem tuum abeuntem intellexi ex patre tuo, quem paucos ante dies ex Herebi fauci-bus eripui. [...] Parens tuus, senio iam confectus, orat, ne eum deseras, si antequam solvat fata, te cerne-re posset, ut lumina eius claudecerne-re saltem tempocerne-re et necessitate illa adventa<n>te posses. Sorocerne-res hoc et mater non minus efflagitant et obtestantur. Tactus fuit prius festum Pentecostis apoplexia et paralisi. Iacuit ut truncus nec loqui potuit verbum. Supervocarunt me illae, caupo, medic(!) doctus Polonus. No-lui senem deserere, sed omnes nervos et artem extendi in hoc, ut eum pristinae tibi et tuis sanitati resti-tuerem, quod gratia Dei animante perfeci: ambulat, loquitur, exercet officia sua. Utinam in aliis et tuis et tibi utilitati, meo vel incommodo esse possem”.
9 NOWAK 1982, s. 43.
Miasto Grudziądz, którego proboszcz, pojąwszy żonę „z tej samej mąki”, wyje-chał do owego desperata Pomezańskiego11
, całe jest zarażone luteranizmem, a to, jak mówią, z winy starosty Jana Sokołowskiego, który także, jak twierdzą pewne osoby, cierpiał lub cierpi na tę zarazę. Tamtejszy kościół i szkoła — a była to
moja pierwsza szkoła, gdy byłem dzieckiem — a także plebania stoją puste
i popadają w ruinę12
.
Przypuszczenia dotyczące edukacji Dantyszka w gdańskich szkołach para-fialnych oraz w szkole Braci Wspólnego Życia w Chełmnie13
nie są potwierdzone źródłowo. Powszechnie znany i niekwestionowany jest natomiast wpis do metryki Uniwersytetu Gryfijskiego (niem. Greifswald), pozwalający stwierdzić, że Danty-szek studiował tam w semestrze letnim (kwiecień–październik) 1499 r.: „Ioannes Decorys, d(iocesis) Latslaviensis, die 3. mens(is) Augustii(!) solvit totum” („Ioan-nes de Curiis (von Höfen) z diecezji włocławskiej w dniu 3 sierpnia wpłacił pełną opłatę”)14
.
W metryce Uniwersytetu Krakowskiego znajdujemy natomiast trzy wpisy Jana syna Jana z Gdańska z okresu, kiedy Dantyszek był w wieku studenckim: na semestr zimowy w roku 1498 (październik 1497–kwiecień 1498) oraz na semestry letnie w latach 1500 i 150715
. W liber promotionum tejże uczelni znajdujemy tylko jed-nego Jana z Gdańska, który uzyskał bakalaureat w 1503 r.16
Badacze identyfikują z Dantyszkiem Jana immatrykulowanego w roku 1500 i uważają, że jest on tożsamy z bakałarzem z roku 1503. Studia Dantyszka w Krakowie w roku 1500 potwier-dza nota proweniencyjna wpisana przez niego na egzemplarzu dzieł filozoficznych Seneki Starszego: „Iohannis de Curiis Gdanen(sis) sum; anno 1500 emtus almo in gymnasio Cracoviensi” („Jestem własnością Jana von Höfen, Gdańszczanina; zostałam kupiona w roku 1500 w uniwersytecie krakowskim”)17
.
Pytanie, czy pozostałe dwa wpisy w metryce krakowskiej odnoszą się do Dan-tyszka czy do innych osób o tym samym imieniu i miejscu pochodzenia, pozostaje otwarte. Wiadomo, że w Gryfii znalazł się on wraz z kilkunastoosobową grupą
stu-11 „Ad desperatum Pomesaniensem” to aluzja do nazwiska biskupa Pomezanii — Pawła Speratusa,
który w 1520 r. przeszedł na luteranizm.
12 Dantyszek do Piotra Tomickiego, Lubawa, 21 lutego 1533, CIDTC, IDL 896. 13 NOWAK 1982, s. 46–48.
14 FRIEDLÄNDER 1893, s. 142, kol. 2, l. 30–32.
15 Wpis na semestr zimowy 1498 r.: „Joannes Joannis de Gedano 2 gr”; wpis na semestr letni
1500 r.: „Johannes Johannis de Gdano dt 2 gr”; wpis na semestr letni 1507 r.: „Johannes Johannis de Gdano st tt” (Metryka 2004, s. 549, 567, 631).
16 Cf. Statuta 1849, s. 137.
17 SENEKA st. 1492, egz. BJ Cam. L. X. 14, współoprawny z tomem SENEKA mł. 1498. Ten
dru-gi tom opatrzony jest notami świadczącymi o tej samej proweniencji: „Iohannis de Curiis vel Flachsbin-der Gdanen(sis) sum” („Jestem własnością Johanna von Höfen, czyli FlachsbinFlachsbin-dera, gdańszczanina”); „Meus de Curiis Ioannes possessor est” („Moim właścicielem jest von Höfen Johann”)), cf. BOHO-NOS-LEWAŃSKA, SZANDOROWSKA 1970, Nr 4970.
dentów, w większości pochodzących z diecezji włocławskiej. Grupa ta przybyła tam pod opieką gdańszczanina, magistra Jodoka Marckborcha. Być może był z nią w jakiś sposób związany także Paweł z Krosna, którego wpis immatrykulacyjny znajduje się pomiędzy wpisem Marckborcha a wpisem Dantyszka. Krośnianin przybył wówczas do Gryfii z Uniwersytetu Krakowskiego i po upływie jednego semestru, uzyskawszy bakalaureat18
, powrócił na studia do Krakowa. Wydaje się możliwe, że także Danty-szek, rozpocząwszy studia w stolicy Małopolski już w roku 1497 (a zatem w wieku 12 lat), po kilkunastu miesiącach przeniósł się na jeden lub dwa semestry do Gry-fii, a następnie znów znalazł się w Krakowie, aby uzyskać tam bakalaureat w roku 1503. Warto przy okazji odnotować, że w tym samym niemal czasie co Dantyszek w Gryfii studiował prawdopodobnie jego późniejszy korespondent Ioannes Magnus (1488–1544), który jako arcybiskup Uppsali przebywał w latach 1526–1536 na wygnaniu w Gdańsku, pod skrzydłami lokalnych biskupów (w tym Dantyszka jako ordynariusza chełmińskiego w latach trzydziestych). Według zapisów w gryfijskiej metryce uniwersyteckiej Ioannes Magnus immatrykulował się 15 maja 1499 i uzy-skał bakalaureat 18 sierpnia 150019
. Opracowania dotyczące Magnusa pomijają ten wpis, twierdząc jedynie, że kształcił się początkowo w rodzinnym Linköping, a póź-niej, w latach 1512–1517, w uniwersytetach w Rostocku, Lowanium i Kolonii20
. Jeszcze za panowania króla Jana Olbrachta (zm. 17 czerwca 1501), prawdopo-dobnie pod koniec roku 1500 albo na początku 1501, Dantyszek rozpoczął karierę w kancelarii królewskiej. O dacie tej wnioskuje się ze wzmianek w korespondencji: w styczniu 1526 r. Dantyszek w liście do króla Zygmunta I stwierdza, że polskim monarchom służy już od dwudziestu pięciu lat. W maju 1527 r. w liście do Sta-nisława Borka wspomina o swojej dwudziestosiedmioletniej służbie21
. Przełom lat 1500/1501 jako datę pierwszych kroków Dantyszka na dworze królewskim poświad-cza także fragment epigramatu Dantyszka Ad iuventutem (1510):
18 FRIEDLÄNDER 1893, s. 144. 19 FRIEDLÄNDER 1893, s. 142, 146. 20 Cf. e.g. MAGNUS 1992, s. 9.
21 Cf. Dantyszek do Zygmunta I, Toledo, 10 stycznia 1526, CIDTC IDL 276: „Haec igitur toties
in litteris meis inculco, cum apud nos sunt extranea, ne suspicione fidei meae non convenienti fiam ob-noxius, quam Deo duce apud minimos etiam incorruptam hactenus conservavi eamque Maiestati Ve-strae Serenissimae, cui et praedecessoribus eius a 25 iam annis servio, sine labe integram repraesen-tabo”; Dantyszek do Stanisława Borka, Valladolid, 1 maja 1527, CIDTC IDL 336: „Iam aperte video post tot apud nos sacerdotiorum mutationes, cum nihil mihi cesserit in iis tribus immo in 27 annis, quibus servio, quod me Deus adhuc non vult habere in ecclesiasticis, forsan saeculo reservor, quod iam in dies me deserit aetasque illi non bene convenit provectior” (cf. FINKEL 1879, s. 331–386).
Excessi vixdum raptus tria lustra puellis Sum puer Aoniis militiaeque datus. Interea fovit me sacris invida Musis Curia, qua periit prima iuventa mihi.
Zaledwie ukończyłem piętnaście lat, zostałem porwany i oddany na rycerską służbę aońskim dziewczętom [tj. Muzom].
Tymczasem żywił mnie zazdrosny o Muzy dwór. Tam upłynęła mi pierwsza młodość22
.
Ze wzmianki poczynionej w autobiograficznym poemacie Carmen paraeneticum
ad Constantem Alliopagum wnioskuje się, że Dantyszek przeżył w młodości jakiś
epizod wojenny:
Iunior et belli contra Dacosque Getasque Atque Borysthenidas tempore miles eram
Jako młodzieniec byłem żołnierzem w czasie wojny przeciw Wołochom i Tatarom, a także przeciwko Moskwie23
Wydaje się niemożliwe, aby Dantyszek, w tym czasie będąc jeszcze dzieckiem, uczestniczył w ostatnich wyprawach wojennych Jana Olbrachta przeciwko Woło-chom i Tatarom (klęska bukowińska 1497, walki z Tatarami 1500–1501). Być może wziął udział w obronie kraju przed Tatarami i Wołochami w roku 1502 lub 1503. Są to jednak tylko przypuszczenia. Wspomniana w przytoczonym powyżej wier-szu wyprawa przeciwko Moskwie to niewątpliwie kampania 1514 r. zakończona zwycięską bitwą pod Orszą (8 września). Dantyszek jako członek dworu Zygmunta I niewątpliwie pozostawał z królem w obozie wojskowym pod Borysowem. Napi-sał wówczas utwór okolicznościowy Sylvula de victoria inclyti Sigismundi regis
Poloniae contra Moschos24 .
Długą listę kanclerzy i podkanclerzych, którym podlegał w swojej karierze, otwiera Krzesław z Kurozwęk (zm. 5 kwietnia 1503), wspomniany w wiele lat później w liście gratulacyjnym Dantyszka do nowomianowanego kanclerza (1539) Pawła Dunin-Wolskiego jako dominus meus i mentor udzielający pouczeń: „Illius definitionis veterum memor, quam olim a reverendissimo domino meo Creslao, epi-scopo Vladislaviensi, regni cancellario audivi, cancellariatum nempe esse dulcis vitae exinanitionem” („Pamiętny na owo określenie starożytnych, które usłyszałem nie-gdyś od mego pana, przewielebnego Krzesława, biskupa włocławskiego i kanclerza Królestwa, mianowicie, że urząd kanclerza jest zniweczeniem słodkiego życia”)25
. Po śmierci Krzesława Kurozwęckiego kolejnym zwierzchnikiem, któremu Dantyszek służył jako pisarz, był kanclerz Jan Łaski. Zapis / Ioannem Flaxbinder
notarium venerabilis Ioannis de Lassko cancellarii regni nostri znajdujemy w
doku-22 CIDTC, IDP 11, l. 27–28.
23 CIDTC, IDP 54, l. 171–172; cf. CZAPLICKI 1855; POCIECHA 1938, s. 424. 24 CIDTC, IDP 21.
25 Dantyszek do Pawła Dunin-Wolskiego, Lidzbark Warmiński, [25 lipca] 1539–[23 sierpnia] 1539,
mencie datowanym 26 listopada 150326
. Nie później niż w czerwcu 1504 r. Dantyszek awansował na pisarza królewskiego (notarius regius). Od tego momentu podlegał nie tylko kanclerzowi, lecz także podkanclerzemu Maciejowi Drzewickiemu. Drzewicki był dla młodego człowieka niewątpliwie autorytetem nie tylko w kwestiach ściśle zawodowych. Jemu właśnie zadedykowany został pierwszy znany nam poemat Dan-tyszka, De Virtutis et Fortunae differentia somnium, opublikowany w wigilię Bożego Narodzenia roku 151027
. Poemat ten, według świadectwa autora, miała zainspirować rozmowa z Drzewickim na temat cnoty (virtus):
Quantum Virtutem Fortuna volubilis almam Nostro praecedit tempore, condidimus,
Pokazaliśmy, o ile zmienna Fortuna przewyż-sza w naszych czasach dobrotliwą Cnotę, Et nuper fueras quae de Virtute locutus,
Spernitur a stolidis quae modo ubique viris.
To jednak, co ostatnio powiedziałeś o Cno-cie, jest w powszechnej pogardzie u głupców. Sic, ut quisque vir est, loquitur. Tu sedulo claram
Virtutem divo pectore et ore refers
Każdy mówi tak, jak pozwala mu na to jego męstwo. Ty gorliwie niesiesz jasną Cnotę w pobożnym sercu i na ustach,
Fortunaeque minas, quondam quis saepius actus, Nil metuis; tibi plus illa nocere nequit.
I gróźb Fortuny — a któż częściej [niż ty był przez nią] niegdyś prześladowany — nie lękasz się wcale, nie umie Ci ona więcej zaszkodzić28.
Późniejsza korespondencja Dantyszka z Drzewickim29
jest świadectwem ich zażyłości, której nie zdołały zniszczyć nawet poważne nieporozumienia wokół kon-fliktu gdańszczanina z podskarbim pruskim Stanisławem Kostką w latach 1533–1534. Z tego okresu pochodzi jedyny zachowany list Dantyszka do Drzewickiego, wówczas już prymasa Polski. Adresat został w nim określony jako osoba w dużej mierze odpo-wiedzialna za formację intelektualną nadawcy („quae me fere educavit”)30.
Nie zachowały się natomiast żadne ślady podobnej więzi młodego skryby z kanc-lerzem Janem Łaskim (zm. 1531). Nic w tym jednak dziwnego, skoro w później-szych latach Dantyszek przyjaźnił się i zgodnie współpracował z wrogimi Łaskiemu politykami — podkanclerzym (1511–1515), a następnie kanclerzem (1515–1532) Krzysztofem Szydłowieckim oraz podkanclerzym (1515–1535) Piotrem Tomickim. Zwłaszcza z tym ostatnim łączyły go szczególnie intensywne i bliskie relacje.
26 CIDTC, IDT 452, cf. PAPÉE 1927, s. 377, przypis 1; ASPK, IV, 1, nr 135, s. 109. 27 DANTISCUS 1510 (CIDTC, IDP 1–13).
28 CIDTC, IDP 2, l. 15–22
29 Zachowało się 29 listów Drzewickiego do Dantyszka z lat 1519–1535 oraz jeden list Dantyszka
do Drzewickiego z 1534 r. (cf. CIDTC).
Zostawszy pisarzem królewskim, Dantyszek nie miał bynajmniej zamiaru porzucać nauki, skoro latem 1505 r. uzyskał od króla Aleksandra zasiłek na dalsze studia we Włoszech. Wbrew początkowym projektom młodzieniec spożytkował jednak przyznaną mu kwotę, odbywając pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Wyprawę tę wspominał później w swoich dwóch wierszowanych autobiografiach. W poema-cie De vita sua (O swoim życiu) (ok. 1534/1535) została ona tylko wyliczona wśród wielu innych podróży: „Quot terras et quot pergravimus aequoris undas, / Et Solyma, Hesperia ac utraque testis erit” („Jerozolima i obydwie Hesperie (tj. Królestwa Hiszpanii i Aragonii) są świadkami, ile przemierzyłem lądów i ile morskich odmętów”)31
.
Obszerniejsze wspomnienie (37 dystychów) znajdujemy w utworze Carmen
paraeneticum iuvenibus huius temporis non inutile, ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum (1539)32. Uzupełnieniem i potwierdzeniem tej relacji jest fragment utworu Caspara Ursinusa Veliusa Genethliacon Ioannis Dantisci poetae
clarissimi (1516)33
. Dantyszek zaprzyjaźnił się z Ursinusem, przebywając na dworze cesarza Maksymiliana w latach 1515–1516, i niewątpliwie sugestywnie opowiadał mu o przeżyciach związanych z tą ryzykowną podróżą. Ursinus nadał swojemu utworowi kunsztowną formę proroctwa włożonego w usta Apollina, który — stojąc przed drzwiami rodzącej — zapowiada ważne wydarzenia w życiu przyszłego dyplomaty. Wydarzenia te to sukcesy poetyckie, udział w wyprawie wojennej nad Dniepr, poselstwa na zlecenie władców oraz szczegółowo przedsta-wiona pielgrzymka do Ziemi Świętej. Omówienie tej wyprawy zajęło trzynaście dystychów elegijnych, stanowi zatem niemal trzecią część utworu. Oto rekonstruk-cja przebiegu podróży.
Już w sierpniu 1505 r. Dantyszek został zaopatrzony w mandat królewski poleca-jący Radzie Miasta Gdańska wypłacenie mu na podstawie przedstawionego rewersu kwoty przeznaczonej na podróż naukową34
. Stypendysta opuścił dwór w Krakowie zapewne dopiero w połowie następnego miesiąca, ponieważ 12 września datowane są kolejne mandaty upoważniające go do pertraktacji w imieniu króla z mieszcza-nami gdańskimi w kwestiach monetarnych oraz w sprawie dóbr obywateli Gdańska, którzy zmarli bezpotomnie35
. Najpewniej zatem król spodziewał się, że jego pisarz przed wyjazdem do Italii weźmie udział w jesiennym zjeździe Stanów Pruskich. Ponieważ termin zjazdu został jednak w roku 1505 przesunięty z powodu zarazy na 14 grudnia36
, Dantyszek prawdopodobnie przedłożył gdańszczanom mandaty królewskie wcześniej, aby jeszcze przed nadejściem zimy pożegnać rodzinne
mia-31 CIDTC, IDP 92, l. 21–22.
32 CIDTC, IDP 54 [= DANTISCUS 1539].
33 CIDTC, IDL 6256 [= URSINUS 1522, k. q–q3]. Cf. SKOLIMOWSKA 2016, s. 327–347. 34 ASPK, IV, 2, nr 227, s. 63.
35 ASPK, IV, 2, nr 231, s. 65; nr 247, s. 79. 36 ASPK, IV, 2, nr 238, s. 71–72; nr 244, s. 76.
sto i pożeglować przez Bałtyk do wybrzeży Danii37
. Następnie podróżował przez Saksonię, góry Harzu, krainy nadreńskie i naddunajskie38
. Przeprawiwszy się przez Alpy, zwiedził bliżej nieokreślone miasta północnej Italii i dotarł do Wenecji39
. Tam, ujrzawszy w porcie przygotowany do drogi statek do Jerozolimy, pod wpływem nagłego impulsu postanowił zrealizować od dawna żywiony zamysł i wyruszyć w pielgrzymkę do Ziemi Świętej40
. Droga wiodła przez Adriatyk i Morze Jońskie; pielgrzymi przybili do brzegów wysp: Korfu41
, Leukas (lub może Kefalonii)42 oraz Zakyntos43
. Następnie zawinęli do portu w Epidauros44
, po czym pożeglowali przez Morze Egejskie na Kretę, gdzie zaopatrzyli się w żywność45
, a potem przez Morze Karpackie, aby przekroczyć granice Europy i zatrzymać się na dłuższy odpoczy-nek na pozostającej jeszcze wówczas w rękach chrześcijanwyspie Rodos46
. Opu-ściwszy Grecję, wpłynęli na terytorium Cypru. Na tej wyspie przez dwa miesiące więziły ich niepomyślne wiatry. Dantyszek ubolewał, że z powodu choroby nie mógł wówczas zwiedzić cypryjskich zabytków — miasta Paphos i góry Idalion47
. Kiedy wreszcie pojawił się upragniony wiatr północny i okręt wyruszył w dalszą 37 CIDTC, IDL 6256: „Cymbrica namque leges prima formose iuventa / Littora, permensus
Balthe-on ante fretum”.
38 CIDTC, IDL 6256: „Acre virum genus, et validos Saxones adibis. / Omne per Hercynium
progre-diere nemus. / Innumeros late populos, gentesque videbis / Quas claudunt gelidis Rhenus et Ister aquis”.
39 CIDTC, IDP 54: „Hanc igitur linquens Latiasque profectus ad oras / Me volui studiis consociare
bonis. / At secus evenit, cum iam penetrasse per Alpes / Me vidi, latum nec procul esse fretum. / Euga-neos adii conclusos undique ponto, / Qui tria regna sua sub dicione tenent”; CIDTC, IDL 6256: „Italiae posthac et opes miratus et urbes / Audebis vastos per maris ire sinus”.
40 CIDTC, IDP 54: „Hic cum vidissem socios navemque paratam / Ad Solymas, mihi mens quo fuit
ante diu, / Mox illam subiit vis numinis impete quodam, / Quae iussit comitem me simul esse viae. / Conscendi, pariter persolvens debita nauli, / Optatis ventis velaque tensa dedi”.
41 CIDTC, IDP 54: „Legimus in primis Corcyrae litora”; CIDTC, IDL 6256: „Alcinoi veteres
pri-mum mirabere sedes”.
42 CIDTC, IDP 54: „nudum / Fracta Dulichium quae tenuere rate”.
43 CIDTC, IDP 54: „Hic non una quidem nobis est insula visa, / Quas nimia mendax Graecia laude
canit”; CIDTC, IDL 6256: „Alta tibi hospitium deinde Zacinthus erit”.
44 CIDTC, IDL 6256: „Atque Epidaurus, ubi serpentis imagine cultus / Indigenis Phoebo natus
in aede fuit”.
45 CIDTC, IDP 54: „Attigit et claram prius urbibus acta per undas / Aegaeas patriam nostra carina
Iovis. / Frugum Creta ferax et abundans dulcis Iacchi / Ex magna nobis utilitate fuit”; CIDTC, IDL 6256: „et magno Iove Creta”.
46 CIDTC, IDP 54: „Cepimus hic etenim victum ductisque per aequor / Carpathium ventos aura
secunda dabat. / Liquimus hic fines Europae nautaque coeptum / Ad partes Asiae continuavit iter. / Vi-dimus inde Rhodum, cui numquam nubila solem / Obducunt, qualiscumque sit illa dies. / Hic ego cum sociis fessos reparavimus artus; / Tunc ibi praefuerant candida signa crucis”; CIDTC, IDL 6256: „Atque Rhodon Phoebo claram”.
47 CIDTC, IDP 54: „Solvimus a Phoebi sic regno regna petentes, / Quae Cyprus asseritur
continuis-se novem. / Hic nos detinuit flatu contrarius Eurus, / Cornua dum Phoebes bis renovata forent. / Hic Paphos hicque Cnidos(!), mons Idalus et nemus ipsum / Praebebant oculis gaudia nulla meis. / Namque
drogę, rozpętała się silna burza. Dwudziestoletni wówczas Dantyszek był przeko-nany, że nadeszła jego ostatnia godzina48
, okrętowi udało się jednak dobić do portu w Jaffie49
. Stamtąd pielgrzymi podążyli do Jerozolimy, jadąc wierzchem na osłach w niemiłosiernym upale. Za przewodników mieli muzułmanów, którzy nie szczę-dzili im wyzwisk, zniewag, a nawet razów50
. Dantyszek zwiedził Golgotę i Grób Pański51
oraz inne miejsca związane z życiem Chrystusa, dotarł także do leżącego w Palestynie Betlejem52
. Następnie przekroczył Jordan i, przebywszy Morze Mar-twe, dotarł do Arabii53
. Dalsza droga wiodła prawdopodobnie przez Górę Synaj do Aleksandrii. Nie ma wprawdzie na to dowodów w źródłach, taki jednak kierunek sugerują przedstawienia na ekslibrisach Dantyszka. Wśród otaczających jego herb symboli odbytych pielgrzymek (odwzorowań popularnych znaków pielgrzymich) obok krzyża jerozolimskiego (Jerozolima), muszli świętego Jakuba z dwoma kijami (Santiago de Compostela) oraz litery R z kluczem św. Piotra (Rzym) znajdujemy także koło do łamania kości i miecz — atrybuty św. Katarzyny Aleksandryjskiej54
. Jej sanktuarium na Synaju leżało na szlaku często wybieranym przez pielgrzymów powracających z Ziemi Świętej. Podróżowali oni następnie do Europy okrętami płynącymi z Aleksandrii55
. Czy tak właśnie uczynił Dantyszek, nie ma pewności, lecz wiemy, że jego droga powrotna wiodła nie do Wenecji, z której wyruszył, lecz
febrem putri corruptus ab aëre passus, / Non potui Veneris languidus esse memor”; CIDTC, IDL 6256: „Et Cypron Idaliae regna superba deae”.
48 CIDTC, IDP 54: „Tandem nos Aquilo pertaesos litore solvit, / Rursus et in pelagus lintea plena
tulit. / Sed tibi quid memorem, fuerim quam paene sub undis, / Cum navis dederat saepius icta latus? / Hanc fractis voluit penitus subvertere velis / Flans ab Hyperboreis nimbifer ille iugis. / Tum mihi bis deni fuerant, non amplius, anni / Extremumque mihi rebar adesse diem. / Sola Dei nos servavit clemen-tia summi, / Qui tumidis ventis imperat atque mari”.
49 CIDTC, IDP 54: „Hoc duce tum demum sospes prope litora veni, / Ad quae tam longo tempore
cursus erat. / Hic vinctam fertur ceto rapuisse puellam / Perseus et monstro praevaluisse maris. / Cum sociis subii Ioppen, de more relicta / Cum fessis nautis in statione rate”.
50 CIDTC, IDP 54: „Hinc nos ducendo Mahometica turba recepit, / Deseruit Christi quae recutita
fidem. / Impositi Solymas asinis intravimus aestu / Exanimes, passi verbera, probra, lutum. / Gentis in-humanae crudelia facta minasque, / Non est, crede mihi, qui numerare queat”; CIDTC, IDL 6256: „Et Syriae populos, et inhospita vasta videbis, / Qua non aequoreo tutius extat iter”.
51 CIDTC, IDP 54: „Vidimus hic, ubi crux steterat sanctumque sepulcrum”; CIDTC, IDL 6256:
„Quin et adorabis sacrum quo condita passi / Lurida sarcophago membra fuere Dei. [...] Calvariaeque solum”.
52 CIDTC, IDP 54: „Et Christi circum quae loca sancta manent”; CIDTC, IDL 6256: „Quaeque
Palaestinas loca sunt veneranda per oras / Bethlemiumque larem”.
53 CIDTC, IDP 54: „Transgressi tandem limosi gurgitis undas, / Cui lacus Asphaltus meta suprema
datur, / Attigimus terras Arabum”.
54 Jan Stanisław Bystroń zwraca uwagę na umieszczenie symbolu św. Katarzyny jako oznaki
piel-grzymów na Górę Synaj na medalu Dantyszka wybitym w czasie jego pobytu na dworze Karola V w 1529 r. (BYSTROŃ 1930, s. 11–12).
przez Cieśninę Messyńską do południowej Italii. W trakcie tej podróży miał okazję ujrzeć Sycylię i czynny wulkan Etnę56
, nie wiemy jednak, czy jego okręt zawijał do sycylijskich portów ani gdzie dokładnie opuścił pokład, aby powędrować przez Neapol oraz „przez pola Kampanii i Apulii”57
. Następnie (prawdopodobnie po raz pierwszy) znalazł się w Rzymie58
. Wprawdzie przeczyć temu zdaje się to, że w star-szym wariancie ekslibrisu Dantyszka z oznakami pielgrzymek umieszczone są tylko dwa z nich — krzyż jerozolimski i atrybuty św. Katarzyny59
, gdy symbole Rzymu i Komposteli pojawiają się dopiero w późniejszych wersjach60
. Pominięcie Rzymu w wersji ekslibrisu sprzed pielgrzymki do Komposteli (Dantyszek odwiedził grób świętego Jakuba Apostoła na przełomie marca i kwietnia 1523 r.61
) mogło być jed-nak uwarunkowane estetyką — trudno było umieścić wokół herbu trzy symbole, nie zaburzając równowagi graficznej całego przedstawienia, a pielgrzymka do stosun-kowo łatwo dostępnego Rzymu nie stanowiła zapewne aż tak wielkiego powodu do chwały jak pozostałe trzy62
. Szczegóły dalszej drogi powrotnej Dantyszka na północ pozostają nieznane.
Podróż do Ziemi Świętej musiała wyczerpać fundusze Dantyszka przeznaczone na studia zagraniczne, ponieważ bezpośrednio po niej, nie później niż w lutym 1507 r., powrócił na polski dwór królewski, który następnie na jakiś czas opuścił, by uporządkować swoje sprawy w rodzinnym Gdańsku63
.
Właśnie w tym czasie Paweł z Krosna uzyskał tytuł magistra (1506) i z począt-kiem roku 1507 zaczął wykłady na krakowskiej Alma Mater64
. Badacze, którzy zastanawiali się, co oznacza określenie praeceptor meus65
używane przez Dantyszka w stosunku do Pawła z Krosna, nie brali pod uwagę ewentualności formalnych stu-diów Dantyszka u Krośnianina66
. Traktując być może zbyt dosłownie jego poetyckie 56 CIDTC, IDL 6256: „Denique Trinacriam, fumantemque ignibus Aetnam / Conspicies, Siculo
praeteriture freto”.
57 CIDTC, IDL 6256: „Claram et Parthenopen peragrabis, et Appula iuxta / arva, et Campani rura
beata soli”.
58 CIDTC, IDL 6256: „Atque orbis dominam victi mirabere Romam, / Quicquid et in tota visitur
Ausonia”.
59 Cf. drukowany ekslibris pochodzący najwcześniej z 1517 r., wklejony na stronie przedtytułowej
egzemplarza Zwierciadła Saskiego (Remissorium 1508, egz. BNW XVI.F.2339).
60 Liczne odciski superekslibrisu Dantyszka z 1539 r., m.in. na oprawie druków: BUCER 1540,
egzemplarz UUB, Obr 51:427 oraz Novum Testamentum 1527, egzemplarz BNW, XVI.F.2314.
61 CIDTC, IDL 180, IDL 182, IDL 176. 62 Cf. SKOLIMOWSKA 2017, s. 446–451. 63 CIDTC, IDT 462, cf. ASPK, V, 1, nr 15, s. 40. 64 GORZKOWSKI 2000, s. 95.
65 Ad reverendissimum in Christo patrem dominum Ioannem Lubrantium, episcopum Posnaniensem,
Ioannis Linodesmonos Dantisci in laudem magistri Pauli Crosnensis Rutheni, praeceptoris sui carmen, CIDTC, IDP 20, l. 27–28: „At nunc iste meus pro me praeceptor agat rem, / Ingenii qui fert haec sua dona tibi”.
deklaracje, jakoby życie dworskie odcięło go od wykształcenia67
, uznali, że formalną edukację zakończył on na bakalaureacie w roku 1503. Określanie Krośnianina mia-nem praeceptor mogło być, ich zdaniem, efektem kontaktów nieformalnych, datu-jących się od wspólnego pobytu Dantyszka i jego dwukrotnie wówczas starszego kolegi w Gryfii w 1499 r. Czternastoletni Jan mógł jeszcze przez kilka lat traktować Pawła jako mentora. Należałoby jednak rozważyć, czy wspomniana już immatry-kulacja w Uniwersytecie Krakowskim niejakiego Jana z Gdańska na semestr letni 1507 nie jest przypadkiem wpisem Dantyszka, który — nie zrealizowawszy projektu studiów w Italii — odczuwał niedosyt wykształcenia. Wpis ten jest dokładnie tak samo (nie)precyzyjny jak immatrykulacja z 1500 r. i bakalaureat z roku 1503, które uznawane są zwykle bez wątpliwości za Dantyszkowe. Pojawia się oczywiście pyta-nie, jak efektywne byłyby studia przerywane misjami poselskimi do Prus, regularnie zlecanymi w latach 1507–1514 królewskiemu pisarzowi przez jego mocodawcę68
. Czy zatem pojawiające się często w utworach poetyckich Dantyszka, a niekiedy także i w jego korespondencji, narzekania na niedostatki wykształcenia i na zgubny w tym zakresie wpływ życia dworskiego oznaczają, że jego regularne (acz przery-wane epizodami wojennymi) studia zamknęły się na przestrzeni niespełna czterech lat między rokiem 1499 a 1503?69
Wydaje się, że przynajmniej jeszcze przez semestr studiował w Alma Mater Cracoviensis w roku 1507. Nadzwyczajne oczytanie Dan-tyszka w autorach starożytnych, wychwalane wielokrotnie przez współczesnych mu humanistów i potwierdzone przez badacza jego poezji Stanisława S k i m i n ę70
, jest widoczne także w korespondencji. Pochodzący z roku 1522 — świadczący wymow-nie o zamiłowaniach bibliofilskich Dantyszka — inwentarz ruchomości pozostawio-nych przez niego w mieszkaniu w Krakowie, wylicza m.in. 56 książek będących jego własnością. Warto zauważyć, że w tym dokumencie, sporządzonym z polecenia rek-tora uniwersytetu, przy nazwisku Dantyszka postawiono tytuł magistra. Jeżeli zapis ten nie jest omyłką twórcy lub kopisty dokumentu, to stanowi pośrednie świadectwo uzyskania przez Dantyszka tego stopnia71
. Znana nam dokładnie dzięki korespon-dencji działalność dyplomatyczna Dantyszka dowodzi także jego dobrej znajomości prawa, nie ma jednak źródeł, które pozwalałyby potwierdzić pojawiającą się nie-kiedy w literaturze przedmiotu informację, jakoby Dantyszek miał doktoryzować się w Bolonii w 1510 r.72
Przynajmniej do końca 1514 r. Dantyszek określany jest w źródłach jako notarius
regius, scriba regis lub ko(niglischer) ma(iestet) schreyber, ko(niglischer) ma(iestet)
67 Cf. przypis 22. 68 Cf. ASPK i AT .
69 Na temat żalów Dantyszka odnośnie do niedostatków wykształcenia vide SKOLIMOWSKA
2010, s. 68–69.
70 SKIMINA 1948, s. 110–141 et passim.
71 CIDTC, IDT 526, cf. Cracovia 1936, nr 484, s. 180–181. 72 Np. FLOOD 2006, s. 429–431.
notarius73
. Kiedy w 1515 r. towarzyszył królowi Zygmuntowi I na Zjazd Preszbursko--Wiedeński, był już zapewne sekretarzem królewskim, a jeśli nie, to awansował na tę funkcję podczas zjazdu74
. Spotkanie czterech monarchów środkowoeuropejskich — cesarza Maksymiliana i królów z dynastii Jagiellonów: Zygmunta, Władysława oraz (dziewięcioletniego wówczas) Ludwika, było udanym debiutem Dantyszka na arenie międzynarodowej. Podczas gdy Jagiellonowie, czekając od kwietnia aż do lipca na przybycie Maksymiliana, obradowali w Preszburgu, Dantyszek wszedł z łatwością w środowisko dworzan cesarskich z otoczenia przebywającego tam wówczas arcy-biskupa Gurk, sekretarza cesarskiego, kardynała Matthäusa Lang a. Spotkanie Jagiel-lonów z cesarzem nastąpiło ostatecznie w Wiedniu, gdzie sekretarz króla Zygmunta odnalazł się znakomicie w kręgu humanistów wiedeńskich, zgromadzonych wokół Georga Tannstettera (1482–1535) — matematyka, astronoma, kartografia i osobi-stego lekarza cesarskiego, znanego także jako Collimitius. Wiersze okolicznościowe Dantyszka były wdzięcznie przyjmowane i chętnie publikowane wśród relacji ze spo-tkania monarchów75
. Stanisław Górski, opisując w Acta Tomiciana wydarzenia roku 1515, odnotowuje, że po zakończeniu zjazdu „regis Sigismundi oratores: Mathias Drevicius, episcopus Vladislaviensis, Raphael Leszczinski capitaneus Szlochoviensis et Ioannes Flachsbinder Dantiscus secretarius ad Venetos missi fuere”76
. A zatem Dantyszek nie wrócił wraz z orszakiem królewskim do Polski, lecz, dołączywszy do podkanclerzego Drzewickiego oraz Rafała Leszczyńskiego, udał się z nimi do Wene-cji, aby omawiać projekt krucjaty antytureckiej. Po bezowocnym zakończeniu tej misji, na wyraźne życzenie cesarza Maksymiliana a za zgodą króla polskiego, Dan-tyszek jeszcze przez około rok pozostawał na dworze cesarskim. W imieniu cesarza posłował wówczas kilkakrotnie do północnej Italii. Powrócił do Polski jako człowiek sukcesu, pasowany na szlachcica i uwieńczony laurem poetyckim przez cesarza. Gdy odjeżdżał, cesarz nie szczędził mu pochwał:
Remittimus impraesentiarum ad Serenitatem Vestram illius secretarium, nobilem nostrum et imperii sacri fidelem dilectum Ioannem de Curiis Dantiscum, iuris utriusque doctorem ac poetam laureatum. Quem quoniam omnifaria fide imbutum, variarum idiomatum ac aliarum complurimarum virtutum scientiae peritissimum ac in rerum peragendarum experientia exercitatissimum exemplis ipsis cognoveramus, illius propterea opera in quibusdam arduis rebus nostris hactenus usi sumus.
73 ASPK, IV, 1, nr 162, s. 170, nr 184, s. 220; ASPK, V, 2, nr 165, s. 117; nr 182, s. 165; nr 185,
s. 176–177; nr 188, s. 182–185; nr 268, s. 328; ASPK, V, 3, nr 300, s. 59; nr 302, s. 61–62; nr 316, s. 102–111; nr 346, s. 154–162; nr 377, s. 220–234; ASPK, VI, nr 1, s. 5; nr 17, s. 25–29; nr 49, p. 119 (za AT, II, nr 317, s. 237); AT, II, nr 333, s. 242–243; CIDTC, IDL 5819, (Dantyszek do Rady Miasta Gdańska, Wilno, 13 listopada 1514).
74 Mianowanie na sekretarza królewskiego wiązało się z ceremonią uroczystej przysięgi
dochowa-nia powierzonych tajemnic (łac. secretum), cf. WYCZAŃSKI 1990, s. 51–52.
75 CIDTC, IDP 22, IDP 23, IDP 25, IDP 15, IDP 24.
76 AT, V, nr 433, s. 314. Pierwsze znane listy do Dantyszka, w których jest tytułowany sekretarzem
Odsyłamy obecnie z powrotem do Waszego Najjaśniejszego Majestatu jego sekreta-rza, a naszego szlachcica, miłego i wiernego poddanego Świętego Cesarstwa, Jana von Höfen Dantyszka, doktora obojga praw oraz poetę uwieńczonego. Poznaliśmy go w działaniu jako człowieka przepełnionego pod każdym względem wiernością, nadzwyczaj biegłego w znajomości rozmaitych języków i w licznych innych cno-tach, a także wybornie wyćwiczonego w prowadzeniu spraw, dlatego też aż do tej pory posługiwaliśmy się nim w pewnych naszych trudnych interesach77
.
Omawiając wykształcenie Dantyszka, warto zwrócić uwagę, że oprócz Pawła z Krosna istniała jeszcze jedna osoba określana przez niego jako praeceptor78
. Był to Joachim Vadianus (von Watt) (1484–1551), szwajcarski poeta, uczeń Konrada Cel-tisa, burmistrz St. Gallen i przyjaciel Huldrycha Zwingliego, z którym, podobnie jak ze wspomnianym wcześniej Ursinusem Veliusem i innymi wiedeńskimi humanistami, Dantyszek zawarł znajomość podczas Zjazdu Preszbursko-Wiedeńskiego w 1515 r.79 Podczas pobytu Dantyszka na dworze cesarza Maksymiliana (1515–1516) Vadianus wykładał autorów łacińskich na Uniwersytecie w Wiedniu i opracowywał komenta-rze do starożytnych dzieł przyrodniczo-geograficznych, Historii naturalnej Pliniusza Starszego oraz do Libri de situ orbis tres Pomponiusza Meli, studiując równocześnie medycynę. Jest więcej niż prawdopodobne, że Dantyszek podczas zjazdu czterech monarchów wolne chwile poświęcał nie tylko na pisanie okolicznościowych poema-tów, lecz także na słuchanie wykładów Vadiana. Pobyt Dantyszka w Wiedniu był jednak krótki — trwał zaledwie kilka tygodni na przełomie lipca i sierpnia 1515 r.80
, nie ma też po nim śladu w tamtejszej metryce wydziału artystów81
. Bliskie kontakty z Vadianem dokumentuje nie tylko korespondencja Dantyszka, lecz także pochlebne wzmianki o Gdańszczaninie, które szwajcarski humanista zamieścił w swoim komentarzu do dzieła Pomponiusza Meli:
Dantiscum clarum et opulentum advectis mercibus oppidum, aere ob vicina, quae palustri humore madent, nonnihil insalubri, memorabile vero aetate nostra
Ioan-nis Dantisci nomine, iureconsulti, poetae, et Sigismundi Poloniae regis (quod fidei suae et eruditioni debebatur) secretarii.
77 List cesarza Maksymiliana do Zygmunta I, s.l., [1516/1517], kopia łac. BCz, rps. 240, s. 178,
CIDTC, IDT 375: cf. SKOLIMOWSKA 2017, s. 443.
78 Określenie takie pojawia się w adresach dwóch listów Dantyszka do Joachima Vadiana: 1) z Hall,
2 października 1515 (CIDTC, IDL 4852): „Doctissimo viro Ioachimo Vadiano, poetae lauro insignito ac collegii ducalis duodecemviro praeceptori suo non paenitendo Viennae”; 2) z Krakowa, 1 października 1521 (CIDTC, IDL 4907): „Viro undecumque doctissimo Ioachimo Vadiano amicorum amicissimo si-bique in Christo caro sinceroque praeceptori”.
79 CIDTC, IDL 4852, IDL 4904, IDL 5161, IDL 5148, IDL 4907; BONORAND 1971 i inne prace
tejże autorki.
80 Zygmunt I przebywał w Wiedniu od 19 lipca do 5 sierpnia 1515 (GĄSIOROWSKI 1973, s. 261),
również cesarz Maksymilian opuścił Wiedeń od razu po zakończeniu zjazdu (KRAUS 1899, s. 75).
Gdańsk to miasto znakomite i bogate dzięki napływowi towarów. Wskutek sąsiedztwa terenów bagiennych jego klimat nie jest zbyt zdrowy. W naszych czasach miasto to
zasłynęło dzięki imieniu Jana Gdańszczanina, prawnika, poety i sekretarza (co zawdzięcza swojej wierności i wykształceniu) króla Polski Zygmunta82
.
Numquam ipse credidissem, nisi verenda me maximorum testium fides adegisset. In quorum numero potissimi sunt Eberhardus Ferberus, Dantiscus eques auratus et Georgius de Basen, vir imaginibus clarus; ille summus tum Dantiscorum magistratus, hic palatinus Marienburgensis in Prussia, uterque ad mare natus atque, ut sic dicam, septentrionalis oceani alumnus. Hi anno abhinc tertio, cum invictissimus Poloniae rex Sigismundus cum fratre Vladislao Ungariae rege ad Maximilianum caesarem officii gratia Viennam venisset, me Ioanne Dantisco vate laurigero curante, non semel elegantissimis conviviis pro singulari sua humanitate suscipientes, illa serio retule-runt suntque magnis indiciis fidem suam testati. Nec vero est quicquam, quod magis nollem, quam viris tanta dignitate, prudentia et doctrina praeditis fidem non adhibere. Ja sam nigdy bym w to nie uwierzył, gdyby mnie nie skłaniała godna czci rzetelność znakomitych świadków. W ich liczbie najmożniejsi są Eberhard Ferber, gdańsz-czanin rycerz złocisty, oraz Georg von Baysen [Jerzy Bażyński], mąż szlachetnego rodu; ów [tj. Ferber] wówczas burmistrz Gdańska, ten [tj. Bażyński] — wojewoda malborski w Prusach, obydwaj urodzeni nad morzem i, że tak powiem, wychowan-kowie północnego oceanu. Oni to, trzy lata temu, kiedy niezwyciężony król Polski Zygmunt wraz z bratem Władysławem królem Węgier przybył na naradę do cesarza Maksymiliana do Wiednia, podejmowali mnie niejednokrotnie w swej nadzwyczaj-nej łaskawości wytwornymi ucztami, których organizatorem był uwieńczony
laurem wieszcz Jan Dantyszek, i poważnie o tym opowiadali, poświadczając swą
wiarygodność silnymi dowodami. Niczego zatem mniej bym nie pragnął, niż nie dać wiary mężom wyróżniającym się taką godnością, roztropnością i wiedzą83
.
Pod koniec roku 1516 Vadianus objął katedrę retoryki i został wybrany na rektora wiedeńskiego Studium Generale84
. Wtedy właśnie, wprawdzie nie w Wiedniu, lecz prawdopodobnie w nieakademickim Augsburgu, Dantyszek otrzymał z rąk cesarza swój tytuł doktora obojga praw (doctor utriusque iuris). Czy miało to związek z uczel-nią wiedeńską? Tytuł ten był bez wątpienia nagrodą za usługi oddane Maksymilianowi wiosną i latem 1516 r. przez polskiego dyplomatę w rokowaniach z Wenecją85
.
Tytuł doktorski pojawia się w pewnej liczbie adresów listów skierowanych do Dantyszka. Stan prac nad korpusem jego korespondencji86
nie pozwala jeszcze na dokonanie pełnej kwerendy tekstowej, ale już teraz można stwierdzić, że jest to zja-wisko raczej marginalne. Po przebadaniu formuł adresowych 301 listów łacińskich do
82 MELA 1518, k. 98v.
83 MELA 1518, k. 105r; vide także BONORAND 1965, s. 54–55; BONORAND 1971, s. 157. 84 BIETENHOLZ 2003, s. 364–365.
85 SKOLIMOWSKA 2016, s. 331–332; SKOLIMOWSKA 2017, s. 444–446. 86 Patrz przypis 2.
Dantyszka z okresu między 1516 r. (uzyskanie tytułu doktorskiego) a nominacją na biskupa chełmińskiego w roku 153087
stwierdzono, że określenie utriusque iuris doctor lub jego warianty (iuris utriusque doctor, decretorum doctor, iuris doctor, iurium
doctor, doctor) pojawiają się zaledwie w 24 przypadkach. Są to listy od następujących
ośmiorga nadawców: Sigmunda von Herberstein, Josta Ludwika Decjusza, Michała Sandera, królowej Bony (niekiedy wspólne z królem Zygmuntem I), Jana Benedykto-wicza Solfy, Hieronima Gürtlera von Wildenberg (Aurimontanus), Jerzego Myszkow-skiego oraz wikariusza i kapituły kościoła św. Mikołaja w Bari. W listach późniejszych tytulatura biskupia niemal całkowicie wypiera inne formuły adresowe88
.
Część wymienionych powyżej przypadków wydaje się uzasadniona szczególnymi celami osób, które Dantyszka w ten sposób określają. Sigmund von Herberstein czyni to bezpośrednio po nadaniu Dantyszkowi tytułu, jest to więc forma gratulacji. Królowa Bona (ręką swego sekretarza) niewątpliwie pragnie w ten sposób podkreślić kompe-tencje prawnicze Dantyszka, prowadzącego jej sprawy spadkowe na dworze Karola V. Podobna motywacja mogła przyświecać także służącemu Bonie Decjuszowi. Król i królowa tytułują Dantyszka doktorem praw także w potwierdzeniu listów wierzy-telnych dla Dantyszka i Lodovico Alifio z 13 marca 1524: „magnificos et egregios dominos Ludovicum Aliphium utriusque iuris doctorem et castri nostri Cracoviensis burgabrium(!) et Ioannem Dantiscum similiter doctorem nuntios et oratores nostros”89
. W świetle tego, co wiemy o kompetencjach prawniczych Dantyszka, nie należy traktować tytułu doktorskiego tylko jako jednego z szeregu zaszczytów nadanych przez cesarza Maksymiliana wyróżniającemu się dyplomacie. O tym, że interesowało go prawo niemieckie, możemy wnioskować także z faktu zachowania się jego wła-snoręcznych notatek i podkreśleń na wydanym w 1508 r. egzemplarzu Zwierciadła
saskiego, opatrzonym jego notami proweniencyjnymi oraz wczesnymi ekslibrisami
stemplowymi (większym i mniejszym, przedstawiającymi pierwszą, nieudostojnioną wersję herbu Dantyszka)90
. Dzieła dotyczące prawa cywilnego (rzymskiego i krajo-wego) nabywał także w późniejszych latach. W jego bibliotece znajdujemy ich przy-najmniej siedemnaście91
. Są wśród nich m.in. paryska edycja Justyniana (1527)92 , 87 Liczba ta stanowi ok. 82% wszystkich zachowanych listów łacińskich do Dantyszka z tego
okre-su. Pozostałe 18% to albo listy, które nie mają jeszcze przeszukiwalnej wersji pełnotekstowej, albo nie mają zachowanego tekstu adresu.
88 Po przebadaniu 1416 adresów listów łacińskich do Dantyszka z okresu po nominacji biskupiej
Dantyszka (1531–1548) natrafiono zaledwie na dwie formuły adresowe zawierające tytuł doktorski — w liście Sebalda Münsterera, Wittenberga, 7 września 1533 (CIDTC, IDL 1004), oraz w liście papieża Klemensa VII, Rzym, 7 sierpnia 1533 (CIDTC, IDL 6211). Przebadane pod tym kątem listy stanowią ok. 36% wszystkich zachowanych listów do Dantyszka z tego okresu. Pozostałe 54% to albo listy, które nie mają jeszcze przeszukiwalnej wersji pełnotekstowej, albo nie mają zachowanego tekstu adresu.
89 „Copia pro mandato substitutionis”, s.d., AGAD, Varia oddziału I, rkps 2, k. 59v (CIDTC, IDT 527). 90 Cf. przypis 59.
91 BORAWSKA 2002, s. 60.
komentarze do Justyniana autorstwa Placentinusa (Moguncja 1535 i 1536)93 oraz Ulricha Zasiusa (In titulum De verborum obligationibus lectura, Bazylea, 1540)94
, a także Lexicon iuris civilis Jakuba Spiegla (Strasburg 1539)95
. Wszystkie wymie-nione tytuły mają tłoczony na oprawach superekslibris Dantyszka z 1539 r., na nie-których jeszcze dodatkowo wytłoczono nieco późniejszy rok oprawienia. Być może jednak Dantyszek kupił je raczej z myślą o spadkobiercach kompletowanej wówczas przez siebie biblioteki biskupiej96
niż o własnej lekturze.
Z wczesnych nabytków księgarskich Dantyszka na szczególną uwagę zasługują trzy inkunabuły, o których intensywnej lekturze świadczą liczne marginalia (część z nich niewątpliwie wyszła spod ręki właściciela): wspomniane już dzieła filozoficzne Seneki Starszego i tragedie Seneki Młodszego, zakupione w 1500 r.97
, oraz nabyty prawdopodobnie w roku 1514 egzemplarz Wojen punickich Syliusza Italika z erudy-cyjnym komentarzem włoskiego humanisty Pietro Marso (1442–1512)98
.
*
Powyższe uwagi sformułowano w trakcie dotychczasowych prac nad projektem badawczym „Rejestracja i Publikacja Korespondencji Jana Dantyszka (1485–1548)”. Prace te są obecnie znacznie bardziej zaawansowane w zakresie publikacji listów łacińskich (ok. 73% opublikowanych w formie pełnotekstowej) niż niemieckich (ok. 36%). Ponieważ w sprawach rodzinnych Dantyszek zazwyczaj posługiwał się swoim macierzystym językiem — niemieckim, można oczekiwać, że poszerzenie dostępu do niemieckich tekstów źródłowych niezawodnie przyczyni się do istotnego uzupełnienia wiedzy o koneksjach rodzinnych i prywatnych kontaktach tej wybitnej postaci.
WYKAZ CYTOWANYCH ŹRÓDEŁ I LITERATURY PRZEDMIOTU
ŹRÓDŁA RĘKOPIŚMIENNE I MATERIAŁY NIEPUBLIKOWANE
Inskrypcja nagrobna Christiny Scholcze (Schultze), kościół św.św. Piotra i Pawła oraz Michała Archanioła w Lidzbarku Warmińskim
AGAD [= Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], sygn. Varia oddziału I, No. 2 APG [= Archiwum Państwowe w Gdańsku], sygn. 300, D/ 4, 587; 300, D/ 5, 753; 300, D/ 79,
19
93 PLACENTINUS 1535, PLACENTINUS 1536, egzemplarze współoprawne HOSIANUM, sygn.
SD 57/1–2.
94 ZASIUS 1540, egzemplarz HOSIANUM, sygn. SD 608. 95 SPIEGEL 1539, egzemplarz w UUB, sygn. 73:111. 96 Cf. SKOLIMOWSKA 2010, tam dalsza bibliografia. 97 Vide przypis 17.
98 SILIUS ITALICUS 1493, egzemplarz (zdefektowany — brak strony tytułowej) HOSIANUM,
BCz [= Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich], rkps 240
BJ [= Biblioteka Jagiellońska w Krakowie], sygn. Cam. L. X. 14 (depozyt, własność Biblio-teki OO. Kamedułów, Bielany k/Krakowa)
BN [= Biblioteka Narodowa w Warszawie], sygn. XVI.F.2339, XVI.F.2314
BSMAW, [= Biblioteka Seminarium Metropolitalnego Archidiecezji Warszawskiej], sygn. D.89.28
HOSIANUM [= Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej „HOSIANUM” i Wydziału Teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego], sygn. Inc. 85, SD 608, SD 57/1–2
UUB [= Uppsala Universitetsbibliotek, Carolina Rediviva], sygn. 73:111, Obr 51:427
ŹRÓDŁA DRUKOWANE I LITERATURA PRZEDMIOTU
ASPK, IV, 1 = Akta stanów Prus Królewskich, t. IV, cz. 1: 1501–1504, wyd. Marian Biskup, Toruń 1966
ASPK, IV, 2 = Akta stanów Prus Królewskich, t. IV, cz. 2: 1504–1506, wyd. Marian Biskup, Karol Górski, Toruń 1967
ASPK, V, 1 = Akta stanów Prus Królewskich, t. V, cz. 1: 1506–1508, wyd. Marian Biskup, Warszawa–Poznań 1973
ASPK, V, 2 = Akta stanów Prus Królewskich, t. V cz. 2: 1508–1511, wyd. Marian Biskup, Warszawa–Poznań 1974
ASPK, V, 3 = Akta stanów Prus Królewskich, t. V, cz. 3: 1511–1512, wyd. Marian Biskup, Warszawa–Poznań–Toruń 1975
ASPK, VI = Akta Stanów Prus Królewskich, t. VI: 1512–1515, wyd. Marian Biskup, Irena Janosz-Biskupowa, Warszawa–Poznań–Toruń 1979
AT, II = Acta Tomiciana, t. II, wyd. Tytus Działyński, Poznań 1852 AT, V = Acta Tomiciana, t. V, wyd. Tytus Działyński, Poznań 1855
BIETENHOLZ 2003 = Peter G. Bietenholz, Joachim Vadianus, w: Contemporaries
of Erasmus. A biographical register of the Renessaince and Reformation, vol. III, ed.
Peter G. Bietenholz, Thomas Brian Deutscher, Toronto 2003, s. 364–365
BOHONOS-LEWAŃSKA, SZANDOROWSKA 1970 = Maria Bohonos-Lewańska, Eliza Szandorowska, Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur, [t. I, cz. 2]: M–Z, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław, 1970
BONORAND 1965 = Conradin Bonorand, Aus Vadians Freundes- und Schuelerkreis in Wien, St. Gallen 1965
BONORAND 1971 = Conradin Bonorand, Joachim Vadian und Johannes Dantiscus. Ein
Beitrag zu den schweizerisch-polnischen Beziehungen im 16. Jahrhundert, „Zeitschrift
für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, XXXV, 1971, s. 150–170
BORAWSKA 2002 = Teresa Borawska, Die Bibliothek des Johannes Dantiscus. Versuch
einer Rekonstruktion, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”,
L, 2002, s. 55–62
BUCER 1540 = Luitholdus Varemundus [= Martin Bucer], Per quos steterit, quominus Haganoae
proximis comitiis, de componendo religionis dissidio initum colloquium sit. De optima ratione habendorum conciliorum et pacandarum ecclesiarum: A quibus iure exigatur restitutio bonorum ecclesiasticorum. Hic cognosces, qua de pace cum Protestantibus acta sunt Augustae, Schvinfurti, Norinbergae, Francofurti, et Haganoae, s. l., 1540
BYSTROŃ 1930 = Jan Stanisław Bystroń, Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie 1147–
1914, Kraków 1930
CIDTC = Corpus of Ioannes Dantiscus Texts & Correspondence http://dantiscus.al.uw.edu. pl, oprac. Anna Skolimowska i Magdalena Turska przy współpracy Katarzyny Jasiń-skiej-Zdun, data pierwszej publikacji 1 lipca 2010
CILIŃSKI 1910 = Leon Ciliński, Krótki rys życia i działalności literackiej Jana Dantyszka
naszego poety łacińskiego z epoki Zygmuntowskiej tudzież utwór jego poetycki Carmen Paraeneticum ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum, Stanisławów 1910 Cracovia 1936 = Cracovia artificum 1501–1550, wyd. Jan Ptaśnik, Kraków 1936
CZAPLICKI 1855 = Leon Czaplicki, De vita et carminibus Joannis de Curiis Dantisci, Vra-tislavia 1855
DANTISCUS 1510 = Ioannis Linodesmonos Dantisci de Virtutis et Fortunae Differentia
somnium ac de morte nobilissimi et eruditi adolescentis Valeriani Drevicii Secretarii Maiestatis Regiae, Cracoviensis Posnaniensis Canonici et P. D. Epicedion eiusdemque Epitaphia, Cracovia 1510
DANTISCUS 1539 = Ioannis Dantisci episcopi Varmiensis Carmen paraeneticum, iuvenibus
huius temporis non inutile, ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum, Cracovia
1539
Die Matrikel 1967 = Die Matrikel der Universität Wien. Im Auftrag des Akademischen Senats herausgegeben vom Archiv der Universität Wien: 1451–1518/I, Text, bearb v. Franz
Gall, Willy Szaivert, Register bearb. v. Willy Szaivert, Graz–Wien–Köln 1967 (Publi-kationen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, VI. Reihe: Quellen zur Geschichte der Universität Wien, 1. Abteilung)
Digestorum 1527 = Digestorum seu Pandectarum iuris civilis volumen secundum, Parisiae
1527
FINKEL 1879 = Ludwik Finkel, Poselstwa Jana Dantyszka, w: Album uczącej się młodzieży
polskiej, poświęcone J.I. Kraszewskiemu, Lwów 1879, s. 331–386
FLOOD 2006 = John L. Flood, Poets Laureate in the Holy Roman Empire: a
Bio-Bibliographical Handbook, vol. II, New York 2006
FRENCKING 1605 = Filip Frencking, Oratio de vita et moribus reverendi in Christo domini
Iohannis Dantisci Episcopi Culmensis et Warmiensis, Dantiscum 1605
FRIEDLÄNDER 1893 = Ältere Universitaets-Matrikeln II. Universitaet Greifswald. Erster
band (1456–1645), ed. Ernst Friedländer, Leipzig 1893
GĄSIOROWSKI 1973 = Antoni Gąsiorowski, Itineraria dwu ostatnich Jagiellonów, „Studia Historyczne”, XVI, 2, 1973, s. 249–275
GORZKOWSKI 2000 = Albert Gorzkowski, Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje
krakowskiego profesora, Kraków 2000
HELFFRICH 1579 = Johann Helffrich, Kurtzer und warhafftiger Bericht von der Reis aus
Venedig nach Hierusalem, von dannen in Egypten auff den Berg Sinay, Alcair, Alexandria und folgends widerumb gen Venedig, Leipzig 1579
HIPLER 1878 = Franz Hipler, Die Grabstätten der ermländischen Bischöfe, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, VI, 1877–1878, 3–4, s. 281–362 KRAUS 1899 = Victor von Kraus, Itinerarium Maximiliani I 1508–1518 mit einleitenden
Bemerkungen über das Kanzleiwesen Maximilians I, Wien 1899
MAGNUS 1992 = Johannes Magnus’ Latin Letters. A Critical Edition with Introduction
MEJOR 2001 = Mieczysław Mejor, Die Bücher aus der Heilsberger Bibliothek von Johannes
Dantiscus in den Sammlungen der Warschauer Bibliotheken, w: Terra Marique. The Cultural Intercourse between the European Center and Periphery in Modern Time,
ed. Jan Kieniewicz, Warszawa 2001, s. 39–46
MELA, VADIANUS 1518 = Pomponii Melae Hispani Libri de situ orbis tres, adiectis
Ioachimi Vadiani Helvetii in eosdem Scholiis, Vienna 1518
Metryka 2004 = Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508, vol. I, wyd. Antoni
Gąsiorowski, Tomasz Jurek, Izabela Skierska, Ryszard Grzesik, Kraków 2004
MÜLLER-BLESSING 1968 = Inge Brigitte Müller-Blessing, Johannes Dantiscus von Höfen.
Ein Diplomat und Bischof zwischen Humanismus und Reformation (1485–1548),
„Zeit-schrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, XXXI/ XXXII, 1967/1968, s. 59–238
Novum Testamentum 1527 = Novum Testamentum Graece et Latine, [wyd. Erazm z
Rotter-damu], Basilea 1527
NOWAK 1982 = Zbigniew NOWAK, Jan Dantyszek — portret renesansowego humanisty, Wrocław 1982
PAPÉE 1927 = Akta Aleksandra Króla Polskiego, Wielkiego Księcia Litewskiego it.d. (1501–
1506), wyd. Fryderyk Papée, Kraków 1927
PLACENTINUS 1535 = Placentini iuris consulti vetustissimi, in summam institutionum sive
elementorum d. Iustiniani sacratissimi principis, nunc primum in lucem aediti libri IIII. Eiusdem de varietate actionum libri VI, Moguntia 1535
PLACENTINUS 1536 = In codicis dn. Iustiniani sacratissimi principis ex repetita
praelectione libros IX. summa a Placentino legum interprete excellentissimo, ante 400. fere annos conscripta, et nunc primum in lucem aedita, Moguntia 1536
POCIECHA 1938 = Władysław Pociecha, Dantyszek Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 424–430
POCIECHA 1949–1958 = Władysław Pociecha, Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie
Odrodzenia, t. I–IV, Poznań 1949–1958
Remissorium 1508 = [Eike von Repkow], Remissorium mit sambt dem Weichpilde und Lehnrecht [Sachsenspiegel], Hans Otmar, Augsburg 1508
SENEKA mł. 1498 = Lucius Annaeus Seneca iunior, Tragediae Senecae cum duobus
commentariis: videlicet Bernardini Marmidae et Danielis Galetani poe(tae) cla(rissimi),
Venetiae 1498
SENEKA st. 1492 = Lucius Annaeus Seneca (senior), Senecae omnia opera, Venetiae 1492 SILIUS ITALICUS 1493 = Syllius Italicus cum commentariis Petri Marsi, Venetiae 1493 SKIMINA 1948 = Stanisław Skimina, Twórczość poetycka Jana Dantyszka, Kraków 1948
(Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny, LXVIII/1)
SKOLIMOWSKA 2010 = Anna Skolimowska, Praesidium czy ornamentum? O bibliofilskich
zainteresowaniach Jana Dantyszka, w: Libris satiari nequeo. Oto ksiąg jestem niesyty,
red. Joanna Partyka, Ariadna Masłowska-Nowak, Warszawa 2010, s. 63–71
SKOLIMOWSKA 2016 = Anna Skolimowska, Records of Friendship on the Threshold
of a Diplomatic Career: Nardino Celinese’s Propempticon & Caspar Ursinus Velius’ Genethliacon, Poems Dedicated to Ioannes Dantiscus, w: De amicitia. Transdisciplinary Studies in Friendship, ed. Katarzyna Marciniak, Elżbieta Olechowska, Warsaw 2016,
SKOLIMOWSKA 2017 = Anna Skolimowska, Ioannes Dantiscus on the Way ad arcem Vir-tutis. Representations of the Coat of Arms as a Tool of Self-Creation of a Renaissance
Humanist and Diplomat, w: Humanitas. Festskrift till Arne Jönsson, ed. Astrid M.H.
Nils-son, Aske Damtoft Poulsen, Johanna SvensNils-son, Göteborg–Stockholm 2017, s. 440–463 SPIEGEL 1539 = Jakob Spiegel, Lexicon iuris civilis, Argentoratum 1539
Statuta 1849 = Statuta nec non liber promotionum philosophorum ordinis in Universitate studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849, wyd. Józef Muczkowski, Kraków
1849
URSINUS 1522 = Casparis Vrsini Velii e Germanis Slesii poematum libri quinque, Basilea 1522
Vulg. Lc. = Evangelium secundum Lucam, w: Biblia Sacra Vulgata
WYCZAŃSKI 1990 = Andrzej Wyczański, Między kulturą a polityką — sekretarze królewscy
Zygmunta Starego (1506–1548), Warszawa 1990
ZASIUS 1540 = Udalrici Zasii Iureconsulti in Titulum De Verborum Obligationibus lectura
per Dominum Udalricum Zasium iureconsultum summa fide ac diligentia elaborata atque nunc primum in singularem studiosorum Iuris utilitatem aedita, Basilea 1540 A supplement to the biography of Ioannes Dantiscus: some additions and
correc-tions concerning his origins and education
The author of the article corrects and specifies some information about the family background and education of Ioannes Dantiscus (1485–1548), an outstanding diplomat and humanist in the service of the Jagiellons. Drawing on the results of wide-ranging research into an editorial work on Dantiscus’ correspondence and writings, conducted at the University of Warsaw, she discusses the following issues: the name of Dantiscus’ father (Hans or Iohannes and not Simon as some scholars incorrectly assumed); the place of Dantiscus’ pre-university education (parish school in Grudziądz; other suggestions are not substantiated by sources); the period of his university education (an analysis of documents from the universities in Greifswald and Cracow in comparison with other documents makes it possible to extend the period of Dantiscus’ formal studies at least by one semester in Cracow in 1507; he may have received a master’s degree at the end); date of his official hiring by the royal chancellery (according to a reference in one of the letters, Dantiscus worked already for Krzesław of Kurozwęki); Dantiscus’ journey to the Holy Land (a comparison between the autobiographical Carmen
paraeneticum with a birthday poem for Dantiscus by C. Ursinus); Dantiscus’ stay at
the imperial court in 1515–1517 (references to Dantiscus in J. Vadianus’ commentary on the works of Pomponius Mela, circumstances in which Dantiscus obtained a doctorate of both laws, direct opinion of Emperor Maximilian about the Polish diplomat); Dantiscus’ scholarly interests (in the light of research into his book collection).
