ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LIX NR 1 WARSZAWA 2008: 43-51
ADAM BOGACZ, BEATA ŁAB AZ, PAWEŁ DĄBROWSKI
W YBRANE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
I FIZYKOCHEMICZNE CZARNYCH ZIEM W PARKU
KRAJOBRAZOWYM „DOLINA BARYCZY”
SELECTED PHYSICAL A N D PHYSICO-CHEMICAL
PROPERTIES OF PHAEOZEMS IN LANDSCAPE PARK
„DOLINA BARYCZY”
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Abstract: The aim o f presented w ork was characterization o f the physical, physico-chem ical and chemical properties o f Phaeozem s occurring in Milicz District. In collected soil sam ples following analyses w ere prepared: texture, specific gravity, bulk density, pF up to 4.2, vertical w ater perm e ability, pH in lm ol KC1 • dm -3, plant-available forms P and K, total organic carbon and nitrogen, contents o f C a C 0 3. Soil under investigation represents different subtypes o f strongly gleyed P ha eozem s (w g W R B M ollic and U m bric P haeozem s A renie). Soil texture is dom inated by sand containing up to 4% o f clay. Specific gravity ranged: 2 .3 9 -2 .7 0 g ■ cm-3, bulk density 1.25-1.67 g • e n r 3 and total porosity 3 7 .7 -5 0 .4 % . Vertical w ater perm eability is low and m edium (8.52 x 10_7to 1.97 x 10'3 cm • s ' 1). Potential useful retention in humus horizon varies from 8.6 to 35.0% v/v. The content o f C a C 0 3 is very low (1 -2 g • kg-1), soil reaction ranges from strong acid to neutral (pH 4 .1 - 7.0). Contents o f plant-available forms o f phosphorus and potassium are very low and low. Total content o f the organic С in hum us horizon is in range 4 .8 ^ 3 .8 g kg-1, and the total N in humus horizons is in a range 0.42-3.92 g kg-1. Total results in a C /N ratios ranging from 10.0 to 25.3. Słow a klu c zo w e : w łaściw ości fizyczne, w łaściw ości fizykochem iczne, zasobność w przysw ajal ne składniki pokarm ow e.
K e y w o r d s: p h y sical p ro p ertie s, p h y sico ch em ical pro p erties, co n ten t o f av ailab le elem ents.
WSTĘP
O publikow ane dotychczas opracow ania gleboznaw cze bardzo m ało m iejsca poświęcają czarnym ziemiom o składzie granulometrycznym piasków. W literaturze spotkać można zazwyczaj fragmentaryczne dane dotyczące pojedynczych profilów czarnych ziem wytworzonych z piasku występujących w różnych rejonach Polski [Konecka-Betley i in. 1996; Mazurek, Niemyska-Łukaszuk 2003]. Brak natomiast jest
szerszych badań właściwości fizycznych i fizykochemicznych czarnych ziem o składzie granulometrycznym piasków, szczególnie tych, które występują na obszarze Dolnego Śląska. Na podkreślenie zasługuje fakt, że charakterystyka czarnych ziem również w Systematyce gleb Polski [1989] nie jest jednoznacznie wyjaśniona. Odwołując się do genezy czarnych ziem można stwierdzić, że powstanie tych gleb wiąże się z akumulacją m aterii organicznej w w arunkach dużej w ilgotności w m in eraln ych utw orach glebowych, zazwyczaj zasobnych w części ilaste i węglan wapnia. Rola czynnika wodnego w genezie czarnych ziem została szczególnie podkreślona w systematyce gleb PTG, gdzie zaliczono je do działu gleb semihydrogenicznych, w obrębie którego wydzielono rząd i typ czarnych ziem z podziałem na podtypy: glejowe, właściwe, zbrunatniałe, wyługowane, zdegradowane oraz murszaste [Systematyka gleb Polski 1989]. Warunki wodno-powietrzne w czarnych ziemiach w sposób istotny wpływają na ich właściw ości fizyczne i fizykochem iczne, a co za tym idzie intensywność procesów mineralizacji i humifikacji materii organicznej.
Celem pracy była charakterystyka właściwości fizycznych oraz fizykochemicznych czarnych ziem wytworzonych z piasków występujących na terenie Parku Krajobra zowego „Dolina Baryczy”.
MATERIAŁY I METODY
Przedmiotem badań były czarne ziemie wytworzonych z piasków występujące na terenie Obniżenia Milicko-Głogowskiego obejmującego swoim zasięgiem obszar dwóch kotlin: Żmigrodzkiej i Milickiej odwadnianych przez rzekę Barycz. Obie kotliny powstały w wyniku dłuższego zalegania jęzorów lodowca warciańskiego, po którego ustąpieniu tymi kotlinami spływały ogromne ilości wody. Efektem przepływu przez badany teren wód topniejącego lodowca jest wypełnienie dna kotlin piaszczystymi osadami [Ranoszek, Ranoszek 2004].
Znaczna ingerencja człowieka w środowisko naturalne „Doliny Baryczy”, głównie przez zakładanie od czasów średniowiecznych licznych hodowlanych stawów rybnych oraz budowa w XIX wieku obwałowań rzeki Baryczy przyczyniła się do znacznego osuszenia terenu. Obecnie w wielu miejscach obszar ten utracił cechy bagien i został przekształcony w łąki oraz gleby orne [Ranoszek, Ranoszek 2004].
Po przestudiowaniu map glebowo-rolniczych gminy Milicz w skali 1:25000 oraz przeprow adzeniu prac terenowych, wyznaczono do badań cztery profile glebowe czarnych ziem zlokalizowanych w miejscowościach: Ruda Sułowska (profil nr 1), Wróbliniec (profil nr 2), Wielgie Milickie (profil nr 3), Świętoszyn (profil nr 4). Wszystkie badane profile glebowe znalazły się w granicach Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy” i zagospodarowane były jako użytki zielone.
W zebranym materiale glebowym oznaczono: uziarnienie m etodą areometryczną Bouyoucosa w modyfikacji Cassagrande’a i Prószyńskiego, gęstość właściwą metodą piknom etryczną, gęstość objętościow ą przy użyciu cylinderków K o p ecky ’ego o objętości 100 cm3, właściwości retencyjne gleb w zakresie pF 0-2,9 przy użyciu bloku piaskowego i piaskowo-kaolinitowego firmy Eijkelkamp, właściwości retencyjne gleb w zakresie pF 4,7 metodą Nikołajewa, przepuszczalność wodną pionową w strefie nasyconej wyrażoną w wartościach współczynnika К ш m etodą stałych ciśnień, pH w H20 i 1 mol KC1 • dm '3, zawartość węgla organicznego (Corg) metodą Tiurina, zawartość azotu ogółem (Nog) metodą Kjeldahla na analizatorze firmy Biichi, zawartość C aC 0 3 metodą Scheiblera, zawartość form przyswajalnych fosforu i potasu metodą Egnera-Riehma, zawartość magnezu metodą Schachtschabela.
W ybrane w ła śc iw o śc i fiz y c z n e i fiz y k o c h e m ic z n e cza rn ych ziem ... 45
WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA
Badane profile czarnych ziem zaznaczone zostały na mapie glebowo-rolniczej jako czarne ziemie zdegradowane, niecałkowite, płytkie, bardzo lekkie i lekkie, o składzie granulometrycznym od piasków luźnych do piasków gliniastych mocnych (tab. 1). N ależą one do 2 (profil nr 4), 6 (profil nr 1 i 3 ) i 9 (profil nr 2) kom pleksu przydatności rolniczej. Według WRB [2006] należy zaliczyć badane gleby do Mollic lub U m bric Phaeozem s Arenie. W analizow anych profilach w yróżniono poziom darniow y oznakow any jak o A l o m iąższości 10 cm oraz poziom próchniczny oznakowany jako A2, który wraz z poziomem przejściowym sięgał maksymalnie do głębokości 52 cm. W badanych glebach wyraźnie zaznaczały się cechy oglejenia oraz ślady wytrąceń żelazistych w postaci plam, poziomych smug lub rurek przykorze- niowych. Stopień oglejenia był zróżnicowany zależnie od intensywności procesów redukcyjnych wywołanych działaniem wód gruntowych zalegających na głębokości od 73 cm (profil nr 2) do 109 cm (profil nr 3).
Skład granulometryczny to podstawowy element kształtujący właściwości fizyczne czarnych ziem, jak również silnie determinujący ich właściwości chemiczne i biologiczne [Tabaczyński 1999]. Spośród analizowanych frakcji udział części szkieletowych (>1 mm) jest niski i nie przekracza 6%. W częściach ziemistych badanych czarnych ziem dominuje zdecydowanie frakcja piasku (1-0,1 mm), której udział w obrębie części ziemistych kształtuje się na poziomie 61-99%. Zawartość tej frakcji wykazuje wyraźną tendencję wzrostową wraz z głębokością w profilu glebowym. Udział frakcji pyłowej (0,1— 0,02 mm) jest wyraźnie zróżnicowany i waha się w przedziale od 0 do 28%. Tylko w dwóch analizowanych próbkach zawartość tej frakcji wpływa na bardziej pylasty charakter tych utworów. Z kolei udział frakcji spławialnej (<0,02 mm) oscyluje w granicach od 1 do 17%, natomiast zawartość iłu koloidalnego (<0,002 mm) nie przekracza kilku procent. Analizowane poziomy genetyczne wykazują na ogół skład granulometryczny piasku luźnego i piasku słabogliniastego, niekiedy piasku gliniastego mocnego.
Gęstość właściwa badanych czarnych ziem piaskowych kształtowała się w przedziale od 2,39 g • cm -3 w poziom ie próchnicznym do 2,70 g • cm -3 w poziom ie skały macierzystej (tab. 2). Podobne przedziały wartości gęstości właściwej dla czarnych ziem wytworzonych z piasku Równiny Tarnobrzeskiej przedstawił Klimowicz [1980].
Wartości gęstości objętościowej czarnych ziem okolic Milicza zmieniają się w dość szerokich granicach od 1,25 g • cm-3 w silnie próchnicznym poziomie A do 1,67 g • cm-3 w oglejonym poziomie C. Klimowicz [1980] natomiast uzyskał wartości zawarte w nieco szerszym przedziale, a mianowicie od 1,10 do 1,88 g • cm-3 gleby.
Czarne ziemie z okolic Milicza charakteryzowały się porowatością ogólną w granicach od 37,7% objętości gleby w poziomie skały macierzystej do 50,4% w silnie próchnicznym poziomie A. Porowatość ogólna wyraźnie zmniejsza się wraz z głębokością, co jest związane z zaw artością m aterii organicznej w poziom ach pow ierzchniow ych często silnie poprzerastanych korzeniami roślin. Podobne tendencje w swoich badaniach zauważył Klimowicz [1980]. Porowatość całkowita w poziomach czarnych ziem piaskowych wahała się najczęściej w przedziale od 30 do 50% objętości gleby
Pomiary porowatości różnicowej czarnych ziem piaskowych okolic Milicza wykazy-wały najmniejszy udział mikroporów (<0,2 Jim) w porównaniu z porowatością ogólną (rys. 1). Objętość tej grupy porów nie przekraczała 7% wartości porowatości całkowitej. Znacznie większy udział miały makropory (>30 Jim), a największy - mezopory (30-0,2 jL im ), których
Profile N o. genet. Genctic horizon poziomu Depth [cm] SampL depth [cm]
Horizon colour Soil Texture
<1 1-0,5 0,5 -0,25 0 ,2 5 -0,1 0 ,1 -0,0 5 0 ,0 5 -0,0 2 0 ,0 2 -0 ,-0 -0 6 0 ,0 0 6 -0 ,-0 -0 2 < 0 ,0 0 2 PTG* P N -R -0 4 0 3 3 * *
Czarne ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie***
1 A l 0 -1 0 0 -1 0 lOYR 3/1 4 11 62 20 3 0 3 0 1 Pi P A2 10-30 10-20 10YR 3/1 4 16 48 26 1 2 4 2 1 ps ps A /C gg 3 0 -5 2 4 0 -5 0 1 0 Y R 4 /1 / 6 / 2 2 10 49 32 2 2 2 2 1 ps ps C lg g 5 2 -6 0 5 0 -6 0 10YR 8/2 6 12 66 21 0 0 1 0 0 pl P C 2gg 6 0 -7 7 6 0 -7 0 10YR 7/6 0 6 66 27 0 0 0 0 1 Pl P C 3gg >77 8 0 -9 0 10YR 7/4 0 4 58 31 3 2 0 1 1 Pl P
Czarne ziemie murszastc - Umbric Phaeozems Arenie ***
2 A l 0 -8 0-8 10YR 2/1 1 7 24 3 0 12 13 8 2 4 pglp gP
A 2 8-33 15-25 10YR 2/1 0 3 23 35 14 8 9 4 4 Pgl gP
C lg g 3 3 -5 0 4 0 -5 0 10YR 6/3 0 4 37 42 12 2 1 1 1 pl P
C 2gg > 50 50 -6 0 10YR 5/6 0 3 35 51 5 4 0 1 1 Pl P
Czarne ziemie murszastc - Mollic Phaeozems Arenie ***
3 A l 0 -1 0 0 -1 0 10YR 2/1 1 7 30 41 8 6 3 4 1 ps ps A 2 10-36 10-20 10YR 2/1 1 6 29 37 14 6 4 3 1 ps ps A2 10-36 2 9 -3 4 10YR 2/1 0 6 32 35 7 9 6 4 1 pgl Pg A /C gg 3 6 -4 3 36-4 3 10YR 5/3 1 6 39 39 6 6 2 1 1 pl P C 1/C 2 43-8 1 5 0 -6 0 10YR 6/2 0 3 17 43 21 7 4 2 3 psp P C 1/C 2 4 3 -8 1 6 5 -7 5 10YR 6/4 0 6 42 4 4 3 2 1 1 1 pl P C 3gg 8 1 -9 2 8 5 -9 0 10YR 6/4 1 11 49 37 0 1 1 1 0 pl P C 4gg > 92 9 5 -1 0 5 10YR 5/4 0 1 28 66 1 1 1 1 1 pl P
Czarne ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie ***
4 A l 0-8 0-8 10YR 3 13 46 27 2 5 4 0 3 ps p s
A2 8-1 6 8-1 6 3 ,5 /1 10YR 3 12 46 25 6 3 3 5 0 ps P
A 2gg 16-36 2 0 -3 0 3 ,5 /1 10YR 4 11 53 22 6 1 2 3 2 ps P
A/C 3 6 -4 6 3 8 -4 6 3 ,5 /1 10YR 3 12 56 23 3 0 2 2 2 ps p
Cgg > 4 6 5 0 -6 0 5 /2 10Y R 6/2 1 9 55 31 2 0 0 2 1 pl P
* - grupy granulomctiycznc oznaczone wg podziału zaproponowanego przez PTG ; ** - grupy granufomctryczne oznaczone w g normy P N -R -0 4 0 3 3 (1 9 9 8 ) * * * — Klasyfikacja gleb w g normy FAO -W RB (2006)
. B o g a c z , B . Ł a b a z , P. D ą b r o w s k i
W ybrane w ła śc iw o śc i fiz y c z n e i fiz y k o c h e m ic z n e cza rn ych ziem ... 47 Profil nr 1 Profil n r 2 P rofil n r 4 % Profil n r 3 %
RYSUNEK 1. U dział porów w porowatości ogólnej badanych gleb m akropory FIGURE 1. Pores content in total porosity щ m ezopory
Д m ikropory
badanych profilach stwierdzono wzrost objętości makroporów glebowych w głębiej zalegających poziomach genetycznych. Zjawisko to związane jest z dominacją frakcji piasku oraz ze znikomą zawartością materii organicznej w tych poziomach.
Udział poszczególnych grup porów glebowych znajduje swój wyraz w zmierzo nych wartościach kapilarnej i polowej pojemności wodnej (KPW i PPW ) (tab. 2). W analizowanych poziomach genetycznych czarnych ziem zawartość wody przy pF 0 mieściła się w niezbyt szerokim przedziale od 31,2% w skale macierzystej do 44,2% w poziomie próchnicznym (rys. 2). Zawartości wody w glebie przy pF 2,0, określane jako połowa pojemność wodna (PPW), wahały się w bardzo szerokich granicach od 6,6% objętości gleby w poziomie С do 40,7% w poziomie próchnicznym.
Odmienny kształt i przebieg krzywych pF poziomów próchnicznych oraz poziomów skały macierzystej jest wynikiem zróżnicowanego składu granulometrycznego, stopnia zagęszczenia fazy stałej gleby, jej struktury, a przede wszystkim zawartości materii organicznej.
C echą charakterystyczną badanych czarnych ziem piaskowych, mimo wysokiej zawartości materii organicznej w poziomach powierzchniowych, jest niska zawartość wody łatwo dostępnej dla roślin ERU (pF 2,0-2,7) nieprzekraczająca 10% objętości gleby. Objętość wody trudno dostępnej dla roślin (pF 2,7-4,2) jest znacznie bardziej zróżnicowana w poszczególnych poziomach glebowych i przekracza niekiedy 20% objętości gleby. Możliwości retencyjne silnie próchnicznych poziomów powierzch niowych analizowanych gleb, o większej zawartości frakcji pyłowej i ilastej, są tu 2-krotnie większe niż poziomów uboższych w próchnicę i bardziej spiaszczonych.
pF P r o fili p F p F P rofil 2 p F p F P rofil 3 pF Profil 4 p F p F
RYSUNEK 2. Krzywe desorpcji wody w badanych poziomach glebowych FIGURE 2. Water desorption curves o f analyzed horizons soils
Przepuszczalność wodna pionowa w strefie nasyconej, w poziomach próchnicznych A i przejściowych AC, wykazujących różną zawartość próchnicy i zróżnicowane uziamienie, kształtowała się w szerokich granicach od 8,67 • 10~7 cm • s-1 do 2,82 10-3 cm • s"1 (tab. 2).
Według klas filtracji wydzielonych przez 0 ’Neala [1949] badane poziomy glebowe czarnych ziem piaskowych mieszczą się granicach od bardzo małej do średniej klasy filtracji.
Badane gleby charakteryzowały się znacznym zróżnicowaniem odczynu (tab. 3). Wartości pH oznaczone w 1 mol KC1 • dm“3 w poziomach A l i A2 wahały się w zakresie 3,9-7,0. Poziomy darniowe i próchniczne miały odczyn od silnie kwaśnego do obojętnego. Wartości pH w profilach nr 1 i 4 rosły wraz z głębokością. W profilu nr 3 zmniejszały się, a w profilu nr 2 utrzymywały na zbliżonym poziomie. Taka zmienność wartości om awianego parametru uwarunkow ana była obecnością bądź brakiem węglanu wapnia w powierzchniowych lub głębszych poziomach genetycznych.
W ybrane w ła śc iw o śc i fiz y c z n e i fiz y k o c h e m ic z n e czarn ych ziem ... 49
TABELA 2. Wybrane właściwości fizyczne badanych gleb TABLE 2. Selected physical properties of investigated soils Nr profilu Profile No. Poziom genet. Genetic horizon Głębo kość Depth [cm] Gęs tość obj. Bulk density Gęstość właściwa Specific gravity Porowa tość ogólna Total porosity
PRU* ERU** Zapas wo dy w warst. 50 cm Reserve o f water in topsoil 50 cm Przepuszczalność pionowa Vertical permeability K ,o g • cm-3 % %v/v mm cm • s '1
Czarne ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie***
1 A2 A/Cgg C2gg 10-20 40-50 60-70 1,56 1,61 1,67 2,56 2,61 2,70 39.1 38,3 38.2 12,7 8,6 18,4 4,1 3,9 7,6 67,48 1,970-10"3 -2,825-10 3 8,673-10^ -2,009-10‘3 n.o.
Czarne ziemie murszaste - Umbric Phaeozems Arenie ***
2 A2 A2 C lgg 10-20 20-33 40-50 1,34 1,38 1,67 2.50 2.50 2,68 46,4 44,8 37,7 35,0 33.3 18.4 5,9 4.0 9.1 170,61 1,827-10”6 -1,370-10"5 8,519-10-7 —5,437-10-6 п.о.
Czarne ziemie murszaste - Mollic Phaeozems Arenie ***
3 A2 A2 A/Cgg C1/C2 10-15 20-25 36-43 50-60 1,25 1,41 1,49 1,62 2,52 2,39 2,60 2,65 50.4 41,0 42,7 38.4 25.1 31.1 26,9 3,6 7.4 8,1 8.4 2,7 137,95 1,977-10-4 - 3,805-10-4 6,032-10'^ - 6,553-10-4 п.о. п.о. Czarne ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie ***
4 A2 A2gg Cgg 10-15 25-30 50-55 1,51 1,56 1,46 2,61 2,64 2,66 42,2 40,9 45,1 21,2 17,3 8,1 7.0 8.0 3,8 105,81 5,256-10^-1,517-10 3 6,926-IO"4 -7,263-10-4 п.о.
*Potencjalna retencja użyteczna (PRU) - Potential useful retention (PRU); ** Efektywna retencja użyteczna (ERU) - Effective useful retention (ERU)
Poziomy darniowe i próchniczne charakteryzowały się silnie zróżnicowaną zawar-tością Corg (4,8-43,8 g • kg-1), która gwałtownie zmniejszała się wraz z głębokością profilów glebowych (tab. 3). Zawartość Nog wahała się w zakresie 0,21-3,92 g • kg-1, natomiast stosunek C/N kształtował się w granicach od 10,0 do 25,3 z tendencją do rozszerzania się w poziom ach głębszych. Badane czarne ziemie, pod w zględem om ówionych w łaściw ości, są podobne do czarnych ziem w ytw orzonych z piasków R ów niny Tarnobrzeskiej badanych przez Klimowicza [1980] oraz czarnych ziem piaskowych Puszczy Kampinoskiej analizowanych przez Konecką-Betley i innych [1996].
A nalizując zasobność badanych gleb w składniki przysw ajalne dla roślin należy stw ierdzić, że om aw iane gleby charakteryzują się na ogół nisk ą i bardzo nisk ą z a so b n o ścią w form y p rz y sw ajaln e fosforu (< 1 ,0 -1 5 ,5 m g -100 g_1) i potasu (< 1 ,0 -4 ,7 mg 100 g_1) (tab. 3). W yjątek stanow i profil nr 3 czarnej ziem i z m iejscow ości W ielgie M ilickie zagospodarow anej jak o trw ały uży tek zielony (pastw isko). G leba ta w poziom ach próchnicznych w ykazuje średn ią i w ysoką zasobność w P20 5 oraz bardzo w ysoką (58,0 mg • 100 g"1) w K 20 . Z asobność gleb w form y przysw ajalne m agnezu w poziom ach próchnicznych była z reguły średnia bądź w ysoka (tab. 3).
TABELA 3. Wybrane właściwości fizykochemiczne i chemiczne badanych gleb TABLE 3. Some physico-chemical and chemical properties o f investigated soils Nr. pro filu Pro file No. Poziom genet. Genetic hori zon
pH C a C 0 3 Corg Nog -Nt C:N P A K 20 MgO
H2o KC1. g - kg"' mg • 100 g-1
Czarne ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie***
1 Al 6,25 5,14 0 17,0 1,3 12,7 7,4 5,3 4,9 A2 6,55 5,74 0 6,0 0,6 10,0 7,6 7,1 4,3 A/Cgg 6,60 5,63 0 6,2 0,4 14,8 <1,0 3,2 2,8 C lg g 7,28 6,33 1 0,5 n.o* n.o. <1,0 3,1 1,2 C2gg 7,34 6,40 1 0,2 n.o n.o. <1,0 2,2 1,0 C3gg 7,24 6,20 2 0,0 n.o n.o. <1,0 1,9 1,0
Czame ziemie murszaste - Umbric Phaeozems Arenie ***
2 Al 5,23 4,07 0 33,0 3,0 11,0 5,5 9,7 5,2
A2 4,83 3,93 0 31,8 2,2 14,2 2,8 6,2 1,9
C lgg 3,44 3,71 0 0,9 n.o n.o. <1,0 2,4 0,7
C2gg 4,22 3,70 0 0,2 n.o n.o. <1,1 2,4 0,6
Czame ziemie murszaste - Mollic Phaeozems Arenie ***
3 Al 7,28 6,76 3 43,8 3,9 11,2 13,7 58,0 7,6 A2 7,41 7,00 7 32,5 1,8 17,8 15,5 2,6 1,5 A2 6,95 6,28 2 31,9 1,3 25,3 1,5 1,1 1,8 A/Cgg 6,58 5,81 0 8,0 0,4 19,1 <1,0 1,1 0,9 C1/C2 5,69 4,42 0 1,5 n.o n.o. <1,0 4,7 1,6 C1/C2 6,37 5,07 0 0,7 n.o n.o. <1,0 3,4 0,9 C3gg 5,89 4,62 0 0,4 n.o n.o. <1,0 1,4 0,7 C4gg 5,67 4,57 0 0,4 n.o n.o. <1,0 1,5 0,7
Czame ziemie zdegradowane - Mollic Phaeozems Arenie ***
4 Al 5,99 4,77 0 18,5 1,5 12,6 3,3 2,5 5,6
A2 5,88 4,63 0 16,4 1,6 10,4 3,7 2,5 2,4
A2gg 6,23 5,24 0 14,1 1,0 14,4 3,6 1,8 2,5
A/C 6,58 5,68 0 4,8 0,2 22,6 1,8 <1,0 1,0
Cgg 6,77 6,07 0 0,8 n.o n.o. <1,0 <1,0 0,8
n.o* - nie oznaczono — not determined
WNIOSKI
1. Zawartość węgla organicznego oraz frakcji spławialnej silnie różnicują zdolności retencyjne i przepuszczalność wodną gleb w strefie nasyconej.
2. Wysoka zawartość próchnicy w poziomach organicznych badanych gleb decydu je o porowatości różnicowej. W poziomach tych wyraźnie dom inują mezopory
glebowe.
3. Esowaty kształt krzywych pF oraz uzyskiwane,wartości potencjalnej retencji uży tecznej (PRU) w poziomach skały macierzystej С świadczą o znacznej odciekal- ności tych poziomów.
W ybrane w ła śc iw o śc i fiz y c z n e i fiz y k o c h e m ic z n e cza rn ych ziem ... 51
4. Zdolności magazynowania wody w glebie zależały między innymi od miąższości poziomów próchnicznych.
LITERATURA
KLIMOWICZ Z. 1980: Czarne ziemie Równiny Tarnobrzeskiej na tle zmian stosunków wodnych tego obszaru. Rocz. Glebozn. 31, 1: 163-207.
KONECKA-BETLEY K , CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., JANOWSKA E. 1996: Czarne ziemie w storoaluwialnym krajobrazie Puszczy Kampinowskiej. Rocz. Glebozn. 47,3: 145-158. MAZUREK R., NIEMYSKA-ŁUKASZUK J. 2003: Zawartość i skład frakcyjny różnie użytkowa
nych czarnych ziem Płaskowyżu Proszowickiego i Wyżyny Miechowskiej. Zesz. Probl. Post.
Nauk. Roi. 493: 693-666.
O’NEAL A. M. 1949: Soil characteristics significant in evaluating permeability. Soil Sei. 67: 403-409.
RANOSZEK E., RANOSZEK W. 2004: Park Krajobrazowy Dolina Baryczy. Przewodnik przyrod niczy, Wyd. Gottwald 192 ss.
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. Glebozn. 40, 3 /4: 1-150.
TABACZYŃSKI R. 1999: Czarne ziemie gniewskie. Praca doktorska - maszynopis. Poznań. WORD REFERENCE BASE FOR SOIL RESOURCES 2006: Food and Agriculture Organization
of the United Nations. Rome.
Dr inż. Beata Łabaz
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 50-357 Wrocław, ul. Grunwaldzka 53 e-mail: labaz@ozi.ar.wroc.pl
