ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X I, NR 1, W ARSZAW A 1980*
W OJCIECH C IE ŚL A , M A R IA T R E U TL E R , Z D Z ISŁ A W N O W IN K A , JA D W IG A SK O W R O Ń SK A
WPŁYW »NA ROŚLINY I GLEBY NIEKTÓRYCH PRZEMYSŁOWYCH ODPADOWYCH MATERIAŁÓW WAPIENNYCH
Z ak ład G leb o zn a w stw a In sty tu tu R o ln iczeg o A T R w B y d g o szczy
C EL P R A C Y
Z aktualnych badań wynika, że około 70% glełb w Polsce jest nad m iernie zakwaszonych i wymaga uregulow ania odczynu przez w apno wanie [3]. S tąd konieczność produkow ania i transportow ania wielkich ilości nawozów w apniow ych będących z reguły m ateriałam i objętościo wymi. Dlatego uzasadnione są poszukiwania w apiennych m ateriałów miejscowych, nadających się do celów rolniczych. W grę wchodzą rów nież różnego rodzaju odpady przemysłowe zaw ierające wapń. O dpady te gromadzone najczęściej na hałdach są uciążliwe dla otoczenia i szpecą krajobraz. Konieczne zatem staje się dokonanie oceny tych m ateriałów gdyż, niekiedy bez dodatkowych lub przy nikłych kosztach eksploata cyjnych, mogą one być użyte do polepszenia fizykochemicznych właści
wości gleb.
Jedn ym z takich materiałów , nie w ykorzystyw anych dotychczas w rolnictw ie, jest odpad w apienny — szlam pow stający przy produkcji m ateriałów izolacyjnych w Zakładach IZOPOL w Trzemesznie.
W dalszym ciągu tej pracy m ateriał ten nazyw any będzie „wapnem poazbestowym ”. Skład tego odpadu je st następujący: S i0 2 — 42,5%, CaO — 14%, MgO — 14,5%, A1*03 — 12,6%, Fe20 3 — 13%. Z całkowi tej produkcji dziennej m ateriał odpadowy stanow i 25%, co daje 4,5 tys. ton rocznie.
Celem niniejszej pracy jest badanie w pływ u nawozów w apiennych i odpadów przem ysłowych ogólnie stosowanych w rolnictw ie na plon i skład chem iczny kilku roślin upraw nych oraz na niektóre właściwości fizyczne i chemiczne gleb. Porównyw ano działanie wapna na*wozowego,
118 W. Cieśla i in.
łąkowego, defekacyjnego i posodowego z działaniem odpadów przem y słowych, jakim jest w apno poazbestowe świeże i składowane, nie m ają ce dotychczas praktycznego zastosowania.
M A T E R IA Ł B A D A W C Z Y I M ETO D Y B A D A Ń
W roku 1975 w hali w egetacyjnej przeprowadzono doświadczenie wazonowe z rajgrasem angielskim i pszenicą jarą odm iany holender skiej K aspar, a po sprzęcie pszenicy w poplonie wysiano kukurydzę odmiany IHAR 262. Do doświadczenia użyto gleby leśnej z okolic Uni- sławia. Je st to piasek słabo gliniasty o zaw artości 8°/o części ispławial- nych ,( ф < 0 ,0 2 mm), w tym 4°/o iłu koloidalnego ( 0 < 0,002 mm), słabo próchniczny (około l°/o substancji organicznej, С :N = 1 0 :1) i sil nie kw aśny (pH w 1 <N KC1 3,6, kwasowość hydrolityczna 2,1 me/100 g gleby). Skład mechaniczny gleby ustalono metodą areom etryczną Bouy- oucosa-Casagrande’a w m odyfikacji Prószyńskiego, zaw artość substancji organicznej metodą Tiurina, ogólną zaw artość azotu m etodą K jeldahla, kwasowość czynną i w ym ienną m etodą elektrom etryczną za pomocą potencjom etru typu N-511, kwasowość hydrolityczną i sum ę zasad w y miennych metodą K appena, wilgotność metodą wagowo-suszarkową. .
Ponadto po zakończeniu doświadczenia oznaczono: trw ałość stru k tu ry wydzielonych agregatów metodą B r a y e n t a [7], granicę plastyczności metodą C asagrande’a, granicę płynności m etodą A tterberga.
Przeprow adzono analizę chem iczną dwóch pokosów traw y oraz ziarna pszenicy i kukurydzy następującym i m etodam i: azot — m etodą K jeldahla, fosfor przysw ajalny — metodą wanadomolibdenową przy użyciu spektrofotom etru Spe'kol oraz w apń — fotom etrem płom ienio wym.
Doświadczenie przeprowadzono w czterech powtórzeniach, w wazo nach o pojemności 6 kg gleby. S kładniki pokarmowe, oprócz wapnia, dodano do w szystkich wazonów w jednakow ej ilości i form ie: 0,3 g N w postaci NH4NO3, 0,2 g P w postaci Ca{H2P 0 4)2, 0,3 g К w form ie KC1. Siew kukurydzy poprzedzono ponownym nawożeniem N PK w podanych powyżej ilościach.
Do nawożenia wapniowego zastosowano następujące nawozy i odpa dy przem ysłowe:
— wapno nawozowe handlowe,
— wapno defekacyjne z Cukrowni Tuczno k. Inowrocławia, — wapno łąkowe z Bukówka, gmina B rusy,
— wapno posodowe z M ątew k. Inowrocławia, — w apno poazbestowe świeże z Trzemeszna, — wapno poazbestowe składowane z Trzemeszna.
Wartość nawozowa wapiennych odpadów przemysłowych Ц 9
T a b e l a 1
Z a w a rto ść CaO w z asto so w an y c h naw ozach wapniowych i odpadowych m a t e r i a ł a c h w ap ien n y ch The CaO c o n t e n t i n a p p l i e d lim e f e r t i l i z e r s
and w a s te s
R o d zaj nawozu - F e r t i l i z e r k in d % CaO
Wapno nawozowe 60 F e r t i l i z e r lim e Wapno d e fe k a c y jn e 60 D e f e c a tio n lim e Wapno łąkow e 56 L a c u s t r in e c h a l k Wapno posodowe 63 P o a t-s o d a lim e
Wapno p o azb esto w e św ieże 51
F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e
Wapno poazb esto w e składow ane 40 S to r e d p o s t - a s b e s t o s lim ę
wapniowego oraz z magnezem w postaci M g 0 0 4 w ilości 0,3 g na wa zon. Zastosowane dawki wapnia w ynikają z przeliczenia pojedynczej, podwójnej i potrójnej ilości koniecznej do zobojętnienia kwasowości hydrolitycznej. Wysokość daw ek wapnia Obliczono w oparciu o oztip- czony w poszczególnych nawozach wapniowych tlenek wapnia będący w tych nawozach składnikiem aktyw nym . Procentow ą zaw artość CaO w zastosowanych nawozach i(tato. 1) oznaczono metodą polegającą na roztw orzeniu CaO w m ianowanym roztworze kw asu solnego i odmia- reczkowaniu nadm iaru kw asu m ianow anym roztw orem NaOH.
Przez cały czas trw ania doświadczenia wazony codziennie podlewa no wodą destylowaną do 60% polowej pojemności wodnej gleby.
W Y N IK I B A D A Ń
• R a j g r a s a n g i e l s k i . iNajwyższy plon I pokosu traw y o trzy mano po zastosowaniu potrójnej dawki wapna łąkowego i podwójnej daw ki wapna poazbestowego świeżego {tab. 2). Istotny przyrost plonów stwierdzono po zastosowaniu podwójnych i potrójnych dawek nawozów. O trzym ane plony po zastosowaniu pojedynczej 'dawki podobne były do plonów uzyskanych w kom binacjach z nawożeniem magnezowym i bez nawożenia wapniowego.
(Najwyższe plony z II pokosu otrzym ano przy zastosowaniu potrój nej daw ki wapna posodowego, a najniższe w kom binacjach bez wapno wania (tab. 2). Różnice w plonach traw przy zastosow aniu zróżnicowa nych dawek nawozów wapniowych nie były jednak istotne.
P obranie składników pokarm ow ych większe było w I pokosie (tab. 3). Zaw artość tych składników w suchej masie nie jest skorelowana z ilością ani rodzajem zastosowanego nawozu wapniowego.
1 2 0 W. Cieśla i in. T a b e l a 2 P lo n y u zy sk an e в I i I I p o kosu tra w y w g p o w ie tr z n ie s u c h e j п аву Y ie ld s o b ta in e d i n th e 1 s t and I l n d c u t o f g r a s s i n g o f a i r - d r y m a tte r N awożenie - F e r t i l i z a t i o n Dawka R ate P lo n y w gram ach Y ie ld s i n gram s I pokos 1 s t c u t I I pokos U n d c u t
Bez naw o żen ia wapniowego - No lim in g 1 3 ,5 2 2 ,2
N awożenie magnezowe - Magnezium f e r t i l i z a t i o n 1 2 ,6 2 2 ,8
Wapno nawozowe - F e r t i l i z e r lim e I 1 2 ,6 2 5 ,2
I I 1 4 ,3 2 7 ,5
I I I 1 4 ,2 2 5 ,5
Wapno d e fe k a c y jn e - D e f e c a tio n lim e I 12,1 2 5 ,2
I I 1 4 ,7 2 6 ,2
I I I 1 4 ,3 2 6 ,5
Wapno łąkowe - L a c u s t r in e c h a l k I 1 2 ,8 2 4 ,2
I I 1 4 ,9 2 4 ,2
I I I 15,1 2 4 ,8
Wapno posodowe - P o s t- s o d a lim e I 1 2 ,9 2 3 ,8
I I 1 4 ,2 2 3 ,8
I I I 1 4 ,6 2 7 ,8
Wapno poazbestow e św ieże - F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e 13 ,5 2 3 ,8
I I 15 ,2 2 6 ,5
I I I 14,6 2 4 ,5
Wapno poazbestow e składow ane - S to r e d p o s t - a s b e s t o s I 1 3,2 2 3 ,8
lim ę I I
1 4 ,7 2 4 ,2
I I I 1 3 ,6 2 5 ,5
T a b e l a 2a A n a liz a z m ie n n o śc i plonów I pokosu tra w y
A n a ly s is o f v a r ia n c e o f y i e l d s o f th e 1 s t c u t o f g r a s s Zm ienność - V a ria n ce L ic z b a s t o p n i swobody Number o f d e g re e s o f freedom Suma kw adratów Sum o f s q u a r e s ś r e d n i k w ad rat Mean s q u a re Fo b l c a l c . F,v; = 0 ,0 5 F^= 0,01 C a łk o w ita - T o t a l 53 5 1 ,9 7 _ _ _ _ Nawozy - F e r t i l i z e r s 5 5 ,9 7 1 .19 5 ,0 6 2 ,4 3 x 3 ,5 8 х Dawki - R a te s 2 3 2 ,8 7 16,43 6 9 ,6 4 3 ,2 6 x 5 ,2 5 x W s p ó łd z ia ła n ie nawozów x dawki
F e r t i l i z a t i o n x r a t e s i n t e r a c t i o n 10 4 ,6 3 0 ,4 6 1,96 2 ,1 0 2 ,8 6 B łąd - E r ro r 36 8 ,5 0 0 ,2 4 - - -NUR d l a nawozów n л(-» LSD f o r f e r t i l i z e r s “ ° * 4b4 NUR d l a dawek n , 9Q LSD f o r r a t e s “
(Wartość nawozowa wapiennych odipadów przemysłowych 121
T a b e l a У Z a w arto ść N, Ca0 w 1 * ** p o k o sie tra w y
The Nv P20 5 Ca0 co n *e n t ^ th e a^d U n d c u t o f g r a e в
N awożenie - F e r t i l i z a t i o n Dawka R ate N w % s .m . N i n % o f d .m . P2O5 w % s .m . P20^ i n % o f d.m . CaO w % s.m . CaO i n % o f d .m . I pokos
1 s t c u t I I pokos U n d c u t I pokos 1 s t c u t I I pokos U n d c u t I pokos 1 s t c u t I I pokos U n d c u t Bez n aw o żen ia wapniowego
No lim in g Nawożenie magnezowe m agnesium f e r t i l i z a t i o n 2 ,3 7 1 ,7 5 1 ,0 4 1 ,7 2 0 ,5 3 0 ,6 3 0 ,5 1 0,58 2,60 2 , 1 0 1 ,2 0 0 ,9 0 Wapno nawozowe F e r t i l i z e r lim e I I I I I I 2 , 1 6 2 .4 2 2 .4 2 1 , 1 0 1 ,3 0 1 ,2 0 0,66 0 ,6 9 0 ,6 9 0 ,61 0 ,4 9 0 ,4 2 2 ,3 0 2,20 1 , 1 0 1 ,2 0 1 , 1 0 1,0 0 Wapno d e fe k a c y jn e D e f e c a tio n lim e I I I I I I 2,06 2 ,2 1 2 ,3 4 1 ,0 7 0 ,9 1 1 , 1 1 0 ,7 1 0 ,7 3 0 ,7 1 0 ,5 9 0,48 0 ,6 4 1 ,8 0 2 ,4 0 2 ,3 0 1 ,5 0 1 , 1 0 1 , 1 0 Wapno łąkowe L a c u s t r i n e c h a lk I I I I I I 2 ,0 8 2 ,2 8 2 ,2 4 1 ,0 6 1 ,3 2 1 ,2 5 0 ,5 9 0 ,7 3 0 ,6 4 0 ,6 7 0 ,4 2 0 ,4 2 2 ,3 0 2 , 1 0 2,20 0 ,8 0 1 ,2 0 1 ,5 0 Wapno poeodowe P o s t- s o d a lim e I I I I I I 2 ,0 5 2 ,3 2 2,2 0 1 ,2 8 1 , 1 1 1 ,4 4 0 ,6 5 0,68 0 ,6 9 0 ,5 9 0 ,5 9 0 ,5 1 2, 20 2 ,3 0 2,60 1 ,6 0 1 ,0 0 1 ,4 0
Wapno p o azbestow e św ieże
F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e I I I I I I 1,98 2 , 1 8 2 ,2 5 0 ,8 3 1 ,1 3 1 , 1 6 0 ,5 2 0,56 0 ,5 3 0 ,4 9 0 ,6 2 0 ,5 0 2,20 2 , 1 0 2 , 1 0 1 , 1 0 1 ,2 0 1 ,4 0
Wapno p o azbestow e składow ane S to r e d p o s t - a e b e e t o s lim e I I I I I I 2 , 1 2 2 , 1 2 2 , 1 8 0 ,9 8 1 ,2 0 1 ,0 1 0 ,52 0 ,5 4 0 ,5 5 0 ,5 1 0 ,6 9 0 ,60 1 ,9 0 2 ,5 0 2,00 1 ,3 0 1 ,2 0 1 .5 0
P s z e n i c a j a r a o d m i a n y K a s p a r . ‘Wielkość plonu wy raźnie 'była uzależniona od rodzaju nawozu wapniowego ‘(tab. 4). N aj wyższy plon osiągnięto przy zastosowaniu wapna posodowego — średnio 15,7 g z wazonu, oraz poazbestowego świeżego — 14,5 g z wazonu. N aj niższe natomiaist efekty 'dało wapno poazbestowe składow ane, gdzie średni plon wynosił 9,1 g z wazonu. Stwierdzono istotną różnicę między działaniem w apna posodowego i poazbestowego świeżego a w apnem po- azbestowym składowanym. Nie wykazano natom iast większych różnic w plonie, które byłyby uzależnione od wielkości dawki nawozu.
ięk-122 W, Cieśla i -in.
T a b e l a 4 Wpływ ró ż n y c h nawozów wapniowych na p lo n y p s z e n ic y
E f f e c t o f d i f f e r e n t lim e f e r t i l i z e r s on th e w heat y i e l d s
R odzaj nawozu
F e r t i l i z e r k in d DawkaR ate Y ie ld i n gP io n w g Bez naw o żen ia wapniowego
No lim in g 1 0 ,3 Nawożenie magnezowe M agnesium f e r t i l i z a t i o n 8 ,7 V/apno nawozowe I 1 3 ,9 F e r t i l i z a t i o n lim e I I 1 4 ,0 I I I 1 4 ,4 Wapno d e fe k a c y jn e I 1 0 ,4 D e f e c a tio n lim e I I 1 3 ,0 I I I 1 4 ,7 Wapno łąkowe I 1 4 ,2 L a c u s t r in e c h a lk I I 1 3 ,7 I I I 13,1 Wapno posodowe I 1 4,8 P o s t- s o d a lim e I I 1 5 ,3 I I I 1 6 ,9 Wapno p o a zb e stowe św ieże I 1 4 ,0 F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e I I
1 5 ,3 I I I 1 4 ,3 Wapno p o a zb e stow e składow ane I 10,2. S to r e d p o s t - a s b e s t o s lim e I I 6 ,8 I I I 1 0 ,3 T a b e l a 4a A n a liz a z m ie n n o śc i d l a plonów p s z e n io y A n a ly s is o f v a r ia n c e f o r w h eat y i e l d s Zm ienność - V a ria n ce L ic z b a s t o p n i swobody Number o f d e g r e e s o f freedom Suma kwadratów Sum o f s q u a r e s ś r e d n i k w ad rat Mean s q u a re F o b i c o l c . F^. = 0 ,0 5 I s t o t n o ść S i g n i fic a n c e C a łk o w ita - T o t a l 53 4 9 4 ,2 5 - « _ Nawozy - F e r t i l i z e r s 5 234,01 4 6 ,8 0 8 ,5 6 2 ,4 8 X Dawki - R a te s 2 11 ,4 3 5 ,7 2 1 ,0 5 3 ,2 6
W s p ó łd z ia ła n ie nawozów x daw ki
F e r t i l i z a t i o n x r a t e s i n t e r a c t i o n 10 5 2 ,0 7 5 ,2 0 0 ,9 5 2 ,1 0
B łą d - E r r o r 36 1 9 6 ,7 4 5 ,7 4 -
-NUR d l a oC = 0 ,0 5 w y n o si 1 ,5 8 4 LSD f o r cfc = 0 .0 5 i s 1,584
Wartość nawozowa wapiennych odpadów przemysłowych 123
T a b e l a 5
Wpływ ró ż n y c h nawozów wapniowych n a z a w a rto ś ć N, P2°5> Ca0 w Ps z e n ^ c 7 E f f e c t o f d i f f e r e n t lim a f e r t i l i z e r s on th e N, PgO^ and CaO c o n te n t I n w heat
R odzaj nawozu Dawka
К
P2°5 CaO
F e r t i l i z e r k in d R ate w % s.m • - i n % o f d«nu
Bez n a w o że n ia wapniowego 2 ,0 4 0 ,4 6 0 ,3 6
Ho lim in g Яч w ożenie magnezowe 1 *41 0 ,3 9 0 ,1 7 g a g n e slum f e r t i l i z a t i o n Wapno nawozowe I 1 ,4 6 0 ,5 7 0 ,1 7 F e r t i l i z e r lim e I I 1 ,5 3 0 ,5 3 0 ,3 4 I I I 1 ,6 5 0 ,4 5 0 ,3 5 Wapno d e fe k a c y jn e I 1 ,3 9 0 ,4 5 0 ,3 5 D e f e c a tio n lim e I I 1 ,4 9 0 ,5 1 0 ,1 8 I I I 1 ,5 9 0 ,5 5 0 ,1 8 Wapno łąkow e I 1 ,4 9 0 ,5 9 0 ,3 6 L a o u s tr ln e c h a lk I I 1 ,51 0 ,4 3 0 ,1 7 I I I 1 ,6 4 0 ,7 4 0 ,3 5 Wapno posodowe I 1 ,5 0 0 ,4 5 0 ,3 6 P o e t-e o d a lim e I I 1 ,5 3 0,60 0 ,3 6 I I I 1 ,5 7 0 ,5 5 0 ,1 8
Wapno p o azbestow e św ież e I 1 ,4 3 0 ,5 1 0 ,3 6
F r e e h p o s t - a s b e s t o s llm e
I I 1 ,5 3 0 ,5 5 0 ,3 5
I I I 1 ,5 4 0 ,4 9 0 ,3 5
Wapno p o azb esto w e sk ład o w an e I 1 ,4 3 0 ,6 1 0 ,3 6 S to r e d p o e t - a s b e s t o s llm e
I I 1 ,4 8 0 ,5 4 0 ,3 5
I I I 1 ,5 6 0 ,4 5 0 ,3 5
szeniem daw ki każdego z nawozów wapniowych. Najwięcej jednak tego składnika pobrała pszenica z wazonu nie wapnowanego — 2,04%. W zaw artości fosforu i wapnia nie zaobserwowano żadnych prawidłowości.
K u k u r y d z a IHAR 262. N ajwiększy plon kukurydzy rów ny śred nio 28 g z wazonu uzyskano przy nawożeniu wapnem łąkowym (tab. 6). Dobrze działało także wapno poazbestowe świeże, gdyż plon kukurydzy nawożonej tym w apnem wynosił średnio 24,6 g z wazonu. N ajniższy plon osiągnięto przy nawożeniu wapnem defekacyjnym — średnio 19,5 g z waizonu. Istotna różnica w wielkości uzyskanych plonów zaznaczyła się m iędzy pojedynczą a podwójną i potrójną daw ką nawozów.
124 W. Cieśla i in.
T a b e l a 6 Wpływ ró ż n y c h nawozów w apniowych na p lo n kukurydzy a f f e c t o f d i f f e r e n t lim e f e r t i l i z e r s on th e m aize y i e l d
R odzaj nawozu
F e r t i l i z e r k in d DawkaKate Y ie ld i n gP io n w g Bez n aw o żen ia wapniowego
No lim in g 2 4 ,4 Nawożenie magnezowe Magnesium f e r t i l i z a t i o n 1 6 ,4 Wapno nawozowe I 15 ,6 F e r t i l i z e r lim e I I 1 8,4 I I I 2 7 ,7 Wapno d e fe k a c y jn e I 1 5 ,9 D e f e c a tio n lim e I I 22,1 I I I 2 0 ,5 Wapno łąkowe I 2 6 ,7 L a c u s t r in e c h a lk I I 2 7 ,1 I I I 3 0 ,2 Wapno posodowe I 1 9 ,4 P o s t-s o d a lim e I I 2 4 ,2 I I I 2 3 ,7 Wapno p oazbestow e św ieże I 2 1 ,7 F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e I I 2 4 ,7 I I I 2 7 ,4 Wapno p o azbestow e składow ane I 1 8 ,9 S to r e d p o s t - a s b e s t o s lim e I I 2 0 ,3 I I I 2 3 ,7
T a b e l a ba A n a liz a z m ie n n o śc i d l a plonów kukurydzy
A n a ly s is o f v a ria n c e f o r m aize y i e l d s Zm ienność - V a ria n ce L ic z b a s t o p n i swobody Number o f d e g r e e s o f freedom Suma kw adratów Sum o f s q u a r e s ś r e d n i k w a d ra t Mean s q u a re Po b l c a l c . F* = 0 ,0 5 I s t o t n o ść S i g n i - f ic anc о C a łk o w ita - T o t a l 53 1662,83 - _ _ Nawozy - F e r t i l i z e r s 5 449,11 8 9 ,8 2 1 ,4 9 2 ,8 4 Dawki - R a te s 2 307 ,8 8 1 5 3 ,9 4 7,3 1 3 ,2 6 X
W s p ó łd z ia ła n ie nawozów x dawki
F e r t i l i z a t i o n x r a t e s i n t e r a c t i o n
10 1 4 7 ,0 3 1 4 ,7 0 0 ,7 0 2 ,1 0
B łąd - E r r o r 36 7 5 8 ,1 9 2 1 ,0 6 -
-NUR d l a n i = 0 ,0 5 w ynosi 3 ,1 0 3
iWartość nawozowa wapiennych odpadów przemysłowych 125 T a b e l a 7 Z a w a rto ść N, ? 2°5 * Ca^ w kukurydzy p rz y z a s to s o w a n iu
ró ż n y c h nawozów wapniowych
The N, P2O5 and CaO c o n te n t i n m aize a t a p p l i c a t i o n o f d i f f e r e n t lim e f e r t i l i z e r s
R o d zaj nawozu Dawka
N
P2°5 1I CaO
F e r t i l i z e r k in d R ate w % s .n ,, - i n % o f d.m .
Bez n aw o żen ia wapniowego 1 ,4 4 0 ,6 7 0 ,3 4
No lim in g Nawożenie magnezowe 1 ,3 0 1 ,0 0 0 ,3 6 Magnesium f e r t i l i z a t i o n Wapno nawozowe I 1 ,0 5 0 ,7 1 0 ,3 4 F e r t i l i z e r lim e I I 1 ,1 9 0 ,8 4 0 ,5 3 I I I 1 ,2 2 0 ,7 9 0 ,3 7 Wapno d e fe k a c y jn e I 0 ,9 2 0 ,8 0 0 ,3 6 D e f e c a tio n lim e I I 1 ,0 8 0 ,7 3 0 ,3 5 I I I 1 ,1 0 0 ,7 6 0 ,3 6 Wapno łąkowe I 1 .1 9 0 ,7 4 0 ,3 5 L a c u s t r i n e c h a lk I I 1 ,0 9 0 ,6 8 0 ,3 5 I I I 1 .2 4 0 ,8 2 0 ,3 7 Wapno posodowe I 0 ,8 8 0 ,7 b 0 ,3 4 P o s t-s o d a l i n e I I 1 ,0 3 0 ,7 1 0 ,3 4 I I I 1 ,1 0 o ,6 e 0 ,3 5
.Yapno poazbestow e .-.wieże 1 1, 10 0 , 7 6 0 ,1 7
i re s ii p o s t - a s b e s t o s lim e
I I 1 ,18 0 ,7 0 0 , 36
I I I 1,2 0 0 , 3 1 0 ,3 4
iVapno p oazbestow e składow ane I 1,14 0 ,7 6 0 ,5 1
S to r e d p o s t-c ia b e s to s lim ę
I I 1, 10 0 ,8 8 0 ,3 5
I I I 1,22 0 ,8 6 0 ,3 6
'Zawartość azotu w zrasta w prost ‘proporcjonalnie do wielkości daw ki zastosowanych nawozów wapniowych, z w yjątkiem wapna łąkowego 1 poazbestowego składowanego, gdzie podwójna ilość tych nawozów nie co obniżyła tę zawartość. Najwyższą ilość azotu wykazała kukurydza
z wazonów bez w apnowania i nawożenia magnezem (tab. 7).
Podobnie jak u pszenicy nie zaobserwowano prawidłowości w pobie raniu przez kukurydzę fosforu i wapnia. Najwyższą zawartość fosforu .stwierdzono w kukurydzy nawożonej magnezem.
W ł a ś c i w o ś c i g l e b . Zaobserwowano prawidłowość w pod wyższaniu się odczynu gleby wraz ze zwiększeniem dawki nawozów {tab. 8). N ajkorzystniej na zmianę odczynu gleb wpłynęło wapno po- sodowe i nawozowe. Najniższy odczyn stwierdzono w wazonach nawo żonych magnezem i bez nawożenia wapniowego.
126 W. Cieśla i in. T a b e l a 8 Kwasowość g le b o ra z s t o p i e ń n a s y c e n ia zasad am i S o i l a c i d i t y and b a s e s s a t u r a t i o n d e g re e Nawożenie F e r t i l i z a t i o n k in d Dawka R ate pH Kwasowość h y d r o l i t y c z n ą me/1 0 0 g H y d r o l i t i c a l a c i d i t y , m e/100 g S to p i e ń n a s y c e n ia % S a t u r a t i o n d e g re e /3 H20 KC1 З ез n aw o żen ia wapniowego 4 ,9 4,1 2 ,3 2 6 ,2 No lim in g N awożenie magnezov/e 4 ,7 4 ,2 2 ,4 1 4 ,3 Magnesium f e r t i l i z a t i o n Wapno nawozowe I 6 ,0 5,1 1 ,5 5 5 ,4 F e r t i l i z e r lim e I I 6 ,5 6 ,3 0 ,6 8 5 ,0 I I I 6 ,6 6 ,4 0 ,7 8 5 ,1 Wapno d e fe k a c y jn e I 5 ,3 4 ,9 1 .9 5 1 ,8 D e fe c a tio n lim e I I 6 ,2 6 ,1 1,1 5 3 ,3 I I I 6 ,5 6 ,4 0 ,5 8 4 ,2 Wapno łąkowe I 6 ,2 5 ,9 1 ,0 6 4 ,8 L a c u s t r in e c h a lk I I 6 ,3 6 ,1 0 ,8 7 2 ,7 I I I 6 ,4 6 ,0 0 ,5 8 4 ,2 Wapno posodowe I 6 ,0 5 ,6 1 .2 6 9 ,1 P o s t- s o d a lim e I I 6 ,5 6 ,4 0 ,5 7 2 ,7 I I I 6 ,6 6 ,5 0 ,5 6 9 ,5
Wapno poazbestow e św ieże I 5 ,6 5 ,0 1 .6 4 3 ,6
F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e
I I 6 ,1 5 ,9 0 ,9 7 0 ,0
I I I 6 ,6 6 ,4 0 ,6 7 S ,5
Wapno poazbestow e składow ane I 5 ,6 5 ,4 1 .5 53,1
S to r e d p o s t - a s b e a t o s lim e
I I 5 ,9 5 ,7 1 .1 57,1
I I I 6 ,2 5 ,9 0 .5 7 2 ,7
W szystkie ‘zastosowane w doświadczeniu nawozy wapniowe obni żyły kwasowość hydrolityczną. Najniższą kwasowość hydrolityczną gleby uzyskano stosując podwójną dawkę wapna posodowego oraz po trójną dawkę wapna defekacyjnego i Jioazbestowego składowanego.
W zależności od zastosowanego nawcreu różnie kształtow ał się stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami. Najlepsze działanie w yka
zało wapno nawozowe, gdzie stopień nasycenia zasadami (V) rów nał się 85%, natom iast najsłabiej na kompleks sorpcyjny podziałało wapno poazbestowe składowane, gdzie V = 72,7%. Na stopień wysycenia katio nam i istotnie w płynęła wielkość dawek zastosowanych nawozów wap niowych. Istotna różnica w działaniu w ystąpiła także między pojedyn czą a podwójną i potrójną dawką. W kom binacji z magnezem uzyskano najniższy procent nasycenia zasadami.
iWartość nawozowa wapiennych odpadów przemysłowych 127
T a b e l a 9* I l o ś ć w odoodpornych g ru z e łk ó w w gram ach n a 100 gramów g le b y
ITunber o f w a te r p r o o f a g g r e g a t e s i n gram s p e r 100 g o f s o i l
Nawożenie - F e r t i l i z e r k in d s
T
Dawki - R a te sI I I I I
Bez n aw o żen ia w apniowego - 3 6 ,0 No lim in g
P rzy naw o żen iu magnezowym - 3 2 ,0
Magnesium f e r t i l i z a t i o n -“ -Wapno nawozowe F e r t i l i z e r lim e 3 1 ,5 3 6 ,0 2 5 ,0 Wapno d e fe k a c y jn e D e f e c a tio n lim e 2 0 ,0 3 5 ,5 3 5 ,0 Wapno łąkow e L a c u s t r in e c h a lk 4 0 ,5 3 6 ,0 4 5 ,0 7/apno poaodowe P o s t- s o d a lim e 4 5 ,0 41 » 5 4 7 ,5
Wapno p o azbestow e św ieże
F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim e 4 5 ,5 4 6 ,0 4 8 ,0 Wapno poazbestow e składow ane
S to r e d p o s t - a o b e s t o s lim e 2 7 ,5 3 9 ,5 3 3 ,0 Widoczny jest również wpływ w apnowania na tworzenie się stru k tu ry gruzełkow atej (tab. 9). Trwałość s tru k tu ry gruzełkow atej nawożo nych gleb zależała od wielkości dawki, przy czym najlepszą strukturę- gruzełkow atą miała gleba nawożona szlamem w apiennym z Trzemeszna oraz wapnem posadowym i w apnem defekacyjnym .
Zastosowane nawozy wapniowe w znacznym stopniu w płynęły na. plastyczność gleby (tab. 10). Najlepszy wskaźnik plastyczności uzyskana dla gleb nawożonych wapnem posodowym i nieco niższy — wapnem poazbestowym świeżym.
D Y S K U S JA
Z 'badań wynika, że szlam w apienny jako produkt odpadowy przy w ytw arzaniu m ateriałów izolacyjnych może być w ykorzystany do wapnowania pól na równi z innym i znanym i nawozam i wapiennymi.
W literatu rze istnieją dane dotyczące tego tem atu. Spośród różnych odpadów przem ysłowych zaw ierających duże ilości wapnia poza wap nem defekacyjnym interesowano się od dawna żużlem wielkopiecowym
(Cichocki — 1862, Górski i K oter — 1938 i inni), pyłam i kom inowym i z cem entow ni (Lityński — 1965), w apnem posodowym, pocelulozowym, pokarbidow ym i pokoksowym (Kac-Kacas — 1968). W ielokrotnie przed
miotem prowadzonych w k raju badań były odpady pochodzące z h u t m etali nieżelaznych i rów nież stwierdzono ich przydatność do wapno wania gleb [6, 7, 8, 9].
128 W. Cieśla i in. T a b e l a 10 Wpływ wapnowania n a p l a s t y c z n o ś ć g le b y Lim ing e f f e c t on th e s o i l p l a s t i c i t y R o d zaj nawozu F e r t i l i z e r k in d Dawka R ate G ra n ic a p ły n n o ś c i F l u i d i t y l i j n i t i n % G ra n ic a p l a s t y c z n o ś c i w % P l a s t i c i t y l i m i t i n % W skaźnik p l a s t y c z n o ś c i P l a s t i c i t y in d e x
Bez n a w o że n ia wapniowego 2 ,1 1 .3 0 ,8
No lim in g N awożenie magnezowe 1 ,2 1,1 0 ,1 M agnesium f e r t i l i z a t i o n Wapno nawozowe I 1 .8 1 .6 0 ,2 F e r t i l i z e r lim e I I 1 .5 1 .4 0 ,1 I I I 1 .7 1 .6 0 ,1 Wapno d e fe k a c y jn e I 1 .7 1 .4 0 , 3 D e fe c a tio n lim e I I 1 .9 1 .1 0 ,8 I I I 2 ,2 1 .5 0 ,7 Wapno łąkowe I 1 ,6 1 ,4 0 ,2 L a c u s t r i n e c h a lk I I 1 ,9 1 ,5 0 , 4 I I I 1 »9 1 ,8 0 ,1 Wapno posodowe I 2 ,1 1 ,2 0 ,9 P o a t- s o d a lim e I I 2 ,0 1,1 0 ,9 I I I 1 ,6 1 ,5 0 ,1
Wapno poazbestow e św ieże I 2 ,0 1 ,2 0 ,8
F r e s h p o s t - a s b e s t o s lim ę
I I 1 ,6 1 ,0 0 ,6
I I I 1 .7 1 ,4 0 , 3
Wapno poazbestow e składow ane I 1 ,6 1 ,4 0 ,2
S to r e d p o s t - a s b e s t o s lim e
I I 1 .6 1 ,0 0 ,6
I I I 1 .6 1.1 0 ,5
Z przeprow adzonych badań w ynika, że w apń wpływa na pobieranie przez rośliny fosforu i wapnia, a nie zwiększa pobierania azotu, co znaj
duje potw ierdzenie w badaniach licznych autorów [3]. Przeprow adzone na roślinach badania eksponują wapno posodowe, poazbestowe świeże oraz łąkowe jako najbardziej przydatne i w ywierające korzystny w pływ na plony roślin. Dla plonu najskuteczniejszą z zastosowanych w do świadczeniu dawek była dawka według podwójnej kwasowości hydroli-
tycznej. Podobny pogląd w yrażają Boguszewski i Kac-Kacas, którzy określają dawkę pojedynczą jako mało skuteczną na glebach kwaśnych. W yraźny jest w pływ wapnowania różnymi form am i nawozów na obni żenie kwasowości gleby. Działanie to uzależnione jest od wysokości daw ki środka odkwaszającego oraz od zawartości w nim wapnia aktyw nego. M o t o w i c k a - T e r e l a k [10] także stw ierdziła zależność odczynu gleby od wysokości zastosowanej dawki nawozu, jednakże
Wartość nawozowa wapiennych odipadów przemysłowych 129
przeprowadzone 'doświadczenia w ieloletnie w ykazały najlepszy wpływT dawki pojedynczej.
Przeprow adzone doświadczenie wykazało, że w zrost stopnia nasyce nia zasadami w głównej mierze zależy od zastosowanej dawki nawozu. Popraw ienie stru k tu ry gruzełkow atej poza odkwaszaniem jest jed nym z głównych zadań wprowadzenia wapnia do gleby. Przeprow adzo ne doświadczenie wykazało, że najlepsze działanie pod tym względem ma wapno poazbestowe świeże. Ilość wodoodpornych gruzełków rosła wraz ze zwiększeniem dawki m ateriału wapiennego.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, od ilości aktywnego wapnia uzależniona jest plastyczność gleby. B a v e r [1] wyjaśnia, że różnice w plastyczności gleby są wynikiem uwodnienia cząstek w agregatach jako funkcji jonów. Gleby o 'dużej zawartości jonów Ca2+ i Mg2+ wy- m agają do uzyskania plastyczności większej ilości wody niż gleby za wierające jony Na+ i K+.
W N IO SK I
1. Odpadowy m ateriał w apienny uzyskiw any przy produkcji m ate riałów izolacyjnych w Trzemesznie zarówno świeży, jak i składowany może być użyty do wapnowania gleb.
2. W porów naniu z innym i nawoząm. w apiennym i stosowanym i do wapnowania gleb odpadowy m ateriał w apienny z Trzemeszna działał korzystniej na wzrost i plon roślin, i nie. wpływał ujem nie na fizyczne właściwości gleb.
3. Odpadowy m ateriał w apienny w praktyce powinien być stosowany na pola w okolicy Trzemeszna. Jednakże zalecenia wysokości dawek tego nawozu w praktyce rolniczej powinny być oparte na doświadcze niach polowych przeprow adzonych na w ybranych charakterystycznych glebach w okolicy.
L IT E R A T U R A
II] B a v e r L. D.: S o il P h y sic s 1966, 112-113.
[2] B o g u s z e w s k i W.: S k u teczn o ść w a p n o w a n ia gleb P o lsk i. Pam . puł. 1961. [3] B o g u s z e w s k i W. , K a c - K a c a s M.: W a p n o w a n ie gleb. IU N G , W ar
sza w a 1966.
[4] B o g u s z e w s k i W.: M ięd zyn arod ow e C zasopism o R o ln icze 1967, 3. [5] B r a y a n t J. C., B e n e d i x e n T. W. , S l a t e r C. S.: M easu rem en t o f
th e w a te r -s ta b ility o f so ils. S o il Sei. 51, 1948. [6] K a c - K a c a s M.: Pam . pul. 1968, 29, 87-101. [7] K a c - K a c a s M.: Pam . puł. 1968, 29, 103-12(2.
[8] K a c - K a c a s M.: Pam . puł. 1.968, 35, 85-102.
[9] K a c - K a c a s M. , S z c z e p a n o w s k i W.: Pam . puł. 1968, 35, 105-112. [10] M o t o w i c k a - T e r e l a k T.: Pam . puł. 1974
130 W. Cieśla i in. В. ЦЕСЛЯ, М. ТРЕУТЛЕР, 3. НОВИ Н КА , Я. СКОВРОНЬСКА ВЛ И Я Н И Е Н А РА С Т Е Н И Я И П О Ч ВЫ Н Е К О Т О Р Ы Х П РО М Ы Ш Л ЕН Н Ы Х И З В Е С Т К О В Ы Х О Т Х О ДО В Л аборатория п очв оведен и я И нститута земледелия,, С ел ь ск охозя й ст в ен н о-техн и ч еск ая академ ия в Бьвдгощи Р е з ю м е В со су д а ом опы те испы ты вали влияние пром ы ш ленны х и зв естк ов ы х о т х о дов из Т ш ем еш на н а у р о ж а й и хим ич еский состав н еск ол ь к и х раютений (травы, пшеница* к ук ур уза) и н а н ек оторы е ф и зи к охи м и ч еск и е свойства почвы в с о поставлении с действием -известковых удобрен и й т а к и х как: удобр и тель н ая и з весть, дефвкасционная мел, озерн ы й мел, и звесть садового производства. И звестк овы е о т х о д ы производства изоляц и он н ы х материалов н а зав о д е „И зополь“ в Т ш ем еш не, к а к св еж и е, так и храним ы е на ск л аде благоприятно подействовали на рост и у р о ж а й раю-тений и н е оказы вали отрицательного влияния на ф и зи ч еск и е и хим ич еские свойства почвы.
W. CIEŚLA, М. TRENTLER, Z. NOW IN KA , J. SKOW ROŃSKA
EFFECT O F SOM E IN D U S T R IA L LIM E W A ST E S O N P L A N T S A N D SO ILS
S o il D iv is io n T e c h n ic a l an d A g ricu ltu ra l A ca d em y o f B y d g o szcz
S u m i m a r y
In a pot e x p e r im e n t th e e ffe c t o f in d u str ia l lim e w a ste from T rzem eszn o on y ie ld and ch em ica l co m p o sitio n o f c h o se n p lan ts (grass, w h eat, m aize) and som e p h y sic o -c h e m ic a l p ro p erties o f so ils w a s com p ared w ith th e e ffe c t o f lim e fe r t ili zer, and o th e r lim e w a stes and .lacustrine ch a lk as w ell.
T h e lim e resid u re at th e p rod u ction iso la tin g m a teria ls in th e “IZO PO L” W orks a t T rzem eszn o, b o th fr e s h amd sto red , a ffe c te d fa v o u r a b ly th e g ro w th and y ie ls o f plamts and d id not e x e r t a n y h a rm fu l in flu e n c e o n p h y s ic a l and ch e m ic a l p ro p erties o f so il; n e v e r th e le ss th e a p p lica tio n o f w a ste m a teria ls sh o u ld b e proced ed toy fie ld ex p e r im e n ts on ch o sen , ch a r a c te r istic s o ils i*n th e reg io n in q u estion .
P r o / , dr hab. Wojciech Cieśla
Zakład Gleboznawstwa Instytutu Rolniczego ART Bydgoszcz, Bernardyńska 618
