Szwarc, Andrzej
"Dziennik więźnia", Paweł
Ogorodnikow, oprać. Włodzimierz
Djakow i Jurij Sztakelberg, Warszawa
1986 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 78/4, 8 3 4
1987
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
834 Z A P IS K I
Paw el O g o r o d n i k o w , Dziennik uńęźnia, oprać. W łodzim ierz
D j a k ó w i Jurij S z t a k e l b e r g , PW N , W arszawa 1986, s. 599, ilustr. Przedm iotem edycji są zapiski członka rew olu cyjn ej organizacji oficeró w ro syjskich, który po rozstrzelaniu w czerwcu 1862 r. Jana Arnholdta, Piotra S liw ic- kiego i Franciszka Rostkowskiego został aresztowany za zorganizowanie nabożeń stwa żałobnego ku ich czci i spędził przeszło rok w Cytadeli W arszaw skiej oraz w kazamatach tw ierd zy m odlińskiej. Po raz pierw szy ukazały się one w n iepeł nej, ocenzurowanej w e rs ji w 1882 r. na łamach czasopisma „Istoriczesk ij W iest- n ik ” ; obecnie zostały udostępnione w oparciu o rękopis przechow yw any w Pań stw ow ej B ibliotece Publicznej im. Sałtykow a-Szczedrina w Leningradzie.
Spośród tekstów powstałych w celach w ięziennych i przem yconych później na wolność dziennik O gorodnikowa jest bodajże najobszerniejszym i najbardziej szczerym. Pozibawiony jest w zasadzie w a lorów literackich, które zapew niły roz głos wspomnieniom S ilv io Pellico czy — by sięgnąć po przykład polski — H en ry ka Kam ieńskiego, spisanych po uwolnieniu ich autorów i z myślą o publikacji. Cenny jest ze względu na drobiazgową dokumentację żyoia codziennego w ięźniów , poczynań strażników, szykan podyktow anych regulam inam i i stosowanych sam o
wolnie. Stanow i szikic postaw politycznych i czysto ludzkich. W iele m iejsca po święcił O grodników swym polskim współtowarzyszom niedoli, w stosunku do których deklarow ał solidarność i współczucie, z oburzeniem kom entując m etody
stosowane w obec nich przez carskie w ojsko i żandarmerię.
„D ziennik w ięźn ia” przynosi nieco now ych szczegółów faktograficznych, np. odnoszących się do Zygmunta Padlew skiego (s. 314— 316). Skądinąd Ogorodnikow, odizolowany od świata zewnętrznego odnotował też sporo fałszyw ych pogłosek, stąd też jego zapiski w inny być w ykorzystyw an e ostrożnie. Jest też oczywiste, że z obaw y przed przechwyceniem ich przez w ładze w ięzienne podlegały one auto- cenzurze, obejm ującej jednak w yłącznie działalność konspiracyjną nie zaś w a r stwę ocen i sądów o rzeczyw istości Rosji i K rólestw a Polskiego w latach sześć dziesiątych X I X w.
W ydaw cy w łożyli ogrom ny trud w odczytanie tekstu, pisanego z racji oko liczności w których powstał drobnym, n iew yraźnym pismem, pełnego skrótów i opuszczeń. W komentarzu i przypisach w ykorzystali m. in. m ateriały archiwalne. W obszernym wstępie zrekonstruowali b iografię Ogorodnikowa, k tóry po uw olnie niu w 1864 r. był m .in. urzędnikiem k olejow ym ; odbył też podróże do Stanów Zjednoczonych i P ersji i ogłosił relacje z nich. Całości dopełnia przedm owa Ste fana K i e n i e w i c z a , w której zwrócono uw agę na wartość źródłową „D zien nika” i ukazano jego autora na tle w spółpracy rosyjskich rew olu cjonistów i pol skiej lew icy powstańczej.
‘ A. S
Ulrich H e r b e r t , F rem d arbeiter. P o litik und P raxis des „A u s
länder-Einsatzes" in der K riegsw irtschaft des D ritte n Reiches, V erlag
J. H W. Dietz. Nachf., Bonn 1985.
Intensywność badań nad II I Rzeszą, przesyt historią polityczną, autentyczne zapotrzebowanie i moda na historię społeczną uwidoczniły się w ostatnich latach sporą liczbą publikacji o cudzoziemcach w Niem czech podczas II w ojn y św iato wej. Doktorat Ulricha H e r b e r t a , oparty na im ponującej kw erendzie arch iw al nej i ogrom nej literaturze przedmiotu, dotyczy tej m aterii. Autor pokazuje pro
