View of TYPOLOGY OF EUROPEAN UNION COUNTRIES WITH RESPECT TO SIMILARITY OF AGRARIAN STRUCTURE

TYPOLOGIA KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ POD

WZGLDEM PODOBIESTWA STRUKTURY AGRARNEJ

Jadwiga Boek

Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Streszczenie. Jednym z wanych wskaników charakteryzujcych rolnictwo jest struktura obszarowa gospodarstw rolnych. W krajach Unii Europejskiej jest ona bardzo zrónico-wana. W pracy wyodrbniono 7 grup krajów UE charakteryzujcych si podobiestwem struktury agrarnej. Zastosowano wybrane metody taksonomiczne. Przeprowadzono cha-rakterystyk porównawcz wyodrbnionych grup.

Sowa kluczowe: struktura agrarna, grupowanie krajów, Unia Europejska

WSTP

Rolnictwo w krajach Unii Europejskiej jest bardzo zrónicowane pod wzgldem or-ganizacyjnym i ekonomicznym. W wikszoci krajów „starej 15”, które s czonkami UE od wielu lat i otrzymyway na rozwój szerok pomoc, rolnictwo jest na zupenie innym poziomie ni w Polsce, która doczya do Unii w 2004 roku. Wtedy do Wspólno-ty przystpiy take: Cypr, Estonia, Litwa, otwa, Malta, Republika Czeska, Sowacja, Sowenia i Wgry.

Wan cz budetu Unii Europejskiej stanowi wydatki zwizane z polityk regio-naln. Celem tej polityki jest zwikszenie spójnoci ekonomicznej i spoecznej w UE. Przez pomoc sabiej rozwinitym regionom i sektorom gospodarki pastw czonkow-skich dy si do zmniejszenia rónic w poziomie rozwoju i poziomie ycia w regio-nach UE. W kontekcie polityki regionalnej bardzo due znaczenie maj badania nad regionalnym zrónicowaniem, prowadzce do wyodrbniania regionów. Rozlege mo-liwoci zastosowania w badaniach regionalnych rolnictwa i obszarów wiejskich maj metody taksonomiczne [Bogocz i in. 2010, Boek 2005, Binderman i in. 2008]. Pod-stawowym celem tych metod jest porzdkowanie (ranking) i grupowanie obiektów (np. jednostek administracyjnych) bdcych elementami wielowymiarowej przestrzeni cech. Do grupowania stosowanych jest wiele metod [Grabiski 1992, Pociecha i in. 1988].

Adres do korespondencji – Corresponding author: Jadwiga Boek, Uniwersytet Rolniczy w Kra-kowie, Katedra Statystyki Matematycznej, al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: rrbozek@ cyf-kr.edu.pl

W wyniku otrzymuje si takie pogrupowanie obiektów, e elementy nalece do tej samej grupy charakteryzuj si wysokim podobiestwem pod wzgldem analizowanych cech. Zastosowanie metod taksonomicznych w badaniach nad regionalnym zrónicowaniem rolnictwa jest bardzo wane, gdy obiektywizuje podzia na regiony. W pracy zastosowa-no wybrane metody taksozastosowa-nomiczne w badaniach nad zrónicowaniem struktury agrarnej w krajach UE.

Struktura agrarna jest jednym z wanych wskaników charakteryzujcych rolnictwo. W krajach Unii Europejskiej jest ona bardzo zrónicowana (tab. 1).

Tabela 1. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w krajach UE w 2005 roku Table 1. Agrarian structure of farms in EU countries in 2005

Kraje Ogóem

(w tys.)

Klasa wielkoci gospodarstw rolnych w ha

0–5 05–10 10–20 20–50 > 50 w % UE 9689,7 61,6 13,3 9,9 8,3 6,9 Austria 170,7 32,2 18,7 22,7 20,0 6,4 Belgia 51,5 26,6 13,0 16,1 27,8 16,5 Cypr 45,2 87,2 6,9 3,3 1,8 0,9 Dania 48,3 3,1 19,9 18,6 25,3 33,1 Estonia 27,9 45,2 20,1 15,8 10,8 8,2 Finlandia 70,6 9,2 12,3 22,5 37,1 18,8 Francja 567,8 26,0 9,2 10,4 19,3 35,2 Grecja 833,6 76,3 13,1 6,4 3,4 0,8 Hiszpania 1079,4 53,5 15,3 11,7 10,3 9,2 Holandia 81,9 28,8 14,4 15,9 27,8 13,1 Irlandia 132,6 6,9 14,0 22,7 38,6 17,8 Litwa 253,0 51,3 26,0 14,3 5,9 2,3 Luksemburg 2,4 20,8 8,3 8,3 16,7 45,8 otwa 128,8 47,3 23,6 17,3 8,4 3,4 Malta 11,0 98,2 1,8 0,0 0,0 0,0 Niemcy 390,7 22,7 14,4 18,6 22,7 21,7 Polska 2476,5 70,7 14,9 9,6 3,9 0,8 Portugalia 323,9 74,8 11,4 6,6 4,0 3,2 Republika Czeska 42,3 53,0 11,1 10,4 10,4 15,1 Sowacja 68,5 90,1 2,8 1,8 1,6 3,8 Sowenia 77,1 59,4 25,7 11,4 3,1 0,4 Szwecja 75,8 14,8 17,7 19,5 23,2 24,8 Wgry 714,9 89,7 4,1 2,7 2,0 1,6 Wielka Brytania 286,8 37,3 9,8 10,7 16,3 26,0 Wochy 1728,5 73,6 11,9 7,6 4,7 2,2

ródo: Opracowanie wasne na podstawie Agriculture in the European Union. Statistical and economic information 2007.

Source: Own investigations based on Agriculture in the European Union. Statistical and economic information 2007.

METODA BADAWCZA

Struktur obszarow gospodarstw rolnych w krajach UE mona przedstawi w po-staci macierzy A = [aik](i=1,...,n; k=1,...,r), gdzie aik – udzia liczby gospodarstw z k-tej klasy

obszarowej i-tego kraju w ogólnej liczbie gospodarstw w tym kraju, n – liczba krajów, r – liczba klas obszarowych gospodarstw. Wiersze macierzy A reprezentuj zatem struk-tur obszarow gospodarstw w poszczególnych krajach, a kolumny – klasy obszarowe gospodarstw.

Punktem wyjcia do podziau zbioru obiektów (w tym przypadku krajów) na grupy jednorodne jest wybór miary zrónicowania (lub podobiestwa) midzy nimi. W niniej-szej pracy zostaa zastosowana nastpujca miara zrónicowania [Kukua 1989]:

1 2 r ik jk k ij a a H

¦

gdzie Hij – miara zrónicowania midzy obiektem i a obiektem j.

Miary zrónicowania obliczone midzy wszystkimi obiektami (elementy Hij) tworz

macierz zrónicowa strukturalnych E0, która jest macierz symetryczn z zerami na

przektnej. Do utworzonej w ten sposób macierzy zastosowano metod eliminacji wekto-rów [Chomtowski, Sokoowski 1978], która jest jedn z metod grupowania. Tych ostat-nich jest wiele, ale na obecnym etapie bada nie ma metody obiektywnej, której wynik byby niezaleny od badacza. W metodzie eliminacji wektorów wynik zaley od tzw. wartoci progowej E. Jest to liczba (warto miary zrónicowania), która okrela, kie-dy dwa elementy uznaje si za podobne do siebie lub niepodobne. Jeeli zrónicowanie midzy obiektami Hij jest mniejsze od E, to przyjmuje si, e obiekty s podobne i mog

nalee do tej samej grupy, jeeli za Hij tE – przyjmuje si, e elementy nie s podobne

i nie powinny znale si w tej samej grupie. W ten sposób tworzy si zerojedynkow macierz E, której elementy eij s zde niowane nastpujco:

0, gdy 1, gdy ij ij ij e _®­° H  E_{H t E} °¯ (2)

Od wartoci E zaley te liczba grup typologicznych: im mniejsza warto E, tym (przewanie) wiksza liczba grup typologicznych. Wprawdzie wiksza liczba grup daje gwarancj wikszej jednorodnoci w grupach, ale jednoczenie zbyt dua liczba grup zaciera rónice midzy nimi, co w konsekwencji tylko zaciemnia obraz sytuacji. Powsta-je wic pytanie, przy jakiej wartoci E klasy kacja jest optymalna. W pracy do wyboru wartoci Ezostaa zastosowana metoda najlepszego wyboru [Wysocki, Wagner 1989], polegajca na porównaniu wariancji wewntrzgrupowych z wariancj cakowit dla po-szczególnych skadników struktury. Wariancje te oblicza si dla podziaów (grupowa) otrzymanych przy rónych wartociach E dla kadego skadnika struktury z osobna i na tej podstawie za pomoc odpowiednio skonstruowanej funkcji F wyznacza si najlepsz warto E, zwan wartoci progow. Metoda ta wymaga wic wielokrotnego

przepro-wadzania podziau przy rónych wartociach El. Wartoci te wybiera si z przedziau

liczbowego [a, b], gdzie a H s b_H, = ,H

przy czym H – rednia arytmetyczna z Hij, sH – odchylenie standardowe z Hij,

El = a + (l – 1)h, gdzie l = 1, 2, ..., L, EL = b, h – krok.

Dla kadego l-tego grupowania oblicza si warto funkcji jakoci klasy kacji F(l):

( ) 1 , = 1, ..., , r l lk k F

¦

gdzie: Flk – wskanik jakoci pogrupowania k-tego skadnika struktury: 2 ( ) 2 ( ) /( 1) /( 1) k o lk k w s n F s n m    (4)

m – liczba wydzielonych grup przy danym El,

2 ( )

k o

s – wariancja ogólna k-tego skadnika struktury,

2 ( )

k w

s – wariancja wewntrzgrupowa k-tego skadnika struktury.

Optymalnym podziaem jest podzia l0, przy którym funkcja F(l) przyjmuje

najwik-sz warto: F(lo) = max{F(1), ..., F(L)}. Odpowiadajca temu podziaowi warto E = E_l0 jest szukan wartoci progow.

WYNIKI BADA

Przedstawion powyej metod zastosowano do danych z tabeli 1, pomijajc dwa kraje (Malt i Luksemburg) z powodu zbyt maej liczebnoci gospodarstw, znacznie od-biegajcej od pozostaych krajów.

rednie zrónicowanie midzy krajami wynosio E_ , co wiadczy o duym zrónicowaniu badanej struktury. Optymalny podzia otrzymano przy E = 0,22. Skad poszczególnych grup oraz redni struktur dla kadej grupy przedstawiono w tabeli 2.

Grupa I obejmuje 6 krajów o najbardziej rozdrobnionej strukturze agrarnej. S to: Grecja, Portugalia, Wochy – nalece do UE przed 2004 r., oraz Cypr, Sowacja, Wgry, które przystpiy do UE w 2004 r. W krajach tych dominuj gospodarstwa bardzo mae, do 5 ha, stanowic rednio 81,9% ogóu gospodarstw. Udziay pozostaych gospodarstw s nieznaczne: gospodarstwa 5–10 ha stanowi 8,3%, 10–20 ha – 4,7%, 20–50 ha – 2,9%, gospodarstwa powyej 50 ha – 2,1%.

Mniejsze rozdrobnienie charakteryzuje kraje grupy II: Estonia, Hiszpania, Litwa, o-twa, Sowenia. Gospodarstwa klasy 0–5 ha stanowi rednio 51,3% ogóu, gospodarstwa klasy 5–10 ha – 22,1% i jest to najwyszy udzia tej klasy sporód pozostaych grup krajów. Zaznacza si tu wyrany udzia gospodarstw rednich, 10–20 ha – 14,1%, a go-spodarstwa due i bardzo due stanowi niewielki odsetek (odpowiednio 7,7 i 4,7%).

W grupie III, obejmujcej dwa kraje: Republik Czesk i Wielk Brytani, odsetek gospodarstw bardzo maych jest równie duy (45,1%), ale prawie co trzecie gospo-darstwo jest tutaj due lub bardzo due (gospodarstwa 20–50 ha stanowi 13,3%, 50 i wicej ha – 20,5%).

Do grupy IV naley 5 krajów nalecych do UE przed 2004 r.: Austria, Belgia, Ho-landia, Niemcy, Szwecja. W krajach tych tylko 25% stanowi gospodarstwa najmniejsze,

Tabela 2. Grupy krajów Unii Europejskiej o podobnej strukturze obszarowej gospodarstw rolnych w 2005 r. rednia struktura w grupach

Table 2. Groups of countries of similar agrarian structure of farms

Kraje

Klasa wielkoci gospodarstw rolnych w ha

0–5 05–10 10–20 20–50  50

% Grupa I

Cypr, Grecja, Portugalia, Sowacja, Wgry, Wochy 81,9 8,3 4,7 2,9 2,1 Grupa II

Estonia, Hiszpania, Litwa, otwa, Sowenia 51,3 22,1 14,1 7,7 4,7 Grupa III

Republika Czeska, Wielka Brytania 45,1 10,4 10,5 13,3 20,5

Grupa IV

Austria, Belgia, Holandia, Niemcy, Szwecja 25,0 15,7 18,5 24,3 16,5 Grupa V

Dania, Finlandia, Irlandia 6,4 15,4 21,3 33,7 23,3

Grupa VI

Francja 26,0 9,2 10,4 19,3 35,2

Grupa VII

Polska 70,7 14,9 9,6 3,9 0,8

ródo: Obliczenia wasne. Source: Own calculation.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I II III IV V VI VII 0–5 ha 5–10 ha 10–20 ha 20–50 ha powyej 50 ha Rys. 1. Struktura obszarowa wyodrbnionych grup krajów Unii Europejskiej Fig. 1. Agrarian structure of farms in groups of countries EU

ródo: Opracowanie wasne. Source: Author’s research.

15,7% gospodarstwa mae, 18,5% gospodarstwa rednie, a ponad 40% stanowi gospo-darstwa z najwyszych klas obszarowych. W tej grupie krajów badana struktura jest naj-bardziej równomierna, o najniszym wspóczynniku koncentracji.

Jeszcze wiksze udziay gospodarstw z najwyszych klas obszarowych wystpuj w grupie V, obejmujcej 3 kraje „starej 15”: Dani, Finlandi, Irlandi. Gospodarstwa najwiksze, o powierzchni 20–50 ha i powyej 50 ha, stanowi w tych krajach w sumie rednio 57%. Ponadto grupa ta odrónia si od pozostaych grup najniszym udziaem gospodarstw klasy 0–5 ha (6,4%) oraz najwyszym udziaem gospodarstw klasy 10–20 ha (21,3%). Gospodarstwa klasy 5–10 ha stanowi rednio 15,4%.

Do grupy VI zalicza si tylko jeden kraj, Francja, któr charakteryzuje najwyszy udzia gospodarstw o powierzchni powyej 50 ha – 35,2%. Gospodarstwa klasy 0–5 ha stanowi 26%, 5–10 ha – 9,2%, 10–20 ha – 10,4%, 20–50 ha – 19,3%.

Grup VII, równie jednoelementow, tworzy Polska, odbiegajca struktur agrarn od pozostaych krajów europejskich, z bardzo wysokim udziaem gospodarstw klasy 0–5 ha (70,7%) i najniszym udziaem gospodarstw klasy powyej 50 ha (0,8%). Niski na tle pozostaych grup jest równie udzia gospodarstw 20–50 ha (3,9%) i gospodarstw 10–20 ha (9,6%). Gospodarstwa klasy 5–10 ha stanowi 14,9%. Jest to jednake struktura mniej rozdrobniona ni w grupie I.

Zrónicowanie midzy grupami przedstawiono gra cznie na rysunku 1. Wida tu wyranie, e najwiksze rónice wystpuj w udziaach gospodarstw najmniejszych, a najmniejsze – w udziaach gospodarstw o powierzchni 5–10 ha.

PODSUMOWANIE

Struktur obszarow gospodarstw rolnych w krajach Unii Europejskiej cechuje bardzo due zrónicowanie. W 2005 r. mona wyodrbni 7 grup krajów, charakteryzujcych si podobiestwem badanej struktury w obrbie grup i znacznie odbiegajcych od struktury innych grup. Najwiksze rozdrobnienie gospodarstw wystpuje w krajach: Cypr, Grecja, Portugalia, Sowacja, Wgry, Wochy, Polska, gdzie gospodarstwa bardzo mae stanowi od 70 do ponad 80%, a gospodarstw duych i bardzo duych jest niewiele (w stosunku do ogóu gospodarstw), bo zaledwie okoo 5%. Mniej rozdrobniona struktura wystpuje w krajach: Estonia, Hiszpania, Litwa, otwa, Sowenia. W krajach tych gospodarstwa bardzo mae stanowi poow ogóu, a due i bardzo due – rednio 12,4%. W Czechach i Wielkiej Brytanii udziay gospodarstw do 5 ha s take wysokie (45%), ale gospodar-stwa z najwyszych grup obszarowych stanowi duy odsetek (33,8%). Zupenie inny typ struktury charakteryzuje kraje: Austria, Belgia, Holandia, Niemcy, Szwecja, przy 25% udziau gospodarstw najmniejszych i prawie 41% udziau gospodarstw o powierzchni powyej 20 ha. Jeszcze wiksza koncentracja gospodarstw w najwyszych klasach ob-szarowych (57%) cechuje Dani, Finlandi i Irlandi, natomiast odsetek gospodarstw maych jest tu najniszy sporód wszystkich grup (6,4%). Pozostae dwa kraje: Francja i Polska, odbiegaj struktur od wyodrbnionych grup, tworzc oddzielne, jednoelemen-towe grupy.

Z przeprowadzonego badania wynika, e przynaleno do grup typologicznych nie zaley od daty przystpienia do Unii Europejskiej, aczkolwiek 10 krajów „starej 15” na-ley do grup o najwyszym odsetku gospodarstw najwikszych obszarowo.

PIMIENNICTWO

Chomtowski S., Sokoowski A., 1978. Taksonomia struktur. Przegld Statystyczny, 2.

Kukua K., 1989. Statystyczna analiza strukturalna i jej zastosowanie w sferze usug produkcyjnych dla rolnictwa. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna: Monogra e, 89. Wysocki F., Wagner W., 1989. O ustalaniu wartoci progowej zrónicowania struktur z danych

empirycznych. Wiadomoci Statystyczne, 9.

TYPOLOGY OF EUROPEAN UNION COUNTRIES WITH RESPECT TO SIMILARITY OF AGRARIAN STRUCTURE

Abstract. Agrarian structure of farms is one of important elements constituting agriculture. Its differentiation in European Union countries is very high. The investigation carried out by chosen taxonomic methods shows that there are seven groups of EU countries with similar agrarian structure of farms. The groups were analysed by statistical comparative methods.

Key words: agrarian structure, grouping of countries, European Union