Waldemar Chrostowski
"2000 years of pilgrimage to the Holy
Land", Danit Hadari-Salomon,
Yehuda Salomon, Deborah Camiel,
Petah Tikva 1999 : [recenzja]
Collectanea Theologica 70/3, 216-218
D anit H AD ARI-SALOM ON , Yehuda SALOM ON, D eborah CAM IEL, 2 0 0 0 Years o f P ilg rim a g e to the H o ly Land, A lfa Com m unication Ltd, Petah Tikva 1999, ss. 256.
Wielki Jubileusz Roku 2000 zintensyfikow ał odw ieczne zainteresowanie chrześci ja n Z iem ią Św iętą i pozostałym i krajami biblijnymi. Skoro w centrum jubileuszowych obchodów znajduje się M ysterium Incarnationis, czyli tajem nica W cielenia, jest zro zum iałe że chrześcijanie uświadom ili sobie jeszcze bardziej, iż obok historii zbawie nia istnieje geografia oraz topografia zbawienia. Ta św iadom ość znajdow ała wyraz także wcześniej, bo Ziem ię Św iętą zaw sze nazyw ano „piątą Ew angelią” . Jednak po głębiona refleksja nad tajem nicą W cielenia ukazała w now ym świetle trwałe więzi m iędzy Staiym i N ow ym Testamentem, a zatem w ydobyła stale aktualne znaczenie tych miejsc i krain, które sąnierozłącznie związane z zaw artością całej Biblii. W dzie jach chrześcijaństwa znane są okresy, gdy ta św iadom ość była bardzo żywa, lecz zda rzały się i takie, gdy słabła, co miewało sm utne konsekw encje dla postrzegania i prze żyw ania realności oraz konkretności niezw ykłego w ejścia Boga w ludzkie dzieje, któ re dokonało się w osobie i posłannictw ie Jezusa z Nazaretu.
Chrześcijanie nie są jed y n ą wspólnotą, która m a swoje korzenie w krajach biblij nych. Podobnie czują i przeżyw ają w łasną tożsam ość w yznaw cy judaizm u, a także muzułm anie, to znaczy w ierni pozostałych religii m onoteistycznych w yrosłych z do św iadczeń duchowych przedstawionych na kartach Biblii. M im o to je st faktem, że przez praw ie dwa tysiące lat w łaśnie chrześcijanie najczęściej i najliczniej pielgrzy mowali do Ziemi Jezusa, co - paradoksalnie - nie pozostało bez w pływ u na żydowskie i muzułm ańskie więzi z Z iem ią Świętą. Zjaw isko pielgrzym ow ania chrześcijan rozpo częło się na dobre w IV w. i przez kilkanaście wieków w ydało owoce wielkiej poboż ności oraz rozw oju doktryny chrześcijańskiej. W IV w. zidentyfikowano i zabezpie czono w iększość najw ażniejszych m iejsc zw iązanych z pam ięcią o wydarzeniach opi sanych w Nowym Testamencie, natomiast później najważniejszym zadaniem była troska o ich utrzym anie, a także obsługa pielgrzymów. Pielgrzym ow anie do Ziemi Świętej odbywa się na różne sposoby - lądem, m orzem, a od niedaw na rów nież powietrzem, t w a zaledwie kilka dni albo w iele tygodni, m iesięcy i lat, je st ow ocem żarliwej wiaiy, albo ją pobudza bądź poddaje decydującym próbom . N a terenie Ziemi Świętej rozw i nięto znakom itą infrastrukturę, której celem je st w szechstronna pom oc pielgrzymom. N ic zatem dziwnego, że je st to skrawek św iata opisany ja k żaden inny. W szystkie zapisy są świadectwem b a w n y c h i głębokich doznań, a zarazem owocem nie mniej odw ażnych podróży w głąb tajników w łasnego życia i sum ienia, bo w łaśnie tym piel grzym owanie różni się od turystyki.
Album, który ukazał się w Izraelu na krótko przed W ielkim Jubileuszem Roku 2000, jest dziełem naprawdę godnym uwagi. Od innych tego typu b aw n y ch publikacji, któ rych nie brakuje na rynku księgarskim, odróżnia się tym , iż nie opisuje ani nie pokazuje
współczesnej Ziemi Świętej, lecz zawiera histoiyczną panoram ę zjawiska pielgrzym o wania. Składa się na n ią zbiór starannie dobranych fragmentów relacji z pielgrzymek i dokumentów mających związek z pielgrzymowaniem, ozdobionych mnóstwem znako mitych ilustracji. Przem awiają one zarówno do wyobraźni szczęśliwców, którym udało się odwiedzić Ziem ię Świętą, ja k i do tych osób, dla których taka przygoda na zawsze pozostanie niespełnionym marzeniem. We wstępie do książki, zatytułowanym P o d ró ż wiary, autorzy podają, że doliczono się około 1500 pisemnych sprawozdań z podróży do Ziemi Świętej powstałych do końca XVIII w. W następnych stuleciach pielgrzymowa nie przybrało na sile tak bardzo, iż w X IX w. liczba relacji przekroczyła 5 000. Aczkol w iek nie ma wiarygodnych danych dotyczących XX w., jest pewne, że - przede w szyst kim dzięki komunikacji lotniczej - ruch pielgrzymkowy przybrał nieznane przedtem rozmiary, a zatem i liczbę pisemnych relacji trzeba teraz szacować na dziesiątki bądź nawet setki tysięcy. Są to zarówno książki, ja k artykuły w czasopismach i prasie co dziennej, oraz osobiste zapiski i wspomnienia, a także bogata dokumentacja fono- i fo tograficzna, filmowa i na kamerach wideo. N ie ma możliwości całościowego ogarnięcia tego bezmiaru wrażeń i wzruszeń, utrwalonych przez w iernych różnych kultur i języ ków, który żyje własnym życiem we wszystkich rejonach świata.
K siążka 20 0 0 lat p ielg rzym o w a n ia do Ziem i Ś w iętej pozw ala na dobre rozeznanie co do charakteru i rozm iarów tego niezw ykłego zjawiska. Także wcześniej zostało ono przedstaw ione i opisane w w ielu publikacjach, rów nież w języ k u polskim . Tym razem chodzi nie o dzieło naukow e, ale o album przeznaczony na użytek masowego odbior cy. N ie zdecyduje się on zapewne nigdy na sięgnięcie po opasłe tom y uczonych docie kań i analiz, ani po specjalistyczne opracowania, przem aw ia jednak do niego kultura obrazkowa rozbudzana przez telewizję. Bogaty w ybór ilustracji idzie tu w parze z krót kim i, lecz treściwym i komentarzam i, które przypom inają lakoniczne doniesienia ga zetowe, do jakich przyw ykł w spółczesny człowiek. A utorzy zestawili rozm aite rela cje pielgrzym kowe, od najstarszych, pow stałych w pierw szych w iekach chrześcijań stwa, po pielgrzym kę papieża Paw ła VI do Ziem i Świętej, która odbyła się na początku 1964 r. Z dzisiejszej perspektyw y należałoby koniecznie dodać niezapom nianą piel grzym kę Jana Pawła II, który w lutym 2000 r. odw iedził Egipt i Synaj, zaś kilka tygo dni później pielgrzym ow ał do Jordanii, A utonom ii Palestyńskiej oraz do Izraela.
N a pięknie w ydaną książką składa się jedenaście poprzedzonych w stępem rozdzia łów, po których następuje jednostronicow a bibliografia. Oto ich tytuły 1. Na śladach Jezusa, 2. O kres bizantyński (324-634), 3. O kres w czesn o a ra b sk i (634-1099), 4. K r ó lestw o Jerozolim skie (1099-1187), 5. D ru g ie kró lestw o k rzyżo w có w (1187-1270), 6.
P o d b ó j M am eluków (1260-1516), 7. P o d rzą d a m i osm ańskim i (1516-1798), 8. P o czątki X IX wieku (1798-1831), 9. N arodzin y cza só w w spółczesn ych (1831-1876), 10.
Zmierzch imperium osm ańskiego (1876-1917), W. P ielgrzym ow anie w X X wieku (1917- 2000). Dobrze widać, ja k od końca X V III w. historia pielgrzym ow ania do Ziemi Św ię
tej nabrała przyspieszenia. W praw dzie dotyczy to rów nież innych rejonów świata, zw łaszcza tych, gdzie istnieją w ielkie sanktuaria maryjne, ale kilka czynników złożyło się na to, że Ziem ia Święta odegrała w tym procesie znaczenie i rolę wyj ątkową. Prze sądził o tym zw łaszcza żyw iołow y rozwój nauk biblijnych, głów nie historii, archeolo gii i geografii biblijnej, gruntowne zm iany społeczno-polityczne na Bliskim W scho dzie, w śród których na pierw szy plan w ysuw a się utw orzenie i okrzepnięcie państwa Izrael, a także postępująca norm alizacja relacji K ościoła z Żydam i i judaizm em oraz naw iązanie dialogu chrześcijańsko-m uzułm ańskiego.
D obrze się stało, że ostatnie cztery rozdziały książki, które stanow ią znacznie po nad je d n ą trzeciąjej zawartości, zostały pośw ięcone ostatnim dwustu latom. Przeobra żenia tego okresu rzutują bow iem decydująco na obecną sytuację w Ziem i Świętej, a zatem także na pielgrzym ow anie do niej. A utorzy starają się być bezstronni, lecz mimo to dochodzi do głosu fakt, iż reprezentują podejście typow e dla strony żydow skiej. M ożna dow iedzieć się sporo na tem at okoliczności, które poprzedziły, a potem kształtow ały spontaniczne i zorganizow ane pow roty Żydów do Palestyny, a ostatecz nie przesądziły o utw orzeniu państw a żydow skiego. W iele inform acji je st mało zna nych, zaś styl, w jakim zostały podane, dodaje książce pikanterii i posm aku sensacji. W zm acnia to uw agę czytelnika, pow odując, że trudno oderwać się od lektury, której tow arzyszy oglądanie ciekawych ilustracji. Te ostatnie są na najw yższym poziomie edytorskim , co w pływ a na w yobraźnię i rozw ija doznania estetyczne.
K ażdy rozdział został poprzedzony zw ięzłym w prow adzeniem o profilu historycz nym. Podejm ując kontrowersyjne i drażliw e tematy, autorzy raczej opisują niż ocenia j ą w ydarzenia. D otyczy to rów nież tak kluczow ych kw estii teologicznych ja k te, które łączą się z osobą i posłannictw em Jezusa. Czytelnik otrzymuje krótkie streszczenie zawartości Ewangelii i pozostałych pism N owego Testamentu, bez w dawania się w teo logiczne w artościow anie i m eandry krytyki historyczno-literackiej. To samo trzeba pow iedzieć o kom entarzach dotyczących specyfiki pielgrzym ow ania w e wszystkich kolejnych okresach dziejów Palestyny. Z tego w zględu książka, chociaż napisana „z ze w nątrz”, m oże być z w ielkim pożytkiem przeczytana przez chrześcijan różnych w y znań, także katolików.
A lbum je st dostępny niem al w e w szystkich dobrych księgarniach i kioskach na terenie Ziemi Świętej, szczególnie w miejscach, które licznie odw iedzają pielgrzymi. Jego niew ygórow ana cena, w ynosząca kilkanaście dolarów, sprawia, że je st chętnie kupowany, zw łaszcza przez młodzież, która pow szechniej aniżeli starsi zna język an gielski. Jest ze w szech m iar celowe i wskazane, aby zatroszczyć się o polskie wydanie tej książki. N ie ulega bow iem w ątpliw ości, że stanow i ona udany przykład populary zacji, która poszerza nasze horyzonty m yślow e i rzuca now e światło na dawne i w spół czesne dzieje Ziem i Świętej oraz pielgrzym ow anie do źródeł i korzeni naszej wiary.
