Konkordancje soborowe CATEDOCu

Mieczysław Lubański

Konkordancje soborowe CATEDOCu

Collectanea Theologica 46/1, 231-234

C ollectan ea T heologica 46(1976) f. I

K S. M IEC ZYSŁAW LUBA W SK I, W A R SZ A W A

KONKORDANCJE SOBOROWE CETEDOCu

K on k ord an cje m ają ju ż długą h istorię. N ic w ty m d ziw n ego. Ich u ż y te c z ­ ność zarów n o dla c e ló w czy sto teo rety czn y ch , n au k ow ych , ja k i p ra k ty cz­ n ych je s t bezsp orn a. P od ają o n e p rzecież w p orząd k u a lfa b ety czn y m (za­ sadniczo) w sz y stk ie sło w a w y stę p u ją c e w dan ym d ziele ze w sk a za n iem m iejsc ich w y stę p o w a n ia . A za tem u w id o czn io n y tu je s t b ezp ośred n i k on tek st, w k tórym w y stę p u je in te r e su ją c y czy teln ik a term in . F raza za w iera ją ca dany term in le p ie j ch a ra k tery zu je d zieło, n iż sam a często ść w y stę p o w a n ia o d d ziel­ n y ch słó w . K on k ord an cja b y w a pom ocna p rzy r ek o n stru k cji te k s tó w u szk o ­ dzonych, w b ad an iach p ro w ad zon ych w o p a rciu o d a n e d zieło, a ta k że w co­ d zien n ej p ra k ty c e w zak resie n auczania, p op u la ry zo w a n ia itp. danej d ziedziny w ied zy. N a jlic z n ie jsz e są k on k ord an cje b ib lijn e. H isto ry cz n ie p ierw sza k o n ­ kord an cja b ib lijn a (dla W u lgaty) p och od zi z w ie k u X III. Istn ie ją ta k ż e różne ta b u la e a u re a e do d zieł k la sy k ó w filo zo fii, k tó re są czym ś bardzo zb liżon ym do k on k ord an cji w zn aczen iu ścisły m . Istn ie ją 'rów nież k on k ord an cje d ek re­ tó w n iek tó ry ch sob orów p ow szech n ych . D o tej pory nie m am y k on k ord acji do w szy stk ich soborów .

I o tó ż C entrum E lek tron iczn ego P rzetw a rza n ia D o k u m en tó w przy U n i­ w e r sy te c ie K a to lick im w L ow ar.ium (C entre d e T ra item en t É lectro n iq u e d es D o cu m en ts d e l ’U n iv e r sité C ath oliq u e d e L o u v a in — CETEDOC) p o sta w iło sob ie bardzo a m b itn e za d a n ie sp orządzenia k on k ord an cji d ok u m en tów sob o­ rów p o w szech n y ch od soboru L a tera ń sk ieg o I do W a ty k a ń sk ieg o II w łą czn ie. Od razu trzeb a zaznaczyć, że zad an ie to jest b ezp reced en so w e co n a jm n iej z trzech pow od ów . P o p ierw sze: n ie is tn ie ją k on k o rd a n cje w sz y stk ic h w y ­ m ien ion ych sob orów o d n iesio n e do o ry g in a ln y ch te k s tó w ła ciń sk ich . P o dru­ gie: is tn ie ją c e k o n k o rd a n cje n ie są k om p letn e, n ie p rezen tu ją w szy stk ich te r ­ m in ów . P o trzecie: do sp orząd zen ia k on k ord an cji sk orzystan o z m etod e le k ­ tron iczn ego p rzetw a rza n ia in form acji. Z teg o zak rojon ego na dużą sk a lę d zie­ ła m am y ju ż g o to w e trzy w olu m in y. O b ejm u ją one d ok u m en ty czterech p ierw szy ch sob orów la tera ń sk ich ,' obu ly o ń sk ic h oraz w a ty k a ń sk ieg o d ru g ie­ go. C ały zbiór u k a z u je się pod red a k cją P. T o m b e u r a . A oto d a n e b ib lio ­ g ra ficzn e o p u b lik o w a n y ch w olu m in ów :

1) C on ciles O ecu m én iq u es M é d ié v a u x , t. I, M. M o 11 a t i P. T o m b e u r , L es co n c ile s L a tr a n I à L a tr a n IV . C o n co rd a n ce, I n d e x , L is te s d e fré q u e n c e , T a b le s c o m p a r a tiv e s , L o u v a in 1974, stro n 225.

2) C on ciles O e cu m én iq u es M é d ié v a u x , t. II, M. M o l l a t i P. T o m ­ b e u r, L es co n c ile s L y o n I e t L y o n IL C o n co rd a n ce, I n d e x , L is te s d e fr é ­ q u en ce, T ab les c o m p a r a tiv e s , L o u v a in 1974, stro n 166.

232

II. C o n co rd a n ce, In d e x , L iste s de fré q u e n c e , T a b le s c o m p a r a tiv e s , L ou vain 1974, stron 978.

Za p o d sta w ę do sp orządzenia k on k ord an cji posłu żon o się n a stęp u ją cy m i w y d a w n ic tw a m i te k s tó w sob orow ych . D la so b o ró w la tera ń sk ich i lyoń sk ich : C o n cilio ru m o e c u m e n ic o ru m d é c ré ta , w yd . Istitu to per le S cien ze R elig io se — B ologn a, F reib u rg 1962, H erder; 3 w yd . B ologn a 1973. D la soboru w a ty k a ń ­ skiego: S a c ro sa n c tu m O e c u m e n ic u m C o n ciliu m V a tic a n u m II. C o n stitu tio n e s, D é c ré ta , D ec la ra tio n e s, cu ra et stu d io S ecreta ria e G en era lis C on cilii O ecum e- n ici V a tica n i II, T y p is P o ly g lo tti V atican is, 1966.

D w a p ie r w sz e w o lu m in y są o w o cem w sp ó łp ra cy CETEDOCu z K om itetem H isto rii Ś red n io w ieczn ej przy S o rb o n ie (C en tre de R ech erch es d'H istoire M éd iév a le d e l ’U n iv e r sité d e P a ris-S o rb o n n e, zaś trzeci — z C entrum B adań nad 'Soborem W atyk ań sk im D rugim (C entre d’É tu d es V atican II). W ydane k on k ord an cje są w sp ó ln y m ow ocem żm udnych p rac zarów no filo lo g ó w , jak i h istoryk ów . W p rzyp ad k u sob orów śred n io w ieczn y ch bow iem isto tn ą rzeczą jest u sta le n ie a u ten ty czn eg o tek stu , który n a stęp n ie b ęd zie słu żyć do sp o rzą ­ dzenia k onkordancji. N ie w ch od zim y b liżej w p rezen to w a n ie tej p ro b lem a ­ tyk i. P o p rzesta jem y jed y n ie na je j za sy g n a lizo w a n iu , co już w stop n iu w y ­ starczającym w sk a zu je na w ielk o ść p o d jęteg o p rzez CETEDOC zadania i z a ­ razem p o zw a la o cen ić u zy sk a n e do tej pory rezu ltaty.

S tru k tu ra form aln a k ażd ego w o lu m in u je s t zasadniczo tak a sam a. M ożna w n iej w y ró żn ić trzy części: 1° ogóln y w y k a z słów , 2° k onkordancja oraz u zu p ełn ia ją cy ją in d ek s słów , 3° różne z e sta w ien ia . S am a k onkordancja (w zn aczen iu ścisły m ) p o d a je frazy, w k tó ry ch w y stę p u je w y ró żn io n e słow o. In d ek s za w iera p o zo sta łe słow a, k tóre n ie fig u ru ją w k onkordancji. Z atem kon k ord an cja w raz z in d ek sem daje p ełn y w y k a z w szy stk ich słów w y s tę ­ p u ją cy ch w d ok u m en tach sob orow ych . In d ek s w y licza szczegółow o w ed łu g p rzyjętego sy ste m u zn ak ow an ia w sz y stk ie m iejsca w y stęp o w a n ia danego s ło ­ w a, k tó re nie zostało u m ieszczo n e w k o n k ord an cji. Zaznaczona przed ch w ilą p ełn o ść w o d n iesien iu do słó w jest elem en tem ch a ra k tery sty czn y m dla o m a­ w ia n y c h w o lu m in ó w . N ie m ieliśm y do tej c h w ili teg o rodzaju opracow ania. Istn ieją ce k on k o rd a n cje (np. J. D e r e t z, A. N o c e n t , K o n k o r d a n z d e r K o n z ils te x te , V erla g S ty ria , G raz — W ien — K öln 1968; S y n o p sa te k s tó w S o b o ru W a ty k a ń s k e ig o II, opracow ał T. B i e l s k i , P a llo ttin u m , P oznań — W arszaw a 1970) podają c a łe p assu sy (nie w iersze, ja k to je s t w w y d a n ia ch CETEDOCu) zw ią za n e z p ew n y m hasłem . N a d to język op racow an ia n ie jest języ k iem ła ciń sk im .

S y g n a lizo w a n ie m iejsca p odanej fra zy w y g lą d a następ u jąco. W p ierw szej i d ru giej części d o k o n u je się to przy pom ocy 4 liczb , z k tórych p ierw sza oznacza d an y sobór, druga — k anon, trzecia — stron ę (w w y d a n iu b o lo ń - skim ), zaś czw a rta — w iersz (w ty m że w yd an iu ). W trzeciej części p od aw an e są: u k ład dw u lite r sy m b o lizu ją cy d an y d ok u m en t oraz d w ie liczb y, z k tó ­ rych p ierw sza p o d a je paragraf, zaś druga — w iersz (w ed łu g w y d a n ia w a ty ­ kań sk iego) rozw ażan ego d okum entu. Sobory la te r a ń sk ie ch a ra k tery zu ją lic z ­ b y: 9, 10, 11, 12, zaś ly o ń s k ie — liczb y : 13 i 14. J e st to zu p ełn ie n atu raln e, gd yż tak a jest ich k o lejn o ść h isto ry czn a jako sob orów p o w szech n ych . D la u sta le n ia u w a g i p rzy p o m n ijm y k o lejn o ść so"borów w raz z datam i ich obrad. O graniczam y się do o sta tn ic h 13 soborów . O to in teresu ją cy n a s w ykaz: 9. L a tera ń sk i I, 1123; 10. L a tera ń sk i II, 1139; 11. L a tera ń sk i III, 1179; 12. L a ­ te r a ń sk i IV, 1215; 13. L y o ń sk i I, 1245; 14. L y o ń sk i II, 1274; 15. V ien n ejsk i, 1311— 1312; 16. K o n sta n cjeń sk i, 1414— 1418; 17. B a z y le jsk o -fe r r a r o -flo r e n c k o - -rzy m sk i, 1431— 1445; 18. L a tera ń sk i V, 1512— 1517; 19. T ryd en ck i, 1545— 1563; 20. W a ty k a ń sk i I, 1869— 1870; 21. W a ty k a ń sk i II, 1962— 1965. W ym ień m y je s z ­ cze sk róty lite r o w e sto so w a n e do d o k u m en tó w V a tica n u m II. O to one: A p o - s to lic a m a u c to s ita te m — A A , A d g e n te s — A G , C h ris tu s D om in u s — CD, D ig n ita tis h u m a n a e — D H , D ei v e r b u m — DV, G r a v is s im u m e d u ca tio n is — GE, G a u d iu m e t sp e s — GS, I n te r m ir ific a — IM, L u m en g e n tiu m — LG,

K O N K O R D A N C J E S O B O R O W E

₂₃₃

O rie n ta liu m e c c le sia r u m — OE, O p ta ta m to tiu s — OT, P e rfe c ta e c a r ita tis — PC, P r e s b y te r o r u m o rd in is — PO, S a c ro sa n c tu m C o n ciliu m , — SC, U n ita tis r e d in te g r a tio — UR, N o str a a e ta te — N A . J a k w id a ć są to p ierw sze litery dw u p o czą tk o w y ch w y ra zó w danego dokum entu.

P rzytoczm y teraz k ilk a p rzyk ład ów ilu stru ją cy ch o m a w ia n e zn ak ow an ie. U k ła d liczb: 11 4 213 14 oznacza: S obór L a tera ń sk i III, k an on 4, strona 213, w iersz 14. P o d o b n ie układ: 13 18 290 30 oznacza: sobór L yoń sk i I, k an on 13, strona 290, w ie r sz 30. U kład: SC 20 6 oznacza: K o n s ty tu c ja o L itu rg ii, para­ g ra f 20, w ie r sz 6. J a k w ię c w id ać z n a k o w a n ie jest p rzejrzy ste i p o słu g iw a n ie się kon k ord an cją jest proste.

T rzecia, id eo w o biorąc, część k on k ord an cji zaw iera, jak b yło w sp om n ian e, różn e zesta w ien ia . A w ię c m. in. zn ajd u jem y tam w y k a z y słó w u szereg o w a n e w ed łu g m a leją cej c zęsto ści ich w y stęp o w a n ia w d ok u m en tach soborow ych. W p rzy p a d k u słó w o te j sam ej często ści w y stę p o w a n ia zastosow an o p orzą­ dek a lfa b ety czn y . Z am ieszczono tam ta k że w y k a zy słó w śred n iow ieczn ych , w sp ó łczesn y ch (w przypadku V atican u m II). W szy stk ie te zesta w ien ia u ła t­ w ia ją o trzy m a n ie n iem a l n a ty ch m ia st o d p o w ied zi n a każde p y ta n ie p o sta ­ w io n e w o d n iesien iu do d ok u m en tów sob orow ych , a d o tyczące ich strony „ ilo ścio w ej”.

Z ilu stru jm y to k ilk o m a przyk ład am i. A w ię c p rzegląd ając p ierw szą część d ow iad u jem y się, że im ię „Jezu s” zo sta ło u ż y te w d ok u m en tach sob orów la ­ tera ń sk ich z a le d w ie 8 razy. D okładniej: 2 razy im ię to w y stę p u je w L a tera ń - skirrł III (11 4 213 16, 11 23 222 25), oraz 6 razy w L aterań sk im IV (12 1 230 19, la 1 230 34, 12 1 230 40, 12 33 250 33, 12 71 268 10, 12 71 ;268 26). N a to m ia st V a tica n u m II u żyw a teg o im ien ia 117 razy (39 w LG, 13 w UR, 12 w( A G , 11 w PO, 10 w SC, 9 w DV, 8 w G S, 4 w A A , 3 w DH, 3 w OT, 2 w PC i po 1 w CD, IM, N A ). W yraz A N IM A (ew en tu a ln ie różne jego p rzy ­ padki i liczb y w zn aczen iu gram atyczn ym ) został u ży ty w d okum entach Lat. I i Lat. II p o 4 razy, w Lat. III — 7 razy, w L at. IV — 24 razy, w L yon I — 5 razy, w L y o n II — 7 razy. w V at. II — 103 razy.

T ego rodzaju p orów n an ia p ozw alają zorien tow ać się jed n ocześn ie nie ty lk o w p o słu g iw a n y m się przez d a n y sobór sło w n ic tw ie , a le także stroną p o ­ jęcio w ą o raz m eto d a m i a rgu m en tacji, rozu m ow an ia, u zasad n ian ia. M ożna tu ró w n ież u zy sk a ć d a n e na tem a t e w o lu c ji w sło w n ic tw ie przy p rzechodzeniu od jed n ego soboru do drugiego. T ę o statn ią sp ra w ę u ła tw i jeszcze bardziej p la n o w a n e p rzez red a k cję w y d a n ie d w u w y k a zó w : I n d e x in d ic u m oraz C on- c o rd a n tia c o n c o rd a n tia ru m w o d n iesien iu do d o k u m en tó w soborow ych. B ęd zie to bardzo cenna pom oc dla k ażd ego badacza z zak resu n auk k ościeln ych .

W ym ień m y jeszcze p rzy k ła d y w y ra zó w w y stę p u ją c y c h tylko jed en raz.' A w ię c w śród te r m in ó w w p ierw szej części słow o R O T U N D A zn a jd u je się tylko w 9 12 192 19 w p o sta ci R O TU N D A E w w ierszu n a stęp u ją cy m : B E A T I PETRI ET S A L V A T O R IS ET SA N C TA E M A R IE -Jfr R O TU N D A E # ET SA N C TI N IC O LA I B A R E N S IS SA N C TI EG ID II. W yraz ZIZ A N IU M p ojaw ia się je d y n ie w 11 1 211 7. W śród term in ó w w y stę p u ją c y c h w d ru giej czę śc i sło ­ w o V O X w \ p o sta c i VOCE zn a jd u jem y ty lk o w 13 5 285 18 w w ierszu E X P U R IS C O N SE N SIB U S C ELEBRETUR ELECTIO VOCE ILLORUM Q U I N O N PU R E C O N SEN SE R IN U E A V IC E IN . W d o k u m en ta ch V at. II jed en raz w y stę p u je słow o ROS w p ostaci RORE w w iersz: Q U O D EST V ER B UM D EI G E R M IN A N S E X TER R A B O N A # RORE # D IV IN O IR R IG A T A SU C C U M T R A H IT ILLUM (AG 22 2). T erm in „w iod ący” w iersza jest, jak w id zieliśm y , u m ieszczon y w gw iazd k ach . Z w ięk sza to p rzejrzystość opracow ania.

Ze w z g lęd ó w filo lo g iczn y ch w sp om n ijm y, że k on k ord an cje podają, iż n a j­ częstszym sło w em w d ok u m en tach w szy stk ich soborów jest skrom ne słów k o ET. N p. w p ierw szej części zn ajd u jem y je (w p ierw szy m tylk o ze znaczeń) 852 ra zy , zaś w V atican u m II — 4310 razy.

234

K rótka ta ch a ra k tery sty k a o m a w ia n y ch k o n k o rd a n cji n ie o d d aje w odpo­ w ied n im sto p n iu w szech stro n n o ści ich o p racow an ia. Z aw arty tu m a teria ł je s t bardzo b ogaty. T rzeb a t e p r a c e w ziąć k o n ie c z n ie do ręk i, aby m óc o cen ić ich w ie lk ą w a r to ść i u żyteczn ość. C zy teln ik p rzek o n a się w ó w cza s d o sło w ­ n ie e k sp ery m en ta ln ie, jak w ie le in teresu ją cy ch i w a żn y ch in fo rm a cji z s z e ­ rok iego zak resu n au k k o ścieln y m m ożn a przy ich p om ocy u zysk ać. D odajm y, że o trzy m a n ie w sp o m n ia n y ch in fo rm a cji jest ła t w e i szyb k ie. L iczne, s y g n a li­ zow an e już, w y k a z y bardzo to u ła tw ia ją .

R efero w a n e k on k ord an cje sta n o w ią n ieo cen io n ą p om oc d la sp ecja listó w w d zied zin ie h isto r ii K ościoła, p raw a k an on iczn ego, te o lo g ii d ogm atyczn ej, m oralnej, p a sto ra ln ej itp. Ż aden b adacz z zak resu n au k k o ścieln y ch n ie m oże p rzejść o b o ję tn ie w ob ec o m a w ia n eg o o p ra co w a n ia . C zekam y na d a lsze w o lu m in y tej w a rto ścio w ej serii w y d a w n iczej.