766
I. P e t r a u s k i e n é , Vilniaus A k a d em ijo s S pau stu vé 1575— 1773,
„Mokslas”, Vilnius 1976, s. 243, streszcz. ros. s. 163—174.
Pełna m onografia drukarni A kadem ii W ileńskiej, najw iększej w W ielkim K się
stw ie L itew skim i n iezw ykle w ażnej dla kultury Litw y, Polski, Białorusi, ukazała się niem al w 400 lat od chw ili jej założenia. W ydana w roku 1976 w W ilnie, w jęz y ku litew skim i pod auspicjam i Instytutu H istorii A kadem ii Nauk LSRR należy do najcenniejszych prac sw ojego gatunku.
Część pierwsza obejm uje dzieje drukarni. Irena P e t r a u s k i e n é przedstaw ia założenie typografii przez Mikołaja K rzysztofa Radziw iłła, późniejsze przekazanie jej jezuitom , podstaw y prawne, m aterialne (dla lat 1751— 1767 udało się zestaw ić tabelę dochodów z tytułu sprzedaży książek), strukturę organizacyjną, także związki z innym i drukarniam i (niektóre z w ydaw n ictw choć sygnowane przez drukarnię w ileńską w istocie drukowano gdzie indziej), w reszcie problem cenzury. Do Rzym u należało w ysyłać rękopisy już po cenzurze m iejscow ej, a także druki w co najm niej jednym egzem plarzu, czego zresztą n ie przestrzegano.
Gdzie początkowo znajdow ały się pom ieszczenia drukarni, n ie wiadom o, od ro
ku 1631 m ieściła się w domu darowanym A kadem ii przez kanonika Stanisław a W il- czopolskiego (mankam entem pracy jest niezachow anie w tekście, n ie zawsze po
danie w indeksie — zresztą tylko w nawiasach — brzm ienia oryginalnego nazw isk i nazw). Zatrudnionych było 4 ludzi, w tym 2 zakonników. W ydawane książki (w ro
ku 1757 typografia otrzym ała prawo druku gazet, z którego jednak w ów czas nie skorzystała) rozprowadzane b yły w łasnym sumptem . Znacznym ułatw ieniem stało się założenie w w ieku XVIII księgarni, która m ieściła się obok drukarni.
Część druga, w ażniejsza, odnosi się do prac w ychodzących z drukarni. Przedsta
wiona została literatura religijna i świecka, która zresztą przeważała (56,6·/ο), lite ratura polem iczna, naukowa zebrana w 9 grupach oraz literatura piękna. Osobno autorka om awia w ydaw nictw a w językach narodowych — litew sk im i łotew skim , kalendaria i druki periodyczne, osobliwości druków w ileńskich, rodzaje czcionek, jakie stosowano, ilustracje, frontispisy. N iezw ykle cenny jest zestaw iony w książce wykaz druków, które typografię opuściły, a który znacznie wykracza poza dotych
czasow y stan w iedzy. Według ustaleń autorki drukarnię opuściło 2549 wydań o łącz
nej objętości 247 917 stron, to jest blisko dwa razy w ięcej niż przyjm owano dotych
czas — nie mniej niż w ydaw ały najlepsze drukarnie Europy zachodniej. 299 pozycji w ogóle nie było znanych bibliografom, 945 drukarnia nie sygnowała. Z osobna opracowane zostały tablice zestaw iające w ydaw nictw a w 8 grupach językow ych — łacińskie (1354), polskie (1080), litew sk ie (85), francuskie, greckie, łotew skie, n ie
m ieckie, w łoskie — i w ponad 30 tem atycznych, a ponadto według roku wydania.
Kończy pracę krótkie om ówienie losów drukarni po roku 1773 i jej znaczenia dla kultury litew sk iej. Zestaw ienie blasków i cieni daje, zdaniem autorki, z którym nie sposób się nie zgodzić, w ynik korzystny. „Odrzucając to, co w historii było w steczne — kończy sw e rozważania Irena Petrauskiené — pozostawiając co p ostę
powe, tw orzym y pomost m iędzy kulturą w iek ów przeszłych i w spółczesną”.
H enryk W isner
J. К o s i m, O kupacja pru ska i kon spiracje rew olu cyjn e w W arsza
w ie 1796—1806, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — W ydawnictwo, W rocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1976, s. 272.
I
Raz jeszcze — podobnie jak dawniej — Jan К o s i m podjął zadanie trudne i niewdzięczne. Czasy tzw. pierwszej okupacji pruskiej były tem atem , który nigdy nie cieszył się powodzeniem. Okres to zbyt ciem ny, by przyciągał barwą wydarzeń,
