Templum Iani Semper Clausum [...] Ioanne Iacobo Mollero...

TEMPLVM I AN I

SEMPER CLAVSVM

PRO - CONSVLE

M D C C L V I I . D. XXII. MAR.T.

DIVINITVS ELECTO

IOANNEIACOBO MOLLERO

Y I R O M A G N I F I C O AC STRENYO

TO GA

^{e t}

SAGO N O B ILI

ELBINGAE

D V L C I P A T R I A E

VOVET PRECATVR

NVNTIVS p ACIS iN ^{MO n T W s .}

■* * *

I

nter tot innumera et fplendida, quae fuperftitio Romanorum pagana Diis fuis facra efle voluit aedificia, antiquitate pariter ac ftru&ura eminet TEM- PLV M IANO dicatum. Portentofum, quod in eo colebant, fimulacrum, nomen ab lavas, hiatu fivedetra&a afpiratione adeptum fuifleSolisque myfticum emblema extitifte, eruditi quidam antiquitatum romanarum arbitri judicant. Soli enim qui, ut Cicero fcribit, aftrorum obtinet prin­

cipatum, et ab eodem moderator et dux temporum appellatur, januae coe- leftis honorem tribuerunt, quam ex oriens aperiat, occidens claudat. Cic. de Nat. Deor. L. II. Hinc et bifrons Ianus, erat duabus praeditus faciebus, altera ante, altera a tergo, eo, quod annus a fe initium faciens, fini occurrat. Macro- bius Saturnal. Libr. L C. 9. Una manu Sceptrum, altera clauem gefiRfle fertur, fymboli loco, quod diem regat, eumque mane referatum, vefperi recludat.

Hac de cauffa quoque anni initia, Iano facra, ab eo appellari confueuerunt, poftquam Numa Pompilius primum anni menfem bicipiti Deo , tanquam re- ipicienti et profpicienti transadi anni finem, futurique principia, facruin effe iuflit. Alii eum quadrifrontem ftatuunt, ob quatuor orbis cardines: Auguftin.

deCivit. Dei L. VII. Gap. 8* aut quatuor anni tempora. Servius ad Virgil. Ae- neid^L. VII. v. 607- Si habenda aliis fides eft, Romani in Hetruria quadri­

frontis Iani fimulacram inuenerunt, unde templo eius quatuor portae fa&ae.

Serv.1. c. Quomodo manu ereda digitorum artificiali compofitione 365 dies anni monftrauerit, id Plinius defcribit Hift. Nat. L. XXXIIII. C. 7. Ianum etiam Iunonium, qua/i Calendarum Principem, vocitarunt; Calendae enim funt, tefte Macrobio 1. c. luno ni dicatae. EmuntHoris naris Philologi Fanum Iani et Statuam ejus, a Iano, antiquifllmo Italiae Rege, originem dpxifTe per­

hibent. A bel in hiftor. Monarchiar. L. II. C. I. $ 5. Hic Saturnum a filio fugatum e Creta, Claffeque in Italia aduedhim, excepit hofpitio, et quoniam ab eodem agri culturam edo&us eft, regni partem illi concedens arabo una regnarunt concordes. Romani hunc Ianum omnibus januis pr^eefTe ftatue- runt, unde et clavigerum finxerant. Ovidius ab ipfa janua eum appellatum fumit Faft. L. I. v. 12 7 . Feftus L. III. p. m. 114 0 . graecum occafionera dedifle appellationi cenfet, feu verbum a quo et illud deiluant; quia ab eo rerum initia veniant. Qvid. Faft. L. I. y. 103. Voffius in Ety*nolog.

in Ianua ab hebraico ^ ' quod vinum fignifica-t, Iani nomen venire iubet.

Cui contradicit in hift. mon» L.If. C. 2. § 5. Sed Cluverius vix audien­

dus erit, dum ab hebraico '] nomen fortitum tradit in Germ. ant. L. I. C. 26.

Quo tempore huic la^i templo prima fundamenta jacla fint, nondum extra aleae dubium pofitum eQ;. Quidam habent, Romulo contra Sabinos pugnante, cum jam prope vinceretur, -calidam aquam ex eodem loco erupifle, quae fygavitwexejjciti^m Sabinorum. Macrob. L c* Gap. 19. Libr. I. Indeque morem tra&um, ut pugnaturi aperirent templum, ifti loco memorabili fuper- ftru&um, quafi ad fpem priftini auxilii. Alii credunt, Tacium et Romulum, fa&o foedere, id aedificafTe, i^ndeet Ianus ipfe duas facies habeat, ut oftendat duorum regum conjunctionem. V ix pagina caperet haec tot, quot de Iani hiftoria et qiitu pajlim ventilarunt fententias tam veteres feriptores, quam Cri­

tici recentiores. Si, quod omnium fere calculo confirmatur, verae hiftoriae fi&ionibus iftisinuolutae fint virorum generis nobilitate et rerum geftarum ma­

gnitudine clarorum , aut omnis generis veritates etinuenta fublimia utiliaque lateant fub harum imaginum umbris: dubium eft nullum, .quin Ianus fuerit aut antiquitatis heros quidam, aut nobilibus fa&is aliis, generi humano uti- liflimis celebratus. Sed quis fit, id eft, de quo a fe inuicem longe abeuntes difpu- tant, qui de eo memoriae prodiderunt. Quidam Anubim, aut Apollinem Didymaeum, alii Iouem, Martem aut Mercurium, ipfum denique Vertumnum eum fuifte tradiderunt, ut paftim in Demonftrat. Euangel. refert Huetius, Singularis autem eft, et memoratu omnino digna videtur opinio eorum, qui Ia­

num bifrontem Noachi imaginem et hiftoriam retulifie contendunt, et fatis probabilem conie&uram reddunt, ut videre eft in Alfiedii Compendio Chro- nologico p. 1500. 15 14 . Nec defunt, qui Iaphetum, Noachi filium, quem Europam primum petiifte cum familia fua, ferunt, intelligi debere arbitrantur, Utpote qui, pariter ac pater, fatorum antediluuianorum et poftdiluuianorum teftis fuit oculatus, utriusque mundi, quem utraque facies referret refpiciens,

incola. De q.ua opiniocie prolixius egit Voffiusm Theologia Gentilium Gap. 1 8.

Libri I. Erat autem hoc templum in monte Argileto, ab Argi, Argiuorutn Du­

cis, tumulo ita dido, exftrudum; mons vero propinquus ah eo Ianiculus di- tfus, ubi mercatores frequenter conveniebant, fua tradaturi negotia, quibu*

Ambigua lani facies adaequatum et hieroglyphicum, prudentiae et folertiae lignum exi flebat, quo et praeterita cognofeenda et futura profpiciencla funt.

Quin pro verifimili habeam, lani idolum bifrons, ad proelium ituris pro in­

citamento potitum fuiffe, quo non tantum certiores redderentur de fbrtiffima Numinis in periculis praefentibus auxilio, fed etiam Spe erigerentur dulciffima, fore, ut triumphum caqant, et gloria madi praeda denique locupletati in pa­

triam, dulce folum, revertantur. Inde quoque inftitutum maiorum originem duxilfe videtur, quo belli tempore fanum patebat; tempore autem pacis clau­

debatur, indicis loco, populos effe pacatos, et pacem poft diuturna et difficilia bella profligata, terra marique redditam. Plura templa in honorem lani > qui patrius Romanis Deus erat, Graecis igpqtus,tefte

0

«zd?oFaft.L.I. v. 90. Romae exftruda fuifTe, a Duilio, in foro olitorio unum, alium ab Augufto in foro Ro­

mano, ab Horatio denique aedem excitatam , quae lani Curiatii nomen geffitj ex antiquitatis monumentis liquet. Freim/jem. Supplem. Liman. L. XVII.

C. 27. Macrob. Sat. L. I. C. 19. Conflat autem ex Svetonio in Vita Augufti Cap. XXII. Templum hoc ter tantummodofuifle claufum. Primum regi^ante isfuma, iterum poft bellum Punicum fecundum, tertio poft bella Adiaca, quae confecit Auguftus Caefar. Novimus, difputatum efTe, inter Viros celeberrimos, an tertia et ultima vice hoc templum tempore nativitatis Iesv C h r is t i, Principis pacis, orbe per pacato, claufum fuerit ? cujus rei Illuftris P. D. Huetius in Demon*

ftrat. Evangelica p. 730. Henr. Norifius Prine. R. E. purpuratus, Cafanhopust Bynaeus et alii eruditionis gloria Viri percelebres affirmativam tenent; aft nega­

tivam folidiffimis ex vetuftis codicibus et nummis tuetur praecelleqt? Fepurn faerarum dodrina praeditus Lipfienfium Antiftes (vov ev ayias) Salomo Deyhn*

giiis Gbfervat. Sacr. P, V . p. 149. fq. et rationibus haud vulgaribus demon- ftrat, anno quidem, ante Chriftum natum aerae vu lgaris decimo, ab Augufto Caes. reprefTa Dacorum et Dalmatarum rebellione, cum Drufb et Tiberio Ro­

mam reverfo, claufum ; proximo autem anno rurfus reclufum et toto reliquo Augufti Imperio ob bella maximi momenti, in Germania, Pannonia et Dalma­

tia faevientia, nec unquam quarta vice occlufum fuifTe.

Ab hoc TEMPLO IANI plane diuerfum erat TEM PLVM PA C IS, quod demum, Vefpafiani temporibus exftrudum, magno in incendio, quod Romam flagrauit, tempore Eleutherii, Epifcopi Romani, igne corruit Templum enim lani, utpote quod per Saecula apertum fteterat, belli potius quam pacis fanjuni dicendum efTe videtur.

Facile augurari poteris pro eruditione et prudentia T V A , MAGNIFICE PR AE-CONS V L , quo brevis haec mea tendat praefatio. Alma, que eft Su,premi Numinis et in Officiis publicis (ummisque admiranda providentia ac vocatio, TIBI hodie ex concordi SEN ATVS ELBINGENSIS POPVLlQ^fufFragio Sceptrum Praecoftfulare folenniter tradidit. Huic honori et dignitati longaeva vita beati A V I et PARENTIS data fuifTe non videtur. PRAENOBILE M AGISTRA- T V S CO LLEGIVM , omnes juftitiae et fapientiae Cultores, tota civium Cohors, firmiori augurio excitata, de felici hac et e x v o to a d a eledione, fibi maxime gratulantur, et exoptati/fimum Rerum ELBINGENSIVM SuccefTum optimo jure concipiunt. Inter quos etiam ego, tot tantisque beneficiis ob- ftridus, non minorem de TE, gubernacula ECCLESIAE NOSTRAE, cum IL- L V ST R I LANGIO, tenente, laetitiam fentio, et incredibilem voluptatem ex ea re percipio, ut facere non poflim, quin lineis hisce, aliquale officii mei et grati animi documentum publicae luci exponam. Non folum confangvinitatis vin­

cula, non modo cura falutis meae, quam TIBI fem per commendatam habuifti, non animi propenfio tantum, quam in me, vel erudiendo, vel ornando decla- ra fti; poftulant, ut hac occaflone devotae TIBI mentis tefferam tradam, fed tem­

poris ratio, quo ad gubernacula Etbingae provedus es, vota ex me et omnibus bonis, civibus denique eundis, reipublicae bene cupientibus, pro vita et lon­

gaevitate T V A premit integerrima. A h! concufta videtur diffenfionibus fu- neftiffimis Germania, ardent bello fertiliffimae provinciae duro et exitiofo, et calamitates in fines patriae noftrae haud obfcurefe infundunt. Turbulentae tempeftatis afperitasin vicinia faeviens nos terret, et futurorum cafuum metus omnium animos implet et excruciare coepit. Bella perinde ac incendia raro

ibi confiftunt, ubi oriuntur; fed latius fe plerumque diffundunt, et per pro­

ximas regiones errant ac divagantur. Incertos elfe belli exitus novimus, et ca- fus repentinos, Martemque communem non immerito reformidamus. Formi­

d in e m augent peccata noftra, quae inftrumenta bellorum et faces et tubae funt, poenasque divinitus immilfas alunt augentve. In haec tempora T E , fummus rerum Arbiter, PRAE-CONSVLEM refervavit.

N os, ut tanti muneris, in praefens perfruamur larga copia, id, quae DEI eft gratia, AVGVSTISSIMI REGIS. N O STRI, effecit vigilantia, ac incredi­

bile calamitatum a fubditis amoliendarum ftudium et paterni denique amoris, quo flagrat, affecius. Multoties in Romanorum nummis legitur PA X A V - G U STA , five PA X A V G V S T I, quam nempe orbi Romano praeftiterunt eiusdem Principes et Imperatores. O utinam C IV ITA S ELBINGENSIS inter tot bellorum fkepitus, TE PRAE - CONS V LE, vigeat, floreat, fitfalua,

P A C E A V G V S T I !

Romanorum Caelari hujus Nominis id honoris et felicitatis contigit, ut tem­

plum Jani poft praelia et bella gloriola oblerare potuerit. O velit Rex Re­

gum

hoc FRIDERICO NQSTRO AVGVSTO

benignilfime largiri, ut, confe&is extin&isque diflenfionum fcintillis, perpetua et firma fanciatur pax et amicitia, et templo Iani claufo, jubila canantur laeta et al­

tum in domiciliis lehovae audiatur Halleluja h , pax in terris i

Maximus Vniverfi Moderatur fit noftrae PA TRIAE , EC C LESIA E, IN CLITO SEN ATVS CO LLEGIO , urbi et territorio fortis Prote&or ec murus igneus. Tu vero, MAECENASy fis, precamur, le&iftimum illud in m?- nu DEI inftrumentum, fpiritu (apientiae et fortitudinis roboratum, quo tam omnes inteftinas contentiones frangat, quam pericula ab hoftium Reipublicae invafionibus metuenda avertat. Secundet omnia T V A Confilia, et coeptis T V IS annuat, ut exoptatus femper euentus, negotiis arduis in reipublicae pa­

triae, ad cuius gubernacula (edes, falutem fufcepturis coronidem imponat- fir­

met augeatque corporis animique, vires, quae graviftimis laboribus fufKciant*

T V A M Q V E vitam, multis accumulatam bonis, ad eam, quae canis adlper- gitur tota, aetatem producat.

Tranquillus apud Svetcniium in Vita Augufti Cap.XXII. refert: Tem­

plum Iani Romae T . Manlio Torquato et M. Attilio Balbo Cojf. terra marique pace parta, claufum fuifle. O felicia fecula I Claufum quidem eft adhuc, quae DEI eft gratia , templum belli in Elbinga noftra, Summa fruimur inte- llina et extera pace, nec tinnitus tubarum bellicarum ac tonitru fclopetarum nos terret. Dormiunt ciues, claufis urbis ianuis, quiete., et vigilantes, fecure res (uas, domi et foris, agere poftiint. Quis vero rebus fic ftantibus non quo­

tidie intret pacis templa chriftianorum, et Regem pacis fupremum precibus obteftetur ardentiftimis: Da pacem, Domine, M iis noflris!

Fundamus, Ciues, vota, ut exoptata nobis pax maneat illaela, et tandem ima pofteritas infaftis Elbingcnfium haec aurea legat verba:

Dn. Dn. Dn. Dn.

CAROLO CHRISTIANO LANGIO, D A N IELE FV C H SIO ,

SAM VELE RO G G IO ,

IOANNE IACOBO MOLLERO, PRAE - CONSVLIBVS,

Templum 'Jani Elbingae Bonijformn

claufum fuit.