ISSN 2083-8611 Nr 250 · 2015 Ekonomia 4
Adam Drobniak
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii
Katedra Badań Strategicznych i Regionalnych adam.drobniak@ue.katowice.pl
URBAN RESILIENCE – TRANSFORMACJA MIAST POPRZEMYSŁOWYCH AGLOMERACJI
GÓRNOŚLĄSKIEJ
Streszczenie: Celem artykułu jest sformułowanie propozycji metodyki w zakresie oceny prężności miejskiej oraz jej weryfikacja w warunkach wybranych miast polskich. Jego realizacja zakłada wykorzystanie − w warstwie założeń teoretycznych – uniwersalnych atrybutów systemu prężnego i wrażliwego jako wymiarów składających się na komplek- sowy system miejski. Proponowana dekompozycja atrybutów prężności i wrażliwości stanowi, w ostatecznej kolejności, podstawę identyfikacji i weryfikacji statystycznej mierników ewaluacyjnych wraz z towarzyszącymi im danymi jakościowymi.
Słowa kluczowe: prężność, prężność miejska, rozwój lokalny.
Wprowadzenie
Tematyka artykułu nawiązuje do nowej koncepcji badawczej miast związa- nej z prężnością miejską (urban resilience). W opracowaniu przedstawiono re- zultat projektu badawczego finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (nr 2011/01/B/HS5/03257) pn.: Koncepcja „urban resilience” a miasta poprzemysłowe w Europie realizowanego w latach 2011-2014, także przy wspar- ciu międzynarodowej sieci badawczej Regional Studies Association pn. Transition and Resilience for Post-Industrial Agglomerations in Central Europe (2011-2013).
Projekt badawczy był realizowany przez przedstawicieli: Uniwersytetu Ekono- micznego w Katowicach, Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie, Uniwersytetu Strathclyde w Glasgow oraz Wyższej Szkoły Zawodowej w Lipsku (Hochschule
Klaudia Plac
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Studium Doktoranckie
klaudiaplac@gmail.com
für Technik, Wirtschaft und Kultur). Zespoły badawcze uzupełniono o przed- stawicieli Urzędów Miasta Katowic oraz Miasta Bytomia.
Celem artykułu jest sformułowanie propozycji metodyki w zakresie oceny prężności miejskiej oraz jej weryfikacja w warunkach wybranych miast polskich (tj. miast Aglomeracji Górnośląskiej). Uzupełnienie stanowią rozważania na temat transformacji i adaptacyjności ośrodków miejskich o charakterze poprze- mysłowym.
1. Urban resilience jako koncepcja transformacji miast
Wprowadzenie koncepcji prężności oraz prężności miejskiej do zagadnień transformacji miast i regionów jest nową ideą w planowaniu rozwoju lokalnego i regionalnego nie tylko w krajach Europy Środkowej, ale także w szerszym międzynarodowym kontekście. Miasta i regiony podlegają ciągłej presji trans- formacji ze strony otoczenia. Borykają się z wieloma wewnętrznymi problemami i zewnętrznymi wyzwaniami, jak chociażby: ubóstwo, zanieczyszczenie środo- wiska, kryzysy gospodarcze, katastrofy naturalne, a także niepokoje społeczne.
Część z miast skutecznie adaptuje się do tego rodzaju zmian, podczas gdy w innych strukturalne zmiany prowadzą do zapaści. W tym kontekście koncepcja prężności miejskiej oraz ekonomicznej prężności miejskiej okazuje się pomocna w zrozu- mieniu zachodzących przemian oraz przygotowaniu się do tego rodzaju zmian.
Podczas gdy w literaturze można spotkać rosnącą liczbę opracowań na te- mat miast zrównoważonych (sustainable city), miast inteligentnych (smart city), miast zielonych (green city), miast konkurencyjnych (competetive city), miast kreatywnych i atrakcyjnych (creative and attractive city), a nawet miast powol- nych (slow city), wydaje się, że nadal w dorobku naukowym istnieje relatywnie niewiele pozycji związanych z czynnikami powodującymi, że miasta są prężne lub też wrażliwe na szoki, zaburzenia o charakterze ekonomicznym, społecz- nym, technologicznym czy środowiskowym.
Wprowadzenie terminów prężności miejskiej (urban resilience), prężnego miasta (resilient city) oraz wrażliwego miasta (vulnerable city) nastąpiło podczas debaty odnoszącej się do rozwoju zrównoważonego, w tym adaptacyjności do zmian klimatycznych [Simme, Martin, 2009]. Początkowo pojęcia te były roz- ważane głównie w kontekście największych miejskich zagrożeń i katastrof, jak przykładowo ataki terrorystyczne w Nowym Jorku, katastrofy naturalne w Azji związane z tsunami czy też szkody wyrządzone przez huragan Katrina w No- wym Orleanie. Generalnie kategoria prężności jest definiowana jako zdolność
systemu do odzyskania swoich własności po doświadczeniu szoku, zakłóceń, zaburzeń [Simme, Martin, 2009]. Istnieje wiele nieścisłości wokół tego terminu i prawdopodobnie trudno jest doszukać się jednoznacznej definicji analizowanego pojęcia zarówno w ekonomii regionalnej, jak i innych naukach społecznych czy technicznych. Powoduje to, że kategoria prężności może być rozumiana w na- stępujący sposób:
− stabilność systemu względem zakłóceń, niemniej nieograniczająca się wy- łącznie do odpowiedzi lub zmagania się z wyzwaniami; jest to swego rodzaju własność, którą dany system posiada [Welter-Enderlin, 2006],
− zdolność unikania i zarządzania zagrożeniami naturalnymi oraz tymi, które zostały wywołane przez człowieka [Bosher, Coaffee, 2008],
− koncept umożliwiający zrozumienie, zarządzanie, kierowanie komplekso- wymi społeczno-ekologicznymi systemami [Walker i in., 2006],
− reakcja systemu na specyficzne, niezwykłe wydarzenia i szoki [Simme, Martin, 2009].
Pojęcie prężności miejskiej i regionalnej jest z kolei postrzegane jako sto- pień, do którego miasta lub regiony są zdolne tolerować zmienność otoczenia, zanim zreorganizują nowy zestaw struktur i procesów. Zatem prężność miejska może być także postrzegana w kontekście stopnia, w jakim miasto jest zdolne równocześnie równoważyć ekosystem (środowisko naturalne) z funkcjami an- tropogenicznymi (system społeczno-ekonomiczny). Zgodnie z powyższym pręż- ność miejska nie ogranicza się wyłącznie do „odpowiedzi na wpływ zewnętrzny”, taki jak katastrofa czy kryzys ekonomiczny, ale także oznacza społeczeństwo i go- spodarkę, które są elastyczne, czyli zdolne do dostosowania się w warunkach niepewności [Barnett, 2001; Foster, 2007].
W takim ujęciu ekonomiczna prężność miejska może być postrzegana jako zdolność miasta do rozwiązywania problemów społeczno-ekonomicznych w spo- sób zapewniający długookresowy sukces. To zdolność do kapitalizowania szans, które mogą się pojawić w przyszłości [Simme, Martin, 2009] oraz minimalizo- wania zagrożeń. Do atrybutów, które pozwalają lepiej zrozumieć ekonomiczną prężność miejską, można zaliczyć [Alberti i in., 2003; Simme, Martin, 2009;
Barnett, 2001; Foster, 2007; Hill i in., 2010]:
− zdolność lokalnych systemów społeczno-gospodarczych do odzyskiwania war- tości po doznanym szoku,
− zdolność miasta do antycypowania, przygotowania się, odpowiedzi i regene- racji po doświadczeniu zakłóceń,
− zdolność gospodarki miasta do utrzymania lub powrotu do stanu sprzed egzo- genicznego szoku, tj. powrót do poprzedniego poziomu wzrostu, poprzedniej wielkości produkcji, poprzedniej stopy zatrudnienia oraz poziomu populacji,
− zdolność miasta do skutecznej regeneracji własnej gospodarki po doświad- czonym zakłóceniu, tj. zakłóceniu, które zmieniło dotychczasową ścieżkę roz- woju gospodarczego lub ma potencjał do takiej zmiany.
Istnieje kilka interesujących aspektów związanych z koncepcją prężności z punktu widzenia jej zastosowania w analizowaniu i planowaniu rozwoju miej- skiego. Po pierwsze, twierdzi się, że gospodarka miasta, która jest nieznacznie dotknięta skutkami szoku zewnętrznego, o wiele szybciej powraca do stanu pier- wotnego niż gospodarka, która została znacząco osłabiona. Po drugie, koncepcja prężności bada nie tylko problem stabilności lokalnej gospodarki, ale także za- gadnienia wrażliwości ekonomiki miejskiej na szoki zewnętrzne. Po trzecie, szczególnie interesującym zagadnieniem jest rozróżnienie zdolności lokalnej gospodarki do utrzymania swoich struktur oraz jej zdolność do szybkiej zmiany struktur jako odpowiedzi na zakłócenia. Po czwarte wreszcie, koncepcja prężno- ści pozwala na poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak ocenić stopień ekono- micznej prężności miasta lub też stopień jego wrażliwości na zakłócenia.
Porównanie powyższych aspektów pozwala na stwierdzenie, iż ekonomicz- na prężność miejska odnosi się do stopnia, w jakim miasto jest zdolne utrzymać istniejące struktury społeczno-gospodarcze poprzez akumulowanie wpływu oto- czenia, lub też do stopnia, w jakim miasto jest zdolne przeprowadzić szybką transformację struktur społeczno-ekonomicznych. Oznacza to, że ekonomiczna prężność miejska może być zmienna w czasie. Może zależeć od charakteru szo- ku, zmian otoczenia wpływających na miasta w danym okresie, a także ewolucji struktur miejskich.
Powyższe rozważania prowadzą do dwóch podstawowych podejść w bada- niach nad ekonomiczną prężnością miejską [Hill i in., 2010; Simme, Martin, 2009], czyli:
− podejścia związanego z równowagą ekonomiczną,
− podejścia ewolucyjnego.
Pierwsze z podejść podkreśla kategorię zdolności systemu – takiego jak go- spodarka miasta – do powrotu do poprzedniego punktu równowagi [Pimm, 1984] lub też przejścia do nowego punktu równowagi po doznanym szoku. Po- dejście równowagi ekonomicznej jest uznawane za tradycyjne. Czasami bywa określane mianem „prężności inżynieryjnej” (engineering resilience). Uwaga skupia się w nim głównie na stabilności systemu wokół punktu równowagi lub też powrotu do punktu równowagi ekonomicznej po doznanych przez system turbulencjach. Prężność w tym podejściu jest również tłumaczona jako zdolność systemu (takiego jak miasto) do absorpcji i akumulacji zakłóceń bez transformacji struktur lub upadku. Oznacza to, że szoki wytrącają gospodarkę miasta z punktu
równowagi i dotychczasowej ścieżki wzrostu, natomiast przy założeniu wystę- powania sił samokorygujących następuje powrót miasta do punktu równowagi i poprzedniej ścieżki wzrostu. Kontrowersje wokół podejścia równowagi eko- nomicznej wyrastają z następującego problemu: jeśli za prężną gospodarkę miej- ską uważa się taką, która ma zdolność powrotu do punktu równowagi po dozna- nych turbulencjach, to pojawia się trudność pogodzenia tego założenia z ideą rozwoju miejskiego, ponieważ im bardziej prężne, rezylientne jest miasto, tym w mniejszym stopniu zmienia się w czasie.
Drugie z podejść, tzw. ewolucyjne, zakłada, że miasta stanowią komplek- sowe systemy adaptacyjne. Systemy tego typu cechuje żywotność, dynamika, połączalność i otwartość. Nieustannie ewoluują na wiele różnorodnych sposobów w odpowiedzi zarówno na wewnętrzne interakcje, jak i ze względu na wpływ czynników otoczenia [Batty i in., 2004]. Podejście ewolucyjne, w przeciwieństwie do podejścia równowagi ekonomicznej, bazuje na „prężności ekologicznej”
(ecological resilience), która jest ukierunkowana na zagadnienie: czy turbulencje doprowadzą miasto do zmiany ścieżki rozwoju. Zatem za prężną gospodarkę miasta uznaje się taką, która jest zdolna do absorbowania i akumulowania nad- zwyczajnych szoków bez znaczącej zmiany struktur, lub też taką, która jest zdolna do skutecznego wykreowania nowych struktur społeczno-ekonomicznych w krótkim czasie po doświadczeniu turbulencji. Zgodnie z powyższym nie ist- nieje pojedynczy punkt równowagi, pojedyncza ścieżka rozwoju, ale kilka moż- liwych stanów równowagi i ścieżek rozwoju. Gospodarka miasta może być prze- sunięta z jednego punktu równowagi do następnego, z jednej ścieżki rozwoju na inną w wyniku doznanego szoku. Prężna gospodarka to taka, która z sukcesem adaptuje się, powraca lub ciągle poprawia swoje długookresowe ścieżki rozwo- ju. Przez analogię gospodarka wrażliwa to taka, która zawodzi w transformacji i pozostaje „zamknięta” w przestarzałych strukturach obniżających poziom jej ścieżki wzrostu.
2. Badania na temat prężności miejskiej
Pomimo rosnącej popularności pojęcia prężności w różnych dziedzinach nauki (nauki przyrodnicze, medyczne, inżynieryjne) dorobek ujmujący tę kate- gorię w dziedzinie związanej z rozwojem miejskim można uznać za niewielki.
W zasadzie głównymi jego przedstawicielami w ekonomice miejskiej są: Hill [Hill i in., 2010]; Wial, Wolman [2008]; Gerst, Doms, Daly [2009]; Hassink [2010]; Cumming [2011]; Cooke [Cooke i in., 2012]; Eraydin, Taşan-Kok [2013].
Przez innych autorów kategoria prężności jest wykorzystywana w różnorodnych aspektach rozwoju społeczno-gospodarczego, tj.:
1. Gleaser i Saiz [2004] prowadzili badania związane ze znaczeniem kapitału ludzkiego w kontekście prężności regionalnej. Zgodnie z ich wynikami kapi- tał ludzki wraz z poziomem wykształcenia oraz umiejętnościami regionalnej siły roboczej jest głównym czynnikiem wzrostu i prężności.
2. Briguglio [2006] badał koncentrację krajowych eksporterów zgromadzonych w kilku branżach przemysłu. Wyniki prowadzonych studiów wskazują, że tego rodzaju koncentracja osłabia prężność, co sugeruje, że podobna sytuacja może mieć miejsce w przypadku regionalnie i lokalnie nadmiernej koncen- tracji przemysłów eksportowych.
3. Duval i in. [2007] prowadzili studia odnoszące się do polityki ograniczającej możliwość zwalniania pracowników przez firmy i przenoszenia ich do in- nych prac. Tego rodzaju ograniczenia prawne powodują, że ewentualne szoki ekonomiczne przebiegają w mniej ostry sposób, jednak ich skutki są odczu- wane w dłuższym czasie. Podobne efekty względem prężności są odnoszone do polityk ograniczających grupowe zwolnienia i promujących aktywność związków zawodowych,
4. Feyrer i in. [2007] prowadzili badania nad regionami, które doświadczyły utraty miejsc pracy w sektorze automotive i hutnictwie w późnych latach 70.
i na początku lat 90. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Zgodnie z ich wynikami zatrudnienie i populacja w tych regionach wzrastały nieznacznie nawet kilka lat po doświadczeniach szoku ekonomicznego, po czym znaczą- co się obniżyły, by wzrosnąć dopiero po dwóch dekadach. Regiony z domi- nacją przemysłu automotive lub hutnictwa były bardziej odporne na szok, je- śli w ich pobliżu znajdowały się duże obszary metropolitalne.
5. Christopherson i Clark [2007] − wyniki ich badań wskazują na zależność pomiędzy wzrostem oraz prężnością regionalną a dominacją kilku pionowo zintegrowanych dużych przedsiębiorstw, które dominują regionalny rynek pracy, dostawców, działalności B+R, kanały informacji oraz stowarzyszenia biznesowe. Tego rodzaju dominacja hamuje wzrost oraz ogranicza prężność.
6. Nunn [2009] twierdzi z kolei, że specyficzne instytucje regionalne, normy zachowań, wiedza oraz technologia wywierają długookresowy wpływ na rozwój regionów i w ten sposób istotnie determinują poziom ich prężności.
7. Desmet i Rossi-Hansberg [2009] w badaniach nad regionalną prężnością zauważają, iż może ona ulec wzmocnieniu, jeśli firmy zlokalizowane w da- nym regionie potrafią wprowadzać nowe produkty lub usługi lub też wyko- rzystywać nowe technologie do produkcji tego rodzaju dóbr.
8. Gerst [Gerst i in., 2009], prowadząc badania nad różnorodnymi ścieżkami rozwoju w centrach IT zlokalizowanych w miastach Stanów Zjednoczonych (po pęknięciu „bańki mydlanej” w sektorze IT w 2000 roku), zauważa, iż wpływ zapaści gospodarczej i ścieżki regeneracji różni się znacząco, pokazu- jąc tym samym odmienny poziom prężności miast. Centra IT specjalizujące się w usługach wychodziły z zapaści o wiele szybciej niż te specjalizujące się w wytwórczości, głównie z powodu lepiej wykwalifikowanych pracowni- ków. Niektóre z centrów IT, pomimo zapaści gospodarczej w sektorze, utrzymały nawet wzrost, głównie z powodu ich dostosowania do zmieniają- cego się popytu.
9. Kolko i Neumark [2010] prowadzili badania nad szokami gospodarczymi i ich wpływem na poziom zatrudnienia w regionie i branżach przemysłowych.
Zgodnie z ich wynikami poziom zatrudnienia w mniejszym stopniu podlega obniżeniu w łańcuchach firm lokalnych (tj. należących do lokalnego biznesu).
Bezpośrednie odniesienia do koncepcji ekonomicznej prężności miejskiej można odnaleźć w pracach Hilla, które były związane z obszarami metropolital- nymi Stanów Zjednoczonych [Hill i in., 2010]. Zgodnie z ich wynikami miasta, które doświadczyły szoku w zakresie spadku zatrudnienia, odzyskują stopę za- trudnienia sprzed szoku, ale nie poziom zatrudnienia, w ciągu około ośmiu lat [Hill i in., 2010]. Struktura przemysłowa obszarów metropolitalnych wpływa na prawdopodobieństwo kryzysu w regionie, przy czym w przypadku dojrzałych przemysłów prawdopodobieństwo to jest wyższe. Przemysły związane z wytwa- rzaniem dóbr trwałych są bardziej podatne na zapaść ekonomiczną, głównie ze względu na cykliczność popytu na tego rodzaju dobra. Powoduje to równocze- śnie większą wrażliwość zatrudnienia w tych sektorach na szoki ekonomiczne.
Miasta o takiej strukturze gospodarczej odzyskują prężność w przypadku po- nownego wzrostu popytu.
Sektor opieki zdrowotnej oraz administracja publiczna zmniejszają wrażli- wość miasta względem turbulencji. Wzmocnienie prężności następuje również przez lokalizację w mieście dużych zdywersyfikowanych branż eksportowych.
Miasta cechujące się elastycznymi rynkami pracy szybciej odzyskują poziom zatrudnienia sprzed szoku. Niemniej duży udział populacji miasta z niskim pozio- mem wykształcenia powoduje, że tego rodzaju ośrodki miejskie są bardziej po- datne na spowolnienie gospodarcze. Ich prężność może wzrosnąć tylko w przy- padku ponownego pojawienia się popytu na nisko kwalifikowaną siłę roboczą.
3. Miasta poprzemysłowe – wybrane zagadnienia transformacji Aglomeracji Górnośląskiej
Aglomeracja Górnośląska, w skład której wchodzi 14 miast na prawach powiatu, nadal pozostaje najbardziej zurbanizowanym i przemysłowym obsza- rem w Polsce, liczącym niemal 2 mln mieszkańców. Jej szybki rozwój społecz- no-ekonomiczny w XX wieku był związany z przemysłem ciężkim, głównie górnictwem oraz hutnictwem. Proces restrukturyzacji przemysłu ciężkiego za- inicjowany w latach 90. odcisnął niezatarty ślad na strukturach społecznych, ekonomicznych i środowiskowych Aglomeracji. Efekty zmian strukturalnych w latach 90. odnosiły się m.in. do wielkości bezrobocia, liczby przedsiębiorstw, wielkości populacji oraz wielkości inwestycji [Drobniak, 2003]. Skala tych zmian była odmienna w relacji do poszczególnych miast Aglomeracji. Jedne z nich, takie jak Katowice, Gliwice rozwijają się dynamicznie, stając się liderem zmian w kategoriach rozwoju sektora usługowego, przyciągania inwestycji zagranicznych, tworzenia miejsc pracy. W przypadku innych, jak przykładowo Bytom, proces restrukturyzacji tradycyjnych przemysłów wywołał tak znaczące skutki społecz- no-ekonomiczne, że ich ponowne ożywienie jest nawet obecnie słabe [Suchaček, Wink, Drobniak, 2012].
Ewidentnym efektem transformacji gospodarczej Aglomeracji jest znaczący spadek jej populacji. W 1995 roku liczba ludności tego obszaru wynosiła 2 178,5 tys. mieszkańców (rys. 1), by w ciągu 17 lat spaść do poziomu 1 917,5 tys.
mieszkańców, tj. o 261 tys. osób.
Rys. 1. Liczba ludności w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 1995 roku Źródło: Opracowanie własne.
W 1995 roku wśród 14 miast Aglomeracji 5 miast liczyło ponad 200 tys.
mieszkańców (Katowice, Bytom, Gliwice, Sosnowiec, Zabrze), natomiast popu- lacja kolejnych 3 miast zamykała się w przedziale od 100 do 200 tys. mieszkań- ców (Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Tychy) – por. rys. 2.
Rys. 2. Liczba ludności w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne.
Rys. 3. Wielkość zatrudnienia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 1995 roku Źródło: Opracowanie własne.
Poza depopulacją Aglomeracji kolejnym negatywnym efektem restrukturyzacji tradycyjnego przemysłu okazał się spadek zatrudnienia z 745,0 tys. w 1995 roku do 571,7 tys. w 2012 roku, tj. o 173,3 tys. miejsc pracy – por. rys. 3.
Zmniejszenie potencjału miejsc pracy następowało w sposób zróżnicowany w poszczególnych miastach Aglomeracji. W 1995 w ramach Aglomeracji można było wyróżnić jedno miasto (Katowice) z zatrudnieniem powyżej 150 tys. miejsc pracy, oraz pięć miast z zatrudnieniem w przedziale od 50 do 100 tys. miejsc pracy (Bytom, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Sosnowiec, Zabrze) – por. rys. 4.
Rys. 4. Wielkość zatrudnienia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne.
W 2012 roku Katowice nadal znajdowały się w grupie miast z zatrudnie- niem powyżej 150 tys. (choć jego poziom obniżył się w badanym okresie z 186,3 tys. do 157,3 tys.), natomiast grupa miast z zatrudnieniem od 50 do 100 tys.
skurczyła się do zaledwie jednego miasta, tj. Gliwic (w tym przypadku również nastąpił spadek wielkości zatrudnienia z 82,5 tys. do 74,7 tys.).
Zmianie wielkości zatrudnienia towarzyszyła także zmiana struktury miejsc pracy, tj. przesunięcie z sektora przemysłowego w kierunku sektora usług.
W 2011 roku w skali całej Aglomeracji miejsca pracy związane z przemysłem stanowiły 38,7% (222,8 tys.). Co istotne, w części miast wielkość zatrudnienia w przemyśle nadal odgrywa dominującą rolę, tj. zatrudnienie około lub powyżej 50% (Dąbrowa Górnicza, Mysłowice, Tychy, Ruda Śląska).
W analizowanym okresie wzrosła liczba miejsc pracy związana z sektorem usług. Obecnie (2011 rok) miejsca pracy w tym sektorze stanowią 61,3% (tj.
353,5 tys. miejsc pracy) w skali całej Aglomeracji. Niemniej wzrost zatrudnienia
w sektorze usług nie zrównoważył spadku zatrudnienia w sektorze przemysłu – por. rys. 5.
Rys. 5. Udział zatrudnienia w przemyśle w Aglomeracji Górnośląskiej w 2011 roku Źródło: Opracowanie własne.
Zróżnicowanie miast Aglomeracji pod względem struktury zatrudnienia w sektorze usług, podobnie jak w przypadku zatrudnienia w przemyśle, jest również znaczące. Największą rangę usługową mają Katowice, gdzie zatrudnie- nie w usługach sięga niemal 80% potencjału miejsc pracy. Wysoki udział miejsc pracy w sektorze usług (tj. od 53% do 69%) odnosi się także do: Bytomia, Cho- rzowa, Gliwic, Sosnowca, Świętochłowic oraz Zabrza – por. rys. 6.
Rys. 6. Zatrudnienie w usługach w Aglomeracji Górnośląskiej w 2011 roku Źródło: Opracowanie własne.
Efekty związane ze zmianami zatrudnienia w poszczególnych miastach Aglomeracji na skutek procesów restrukturyzacyjnych oraz tworzenia nowej go- spodarki opartej na usługach są także widoczne w analizie koncentracji miejsc pracy. W 1995 roku wysoką koncentracją miejsc pracy w Aglomeracji (tj. wartość współczynnika koncentracji1 była równa lub wyższa od 1,00) cechowały się trzy miasta: Katowice (1,55), Dąbrowa Górnicza (1,22) oraz Gliwice (1,13) – por. rys. 7.
Rys. 7. Koncentracja zatrudnienia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 1995 roku Źródło: Opracowanie własne.
W 2012 roku wysoką wartością koncentracji miejsc pracy nadal cechowały się Katowice (1,74 – wzrost koncentracji), Gliwice (1,35 – wzrost koncentracji) oraz Dąbrowa Górnicza (1,03 – spadek koncentracji). Dodatkowo wysoka kon- centracja miejsc pracy występowała w Tychach (1,16) – por. rys. 8.
Rys. 8. Koncentracja zatrudnienia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne.
1 Współczynnik koncentracji standaryzowany liczbą mieszkańców.
Pozytywnym efektem transformacji gospodarczej Aglomeracji jest wzrost liczby podmiotów gospodarczych. W 1995 roku ich liczba w skali całej Aglo- meracji wynosiła 139 tys. Pod względem liczebności najwięcej podmiotów go- spodarczych było zlokalizowanych w Katowicach (32,8 tys.), następnie w So- snowcu (17,1 tys.), Gliwicach (13,3 tys.), Bytomiu (11,7 tys.) oraz Zabrzu (10,5 tys.) – por. rys. 9.
Rys. 9. Podmioty gospodarcze w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 1995 roku Źródło: Opracowanie własne.
W 2012 roku liczba podmiotów gospodarczych Aglomeracji wzrosła do 191,6 tys., tj. o 52,6 tys. Nadal najwięcej podmiotów gospodarczych jest zlokali- zowanych w Katowicach (42,6 tys.). Na kolejnych pod względem liczebności podmiotów gospodarczych miejscach znajdują się, podobnie jak w 1995 roku:
Sosnowiec (23,2 tys.), Gliwice (22,3 tys.), Bytom (15,0 tys.) oraz Zabrze (14,9 tys.) – por. rys. 10.
Rys. 10. Podmioty gospodarcze w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne.
Znaczące trendy depopulacyjne notowane w miastach Aglomeracji oraz powolne, choć stałe odzyskiwanie przez nią miejsc pracy spowodowały zmniej- szenie stopy bezrobocia. W 1995 roku trzy miasta, tj.: Bytom, Świętochłowice oraz Siemianowice cechowała stopa bezrobocia powyżej 26%. W kolejnych czterech miastach, tj.: Zabrzu, Chorzowie, Sosnowcu oraz Jaworznie poziom stopy bezrobocia zamykał się w przedziale od 22,7% do 23,7% − por. rys. 11.
Rys. 11. Stopa bezrobocia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2004 roku Źródło: Opracowanie własne.
W 2012 roku wielkość bezrobocia mierzona jego stopą była już znacząco niższa w relacji do 2004 roku. Najwyższą odnotowano dla Bytomia (19,9%), natomiast najniższą cechowały się Katowice, tj. 5,2% − por. rys. 12.
Rys. 12. Stopa bezrobocia w miastach Aglomeracji Górnośląskiej w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne.
Nakreślony pokrótce obraz zmian, jakie wywołała transformacja w mia- stach poprzemysłowych Aglomeracji Górnośląskiej, wskazuje na różnorodność jej skutków. Część z nich, jak przykładowo wzrost liczby podmiotów gospodar- czych czy obniżenie poziomu bezrobocia, można odczytywać w kategoriach wartości pozytywnych. Część natomiast, jak chociażby depopulacja, ma wymiar negatywny. W tym kontekście rodzą się pytania, jaka jest prężność i wrażliwość Aglomeracji w sensie kreowania dynamiki rozwoju w odpowiedzi na zakłócenia i turbulencje wynikające m.in. z restrukturyzacji przemysłu ciężkiego czy kryzy- sów gospodarczych, a także czy dynamika ta znacząco odbiega od dużych są- siednich ośrodków miejskich, takich jak Kraków czy Wrocław.
4. Wstępne badania nad urban resilience w Aglomeracji Górnośląskiej
4.1. Uwagi metodyczne
Wstępne badanie ekonomicznej prężności miejskiej oparto na popularnych wskaźnikach dynamiki o stałej podstawie opisujących parametry rozwoju miast w powiązaniu z cechami ich prężności, takich jak: liczba firm prowadzonych przez osoby fizyczne na 1000 mieszkańców (adaptacyjność), liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców (adaptacyjność), liczba miejsc pracy na 1000 mieszkańców (stabilność miejsc pracy), przychody podatkowe do budże- tów miast z tytułu podatku CIT (siła finansowa przedsiębiorstw). Porównanie wartości indeksów dynamiki, głównie ze względu na dostępność danych staty- stycznych, przeprowadzono dla lat 2000-2012. Zakładając ten sam okres porów- nawczy oraz sposób kalkulacji indeksów dynamiki, zbadano także wybrane wskaźniki wrażliwości ekonomicznej miasta, na które złożyły się: bezrobotni na 1000 mieszkańców (wrażliwość rynku pracy), udział zatrudnionych w warun- kach szkodliwych w ogóle zatrudnionych (zatrudnienie w dojrzałych, tradycyj- nych przemysłach), udział bezrobotnych bez doświadczenia w ogóle bezrobot- nych (pasywność na rynku pracy). Kalkulacje wszystkich indeksów dynamiki zostały oparte na metodyce wykorzystanej w badaniach Hilla [Hill i in., 2010].
Prezentowane wyniki dla wskaźników ekonomicznej prężności i wrażliwości miejskiej skalkulowano dla całej Aglomeracji Górnośląskiej, dodatkowo porów- nując ją z dużymi miastami sąsiednimi, tj. Krakowem i Wrocławiem, czyli mia- stami, które nie posiadają tak znaczącego dziedzictwa przemysłowego. Celem takiego porównania było zbadanie, w jakim stopniu transformacja gospodarcza, którą przeszły miasta Aglomeracji Górnośląskiej, odciska się na ich dynamice rozwoju w kategoriach prężności i wrażliwości.
4
d r p m n z
R Ź
R Ź
4.2
do l rów pad mer nato zde
Rys Źród
Rys Źród
. W W licz wnyw
dku racj omi cyd
s. 13 dło: O
s. 14 dło: O
Wyn W za zby wal Wr ji, s iast dow
3. D w Opra
4. D w Opra
nik akre
firm lne rocł szcz t Kr wani
Dyna w lat cowa
Dyna w lat cowa
ki b esie
m p wa ław zegó
rak ie m
ami tach anie
ami tach anie
ada e pr
prow arto wia w
óln kow mni
ka w h 20
wła
ka w h 20
wła
ań rężn wad ści w c ie w wa o
ejsz
wsk 000- sne.
wsk 000- sne.
liczb
li
nośc dzo w cały w o od 1
za,
kaźn 201
kaźn 201 ba fir
iczba
ci m onyc rela ym ostat
134 tj. o
nika 12 n
nika 12
rm p
a pod
miej ch p acji
ana tnic 4 do od
a licz na 10
a licz A prow
na 1
dmio
jski prz i do aliz ch l o 1 114
zby 000
zby Adap wadzo 1000
otów
iej, ez o Kr zow
lata 37.
4 do
y firm 0 mi
y pod ptacy onyc 0 mie
w gos
ana oso rak wany
ch Dy o 11
m p iesz
dmi yjno ch pr eszka
A spod
alizo oby
ow ym 201 yna 17 (
prow kań
iotó ość:
rzez o ańcó
Adap darcz
owa fiz a i okr 10-2 ami
(por
wadz ńców
ów g osob ów
ptacy zych
anej zycz zde resi 201 ka r. ry
zony w
gosp by fiz
yjnoś ogó
ej pr zne ecyd ie. W 12, w
Wr ys.
ych
poda zyczn
ść:
łem
rzez , A dow Wa wah rocł
13)
h prz
arcz ne
na 1
z dy Aglo
wan arto
ha s ław ).
zez
zych 1000
yna ome nie w
ść d się wia
oso
h na 0 mie
amik erac
wyż dyn
gra w t
oby
a 10 eszka
kę o cja w
ższ nam anic tym
fizy
000 ańcó
odn wyk ze n miki cach m o
yczn
mie ów
nosz kaz niż w
dla h 12 kre
ne
eszk zącą zuje
w p a A 26- esie
kańc ą si e po przy Aglo 132 jes
ców ię o- y- o- 2, st
w
A g w w
R Ź
R Ź
Agl gosp wym wia
Rys Źród
Rys Źród
N lom
pod m o a (13
s. 15 dło: O
s. 16 dło: O
Niem mera darc okre 37)
5. D w Opra
6. D po Opra
mal acji, czy esie
i o
Dyna w lat cowa
Dyna oda cowa
ide , a ch e an odbi
ami tach anie
ami atku
anie
enty tak ogó naliz iega
ka w h 20
wła
ka w CIT wła
ycz kże ółem
zy ( a od
wsk 000- sne.
wsk T w sne.
zną K m. W
(20 d K
kaźn 201
kaźn w lat
zal Krak W 012 Krak
nika 12
nika tach
leżn ków
tym rok kow
a licz
a prz h 20
noś w or m pr
k) d wa (
zby
zych 00-
ść p raz
rzyp dla A
154
y mi
hody 201
pod Wr pad Agl 4) –
ejsc
y po 12
d w roc dku lom – po
c pra
odat wzgl
cław u wa mera or. r
acy
tkow lęde w w arto acji rys.
na
we b em w za
ość i (1 14
100
bud dy akr dyn 38) .
00 m
dżet ynam
esie nam ) jes
mies
ów mik e ro miki
st z
szka
mia ki w
ozw i w zbliż
ańcó
ast z wyk woju wzro
żon
ów
z tyt kazu
u p ostu na d
tułu ują podm u w do W
u mi mio koń Wro
iast otów
ńco ocła ta w o- a-
w p r 2 w A p w d w c d ( z w r w z n p
R Ź
wid pote rozp 200 w 2 Agl prac w n dów wpł cza dyn (oko z po war racj wan z ty nad przy
Rys Źród
O dzen
encj poc 04 r 2007
lom cy n
Pr nich w z ływ pop nam
oło oda rtoś ji je nych ytuł dto t
ych
s. 17 dło: O
dm nia cjał czyn
roku 7 ro mera
nie rężn h fir zwią wy z
pra mika 32 atku ści z est
h u łu C
tylk hodó
7. D Opra
mienn lic mi na s u. C oku acja odz noś rm ązan z po awę a wz 20 w u C
zys słab ukła
CIT ko w ów
Dyna cowa
ny j zby iejs się Co u (tj a G zys ć a pos nyc odat kon zros
w 2 IT ków bsz adac T, p
w p z ty
amik anie
jest y m
c p po isto j. p Górn kał anal siad ch tku
ndy stu z 200
ma w p zy (
ch m ocz przy ytuł
ka w wła
t na miej prac tym otne
o 8 nośl a ic lizo dają z d CIT ycji
zys 08 r a tak prze
oko mie ząw ypa łu p
wsk sne.
atom sc cy.
m o e, W 8 lat
ląsk ch p owa ący dyn T w i fin sków
roku kże edsi oło ejsk wszy adku pod
kaźn mias
pra Jeg okre
Wro tach ka p pote anyc ch nam wzra
nans w je u).
e Kr iębi
250 kich
y od u W datk
nika st st acy.
go esie
ocła h), pom encj
ch oso miką
astaj sow est z Wy rak iors 0 w h na
d 2 Wro ku C
bez topi . W odz e, na aw
Kra mim
jału mia obow ą zm ają w wej
zde yso ków stw w 20
astę 009 ocła CIT
zrob ień Wszy
zysk atom
odz akó mo n
u z 2 ast
wo mia we w
dzi ecyd oką
(ok po 008 ępuj 9 ro awia (po
botn prę ystk kan mia zys ów
not 200
wy ść p an.
wsz iałaj dow wa koł siad 8 ro je z oku a o or. r
ni na ężno
kie nie
ast w skał
w 2 tow 00 r yraż praw
Pom zyst ający wani
arto ło 3 dają oku) znac u, w d 2 rys.
a 10 ości
z w w p ł po 200 wane roku żona wn mię tkic ych ie n ść 300
ący ). C cząc wyw
2012 . 16
000 i Ag
mia prz przy oten 09 r ego u (p a s ą w ędzy ch m h w najw
om w ych Co i
cy woła
2 ro 6).
mie glom ast zypa
ypa ncja roku
od por.
iłą wska
y 2 mia
nic więk maw
200 oso isto spa any oku
eszk mer
w adk adku
ał m u (t d 20
. rys fin azu 200 stac ch p ksza wian
08 obo otne adek kry u na
kańc racj
okr ku K
u A miej tj. p 004 s. 1 nans uje n
3 a ch, prze
a w nej d
rok wo e, w k w yzy astę
ców i an resi Kra Aglo jsc po 9 4 ro 5).
sow na a 2 co edsi w pr
dyn ku).
ść p we w wpły
ysem ępuj
w w nali
ie 2 akow ome
pra 9 la oku wą z pod 2008 rów iębi zyp nam Na pra wsz ywó m f
je p
lata zow 200 wa erac acy atac wz zlok dob 8 ro wno
iors padk miki
a ty awn
zyst ów fina pon
ach wan 00-2
i W cji d
z 2 ch),
zro kali bień oki ocze
stw ku W i pr ym ną w
tkic pod anso now
200 ny z
200 Wro dop
200 na stu izow ństw
em eśni . N Wro rzyc
tle w A ch a datk owy wny
00-2 z pu 02 t ocła piero
00 r atom
mi wan wo t m re ie o iem ocła cho
wz Aglo anal kow ym.
wz
2012 unkt
trac awi o p rok mias
iejs nyc tren ealn ozna mnie awi dów zros ome lizo wyc
Po zros
2 tu cą ia o ku
st sc
h n- ne
a- ej ia w st e- o- ch
o- st
c G p p c ( z c k s 2 G k k l p c z w
R Ź
ciem Gór przy pliw cyjn (por zmn cho kryz siln 200 Gór kac kich licz prze ciej zau w w
Rys Źród
Pi m w rnoś yro wie neg r. ry
Po niej oć w
zys niejs 09-2 Po rnoś h sz h ba zby
etw teg waż waru
s. 18 dło: O
ierw w uj
śląs stam
sp o, n ys.
ocz jsze w n s fin
szy, 201
ozio śląs zko ada teg wórs go żyć unk
8. D w Opra
wsz jęci skie mi
ow na k
17) ząw
enie najm
nan , ni 2.
om skie odli anyc go r stwa
rod ć, iż kach
Dyna w lat cowa
zy z iu o ej c bez odo któr ).
szy e po mnie nsow
iż w wr ej m
wy ch o rodz
a pr dzaj ż w h sz
ami tach anie
z ba ogó
cech zrob owa ry d y od ozio ejsz wy we W rażl mier
ch ośro zaju rzem ju p w p
zkod
ka w h 20
wła
adan lny how boc ane dod d 20
omu zym sp Wr liwo
rzon w o odk u m mys proc rzy dliw
wsk 000- sne.
nyc ym.
wały cia w
pr atko 002 u b m st pow
rocł ości
ny ogó kach miejs słow cesy ypad
wyc
kaźn 201
ch w W y s w p rzeb
owo 2 rok ezr topn wodo
ławi i go za óle z
h m sc p weg y p dku ch j
nika 12
wsk rel się prze bieg o n ku obo niu owa
iu i osp pom zatr miej
prac go, prze u A est
a udz kaźn
acji w elic giem nałoż we ocia u w
ał t i Kr
oda mo rudn
skic cy.
jak ebie glo naj
ział nikó
i do lat czen m p żyła ws a. S Ag takż rak arek ocą
nion ch w
Prz kie d egaj ome jniż
łu za ów o K tach niu proc a si szys Spad glom że kow
k K dyn nyc w l zem dok ją w eracj ższa
atru wr Krak h 2 na cesó ię s stki dek mer w wie, Krak nam ch ( lata maw konu w K cji G
a.
udni rażl kow 2000
10 ów łab ich k ten
racj mia wz kow miki (por ch wia t
uje Krak
Gór
iony iwo wa i 0-2 000 res a k
ana n z ji G asta zros wa, W
i ud r. ry 200 to z się kow rno
ych ości
Wr 002 mi stru oni aliz osta Gór ach st p
Wr dzia ys.
00-2 za u ę w wie śląs
w w i m rocł 2 z iesz uktu unk zow ał z rnoś Ag ozi ocł ału 18) 201 uno
ost i W skie
waru miast
ław zdec zkań uryz ktur wany
zatr śląs glo om awi
zat ) ws 12 n wo tatn Wro ej d
unk t w wia m
cyd ńcó zacj ra g ych rzym skie
me mu b ia i trud ska nast
cze niej ocła dyn
ach wiąż
mia dow ów.
ji p gosp h mi man ej. O
racj bezr
i mi dnio azuj
tępu eśni
dek awiu nam
h szk że s
asta wani By prze pod
iast ny w Ogó
ji G robo iast ony e, ż uje iani kad u. W mika
kodl ię z a Ag ie w yło
emy darc
tach w 2 ólno Gór ocia t Ag ych
że w zm iem dzie Wa a za
liwy z be glom wię
to n ysłu
za w h na 200
ośw rno a w glom
w we w mnie m pr
e. N arto atru
ych ezro mer ększ
niew u tr
w k astą 08 r wiat śląs w la
mer wa wsz ejsz
oce Najs
jed udni
obo racj zym wąt rady kraj ąpił roku tow
skie atac
racj arun zyst zeni esów
zyb dna ieni o-
ji mi t- y- u ło u, wy ej ch ji n-
t- ie w b- ak
ia
R Ź
b d n 2 u c n
R Ź Rys Źród
botn do 2 nyc 201 uks cza nion
Rys Źród
s. 19
dło: O
K nyc 201 ch s
2 r ztał In z k nyc
s. 20 dło: O
9. D be Opra
Kolej ch b
12 r pad roku łtow nter kole ch z
0. D pr Opra
Dyna ezro cowa
ejny bez roku dał.
u w wał esu ei an z prz
Dyna rzed cowa
ami obo anie
y ze doś u w Na wyn
się ując nal zyc
ami dsię anie
ka w tnyc
wła
e ws świa we w ajw nosi ę na cych
iza czyn
ka w ębio
wła wsk ch w sne.
skaź adc wsz więk i ok a po h w ind n za
wsk orstw
sne.
u
kaźn w la
źnik czen zyst kszy koło ozio wnio dek akła
kaźn wa w udzi
nika atach
ków nia
kich y sp
o 1 omi oskó
su d adu
nika w og
P iał b
a udz h 20
w w w o h o pade
5), e ok ów
dyn u pra
a udz góle Pas bez w
ział 000
wraż ogó ośro ek o
nat koł
na nam acy
ział e be yw zrob w og
łu be -20
żliw óle b odka odn tom o 7
tem miki
y (ry
łu be ezro wnoś
bot góle
ezro 12
wośc bezr ach noto mias 0 w mat i od ys. 2
ezro obotn ść n
nyc e be
obot
ci o rob h mi owa st w w 20 wr dnos
20)
obot nyc na r ch b ezr
tnyc
odn botn iejs ano w p 012 ażli szon
.
tnyc ch w rynk bez
obo
ch b
nosi nych skic
jed przy 2 rok
iwo nej
ch z w lat ku p
do otn
bez
się h (p ch u dna ypad
ku.
ości do
zwo tach pra ośw ych
doś
ę do por.
udzi k w dku i ek o ud
olnio h 20 acy:
iad h
świa
o dy rys iał t we W u A kono dzia
onyc 000-
cze
adcz
yna s. 1 tego Wro Aglo
omi ału b
ch z -201 enia
zeni
amik 9).
o ro ocła ome
iczn bez
z pr 12 a
ia w
ki u W odz awi erac nej zrob
zyc w og
udzi per zaju
iu ( cji i mi botn
zyn góle
iału rspe u be
(ind i K ast nych
n po u be
ekty ezro deks Krak do h zw
stro ezro
ywi obot s dl kow star wol
onie o-
ie t- la wa r- l-
e
Dynamika dla analizowanego wskaźnika wrażliwości zmniejsza się we wszystkich badanych miastach w latach 2000-2008, tj. do ogólnoświatowego kryzysu finansowego. Jej punktowy wzrost następuje w 2009 i 2012 roku w przy- padku Aglomeracji oraz Krakowa. Natomiast we Wrocławiu dynamika wzrasta znacząco w latach 2010-2012. Może to oznaczać, iż w przypadku Wrocławia mamy do czynienia z dużym poziomem umiędzynarodowienia firm, które za- czynają zwalniać pracowników ze względu na skutki ogólnoświatowego kryzysu finansowego i zmniejszenia popytu na rynkach globalnych. W przypadku Aglo- meracji i Krakowa wzrost dynamiki osób bezrobotnych jest również notowany w 2012 roku, z tym że wartość tego wzrostu jest zdecydowanie niższa niż w przy- padku Wrocławia.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę wyniki badań empirycznych związane ze wstępną oceną prężności i wrażliwości analizowanych miast, należy zwrócić uwagę na następu- jące spostrzeżenia:
1. Lata 2000-2012 to okres wysokiej adaptacyjność miast Aglomeracji Górno- śląskiej w zakresie dynamiki wskaźnika przedsiębiorczości i liczby podmiotów gospodarczych ogółem. Podobne są również reakcje wskaźników dynamiki wszystkich analizowanych ośrodków miejskich na zmiany otoczenia, w tym światowy kryzys finansowy, spowolnienie gospodarcze, których skutki uwidacz- niają się w przypadku badanych układów miejskich szczególnie w 2011 roku.
2. Aglomerację Górnośląską w relacji do Krakowa i Wrocławia cechuje niska prężność odnosząca się do zdolności odzyskiwania utraconego potencjału miejsc pracy. W całym analizowanym okresie, tj. 2000-2012, indeks dynamiki nie przekracza wartości bazowej. Miasta sąsiednie, szczególnie Wrocław, ce- chują się zdecydowanie wyższym poziomem prężności w tym zakresie.
3. Firmy zlokalizowane w Aglomeracji Górnośląskiej cechuje znacząco niższa, w relacji do przedsiębiorstw w pozostałych badanych miastach, dynamika przyrostu wielkości zysków, która przejawia się w wielkości wpływów do budżetów gmin z tytułu podatku CIT. Oznacza to niższą efektywność ich działalności, w tym występowanie na ich terenie działalności przemysłów tradycyjnych, które choć podobnie jak firmy w Krakowie czy Wrocławiu re- agują spadkiem zysków, jednak spadek ten w obliczu szoku ekonomicznego wywołanego kryzysem finansowym jest znacznie większy.
4. Spuścizna poprzemysłowa miast Aglomeracji Górnośląskiej, w tym brak całkowitego zrekompensowania przez sektor usług miejsc pracy utraconych w przemyśle powodują, że miasta poprzemysłowe są bardziej wrażliwe na wahania poziomu bezrobocia. Dynamika w tym zakresie jest zdecydowanie wyższa niż w miastach nieposiadających wyraźnego rodowodu przemysło- wego, jak Kraków czy Wrocław.
5. Aglomeracja Górnośląska, ze względu na nadal wysokie zatrudnienie w wa- runkach szkodliwych, wykazuje niekorzystną w relacji do Krakowa i Wro- cławia dynamikę tego rodzaju miejsc pracy. Oznacza to, że w przypadku jej ośrodków miejskich nadal znaczący odsetek osób pracuje w przemysłach tra- dycyjnych i nie dokonała się pełna rekonwersja jej gospodarki w kierunku gospodarki opartej na wiedzy i usługach.
Zgodnie z wynikami zaprezentowanych badań empirycznych należy stwierdzić, że miasta poprzemysłowe są bardziej wrażliwe na zmiany otoczenia niż ośrodki miejskie nieposiadające silnej spuścizny poprzemysłowej. Miasta Aglomeracji Górnośląskiej tracą potencjał ludnościowy. W latach 1995-2012 rozwijający się w nich sektor usług nie zrównoważył spadku liczby miejsc pracy w przemyśle – nawet w okresach dobrej koniunktury gospodarczej w pierw- szych latach akcesji Polski do UE. Słabsza jest także efektywność działalności gospodarczych prowadzonych na ich obszarze.
Literatura
Alberti M. (2003), Integrating Humans into Ecology: Opportunities and Challenges for Studying Urban Ecosystems, “BioScience”, No. 53, s. 1169-1179.
Barnett J. (2001), Adapting to Climate Change in Pacific Island Communities, “World Development”, No. 29, s. 977-993.
Batty M., Barros J., Alves S. (2004), Cities: Continuity, Transformation, and Emergence, CASA Working Paper Series, No. 72, Centre for Advanced Spatial Analysis, University Colleage, London, s. 21.
Bosher L., Coaffee N. (2008), Editorial: International Perspective on Urban Resilience, Urban Design and Planning, No. 161, Iss. DP4, s. 145-146.
Briguglio L., Cordina G., Bugeja S. (2006), Conceptualizing and Measuring Economic Resilience, Mimeo, Department of Economics, University of Malta.
Christopherson S., Clark J. (2007), Power in Firm Networks: What It Mean for Regional Innovation Systems, “Regional Studies”, No. 41, s. 1223-1236.
Cooke Ph., Parrilli M.D., Curbelo J.L. (eds.) (2012), Innovation, Global Change and Territorial Resilience, Edward Elgar, Cheltenham, s. 97.
Cumming G.S. (2011), Spatial Resilience in Social-Ecological Systems, Springer, Dor- drecht, s. 85.
Desmet K., Rossi-Hansberg E. (2009), Spatial Growth and Industry Age, “Journal of Economics Theory”, No. 144, s. 2477-2502.
Drobniak A. (2003), FDI in Upper Silesia Region – Experience and Lessons [w:] G. Blazyca (ed.), Restructuring Regional and Local Economies, Ashgate, London, s. 175.
Drobniak A. (2012), The Urban Resilience – Economic Perspective, “Journal of Economics and Management”, Vol. 10, s. 5-20.
Duval R., Elmeskov J., Vogel L. (2007), Structural Policies and Economic Resilience to Shocks, Economics Department Working Paper 567, Paris, Organisation for Eco- nomic Cooperation and Development, s. 208.
Eraydin A., Taşan-Kok T. (2013), Introduction: Resilience Thinking in Urban Planning [w:] A. Eraydin, T. Taşan-Kok (eds.), Resilience Thinking in Urban Planning, Springer, Dordrecht, s. 356.
Feyrer J., Sacerdote B., Stern A.D. (2007), Did the Rustbelt Become Shiny? A Study of Cities and Counties that Lost Steel and Auto Jobs in the 1980s [w:] G. Burtless, J. Rothenberg Pack (eds.), Brookings Wharton Paper on Urban Affairs, s. 41-102.
Foster K.A. (2007), A Case Study Approach to Understanding Regional Resilience, Working Paper 2007-08, Institute of Urban and Regional Development, University of California, Berkeley, s. 240.
Gerst J., Doms M., Daly M.C. (2009), Regional Growth and Resilience: Evidence from Urban IT Centers, “FRBSF Economic Review”, s. 1-11.
Gleaser E.L., Saiz A. (2004), The Rise of the Skilled City [w:] W.G. Gale, J. Rothenberg Pack (eds.), Brookings Wharton Paper on Urban Affairs, s. 47-94.
Hassink R. (2010), Regional Resilience: A Promising Concept to Explain Differences in Regional Economic Adaptability? “Cambridge Journal of Regions, Economy and Society”, Vol. 3, No. 1, s. 45-58.
Hill E., Clair T., Wial H. i in. (2010), Economic Shocks and Regional Economic Resi- lience, George Washington, Urban Institute, Building Resilience Region Project, Conference on Urban and Regional Policy and Its Effects: Building Resilience Re- gions, Washington DC, May 20-21, s. 70.
Hill E., Wial H., Wolman H. (2008), Exploring Regional Economic Resilience, Working Paper, Institute of Urban and Regional Development, University of California, No. 2008, 04, s. 134.
Kolko J., Neumark D. (2010), Does Local Business Ownership Insulate Cities from Economic Shocks? “Journal of Urban Economics”, 67, s. 103-115.
Nunn N. (2009), The Importance of History for Economic Development, NBER Working Paper 14899, National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA, s. 260-281.
Pimm S.L. (1984), The Complexity and Stability of Eco-systems, “Nature”, No. 307, s. 321-326.
Simme J., Martin R. (2009), The Economic Resilience of Regions: Towards an Evolutionary Approach, “Cambridge Journal of Regions, Economy and Society”, 1-17, s. 24.
Suchaček J., Wink R., Drobniak A. (2012), New Developments in Old Industrial Regions and Agglomerations in Central Europe, The case of Saxony − Leipzig-Halle Agglomeration, Silesian Voivodeship − Upper Silesian Agglomeration and Mo- ravian-Silesian Region − Ostrava Agglomeration, LAP Lambert Academic Publis- hing, Saarbrücken, s. 259.
Walker B.H., Anderies J.M., Kinzig A.P., Ryan P. (2006), Exploring Resilience in So- cial-Ecological Systems through Comparative Studies and Theory Development:
Introduction to the Special Issue, “Ecology and Society“, Vol. 11 (1), s. 12.
Welter-Enderlin R. (2006), Resilienz – Gedeihen trotz widriger Umstände, Carl-Auer- Systeme, Heidelberg, s. 340.
URBAN RESILIENCE – CASE STUDIES OF ECONOMIC URBAN RESILIENCE
ASSESSMENT
Summary: The research problem refers to question: how to make a rapid assessment of urban resilience in economic terms. The urban resilience concept is an interesting subject of study mainly because of the possibility of formulating a new approach in analysing the diagnostic processes of urban development. It also allows for the formulation of recommendations related to the building of the resistant city to various types of risks arising in its environment.
The aim of this paper is to formulate proposals for the methodology for the evalua- tion of urban resilience and its verification in terms of selected Polish cities. Its imple- mentation involves the use − in a layer of theoretical assumptions − universal attributes of resilient and vulnerable system, as the dimensions that make up a complex urban system. The proposed decomposition of resilience and vulnerability attributes forms, in the final order, the basis for the identification and statistical verification of evaluation measures accompanied by qualitative data.
Keywords: resilience, urban resilience, local development.
