Spór o inwestyturę.
Pojęcie "inwestytura" oznaczało w średniowieczu uroczyste nadanie lenna wasalowi przez seniora, w zamian za posłuszeństwo i wierną służbę. Pojęcie to odnosiło się także do
nadawania stanowisk kościelnych. W XI wieku o prawo do nadawania stanowisk kościelnych rywalizowały dwie najpotężniejsze osoby w średniowiecznej Europie, czyli papież i cesarz.
Tak zwany spór o inwestyturę jest jednym z najistotniejszych wydarzeń w historii
średniowiecza. Kościół dążył także do dominacji w sferze politycznej. Papież był nie tylko przywódcą religijnym, ale także władcą Państwa Kościelnego.
W 1073 r. na tronie papieskim zasiadł Hildebrandt, czyli Grzegorz VII. Był on jednym z najwybitniejszych papieży w dziejach Kościoła. Grzegorz VII rozwinął ideę uniwersalizmu papieskiego. Zgodnie z nią zadaniem papież było realizowanie idei jedności chrześcijańskiej na świecie. W 1075 r. papież Grzegorz VII wydał specjalny dokument - Dictatus papae, w którym ogłosił wyższość władzy papieskiej nad cesarską. Zgodnie z treścią dokumentu, tylko papież mógł powoływać i odwoływać biskupów. Papież przyznawał sobie także prawo do odwoływania cesarzy i innych władców świeckich. Zgodnie z treścią Dictatus papae "Kościół Rzymski przez samego Boga został założony." W dokumencie zostały zawarte zasady
uniwersalizmu papieskiego. Papież mógł zwalniać poddanych z przysięgi wierności wobec władców "bezecnych".
Z takim pojmowaniem roli papieża nie zgodził się Henryk IV, władca niemiecki, który podobnie jak swoi poprzednicy (m. in. niemieccy Ottonowie) głosił ideę uniwersalizmu cesarskiego. Głosiła ona, że to cesarz, a nie papież jest zwierzchnikiem jednego,
uniwersalnego państwa chrześcijańskiego. Zgodnie z tą ideą cesarz miał być też
zwierzchnikiem Kościoła. Wobec tego musiało dojść do tzw. sporu o inwestyturę, który był efektem konfrontacji uniwersalizmu papieskiego z uniwersalizmem cesarskim.
Kwestia inwestytury była o tyle ważna, że arcybiskupi i opaci nie byli tylko duchownymi, ale także sprawowali ważne urzędy państwowe i byli dysponentami majątków nadanych przez króla. Nic zatem dziwnego, że władca chciał mieć prawo decydowania, kto nimi zostanie.
Niewątpliwie chciał mieć pewność, że na te stanowiska wybrane zostaną osoby zaufane i mu posłuszne. Do godności kościelnych przypisane były bowiem majątki ziemskie, a z ich posiadania wynikały konkretne daniny i posługi. Henryk IV był właścicielem swojej ziemi i dlatego stwierdził, że może ją przyznawać zgodnie z własnym uznaniem. Na to z kolei nie mógł zgodzić się papież. Według niego dostojeństwo duchowne, przyjęte z rąk świeckich nie jest ważne.
Grzegorz VII dążył do scentralizowania Kościoła i absolutnej władzy papieża,
wyemancypowanego spod władzy świeckiej (uniezależnionego od niej). Te plany papieża nie podobały się królowi niemieckiemu Henrykowi IV, który wkrótce wystąpił przeciw głowie Kościoła. I zakwestionował legalność wyboru Grzegorza VII na tron papieski i obsadzał stanowiska duchowne zgodnie z własnym uznaniem. Grzegorz VII zastosował przeciwko cesarzowi starą i bardzo skuteczną metodę - ekskomunikę (klątwę papieską). Była to potężna broń, gdyż zwalniała ona poddanych z przysięgi lennej. Ekskomunika oznaczała wykluczenie dotkniętej nią osoby z grona wiernych, a tym samym skazywała na wiekuiste potępienie.
Przeciwko Henrykowi zaczęła narastać w Niemczech opozycja. Zmusiło to niemieckiego władcę do błagania papieża o wybaczenie. Przywdział on worek pokutny i stał boso przez trzy dni na śniegu pod zamkiem w Canossie (1077 r.), błagając papieża o wybaczenie. Ostatecznie
papież cofnął klątwę. Tymczasem, król Henryk zwołał synod, w trakcie którego
zdetronizował Grzegorza VII, a na jego następcę wybrał arcybiskupa Rawenny. W roku 1084 wojska niemieckie wkroczyły do Rzymu, a antypapieżem koronowany został Klemens III.
Dokonał on upragnionej koronacji Henryka IV na cesarza. Grzegorz VII zmarł w roku 1085 na wygnaniu. Wojska cesarskie zostały jednak ostatecznie wyparte z Rzymu, a walkę z cesarzem kontynuował następca Grzegorza VII, czyli Urban II. Walka ta zakończyła się klęską cesarza i kolejną klątwą narzuconą na niego. Poddani odwrócili się od
ekskomunikowanego władcy, który został wzięty do niewoli przez własnego syna, a następnie został zmuszony do abdykacji.
Spór o inwestyturę przeciągnął się do roku 1122, w którym to Henryk V (następca Henryka IV) i papież Kalikst II zawarli w Wormacji konkordat. Na jego mocy wprowadzono
kanoniczny sposób obierania biskupów. Rolę władzy świeckiej ograniczono do uposażania dostojników kościelnych w posiadłości ziemskie. W wyniku teko konkordatu papiestwo zostało uniezależnione od papiestwa.
Kompromis nie powstrzymał jednak dalszych sporów między władcami niemieckimi a papiestwem, które odżyły w drugiej połowie XII wieku. Wówczas w konflikt z papieżem popadł inny niemiecki władca - Fryderyk Barbarossa. Jednym z dążeń Fryderyka było bowiem objęcie zwierzchnictwa z światem chrześcijańskim. W 1167 r. opanował Rzym, z którego usunął papieża. w opozycji do cesarza ukształtowała się opozycja w postaci Ligi Lombardzkiej. Nasilała się walka pomiędzy gibelinami (zwolennicy władzy cesarza we Włoszech) a gwelfami (zwolennicy papieża). W roku 1176 Fryderyk Barbarossa poniósł klęskę w bitwie pod Legnano, a rok później zawarł przymierze z papieżem. Jeden z najwybitniejszych papieży średniowiecza - Innocenty III (od 1198 r.) był zwolennikiem papocezaryzmu, czyli zwierzchnictwa papieża nad cesarzem. Wykorzystał fakt, że po śmierci Henryka VI, tron niemiecki nie został obsadzony, dla wzmocnienia własnej pozycji.. Spór z cesarstwem trwał aż do wielkiego bezkrólewia w Niemczech (1254 r.). Z tej batalii zwycięsko wyszedł papież. Do osiągnięcia celu wykorzystał swoją nadzwyczajną pozycję, nie wahając się użyć klątwą. Papieże doskonale potrafili wykorzystać sprzyjającą sytuację polityczna (np.
wojny domowe, bunty poddanych cesarza). To przesądziło o ich sukcesie
