1
S P IS Z A W A R T O Ś C I
T E C Z K I . ' Ł S x t i m k i ę .kcsfu fe. .'Els; IjiJ &
...
U l. Relacja JL. 9 S . /1~ S
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — -
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ---
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — - III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ——
III./5. Inne ---
IV.-Korespondencja ---
“I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora
"II. Materiały uzupełniające relację 3 5 . Ą 5
V. Nazwiskowe karty informacyjne kj} % A
VI. Fotografie
2
3
• U M A x:„. . ujueliie]
f - ...- f e r ”'
<^8 y.-^aiU., i, ■■— • E l ż b i e t a S z u c a
z domu M a r c i n k o w s k a u r , 7 , I X , 1 9 l 4 r , w B y s z w a ł d p o w , jlfouw M i a s t o
W B y s z w a ł d z i e m i e s z k a l i p r z e d wojrią m o i r o d z i c e - o j c i e t b y ł w ó j t e m i z n a n y m s p o ł e c z n i k i e m - m i e l i ś m y d u ż e g o s p o d a r s t w o , JP dostu ttas 7 - m i o r o d z i e c i , J e s t e m z za?oodu n a u c z y c i e i k ą t p o n i e w a ż j e d n a k n i e m o g ł a d o s t a ć p r a c y w moim z a w o d z i e, o<2 55 r. p r a c o w a ł a m w G d a ń s k u n a P o c z c i e P o l s k i e j, .//sfco t e l e g r a - f i s t k a , P r z e s z ł a m b o w i e m s p e c j a l n y k u r s ł ą c z n o ś c i y p o k t ó r y m
t o m og ła m z a j ą ć t o s t a n o w i s k o , g d a ń s k u m i e s z k a ł a m s a m a t p r z y u l , F f e f f e r s t a d t• J&fro P o l k a n i e u k r y w a j ą c * s w o i c h u c z u ć, na w s z y s t k i e ś w i ę t a w y w i e s z a ł a m p o l s k ą c h o r ą g i e w . D l a t e g o t e ż, z a r a z p o r o z p o c z ę c i u d z i a ł a ń w o j e n n y c h 1 w r z e ś n i a 1 9 3 9 r o k u a r e s z t o w a n o m n i e i z a m k n i ę t o w r a z z i n n y m i P o l a k a m i w V i c t o r i a S c h u l e , Z w o l n i o n o*i pznz> j e d n a k t e g o s a m e g o d n i a, w y j e c h a ł a m w i ę c z a r a z z G d a ń s k a i s c h r o n i ł a m s i ę n a w i e ś t d o m o i c h r o d z i c ó w , P o t e m b y ł a m n a r o b o t a c h p r z y m u s o w y c h p r z e z 1 / P r o k u• 2P 2940 r. w y s i e d l o n o m o i c h r o d z i c ó w z g o s p o d a r s t w a i w s z y s c y s c h r o n i l i ś m y s i ę w G d y n i, u wtfjf z a m ę ż n e j s i o s t r y K l a r y p r z y u l . Z a k o p i a ń s k i e j , W 1 9 * 1 r , z a c z ę ł a m p r a c ę w R z e ź n i M i e j s k i e j w G d y n i, l i c z y ł a m c i e l a k i, ś w i n i e . M ó w i ł a m ś r e d n i o p o n i e m i e c k u , g r u p y ż a d n e j n i e m i a ł a m, n i e mo gł a m w i ę c l i c z y ć na ż a d n ą l e p s z ą p r a c ę ,
J a k s i ę r o z p o c z ę ł a m o j a w s p ó ł p r a c a z k o n s p i r a c j ą ?
P e w n e g o d n i a t b y ł o t o c h y b a p o d k o n i e c 41 r o k u l u b n a p o c z ą t k u 4 2 r o k u s p o t k a ł a m m o j ą k o l e ż a n k ę i p r z y j a c i ó ł k ę J a d w i g ę f t o t e e k ą- S z e w c z u k o w ą , B y ł e o n a r ó w n i e ż n a u c z y c i e l k ą, h a r c e r k ą z u p o d o b a n i a - p e ł n i ł a f u n k c j ę h a r c m i s t r z y n i , J a d z i a t o b y ł p i ę k n y c z ł o - w i e k t b , o f i a r n y i w a r t o ś c i o w y - m i a ł a m d o n i e j p e ł n e z a u f a n i e .
4
- 2 -
J a d w i g a , z a p r o p o n o w a ł a mi w s p ó ł p r a c ę z k o n s p i r a c j ą , d o k t ó r e j o n a b y ł a j u ż w c i ś n i ę t a , - O i l e w i e m , k o n t a k t o w a ł a s i ę g h a r e m , C y l k o w s k i m , t w ó r c ą S z a r y c h S z e r e g ó w , o r g a n i z a c j i k o n s p i r a c y j n e j , k o n t a k t o w a ł a s i ą r ó w n i e ż z A n d r z e j e m , O c z y u x i ś c i e z g o d z i ł a m s i ę n a p r o p o z y c j ę J , R o t e c k i e j i p o pew nym c z a s i e p o s z ł y ś m y r a z e m ( b y ł ś n i e g , c h y b a s t y c z e ń 4 2 r o k u ) na u l , P o m o r s k ą , g d z i e m i a ł a m p o z n a ć A n d r z e j a , z k t ó r y m o d t ^ i m i a ł a m
\/ u t r z y m y w a ć , ł ą c z n o ś ć . Kim b y ł A n d r z e j , j a k s i ę n a p r a w d ę n a z y w a ł - d o d z i ś d n i a n i e w i e m . Gdy p o z n a ł a m g o owe go d n i a , b y ł
■ ■
t o m ł o d y c z ł o w i e k o k , 3 0 - t k i , b , p r z y s t o j n y , w y s o k i , c i e m n y s z a t y n , B y ł m a ł o m ó w n y , t a j e m n i c z y , P o w i e d z i a ł , ż e o d t ą d b ę d ę s i ę k o n t a k t o w a ł a z n i m , n i e c h c i a ł J e d n a k bym p r z y c h ó d z i ł a d o d o mu p r z y u l . P o m o r s k i e j , N i e m ó w i ł t e ż , J a k s t ę n a z y w a g r u p a k o n s p i r a c y j n a - w i e d z i a ł a m , ż e s ą t o h a r c e r z e, o f i a r n i l u d z i e -
ż e n a z y w a j ą s i ę S z a r y m i S z e r e g a m i d o w i e d z i a ł a m s i ę d o p i e r o p o w o j n i e•
A n d r z e j n i g d z i e s t a l e n i e m i e s z k a ł , c z ę s t o w y j e ż d ż a ł, z m i e n i a ł m i e j s c e p o b y t u , Do t e g o demu c h o d z i ł a m j e d n a k z e 2 r a z y , a l e n i e z a s t a ł a m A n d r z e j a , W i d z i a ł a m g o j e s z c z e t y l k o j e d e n j e d y n y r a z - p r z y u l . P o m o r s k i e j - w ó w c z a s u m ó w i ł a m g o n a s p o t k a n i e z J a d z i ą R o t e c k ą , S p o t k a n i e t o m i a ł o s i ę o d b y ć na c m e n t a r z u w i t o m i ń s k i m p r z y d u ż y m k r z y ż u f i o d b y ł o s i ę f a k t y c z n i e , o c z y m w i e m od J , R o t e c k i e j , z k t ó r ą s t a l e s i ę k o n t a k t o w a ł a m a ż d o n a s z e g o a r e s z t o w a n i a. 1 5 p a ź d z i e r n i k a 4 2 r o k u b y ł a m n a i m i e n i n a c h u J a d z i , a l e n i k t z n a s n i e m i a ł h u m o r u - w i e d z i a ł y ś m y j u ż b o w i e m o l i c z n y c h a r e s z t o w a n i a c h o s ó b z n a s z e j g r u p y k o n s p i r a c y j n e j , A r e s z t o w a n i a t e o b j ę ł y B y d g o s z c z , z a b r a ł o g e s t a p o
I
5
H a l i n ę S t r z e l e c k ą z T o r u n i a , d r P a s z k o w s k ą F a n k ę , Z o s i ę B u s k ą i Z o s i ę K o p e ć , Z a s t a n w o i a ł y ś m y s i ę , c o r o b i ć , n i e z n a ł y ś m y j e d n a k p r z y c z y n y w s y p y ,
19 p a ź d z i e r n i k a , w 4 d n i p o i m i e n i n a c h p r z y s z ł o p o m n i e d w ó c h c y w i l ó w , d o m i e s z k a n i a m o j e j s i o s t r y f N i e z n a l i n a w e t mego n a z w i s k a , p y t a l i b o w i e m o F r & u l e i n E l i , R o d z i c e n i e w i e d z i e l i o c o c h o d z i - n i e w t a j e m n i c z y ł a m i c h b o w i e m w m o j ą p r a c ę , k t ó r ą z r e s z t ą d o p i e r o z a c z y n a ł a m.. J e d e n z c y w i l ó w o d c h y l i ł k l a p ę i p o w i e - d z i a ł i G e h e i m e s t a m t s p o l i z e i - p r z e j r z e l i m o j ą t o r e b k ę , z r o b i l i m a ł ą r e w i z j ę i p o w i e d z i e l i , ż e b i o r ą m n i e na ”p r z e s ł u c h y* na K a m i e n n ą G ó r ę, - Na K a m i e n n e j G i r z e b i l i m n i e o k r o p n i e i korni - s a r z g e s t a p o z G d a ń s k a L e i e r i j a k a ś g r u b a b a b a - h i t l e r ó w k a - n i e w i e r z y l i b o w i e m , ż e j a n a p r a w d ę n i c n i e w i e m i n i e w i e l e p o w i e d z i e ć m o g ę . P y t a l i m n i e o A n d r z e j a i o i n n e k o n t a k t y - n i e
J
w i e d z i a ł a m , ż e A n d r z e j a n i e ma j u ż w ś r ó d ż y j ą c y c h , g d y b ow ie m
g e s t a p o p r z y s z ł o p o n i e g o n a W i t o m i n o , d o m i e s z k a n i a R o g o z i ń s k i c h, u k t ó r y c h s i ę s c h r o n i ł - A n d r z e j o t r u ł szę c j a n k a l i . B i l i m n i e w i ę c , n i e w i e r z y l i b o w i e m , ż e t a k m a ł o w i e m , L e i e r s t a y j i a ł p y t a n i a i n a k a ż d e m o j e " n i e w o t r z y m y w a ł a m l a n i e , W n o c y z a ^ j i e ź l i m n i e d o G d a ń s k a d o g e s t a p o p r z y Neu G a r t e n , a p o t e m d o w i ę z i e n i a p r z y u l . O k o p o w e j, W tym samym d n i u a r e s z t o w a l i t e ż J a d z i ę R o t e c k ą i i n n y c h , -
W g e s t a p o w G d a ń s k u b y ł a m j e s z c z e 3 r a z y p r z e s ł u c h i w a n a , d o p i e r o 3 g r u d n i a 1 9 4 2 r o k u z a w i e ź l i m n i e d o S t u t t h o f u - tam s p o t k a ł a m w i e l e o s ó b z n a s z e j g r u p y , w s z y s t k i e p o m a g a ł y ś m y s o b i e n a w z a j e m,
o p i e k o w a ł y ś m y s i ę s ł a b s z y m i , a z w ł a s z c z a m ł o d z i e ż ą , T r z y m a ł y ś m y s i ę r a z e m t H e l e n a G w i a z d a , A nn a P a s z k o w s k a , Z o f i a K o p e ć , B r o n i s ł a wa C i a r a i 3 s i o s t r y D ą b r o w s k i e i 3 s i o s t r y R o g o z i ń s k i e , t j , m a t k a
6
v i 3 c ó r k i , B y ł a t e ż z nami n a j w s p a n i a l s z a k o b i e t a G e n o w e f a M ł y n a r z, k t ó r a p r a c u j ą c w M a r y n a r c e W o j e n n e j w G d y n i w y k r a d ł a
- o i l e s i ę n i e m y l ę - p l a n y ł o d z i p o d w o d n y c h , G e n o w e f a F f ł y n a r z 7 b y ł a w S t u t t h o f i e w r a z z 2 s i o s t r a m i W i k t o r i ą i H e l e n ą ( C h r z a n o ' ’.i-
sta z d M ł y n a r z ) , G e n o w e f a S T Ł yn a rz z o s t a ł a p o t e m z a b r a n a d o B e r - l i n a f d o M o a b i t u i s t r a c o n a .
J e s z c z e w S t u t t h o f i e b y ł a m 2 r a z y p r z e s ł u c h i w a n a, d o k o ń c a n i e d o s t a ł a m ""c z e r w o n e g o w i n k i a * - b y ł a m w i ę c t r a k t o w a n a j a k o "P o - l i z e i h e t f t l i n g ", n i e m o g l i b o w ie m t e g o z r o z u m i e ć,, ż e j a t a k m a ł o w i e m . Z n a ł a m s i o s t r y o s ł a w i o n e g o g e s t a p o w c a K a s z u b o w s k i e g o -
^ j e d e n r a z w o b o z i e S t u t t h o f " o d w i e d z i ł " m n i e K a s z u b o w s k i , m ó w ią c m i t ż e n i c w m o j e j s p r a w i e n i e m o ż n a z r o b i ć ,
W s t y c z n i u 4 5 r , o d b y ł a m "m a r s z ś m i e r c i ” z e S t u t t h o f u , w L u z i n i e p r z y s z ł a p o m n i e m o j a s i o s t r a , k t ó r ą o t y m m a r s z u p o w i a d o m i ł a s i o s t r a K a s z u b o w s k i e g o - w t e n s p o s ó b s ł a w n y k a t p r z y p u s z c z a ł z a s k a r b i ć s o b i e m o j ą w d z i ę c z n o ś ć•
A ż d o c h w i l i a r e s z t o w a n i a m o j e g o p o m a g a ł a m kom u m o g ł a m , Z r a c j i m o j e j p r a c y w R z e ź n i, mo gł am k u p i ć c o t y d z i e ń m i ę s o w t a n i e j j a t c e . W y s y ł a ł a m t e ż p a c z k i (z t y m m i ę s e m r ó w n i e ż ) d o o f l a g u - n p , d o A l f o n s a S k o n i / c z n e g o ,
O b e c n i e m i e s z k a m w G d y n i p r z y u l , S k w e r K o ś c i u s z k i, p r a c u j ę j a k o n a u c z y c i e l k a - z a m ą ż w y s z ł a m w 4 7 r o k u, mam d w o j e d z i e c i: s y n a na s t u d i a c h i c ó r k ę w X k l a s i e, m ą ż m ó j u m a r ł 5 l a t t e m u.
S i e r p i e ń 1 9 6 7 r o k u . Za z g o d n o ś ć
7
8
9
10
Relacja Karli S z u c y 0 0 0 ' 2 2 8
Maria Szuca składa ła już relację z pobytu w obozie Stutthofi Przed wojną mieszkała w Gdańsku przy ulicy Pfefferstadt nr 58.
Oi 1036 roku pracowała na Poczcie Polskiej.Była też w P r z y s p o s o b i e n i u Wojskowym Kobiet,Jesienią 1941r zetknęła się z konspiracją, pewnego razu Jadwiga Rotecka/później Szewczykowa/prosiła ją o pomoc oraz o zachowanie jak najdalej posuniętej dyskrecji .Powiedziała ) iż skontaktuje ją z"Panem Andrzejem".M.Szuca wyraziła przypuszcze- inie,że J.Rotecką chyba go jeszcze nie znała.Spotkanie to odbyło feię w mieszkaniu państwa Witów przy ulicy Pomorskiej w Gdyni.O ile
dobrze sobie przypomina J.Rotecką podała hasło.Kiedy się poznali
"Andrzej" prosił M.Szucę,aby przychodziła do niego i umawiała z nim J.Rotecką.M.Szuca mieszkała wówczas w Gdyni przy ulicy Zako- -
•piańskiej nr 7* Z" Andrze jem" widziała się w sumie dwa lub trzy razy.
Pełniła jakby funkcję łączniczki między n i m a J.Rotecką.Do"Andrze
ja” przychodziła na uli£ę Pomorską-do Witów.Raz umówiła"Andrzeja"
z J.Rotecką na cmentarzu witomińskim koło krzyża. * M.Szuca składała przed "Andrzejem" przysięgę,ale nie miała
pseudonimu.Raz została wysłana do Ciarów na ulicę Mściwoja,ale nie pamięta co przekazywała.M.Szucy wiadomo,że J.Rotecką miała kontakt z Lucjanem Cylkowskim,ale nic bliższego nie może powiedzieć na ten temat.
W dniu 15.10.1942r na imieninach u Jadwigi Roteckiej dowie
działa się o aresztowaniach. J.Rotecka miała te wiadomości."Wsypa"
przyszła z Bydgoszczy .W Gdyni natomiast sypał Witt.Ba spotkaniu tym byli też Władysław Jeżyk i Mirosław Szewczuk-z Armii Krajowej,
Dnia 19 października 1942r M.Szuca została w domu aresztowa
na.Na Gestapo w Gdańsku pokazywano jej zdjęcie"Andrzeja" siedzą
cego na tapczanie/to samo widziała S,Kłosińska/,Ponadto mówiono jej,że"Andrzej" zeznał iż bywała u niego.Po zakończonym śledz
twie M.Szuca została osadzona w obozie koncentracyjnym Stutthof.
t : I
11
12
13
14
f U M D A C JA W i I m !*'•• ft»- •" ' **
>ji. P i e k a r y 4 9 , i .
% i-m rokUŃ
l ó i i f S o l n ^ b
M
Z A Ś W I A D C Z E N I E nr J(o 'b
F undacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" w Toru n i u n i n i ej sz ym zaświadcza, źe w zasobie naszego A r c h i w u m jest teczka osobowa ( nr inw. K-121) p. E lż bi e t y Szuca z domu Marcinkowskiej, ur. 7.09.1914 r. w B y s zwałdzie pow. Nowe Miasto Lubawskie. Z własnej relacji p. E. Szuca, spisanej w latach 1967 -1975 wynika, iż do służby konspiracyjnej została w p r o w a d zo na pod koniec 1941 r. przez Jadwigę Rotecką-Szewczukową, nauczycielkę i ha r c m i s t r z y n i ę z Gdyni, har c e r k ę S z ar y c h S zeregów i żołnierza ZWZ-AK. W styczniu 1942 r. została s k ontaktowana przez Rote c k ą z J óz e f e m O l s z e w s k i m p s ." A nd r z e j ", o rg a n i z a t o r e m i k o m e n d a nt em P o d o k r ę g u Północnego Z W Z - A K i od tego mome n t u objęła funkcję jego łączniczki, k t ó r ą pełn i ł a cjo aresztowania O l s z ewskiego dnia 5.X . 1942 r. Sama została
\
a r e sztowana 19.X.tegoż roku i p rz e sł u c h i w a n a w sprawie Olszewskiego początkowo na gestapo w Gdyni, n a s t ępnie w Gdańsku.
Dnia 3.XII. 1942 r. w y w i e z io na do obozu k o n c . Stutthof, w i ęz i o n a tam była do chwili ewakuacji obozu 25.1.1945 r. B rała udział w
"marszu śmierci" podczas którego została u w ol ni on a dnia 19.I I I . 1945 r. we wsi Zamostne k. Wejherowa. a
Potwierdzenie p o w y ż s z y c h informacji znajd u j e m y również w niżej w y m i e n i on yc h r e la cj a c h b ę dą cy ch w zasobie naszego Archiwum:
1. Jadwigi Roteckiej Szewczukowej - nr inw. K-170
\
15
2. H a l i n y Kurowskiej - nr inw. K-51
3. Jadwigi Dąbrowskiej Witosławskiej nr inw. K-122
D o k u m e n t a 1istka
m g r Ha nn a Ma rc i n k o w s k a
Wi c e p r e ze s Zarządu Fundacji
Pr -7
. Arta:rzej T o mc z a k
Uwaga: Zaświadczenie wydane zgodnie z teks t e m instrukcji "Biura Prawnego U r ż ę d u do S praw K o m b atanckich" (Kombatant nr i/94) w y m i e n ia ją cy m n as zą instytucję jako u p r a w n i o n ą do u dz ie la ni a informacji i opinii w sprawie kombatanctwa.
16
17
SZUCA ELŻBIETA z d. Marcinkowska / 1 9 U - / łączniczka komen
danta Podokr. Północno-Zachodniego Pom. Okr* AK Józefa Olsze
w s k i e g o ps."Andrzej".
Urodziła się 7.09.1914 r. w Byszwałdzie pow.Nowe Miasto Lu
bawskie. Ojcem jej był Władysław Marcinkowski, wójt w Byszwał
dzie i społecznik ; matką Pelagia z domu Żuralska. W 1934 r.
ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Toruniu, w latach 1934- 35 odbyła roczną praktykę nauczycielską. W okresie od 1.12.36r do 31.08.39 r . , pracowa ła na Polskiej Poczcie w Gdańsku. Była także członkinią PWK. W grudniu 1939 r. uzyskała przepustkę i wyjechała z Gdańska do rodziców na wieś. W lipcu 1940 r. zosta
ła wywieziona na przymusowe roboty do Prus Wschodnich, skąd wróciła w październiku 1940 r. a w listopadzie tego samego roku zamieszkała w Gdyni. Do służby w konspiracji została zwerbowa
na pod koniec 1941 r . , lub na początku 1942 r. przez nauczycie
lkę i harcerkę, Jadwigę Rotecką -Szewczukową. W ZWZ-AK pełniła funkcję łączniczki Józefa Olszewskiego ps. "Andrzej", komendan
ta Podokręgu Północno-Zachodniego Pom.Okr.AK, do chwili jego aresztowania 5*10.1942 r. Sama została aresztowana przez gdań
skie Gestapo 19.10.42 r. i uwięziona na Kamiennej Górze. Prze- słu-chiwano ją także na ul.Neugarten. 3.12.1942 r. wywieziono ją do obozu w Stutthofie, gdzie przebywała do chwili ewakuacji obozu w styczniu 1945 r. Uczestniczyła w marszu śmierci do chwi li wyzwolenia więźniów 10.03.1945 r. Po wojnie do 1974 r. pra
cowała jako nauczycielka.
Odznaczenie: Złoty Krzyż Zasługi, Odznaka Zasłużony dla Ziemi Gdańskiej.
Eródła: Arch Pom AK flforuń teczki: K-121,K-170
18
19
20
tem at miesiąca
Odchodzą świadkowie historii
Żal, sm utek, św iadom ość p rzem ija n ia - tego w ła śn ie n ied aw n o dośw iadczyliśm y, o trz y m u jąc w iadom ości o śm ierci o sta tn ic h p raco w n ic Poczty Polskiej w W olnym M ieście G dańsku i o statn ie g o o b rońcy W esterp latte.
Pom nik Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku. Fot. D erHexer/commons.wikimedia.org
M A R E K A D A M K O W I C Z
N iby oczyw iste, że kiedyś m usia
ło to n astąp ić, a je d n a k z odejściem świadków historii trudno się pogodzić.
To przecież oni byli łącznikiem dzisiej
szego G d a ń sk a z d a w n y m W olnym M iastem . Swoją obecnością zaśw iad
czali, że w brew w szelkim przeciw no
ściom losu, Polacy zawsze nad Motlawą byli.
Elżbieta Marcinkowska-Szuca Je d n ą z ta k ic h osób była telegra
fistk a z U rzędu Pocztowego n r 1 Elż
bieta M arcinkow ska-Szuca. Pracowa
ła tu w latach 1936-1939. Szczęśliwie 1 w rześn ia nie w zięła udziału w w al
kach. D zień przed w ybuchem wojny sk o ń czy ła p racę o godz. 20, a kiedy ran k iem przyszła na pocztę, ona była już oblegana.
W czasie w ojny E lżbieta M arcin
ko w sk a w stą p iła do Z w iązku W alki Zbrojnej. A resztow ana w 1942 r., tra fiła do obozu w S tu tth o fie. Przeszła koszm ar p rze słu c h iw a n ia, była bita, n ęk ały ją choroby. C ierpiała też głód, ale naw et on nie zdołał jej załam ać.
Przetrzym ała wszystko, aż do w yzw o
lenia w 1945 r.
Po w ojnie zam ieszk ała w Gdyni.
W 1947 r. wyszła za mąż, doczekała się dzieci. Pracowała jako nauczycielka.
Stefania Koziorowska, córka Mak- J sym iliana Cygalskiego, obrońcy Pocz
ty Polskiej, w spom ina, że pani Elżbieta była osobą ciepłą i łubianą w środowi
sku dawnej Polonii gdańskiej.
W iadomość o śmierci byłej telegra
fistki nadeszła 21 maja. Zm arła w wie
ku 97 lat.
6
Małgorzata Sadowska ’
Dwa i pół miesiąca później, 2 sierp
n ia , o tr z y m a liś m y w ia d o m o ść , że odeszła o s ta tn ia p ra c o w n ic a P oczty Polskiej w W olnym Mieście G dańsku, M a łg o rz a ta S ad o w sk a. B yła a b so l
w e n tk ą W yższej S zkoły H an d lo w ej Macierzy Szkolnej w Gdańsku, a pracę w Urzędzie Pocztow ym n r 1 otrzym a
ła tu ż p rzed w y b u ch em w ojny, ja k o 19-latka. Kiedy 1 w rześn ia 1939 r. p o szła do pracy, zobaczyła, jak jej koledzy bronią placówki przy Heveliusplatz.
A resztow ana w pierwszych dniach wojny, spędziła w w ięzieniu dziewięć miesięcy, potem została skierow ana na roboty przym usowe.
pomerania sewnik 2012
Po wojnie ukończyła W yższą Szko
łę Ekonomiczną w Sopocie, zajm ow ała się tłum aczeniam i z języka niem ieckie
go. H enryka Flisykowska-Kledzik, cór
k a A lfonsa Flisykow skiego, k tó ry po śmierci Konrada Guderskiego kierow ał obroną placówki, podkreśla, że M ałgo
rz a ta S adow ska o d d ała n ie o c e n io n e u sługi, gdy rodziny zam o rd o w an y ch pocztow ców zabiegały o ich re h ab ili
tację. Pomagała tłumaczyć dokum enty, które były potrzebne w procesie p ro w adzonym przed niem ieckim sądem.
E lż b ie tę M a r c in k o w s k ą - S z u c a i M ałgorzatę Sadow ską u w ieczn io n o na zdjęciu znajdującym się w zbiorach M uzeum Poczty Polskiej. W ykonano je
21
te m at m iesiąca
M ajor Ignacy Skowron podczas uroczystości w Kielcach, m arzec 2012. Fot. B łażej K ozok/SRH W ST
w 1994 r. podczas spotkania nestorów poczty. Na fotografii w idać też S tani
sław a Tysarczyka, byłego listonosza, k tó ry zm arł w 2001 r., mając 98 lat.
Major Ignacy Skowron
Śmierci ostatniego w esterplatczy- ka, m jr Ignacego S kow rona, m ożna było się spodziew ać, kiedy się m a 97 lat, każdy dzień życia wydaje się błogo
sław ieństw em . Dla ludzi, którzy mieli k o n tak t z majorem, jego odejście było je d n a k zaskoczeniem.Gdy -widzieliśmy się wiosną, pan major był w doskonałej form ie - w spom ina M ariusz Wójtowi- cz-Podhorski, prezes S tow arzyszenia Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytow ej (SRHWST) na W esterplatte. Byliśmy pewni, że wspól
nie będziemy świętować setne urodziny.
Niestety, stan zdrow ia w esterplat- c z y k a w k ró tc e się p o g o rszy ł i n ie uniknione stało się faktem . 5 sierpnia około godz. 13.30 mjr Skowron odszedł n a w ieczn ą w artę. S tan ął w je d n y m szeregu z tow arzyszam i broni, którzy polegli we wrześniu 1939 r., i tym i, któ
rzy później do nich dołączyli. Pogrzeb był dla wszystkich wielkim przeżyciem.
Szczególnie wzruszające było odczytanie przesłania, jakie pozostawił pan major, i rozsypanie nad grobem ziem i, którą specjalnie na tę uroczystość p rzyw ieź
liśmy z Westerplatte - dodaje M ariusz Wójtowicz-Podhorski.
M ajo r Ig n a c y S k o w ro n u ro d z ił się w 1915 r. w O sinach pod Kielcami.
W młodości pracow ał w jednym z oko
licznych m łynów , n astęp n ie odbyw ał służbę wojskową w 4. pułku piechoty le
gionów. W marcu 1939 r. wszedł w skład załogi Wojskowej Składnicy Tranzyto
wej i w stopniu kaprala bronił w artow ni n r 2. Po kapitulacji był przetrzym ywany w Stalagu I A, ale został z niego zwolnio
ny ze względu n a stan zdrowia.
Po wojnie, aż do czasu przejścia na em eryturę, pracował na kolei. W 1989 r.
o trz y m a ł n o m in ację n a sto p ień pod
p o r u c z n i k a w s t a n i e s p o c z y n k u , a w n astęp n y ch latach u z y sk ał kolej
ne aw anse, aż do sto p n ia m ajora. Był k a w a le re m O rd e ru V irtu ti M ilita ri, H o n o ro w y m O b y w a te le m G d a ń sk a oraz H onorow ym O byw atelem Gm iny Sitkówka-Nowiny.
Do ostatnich chwil życia mjr Skowron zachował jasność um ysłu - w sp o m in a p rezes SRHWST. N ie zw ykłe było też jego zainteresowanie naszą działalnością
i tym, co robimy dla zachowania pamięci o obrońcach. Wyglądało to tak, ja kb y pan Ignacy chciał się upewnić, że kiedy go ju ż nie będzie, pozostaną ludzie, którzy będą kontynuować „walkę o Westerplatte”.
Mariusz Wójtowicz-Podhorski zwra
ca uwagę, że w styczniu br. m jr Skow
ron wystosował w tej sprawie specjalny apel. J a k o ostatni żyjący z tych, którzy walczyli na W esterplatte, zw racam się do Państw a z apelem o pom oc i w spar
cie wspólnej idei, ja k ą jest zbudowanie n a W esterplatte przez Stow arzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na W esterplatte oraz Fundację M uzeum Lądowej Obro
ny W ybrzeża now oczesnego m uzeum , pod którego dachem znajdą się pam iąt
ki po obrońcach W esterplatte i walkach w 1939 roku” - napisał westerplatczyk.
Sprawa wciąż jest ak tu aln a.
Spotkanie w M uzeum Poczty Polskiej w Gdańsku, 24.02.1994 r. Od lewej siedzą w pie rw szym rzędzie:
Elżbieta Marcinkowska-Szuca, Wiesław Wołodko, M ałgorzata Sadowska, Stanisław Tysarczyk.
Fot. ze zbiorów M u zeu m Poczty Polskiej w Gdańsku
pomerania wrzesień 2012
22
23
/I
f u n d a c j a
,.Archiwum Pomorskie Ar---,Ii Kroisw«i
ol. Piekary 49, iel. 271-86 87-100 TORUŃ
LdZm j^/A/95
Toruń, 1995.Ot.13
Pani
Elżbieta Sauea
81— ^TO Gdynia
f J
Serdecznie dziękujemy za przesłony Mogram* rysy3:amy "Komunikat o Słowniku” i prosimy o M o t a m y d- laso*
Ea Redakcję S%ov.nika
_i^ v ftCh-wd^A^io-^,
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
