1
SPIS ZAWARTOŚCI n , II ' W 0
TECZKI U&. t>M/. ...
...
D X
I./1. Relacja jfj C -5 . ^ ~ fo
1./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora i 5 5 A - $ I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora -—■
II. Materiały uzupełniające relację l/y ^ 5 / w % III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. '
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939- 1 9 4 5 ) fc i^ Ó.A III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ---- -
IIL/5. Inne . . . - ^ IV. Korespondencja
4). b.k ... ...
V. Nazwiskowe karty informacyjne k . ę VI. Fotografie J/Mj a)j * k d 'Y*G M ( h l k \
2
3
Ldz.
U r o d z i ł s i ę 13 s t y c z n i a 1920 r o k u w S tr z y ż a c h . k / R y p i n a w r o d z i n i e c h ł o p s k i e j . P o m a t u r z e w 19^9 - o k u o d b y ł obóz PW o r a z c z y n i ł s t a r a n i a 0 p r z y j ę c i e Oo n a s t u d ia .W y b u c h I i - e j w ojny ś w i a t o w e j p o k r z y ż o w a ł p l a n y , z a m i a s t s t u d i ó w p o ś p i e s z y ł o c h o t n i c z o o b r o n i e W arszaw y.Po m i e s i ą c u p o w r ó c i ł s z c z ę ś l i w i e do domu../ 1940 r o k u p r a c o w a ł u n i e m e a - L e i e r a w S t r z y g a c h , p r o w a d z i ł u n i e g o k s i * g o w o s ć m ły n ju W 1941 d o d atkow o p r a co w ał w m i e j s c o w e j z l e w n i ml&ka.
W d n i u 29 g r u d n i a 1942 r . w nocy p o d z a r z u t e m k o l p o r t a ż u g a z e t e k i d z i a ł a l n o ś c i k o n s p i r a c y j n e j z o s t a ł a r e s z t o w a n y p r z e z g e s t a p o w domu r o d z in n y m w ra z z p rz y b y ły m do n i e g o w ie c z o re m k o l e g ą szk o ln y m S z c z e p a - nem P i e s z c z o c h e m . Ś l e d z t w o p ro w a d z o n e b y ł o p r z e z g e s t a p o w G r u d z i ą d z u . \J
Po m ie s ię c z n y m ś l e d z t w i e w s t y c z n i u 194p r . z o s t a ł w y w ie z io n y do obozu k o n c e n t r a c y j n e g o w S t u t t h o f . ram p r z e b y w a ł do 16 p a ź d z i e r n i k a 1943 r . n a s t ę p n i e z o s t a ł w y w ie zio n y do B u c iie n w a ld u ,g d z ie p r z e b y w a ł do 7 . 1 1 . 4 3 i N a s t ę p n i e w y w ie zio n o go do o b o z u " D o ra ” g d z i e z n a j d o w a ł a s i ę f a b r y k a
1 2
r a k i e t V ' i V . 7 k w i e t n i a 1943 r o k u ewakuowany z l i c z n ą g r u p ą do R a w e n sb ru c k s k ą d po 2 - c h t y g o d n i a c h z o s t a l i w y w i e z i e n i w k i e r u n k u n u - b e k i.W c z a s i e t e j e w a k u a c j i z o s t a ł wyzwolony p r z e z w o js k a a m e r y k a ń s k ie W L,okolicach H e n s t a d t . D o domu p o w r ó c i ł w y c ie ń c z o n y .i sc h o r o w a n y w p o ł o w i e c z e r w c a 1943 r o k u . P o o d p o c z y n k u i c z ę ś c i o w e j r e g e n e r a c j i z d r o w i a 1 s i ł p o d j ą ł p r a c ę w a d m i n i s t r a c j i p a ń stw o w e j w R y p i n i e . m a j ą c I I g ru p ę i n w a l i d z t w a w o jen n eg o w 1976 r o k u p r z e s z e d ł n a e m e r y t u r ę i p r a c o w a ł s p o ł e c z n i e w Z w iązku I n w a lid ó w W ojennych i Wojskowych w R y p i n i e . B y ł c z ło n k i e m ZBoWiD.
I m a w n io s e k ZIW z o s t a ł o d z n a c z o n y : - k rz y ż e m K a w a le r s k im O r d e r u O d r o d z e n i a P o l s k i
- K rzyżem Więźniów h i t l e r o w s k i c h ObozŚF K o n c e n t r a c y j n y c h .
- Krzyżem Oświęcimskim 1 9 3 9 -1 9 4 3 Za z a s ł u g i d l a i. o j .włocławskiego.
Zm arł d n i a 1 g r u d n i a 1969' r o k u w R y p in i e ,p o c h o w a n y n a r o d z in n y m c m e n t a r z u w S t r z y g a c h .
O p ra c o w a ł - b r a t H e n ry k a
S t a n i s ł aw jje ś n i e w s k i
G r u d z ią d z d n i a 23 s t y c z n i a 1 >‘93 r o k u .
4
5
CURRICULUM YITAE - Henryka Leśniewskiego. (1920-1989)
O p r a c o w a ł b r a t bi o g r a m o w a n e go - S t a n i s ł a w L e ś n i e w s k i - G r u d z i ą d z
H E H R Y K L E S H I E W S K I - u r o d z i ł się 13 s t y c z n i a 1920 r o k u w e w s i Strz y g i , pow. R y p i n w r o d z i n i e c h ł o p s k i e j , s y n S t a n i s ł a w a i J ó z e f y z d. W i ś n i e w s k a . S z k o ł ę P o d s t a w o w ą u k o ń c z y ł w e wsi r o d z i n n e j , a w y k s z t a ł c e n i e ś r e d n i e z m a t u r ą u k o ń c z y ł w 1939 r o k u w G i m n a z j u m , w B r o d n i c y . £
D w u k r o t n i e odbył o b ó z P W w C e ^ n i e w i e . P l a n y ż y c i o w e j e g o z o s t a ł y p o k r z y ż o w a n e w z w i ą z k u z w y b u c h e m d r u g i e j w o j n y ś w i a t o w e j .
W p i e r w s z y c h d n i a c h w r z e ś n i a 1939r., po o g ł o s z e n i u a g r e s j i h i t l e r o w s k i e j n a Pol s k ę , H e n r y k p o ś p i e s z y ł o c h o t n i c z o n a w o j n ę
^ w o b r o n i e W a r s z a w y . Po m i e s i ą c u p o w r ó c i ł s z c z ę ś l i w i e do domu.
P o c z ą t k o w o u k r y w a ł się, a b y n i e w p a ś ć w r ę c e H i e m c o m .
W r o k u 1940 z g ł o s i ł się d o p r a c y j a k o r o b o t n i k k o l e j o w y w m i e j s c o w o ś c i S z c z u k k / B r o d n i c y . D ł u g o j e d n a k t a m n i e p r a c o w a ł z u w a g i n a u c i ą ż l i w e d o j a z d y d o p racy. S ą s i a d H i e m i e c o n a z w i s k u S c h m i d t z a ł a t w i ł H e n r y k o w i p r a c ę w z l e w n i m l e k a w S t r z y g a c h . P o d o b n i e p o m ó g ł też H i e m i e c o n a z w i s k u M a y e r ze S t r z y g , a b y H e n r y k p r o w a d z i ł w m ł y n i e k s i ę g o w o ś ć g o s p o d a r c z ą . H e n r y k p r z y j ą ł obi e p r a c e i był w t e d y p o d o b s t r z a ł e m c o d z i e n n y m N i e m c ó w , j a k r ó w n i e ż był t ł u m a c z e m w g e s t a p o , b o n i e ź l e w ł a d a ł j ę z y k i e m n i e m i e c k i m . W c h w i l a c h w o l n y c h p o m a g a ł w d o m u m ł o d s z e m u r o d z e ń s t w u u z u p e ł n i a ć w y k s z t a ł c e n i e p o d s t a w o w e .
H e n r y k L e ś n i e w s k i p r z e b y w a ł w d n i u 28 g r u d n i a 19 42r. w R y p i n i e i spotkał k o l e g ę s z k o l n e g o z G i m n a z j u m w B r o d n i c y - S z c z e p a n a P i e s z c z o c h a . Ob a j w t y m d n i u o d w i e d z i l i m i e s z k a n i e P a ń s t w a
\/ S z y n k i e w i c z ó w i t a m H e n r y k o t r z y m a ł o d S z c z e p a n a k i l k a n a ś c i e e g z e m p l a r z y g a z e t e k "Ha Z a c h o d n i m S z a ń c u " .
H a z a j u t r z po c o d z i e n n e j p r a c y w m l e c z a r n i u d a ł się B r a t do s w o i c h z a u f a n y c h p r z y j a c i ó ł z a m i e s z k a ł y c h w S t r z y g a c h : E d w a r d a C z a c h o w s k i e g o i A l e k s a n d r a G u t k o w s k i e g o , k t ó r y m z o s t a w i ł po j e d n y m e g z e m p l a r z u gazetki, j a k o w i e r n y m p a t r i o t o m Po l s k i . W r a c a j ą c już do d o m u po d r o d z e spotkał k o l e g ę - J a s i a K a m i ń s k i e g o ze S t r z y g i r ó w n i e ż dał m u o s t a t n i p o s i a d a n y e g z e m p l a r z gaze t k i . W d o m u z a s t a ł c z e k a j ą c e g o n i e s p o d z i e w a n e g o k o l e g ę ze s p o t k a ń w R y p i n i e - S z c z e p a n a P i e s z c z o c h a , k t ó r y oz n a j m i ł , że z m i e n i ł p l a n d z i a ł a n i a i z a m i a s t j e c h a ć do S i e r p c a p o j e d z i e j u t r o do B r o d nicy.
P o H a d t o , S z c z e p a n p o i n f o r m o w a ł , że w R y p i n i e g e s t a p o a r e s z t o w a ł o n W i c k a S z y n k i e w i c z a , ale z a p e w n i a ł , że to n i c n i e m a w s p ó l n e g o z o r g a n i z a c j ą k o n s p i r a c y j n ą " Z w i ą z e k J a s z c z u r c z y " . W t e n s p o s ó b chciał u s p o k o i ć k olegę. W ł a ś c i w y m c e l e m n i e s p o d z i e w a n e g o p r z y j a z d u do S t r z y g - S z c z e p a n a P i e s z c z o c h a , m i a ł a b y ć n a r a d a z H e n r y k i e m , co d a lej r o b i ć w w y n i k ł e j sytua c j i .
S t a ł o się inac z e j . W n o c y 29 g r u d n i a 1942r. w d o m u r o d z i n n y m w S t r z y g a c h H e n r y k z o s t a j e a r e s z t o w a n y p r z e z g e s t a p o w r a z z n o c u j ą c y m k o l e g ą S z c z e p a n e m P i e s z c z o c h e m . Ob a j z o s t a l i s k uci k a j d a n k a m i i z a p ę d z e n i n a p o s t e r u n e k w S t r z y g a c h , a s t a m t ą d o d s t a w i e n i do g e s t a p o w R y p i n i e . S z y b k o z o r i e n t o w a l i się, że są a r e s z t o w a n i i w g e s t a p o p r z e b y w a j ą t a k ż e p o z o s t a l i k o l e d z y . B r a c i S z y n k i e w i c z ó w i P i e s z c z o c h a w y w i e ź l i n i e b a w e m do G r u d z i ą d z a , a po H e n r y k a i p o z o s t a ł y c h k o l e g ó w p r z y j e c h a ł s a m o c h ó d z G r u d z i ą d z a d o p i e r o 3 1 . 1 2 . 1 9 4 2 r . o g o d z . 16°°.
6
- Z -
H e n r y k a i C z e s ł a w a S a r z y ń s k i e g o s k u t o n a d r o g ę k a j d a n k a m i , a V W o j n o w s k i e m u K ., D z i ę g i e 1e w s k i e m u i H a l i n o w s k i e m u z Z a ł e g o
p o z o s t a w i o n o i m w o l n e ręce.
W d r o d z e do G r u d z i ą d z a d o k o p t o w a n i w B r o d n i c y zost a l i : W \ / Z d r o j e w s k i L e s z e k , Baca, C h e r e k E., P a l i ń s k i i S z c z e p a ń s k i .
Po p r z y b y c i u do G r u d z i ą d z a , po w s t ę p n y c h p r z e s ł u c h a n i a c h , w p r o w a d z o n o a r e s z t o w a n y c h do celi p i w n i c z n e j , w k t ó r e j już J siedział k o l e j a r z o n a z w i s k u M a j e w s k i z O s i e k a k / R y p i n a .
D o w o ż o n o d a l s z y c h a r e s z t a n t ó w jak: T . K o ł a k o w s k i i B e r n a r d VV C z a r n e c k i z H o w e g o M i a s t a . H e n r y k L e ś n i e w s k i w s w o i c h w s p o m n i e n i a c h n a p i s a ł , że w c z a s i e s p a c e r ó w n a d z i e d z i ń c u w i ę i e n n y m w G r u d z i ą d z u , n a d a r z y ł a się oka z j a , że w i ę z i e ń A l e k s a n d e r G u t k o w s k i ze S t r z y g p o w i e d z i a ł d o H e n r y k a , że w c z a s i e r e w i z j i w j e g o d o m u p r z y z n a ł się do tego, że o t r z y m a ł od n i e g o gazetkę. H e n r y k , g d y o t y m się d o w i e d z i a ł , to p o d c z a s n a s t ę p n e g o p r z e s ł u c h i w a n i a p r z y z n a j e się do w r ę c z e n i a g a z e t k i i n a t y m ś l e d z t w o z o s t a ł o z a k o ń c z o n e . Po m i e s i ę c z n y c h t o r t u r a c h w d n i u £8 s t y c z n i a 1943r. H e n r y k a i w i e l u i n n y c h w i ę ź n i ó w p o d e s k o r t ą w y w i e z i o n o do o b o z u w S t u t t h o f i e i t a m o t r z y m u j e n u m e r o b o z o w y 18637. P r z e b y w a t a m do 16 p a ź d z i e r n i k a 1943r. W c z a s i e p o b y t u w w i ę z i e n i u H e n r y k w i d y w a ł z n a j o m y c h z R y p i n a i okolic:
K o l a s i ń s k i e g o H e n r y k a i S t a n i s ł a w a , Z i e l i ń s k i e g o A n t o n i e g o ,
\/ R e g e l a Z d z i s ł a w a , M a l i n o w s k i e g o C z e s ł a w a , D o l e c k i e g o ze S t a r o r y p i n a i R u d o w s k i e g o z P ó ł w i e s k a (był s e n a t o r e m do 1939r.) S z c z e p a n a P i e s z c z o c h a w S t u t t h o f i e H e n r y k n i e w i d y w a ł , g d y ż po z a k o ń c z o n y m ś l e d z t w i e w G r u d z i ą d z u został s k i e r o w a n y do M a u t h a u s e n . W e d ł u g o c e n y b r a t a , k t ó r y u w a ż a ł , że w o b o z i e p r z e b y w a ł o o k o ł o 10 t y s i ę c y w i ę ź n i ó w .
W d n i u 16 p a ź d z i e r n i k a 1943r. H . L e ś n i e w s k i w r a z z g r u p ą p o n a d 1000 w i ę ź n i ó w został p r z e t r a n s p o r t o w a n y do o b o z u w B u c h e n w a l d z i e , k t ó r y był t r a k t o w a n y j a k o k w a r a n t a n n a i p r z e b y w a ł t a m do 6 . 1 1 . 1943r. p o d n u m e r e m w i ę z i e n n y m 27576.
N a s t ę p n a w ę d r ó w k a w i ę z i e n n a to t r a n s p o r t z 300 o s o b o w ą g r u p ą do
"DORY", o d l e g ł e j o k o ł o 80 k m o d B u c h e n w a l d u w g ó r a c h Harzu.
W s z y s c y w i ę ź n i o w i e z a t r z y m a l i s w o j e n u m e r y z B u c h e n w a l d u .
N a z w a "DORA" b y ł a t y l k o k r y p t o n i m e m , w ł a ś c i w i e t a k a m i e j s c o w o ś ć w c a l e n i e i s t n i a ł a . W k o r e s p o n d e n c j i jak o p o c z t ę p o d a w a n o S a r g e n h a u s e n iO, k t ó r a b y ł a p o c z ą t k o w o f i l i ą B u c h e n w a l d u i d l a t e g o n i e z m i e n i o n o n u m e r u w i ę z i e n n e g o . O d w o ł u j ę się do k s i ą ż k i W a c ł a w a C z a r n e c k i e g o i Z y g m u n t a Z o n i k a p t ." K r y p t o n i m D o r a " , w niej c z y t e l n i k o t r z y m a w y j a ś n i e n i e c z y m b y ł a " DORA" i m o ż n a też s p o t k a ć n a z w i s k o b r a t a - H .L e ś n i e w s k i .
"DORA" to ob ó z i r ó w n o c z e ś n i e f a b r y k a r a k i e t Vj i V g o b j ę t a b y ł a s z c z e g ó l n ą t a j e m n i c ą . Br a t H e n r y k w s p o m i n a o s o b y , z k t ó r y m i p r a c o w a ł w o l b r z y m i c h t u n e l a c h g ó r s k i c h . B y l i to: S t a c h o w i c z G u s t a w , s t a r s z y Pan, k t ó r e g o p o z n a ł w c z a s i e t r a n s p o r t u do B u c h e n w a l d u , D o f i ń s k i S t a n i s ł a w , K a l i n k a , C z a r n e c k i H e r o n i m + o j c i e c z C h o j n i c , W r z e s i ń s k i z T u c h o l i , R u p n i e w s k i M i k o ł a j S i k o r a A l e k s a n d e r z K r a k o w a , P o s i e ł z Płocka.
By l i r ó w n i e ż Czesi: J a r o s ł a w C e z a k z O s t r a w y , P a c e k H o m o l k a , B e nes, k u z y n p r e z y d e n t a B e n e s z a , K a r e ł M a r x z Kl a d n a .
B y l i też J u g o s ł o w i a n i e : C e r n y , Z a b u d a ; Litwini: B a j n e r a u s k a s , A l g i r d a s ; N i e m c y - S c h m i d t , N e u m a n , B oda.
7 k w i e t n i a 1945r. r o z p o c z ę ł a się e w a k u a c j a obozu. W i ę ź n i o w i e o t r z y m a l i p r o w i a n t n a 4 dni, a z j e d l i go w c i ą g u j e d n e g o dnia.
D z i e w i ą t e g o d n i a o d d n i a w y r u s z e n i a z "Dory" p o c i ą g z a t r z y m a ł się w lesie i w s z y s c y w y s i e d l i z p o c i ą g u , b y d alej i ś ć p ieszo.
D o p i e r o z a l a s e m u k a z a ł się o b ó z - R a v e n s b r u c k , o p u s z c z o n y już p r z e z k o b i e t y . W s z y s t k i c h w i ę ź n i ó w w p ę d z o n o do t e g o o b o z u n a o k r e s d w ó c h tygodni.
7
Po d w ó c h t y g o d n i a c h H e n r y k w r a z z g r u p ą lOOO o s ó b został p o n o w n i e e w a k u o w a n y n a z a c h ó d p o d n a d z o r e m S S - m a n ó w . Po t r z e c h d n i a c h w s z y s c y w i ę ź n i o w i e z o s t a l i w y z w o l e n i p r z e z w o j s k a a m e r y k a ń s k i e i w m a ł y c h g r u p a c h w r a c a l i g ł o d n i i c h o r z y do s w y c h r o d z i n .
H e n r y k L e ś n i e w s k i w r a z ze s w o i m p r z y j a c i e l e m o b o z o w y m G .S t a c h o w i c z e m w r ó c i l i do d o m u w p o ł o w i e c z e r w c a 19 45r.
Po swojej r e k o n w a l e s c e n c j i H e n r y k p o d e j m u j e p r a c ę w a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j w R y p i n i e . W c z a s i e swej a k t y w n o ś c i z a w o d o w e j p e ł n i ł funkcje: - P r z e w o d n i c z ą c y K o m i s j i P l a n o w a n i a w S t a r o s t w i e ; V - c e P r z e w o d n i c z ą c y P o w i a t o w e j R a d y H a r o d o w e j ; P r z e w o d n i c z ą c y M i e j s k i e j R a d y N a r o d o w e j ; P r e z e s e m G S " S a m o p o m o c C h ł o p s k a " , j a k r ó w n i e ż był D y r e k t o r e m S K R w Ś w i e d z i e b n i .
W r o k u 1976 p r z e s z e d ł n a e m e r y t u r ę z II g r u p ą i n w a l i d z k ą , p o n a d t o p r a c o w a ł s p o ł e c z n i e w Z w i ą z k u I n w a l i d ó w W o j e n n y c h w Rypi n i e . N a w n i o s e k tej o r g a n i z a c j i o t r z y m a ł n a s t ę p u j ą c e o d z n a c z e n i a :
- K r z y ż K a w a l e r s k i O r d e r u O d r o d z e n i a Pol s k i ;
- K r z y ż W i ę ź n i ó w h i t l e r o w s k i c h O b o z ó w K o n c e n t r a c y j n y c h ; - K r z y ż O ś w i ę c i m s k i 1939 - 1945;
- Z a z a s ł u g i d l a w o j e w ó d z t w a w ł o c ł a w s k i e g o ;
C a ł e s w o j e p r a c o w i t e ż y c i e po p o w r o c i e z o b o z ó w spędził w Rypi n i e . T a m z a ł o ż y ł r o d z i n ę i w s p ó l n i e z ż o n ą M a r i ą w y c h o w a l i c z w ó r o d z i e c i .
Zmarł w R y p i n i e d n i a 1 g r u d n i a 1989r. i z g o d n i e z j e g o o s t a t n i ą w o l ą z ostał p o c h o w a n y n a c m e n t a r z u w r o d z i n n e j w s i S t r z y g i .
S t a n i s ł a w L e ś n i e w s k i G r u d z i ądz
- 3 -
W Y B R A N E Z R O D L A I L I T E R A T U R A :
- H e n r y k L e ś n i e w s k i - W s p o m n i e n i a z o b o z ó w k o n c e n t r a c y j n y c h (1943 - 1945), o p u b l i k o w a n e f r a g m e n t y z o s t a ł y w G a z e c i e G r u d z i ą d z k i e j z dnia: 4 . 1 1 . 1 9 9 3 r . ;
1 1 . 1 1 . 1 9 9 3 r .;
1 8 . 1 1 . 1 9 9 3 r .;
2 5 . 1 1 . 1 9 9 3 r . ; 2 . 1 2 . 1 9 9 3 r .;
- W a c ł a w C z a r n e c k i i Z y g m u n t Z o n i k - " K r y p t o n i m D o r a "
K s i ą ż k a i W i e d z a 1973r.;
- Z a ś w i a d c z e n i e N r . 0 2 3 4 4 3 Z w i ą z k u B o j o w n i k ó w o W o l n o ś ć i D e m o k r a c j ę z d n i a 3 . 0 3 . 1 9 7 6 r . ;
- W o j e w ó d z k a K o m i s j a L e k a r s k a do s p r a w i n w a l i d z t w a i z a t r u d n i e n i a N r . 3 z d n i a 1 0 . 1 1 . 1 9 7 6 r .;
- K a r t a i n w a l i d y w o j e n n e g o H .L e ś n i e w s k i e g o z d n i a 1 . 0 7 . 1 9 7 8 r . ; - A r t y k u ł p r a s o w y " Jeden d z i e ń w o j n y - w s p o m n i e n i e o d n i u
2 9 . O l .19 4 3 r ." , z d n i a 2 5 . 0 5 . 1987r. - Rypin;
- A r t y k u ł p r a s o w y " Jeden d z i e ń w o j n y - w s p o m n i e n i e o d n i u 1 9 . 0 3 . 1 9 4 5 r .", z d n i a j/w;
- A r t y k u ł p r a s o w y p t . " E g z e k u c j a w "Do r z e " - T r y b u n a L u d u N r . 95 z d n i a 2 2 - 2 3 . 0 8 . 19 8 7 r . ;
- P i s m o d o R z e c z n i k a P r a w O b y w a t e l s k i c h , z d n i a 2 3 . 1 1 . 1 9 8 8 r . ; - K s e r o k o p i e z d j ę ć
8
3E0EN OZIEń WOJNY - wspomnienia.
Ozień 19 maeca 1945r.Obóz koncentracyjny "Dora"
Po nocnej zmianie wróciłem do obozu.Około godz.lO-tej wyr pędzono nas na plac apelowy.Niedaleko bramy orkiestra obo
>5»8 grała marsze.Na placu stały trzy szubienice.Dwie mis ły po pieć haków,jedna pojedynczy.Między szubienicami i zgromadzonymi kilku tysiącami więźniów ustawiono kordom SS-raanów z karabinami maszynowymi.wycelowanymi w kierun
ku więźniów.Było też kilkadziesiąt tresowanych psów trzy
manych na smyczach przez SS-mandw.8yło to obezpieczenie na wypadek buntu kilku tysięcy więźniów.
Z bunkra,odległego około 200 metrów od szubienicy.wyprowa dzono 57 skazańców.Mieli drutem zwięzane do tyłu ręce i zakneblowane usta.Ustawiono ich po jedenastu przed szu
bienicami .Orkiestra przestała grać.Jakiś oficer SS odczy
tał wyrok Reiehsftirera SS Himmlera,na podstawie którego wymienieni w nim więźniowie zostali skazani na karę śmier ci przez powieszenie za to.że "należeli do tajnej organi
zacji w obozie o charakterze terrorystycznym,która miała na celu likwidację załogi obozu i wypuszczenia na wolność znajdujących się w nim więźniów".
Wyrok został przetłumaczony na język polski,rosyjski i francuski,gdyż skazańcami byli Polacy.Rosjanie i Francuzi Wprowadzono ich pod szubienice i założono na szyje pętle.
Jednocześnie wieszano po jedenastu więźniów.Prawie wszyse cy okazali przed ich bohaterską śmiercią pogardę dla swych oprawców,kopiąc podchodzących do nich SS-manów.
Z zakneblowanych ust z wysiłkiem wydobywali okrzyki:Niech żyje Polska!.Jeszcze Polska nie zginęła!,Za Stalina,za po- biedu!,Vive la France!, 1 skakali z taboretów zawisając na założonych na szyj# stryczkach.W tej zbrodniczej ceremonii brał udział również lekarz w mundurze SS,który po lOminu- Ci v
tach od chwili powieszenia skazańców podchodził do każ
dego z nich i badał puls,po czym spuszczano ich z szubie
nicy. "Badania" lekarza świadczyły tylko o cynicznym for- mallźmie,gdyż były wypadki,że zdjęci z szubienicy skazań
cy; Jeszcze żyli,o czym świadczyły konwulsyjne drgania ich Ctał.Tych więźniów SS-manl dibijali strzałami w głowę.-
Rypin,dnia 25 maja 1987r
(Henryk Leśniewski)
i
i
9
/
£ •
V ' JEDEN DZIEń WOJNY - wspomnienia.
Dzień 29 stycznia 1943 r,,
WCZORAJ późnym wieczorem wraz z kilHkomaT^źostałem przy^
wieziony z gestapo w Grudziądzu do obozu koncentracyjnego wfStutthojile.Po nieprzespanej nocy z powodu leżenia na jednym
boku z braku miejsca na rozłożonych siennikach na podłodze Matfefht". gdyż prycze w "sypialni” były i tak przepełnione, zostali śmy wypędzeni na plac apelowy na pierwszy w obozie ajipl.
Zanim ustawiły się wszystkie bloki uczono nas zdejmowania cza
pek przed ss-manami.Szybko zrozumiałem komendę: Mutzen ab!
Mutzen auf! Ćwiczenia te powtarzano tak długo dopóki nie rozpo
częto skrupulatnego liczenia ustawionych przed blokami więźniów, którego dokonywali najpierw blokowi i blokfurerzy (SS).
Następnie liczył stany wszystkich bloków raportfurer (podofi
cer ss),który na końcu składał raport komendatowi obozu.
W tym pierwszym dniu w obozie koncentracyjnym zobaczyłem więź»v niów z przyss^tym do odzienia znakiem "Sch", co było skrótem wyrażu "Schohnung" (ochrona).Byli to zwani potocanie muzułma
nie albo kripleć.Z powodu kompletnego wycieńczenia i całkowitej niezdolności do pracy pozostawali na blokach.
Obraz tych ludzi wywierał na przybyszach okropne wrażenie.
Trudno go zatrzeć w pamięci mimo odległej przeszłości.Byli to ludzie w różnym wieku,jeszcze żywi a już umierający.wyniszczeni do ostatka ludzle-szkielety,świad/ojmfj swej zagłady w obozowym piekle.Wyraz ich twarzy oddawał nieopisaną rozpacz z powodu bez
nadziejności ich sytuacji.Ludzie ci poza "przywilejem" pozosta
wania na bloku, nie korzystali z żadnej innej ochrony.przeciwnie -niejednokrotnie byli przedmiotem upustu sadystycznych w y n a t u rzeń obozowych zbrodniarzy.Na Jednym apelu zaliczani Jeszcze do źywach,niejednokrotnie już na następnym apelu wyciągani byli za nogi z bloków i uzupełniali stan liczbowy wśród trupów.-
Rypin,dnia 25 maja 1987r
(Henryk Leśniewski) 8
\
10
11
/ i
; I
j ZW IĄZEK BOJOW NIKÓW O W OLNOŚĆ I DEM OKRACJĘ
ZARZĄD W OJEW ÓDZKI
w e W ł o c ł a w k u . ---
1
Z A Ś W I A D C Z E N I E ■ 0 2 3 4 4 3
i t
Zarząd Wojewódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację stwierdza, że
J ■
o b y w a tel [ka] H e n r y k L—e —s —n —i , 6 .J 0-J4 syn [córka] S t a n i B ł.aw a--- ■£.
s k i
[im ię i nazw isko]
urodzony [a] ~13 —s i y c z n i a 1 9 2 Q r .
[dzień, m iesiąc, rok] W
S t r z y g i
[m iejscow ość]
zamieszkały [a] w - R y p i £ 1 6 — N o ^ ? i o d l . g 7 « jest członkiem zwyczajnym ZB om P^A ir legitymacji S u
— odpowiada warunkom uprawniającym' -do członkowstwa ZBoWiD *
Zaświadczenie jest dokumentem stwierdzającym prawo do korzystania ze świadczeń określo
nych w Ustawie z dnia 23 października 1975 r. „o dalszym zwiększeniu świadczeń dla kom ba-
nienia wymienionemu [nej] zalicza się następujące okresy działalności kombatanckiej oraz okresy uwięzienia w hitlerowskich obozach* jkoncentracyjnych:
f ]|| ii ii ii
- ś" Iw
Więziojay w h i t l e r o w s k i c h ol Vnnnr>ntrany jrry nh i w i ę z i e n i a c h od 29 g r u d n i a 1942r do 2 ml j4 'J945r.
\ ,-ę -iująoy W ic e p re z e s Z a : zciaii Wojep£fóc*Łciego
p łh T C Z %
f^ęSrządu
W ojew ódzkiego ZBoWiDi p ieczątka służbow a
[r o d z a j .dzifeialności ok res od — do]
W p ■ y
WłO C łe .^ e k , __ , dnia
* n iep otrzeb n e sk reślić
W zór N r 1
Łącznie l s t Prezes Zez
płkpf&£
* Woj ewi
ZBoWiD
ojewód:
i p ie c ^ ^ c a służb<
1976 roku
zam . 107/Wa CZG 2782 16. XII. 75 r. 4000 bl. a 200 !?.
12
13
14
15
16
fi,
Henryk Leśniewski Rypin, d^ia 2 7 listopada ▼*.
ul* 21 Stycznia 20/19 8 7 - 5 0 0 R y p i n
Rzecznik Praw Obywatelski ch ul. Jasna 6
00-015 177 a r s z a w a
W nocy 29 grudnia 1942 r. /.ostałem aresztowany nrzez ?°sfapo z Rypina i przewieziony do Gestapo w Orndzi^d^u. Ro miesi-ącz^ym śledztwie połączonym z biciem i torturami wraz z fr\Jp> innych więźniów aresztowanych z tej samej sprawy w Ryoinie, środnicy i Nowym Mieście Lubawskim przewieziony do obozu koncentrecyi^e^o Stutthof. Pracowałem tam jako robotnik w lesie przy karczowaniu drzew i na budowach, w Obozie tym ciężko chorowa>em na z a p a l c i e płuc, a następnie na tyfus plamisty.
W dniu 16 października 194-5 r. wraz z duż^ grup^ /około l°OP więźniów/ zostałem przetransportowany do obozu koncentraoy.i^ep-o w Buchenwaldzie, a następnie w dniu 6 listopada 1945 r. do obozu
"Dora” w górach Harzu, w pobliżu miasta Nordhausen.
Tam właśnie po zbombardowaniu przez Anglików fabryki pocisków &=•- mosterujących V-1 w Peneml3nde na wyspie TTznarn, Niemcy w pośn^ pchu organizowali w podziemnych tunelach i halach produkcie t-vcfc nocis- ków i rakiet V-2.
W dzień i noc,bez najmniejszej przerwy,dr>żono w twardych skałach gór Harzu nowe tunele i hale dla montażu i transportu ter"
"Wunderwaffe".
Pracowaliśmy po 12 godzin na dob^ ^a dwie zmiany, nie wyłą
czając niedziel ani innych świąt.
Dopóki nie wybudowano baraków obojowych na zewnątrz tunelu, warunki bytowe w podziemnych tunelach były straszne.
Nie było dostępu dla naturalnego światła i powietrza' z zewnątrz.
Spaliśmy na halach, na prowizorycznie zbitych z desek ozt-próui^tfr wych pryczach, kó$re trzęsły si? od ciągłych wybuchów dynamito
wych ładunków, przy pomocy których rozsadzano twarde skały dla urządzania licznych hal potrzebnych do montażu rakiet, Nie było w tym czasie żadnych urządzeń sanitarnych. Przy wejściach ^o hal,
służących za sypialnie, stały ogromne blaszane pojemniki do załst wiania potrzeb fizjologicznych. Pojemniki te były zawsze Tsełne - - zważywszy, że na każdej hali służącej za sypialnię mieściło ei?
na jedną zmianę 1.500 więźniów. Często między tymi pojemnikami można było zobaczyć ludzkie trupy.
W tym czasie nie było szpitala dla więźniów. Chorze byli nr"7' mowani przez felczera,czy sanitariusza w jednej n i s z y tunelu.
Przed wjściem do tej "izby chorych” zawsze leżały świeże truoy.
Przez kilka miesięcy nie było w tunelu wody dostępnej dla więźniów. Nie było więc mowy o myciu. Co kila tygodni wyprowadza
no nas pod eskortą SS na apele i do łaźni, czynnej na zewnątrz tr nelu. W czj^ie zimy, kiedy ziemia była pokryta śniegiem, w dni sł neczne dzienne światło raziło okropnie wzrok, ^rzy zwyc^a jorr? nr-e całe tygodnie tylko do światła elpktryczneejoV•
Po zdaniu brudnej bielizny i odzieży trzeba po kąpieli natro prze
biec do magazynu, gdzie wydawano bielizna i odzież, ^awpt podczas kilkustopniowego mrozu.
Po wybudowaniu na zewn.*trz sztolni baraków mieszkalnych p r z p noszono do nich stopniowo więźniów. Ja zostałem przeniesiony z ti nelu do bloku na zewnątrz tunelu dopiero w maju 19&& r.
W m#ju 1944 r. zostałem wywołany / właściwie mó.i Turner obo^r wy 27576 / w obozie nifrdy nie ubywano nazwisk więźniów, keżd^ wi~
zień był tylko numerem/ przez zainstalowany na bloku elpśnik
17
7 - obozowego radiowęzła na plac apelowy. Zastałem tam już kilkudzie
sięciu więźniów, kilkunastu SS-manów oraz kilku cywilów.
Polecono nam onażyć klatki piersiowe i każdemu wstrzyknięto nieznaną nikomu z nas szczepionkę.
Mino braku kontaktów obozowych więźniów ze światem zewnętrz
nym i braku informacji o stosowanych doświadczeniach na więźniach w innych obozach, takie zaskakujące szczepienie na placu apelowym wybranej tylko grupy więźniów wzbudziło lęk i obawy sprzed skutka
mi tśgo zabiegu. Po przeżyciu trudnych warunków bytowych orzez okres prawie sasściu miesięcy w tunelu pod ziemią moja kondycja tfizyczna i psychiczna w czasie zaśkakującego szczepienia na placu apelowym obozu była bardzo słaba. Po tym szczepieniu przez pewier czas odczuwałem gorączkę i ogólne osłabienie oraz psychiczną d<=p?
sję. Do dziś zachowuję wdzięczność bliskim mi Współwięźniom, któ*>
rzy nie byli poddania przymusowemu szczepieniu, otoczyli ranie serdeczną życzliwością, pomocą i opieką, co napewno ustrzegło mnie przed kompletnym ssałamaniem i pomogło przetrwać ohóz.
Na mojej karcie rewirowej, której uwierzytelnioną kopie otrz małem z Placówki Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Arolsen~
widnieje odcisk pieczęci o treści: " Maj 1944 SEPOKTS t 1 n.PPO^ś' HOLFELDER", w tłumaczeniu przysięgłego tłumacza znaczy ^'Skiero
wany na szczepienie w maju 1944 do Pfof. Holfeldera".
Fakt umieszczenia tej pieczęci uzasadnia w pełni moje t w i e r d z e n i e że zostałem poddany doświadczalnemu zabiegowi, które nadzorował uczony z tytułem profesora, gdyż chyba nikt nie słyszał, a*eby w obozie koncentracyjnym zatrudniony był profesor medycyn-? w cha
rakterze sanitariusza dokonującego zastrzyków więźniom w celach leczniczych.
Dopiero w listopadzie 1981 r. ukazała się w prasie informa
cja, że w latach 1975-1975 działał urząd Pełnomocnika Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do Spraw Pomocy Finansowej dla ofi»r“
pseudemedycznych eksperymentów w hitlerowskich obozach koncentra
cyjnych, który posiadał do dyspozycji sto milionów marek ^achod- nionemieokich, z czego rozdyspono-ał wśród osób uprawnionych sume 59*850,000 marek.
TTie mogę znaleźć odpowiedzi jaką droerą i z jaki oh źródeł do
wiedzieli się ci wszyscy o działalności Pełnomocnika Ministra Zdr wia. Czytając od czerwca 1945 r. codzienną pras^, oglądaj^c ^zien niki telewizyjne i słuchając radia - nie znalazłem tam stosownej informacji o działalności tego Pełnomocnika, ani o fakcie otrzy
mania przez władze polskie takiego odszkodowania.
W"Trybunie Ludu” nr. 225 z dnia 25.XX.1981 r. znalazłem krótki wzmiankę w artykule dotyczącym działalności Sejmowej Ko-nis.ii
Skarg i Wniosków, że "Szczególny.wyjątek to 145 lipcowych listó w sprawie odszkodowań dla ofiar hitleryzmu” - sprawa podięta i praktycznie już załatwiona".
0 wymijającym charakterze t£j informacji świadczy informacja w ł,r*a zecie Kujawskiej" z 1982 r., że z rozdysponowanej o^zez Ppłnoraoc- nika Ministra Zdrowia kwoty 59.850.000 PM pozostała ni^po^jęta kwota 1.288.000 DM przez zainteresowane osoby, a kwota 58. *>51.4^0 DM została przeznaczona na "pomoc" sanator^ jną— lecznicz ^ dla "byłyc więźniów obozów koncentracyjnych, którzy w wyniku dokonywania na nich różnych eksperymentów pseudoroedycznyćh ponieśli okr eśl onv szkodę na zdrowiu. Ze środków tych zakupiono też pewną ilość apa
ratury ńedyc,,znej oraz dofinansowano budownictwo sanator-wino kombatantów.
Dla zobrazowania nieścisłości, a może wręcz dezinformacji' na temat odszkodowań dla więźnów obozów konc^ptracyjn^ch, po^d**- nych pseudomedycznym eksperymentom podaję, ^e.iuż po zpwarriuwwppo mianego porozumienia międzyrządowego PPL — PFTT, Główna Ko^is.ia
18
- 5 -
stwierdziła, że "obowiązujące ustawodawstwo Niemieckiej Republiki Federalnej nie uznaje roszczeń dotyczących odszkodowań za krzywd-?
wyrządzone Polakom przez reżym hitlerowski” . 7.aś Urząd do Spraw Kombatantów pismem z dnia 22.X . 1974 r. Ł.dz. ZOP-Od-4919/74- zawia
domił, że władze zachodnioniemieckie nadal odmawiają uznania uzasać nionych roszczeń obywateli polskich za krzywdy wyrządzone n^zez reżym hitlerowski, dopisując wzmiankę, że sprawy dotyczące ekspery
mentów pseudomedycznych leżą w kompetencji Pełnomocnika Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej - nie p o d a j ą adresu ani wymogów for
malnych i proceduralnych w tym zakresie.
Dopiero z "Gazety Kujawskiej z dnia 9.^1.1981 r. dowiedziałem się, że reaktywowano pracę Urzędu Pełnomocnika Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnieml5 listopada 1981 r. i adres biura nrzy ul. Schroegera 82.
W dniu 31 maja 1982 r. wysłałem do Pełnomocnika Mi nist raZd rc wia i Opieki Społecznej wniosek, załączając wymagane dokumenty.
Odmowną decyzję otrzymałem 13 października 1983 r. z uzasadnianiera, że nie byłem ofiarą doświadczalnego szczepienia w obozie koncen
tracyjnym.
W wyniku odwołania do Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej otrzymałem decyzję utrzymującą w mocy decyzję Pełnomocnika Ministrr Zdrowia. Decyzja ta datowana jest 23 sierpnia 1985 r. Czas wi^e rozpatrywania mojego wniosku w obydwu instancjach wyniós> łtcznie 3 lata i 3 miesiące. W piśmie z dnia 29 marca 1982 r. Pe>nomocr*ik Ministra Zdrowia stwierdza, że zwłoka w podjęciu decyzji spowodowa
na była szczupłym personelem "Biura i ilością 11 tysiąc-* spraw, któ- re wpłynęły do niego po reaktywowaniu działalności jego Biura.
Uważam, źe dokonany podział sumy 100 milionów przeznaczona ' przez rząd RFF na odszkodowania dla ofiar pseudomedycznych ekspe
rymentów w obozach kocentracy jnyorh jest sprzeczny z jej przeznacza
niem określonym w dwustronnym porozumieniu rząd-ów PRL i P W . Szczególnie chodzi o sumę 38.931.4-00 DM przeznaczonych na "pomoc
sanatoryjną, zakup aparatury medycznej i budownictwa sana tory; in of?o dla kombatantów^ które to wydatki nie mieszczą sig ani w treści ani w intencji zawartego porozumienia obydwu rządów.
Ofiary pseudomedycznych eksperymentów w obozach koficentracy.in-sch"
do których adresowana była kwota 100.000.000 marek, stanowi \ zni
komy odsetek / i szybko malejący/ ogólnego stanu k o m b a t a n t ó w i ze względu na wiek oraz stale pogarszając > . sig kondycję;w feardzo ma
łym zakresie mogą korzystać z leczenia sanatoryjnego.
Dochodziły do mnie /naturalnie niesprawdzalna/ informacje, że szczęślfcycy, którym wypłacono odszkodowania, otrzy-mali po lO.oor marek zachodnioniemieckich. W m-cu sierpniu br. wszyscy żyj-toy iesr cze byli więźniowie obozów kocentracyjnych, niezależnie od tego ' czy byli ofiarami pseudomedycznych eksperymentów otrzymali za po
średnictwem ZUS-u po 188.000 zł., co po obiegowym kursie wynosi ‘ około 180 marek zachodnionemieckich. Ja również t ? k.‘ . ’ot$ o tr z y m a -
ponowania sumy 100 milionów marek przeznaczonych dla ofiar pseudo
medycznych eksperymentów w obozach koncentracyjnych posiada c^chy niesprawiedliwości, a może i nieuczciwości i dlatego zwracam sie
do Rzecznika Praw Obywatelskich o spowod iik-
liwego jej zbadania.
Dołączam dokumenty wymie
nione na odwrocie.
/Henryk Leśnipwsk’ /
19
9
Załączniki;
1/ Wyciąg z dokumentów Międzynarodowej Służby Poszukiwań 2/ Karta szpitalna
3/ Orzeczenie o inwalidztwie 4 / Kopia wniosku o odszkodowanie
5/ Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia /podkreślenia i znak zapytania dokonane przez Pełnom. Min. Zdrowia/
6/ Decyzja Pełnomocnika - odmowna 7/ Odwołanie do Ministra Zdrowia
8/ Decyzja Ministra Zdrowia - odmowna 9/ Wycinek z gazety
10/ Pismo "Der Regierungsprasident - Koeln - oryginał
11/ Pismo Gł. Komisji Badania Zbrodni Hitler, z 26.V . 1973 r 12. Pismo Urzędu d/s Kombatantów z 22.T . 1^74 r.
- 4 -
20
21
1 .
P r z e d m o w a
Po oti^zymaniu m a s z y n o p i s u w s p o m n i eń z o b o z ó w k o n c e n t r a c y j n y c h , m e g o k o l e g i s z k o l n e g o H e n r y k a L e ś n i e w s k i e g o od j e g o b r a t a S t a n i s ł a w a z a d u m a ł e m się. W s p o m n i e n i a s p i s a n e p r z e d 16 l a t y p r z e z n i e ż y j ą c e g o j u ż p r z y j a c i e l a , o ż y w i ł y m o j e w ł a s n e w s p o m n i e n i a 3 p r z e d pół wieku. J e d n y m z p r z e j a w ó w 3 y n d r o n u
"kacet"j k t ó r y l e k a r z e u z n a l i za p o w a ż n e s c h o r z e n i e p s y c h i c z n e , u p r a w n i a j ą c e do o r z e c z e n i a i n w a l i d z t w a p o w o j e n n e g o b y ł y m a k a b r y c z n e sny.
S ł u s z n i e dr. W a n d a Połt.awska, h. w i e z i e ń R a v e n s b r u e c k , z a t y t u ł o w a ł a s w o j e w s p o m n i e n i a o b o z o w e : "I b o j ę s i ę s w o i c h snów". U m n i e te k o s z m a r y n o c n e p o l a t a c h u s t ą p i ł y . C z y j e d n a k n i e p o w r ó c ą ? O p i s y p r z e ż y ć ś p . H e n r y k a t c h n ą t a k i m a u t e n t y z m e m , j a k g d y b y b y ł y s p i s y w a n e n a żywo, n a m i e j s c u , d l a t e g o s t a n o w i ą p e w n ą z w a r t ą całość.
W p r z e d m o w i e c h c i a ł b y m w n i e ś ć p e w n e u z u p e ł n i e n i a w d w ó c h p u n k t a c h P o p i e r w s z e - p o d a ć tło h i s t o r y c z n e t a m t y c h w y d a r z e ń , po d r u g i e - u z u p e ł n i ć , w z g 1ę d n i e s k o r y g o w a ć d a n e n a s z e g o k r ó t k i e g o , a l e b r z e m i e n n e g o w s k u t k i s p o t k a n i a S 8 - S 9 .X I I . 1 9 4 £ r . Po u s t a l e n i u d z i a ł a ń w o j e n n y c h w 1939 r. w s z y s t k i e o ś r o d k i o p o r u i walki z o k u p a n t a m i z a c z ę ł y się o r g a n i z o w a ć . C z ę ś ć m ł o d y c h n a r o d o w c ó w z b y ł e g o O N R - u u t w o r z y ł a Z w i ą z e k J a s z c z u r c z y , n a w i ą z u j ą c do p i ę k n e j t r a d y c j i walki s z l a c h t y p o m o r s k i e j z K r z y ż a k a m i w X I V / K V w w . J e s i e n i ą 194S r. Z.J. u t w o r z y ł z k i l k u i n nymi o r g a n i z a c j a m i n a r o d o w y m i o b ó z n a r o d o w y , z w a n y N a r o d o w e S i ł y Z b r o j n e (NSZ). J e d n o z g ł ó w n y c h c z a s o p i s m p o d z i e m n y c h N S Z -
" S z a n i e c " z n a n e b y ł o w c a ł e j P o l s c e . R e d a k c j a " S z a ń c a " p r a g n ę ł a p r z y g o t o w a ć dla z i e m z a c h o d n i c h s p e c j a l n ą m u t a c j ę p t . "Na Z a c h o d n i m S z a ń c u " . J e d n y m z e m i s a r i u s z y , k t ó r y m i a ł k o l p o r t a ż p r z y g o t o w a ć , był n a s z s t a r s z y k o l e g a z g i m n a z j u m b r o d n i c k i e g o - K a z i m i erz W r z o s e k . N a p r z e ł o m i e 1 9 4 1 / 4 8 r o k u p r a c o w a ł e m w V G r u d z i ą d z u j a k o k r e ś l a r z w U r z e d z i e b u d o w y d r ó g / " S t r a s s e n b a u a m t "/. P r z y p a d k o w o s p o t k a ł e m s i ę z K a z i k i e m , k t ó r y s p e c j a l n i e z a i n t e r e s o w a ł s i ę f aktem, że n a n a s z e j k o p i a r c e / " L i c h t p a u s e n a p a r a t "/ d o c h o d z ą c y p o d o f i c e r n i e m i e c k i r o b i k o p i e p l a n ó w i rysunlzów. N a j e g o p o l e c e n i e o d b i j a ł e m j e d e n e g z e p l a r z więcej, k t ó r y on o k a z y j n i e o d b i e r a ł . N i e s t e t y n i e m i e c k i u r z ą d z a p r a g n ą ł m n i e i k o l e g ę C h m i e l e w s k i e g o z a p i s a ć n a "VoIks 1 i s t e ".
Z a r e a g o w a ł i s m y u c i e c z k ą do Wr a r s z a w y . P o t r u d n y c h p o s z u k i w a n i a c h n a w i ą z a l i ś m y kontalct z ś r o d o w i s k i e m "Szańca". O t r z y m a l i ś m y n a j p i e r w s o l i d n ą b u r ę za "o p u s z c z e n i e p o s t e r u n k u ", a p o t e m p r z y d z i e l o n o n a s do k o l p o r t a ż u prasy. "Na Z a c h o d n i m S z a ń c u "
m i a ł o i ś ć n a p ó ł n o c n e t e r e n y wciel one do R z e s z y w ten s p o s ó b , ż e k o l p o r t a ż n a z i e m i e , n a z a c h ó d od W i s ł y z w y b r z e ż e m o t r z y m a ł k o l e g a z B r o d n i c y , m i e s z k a j ą c y w 1939r. w G d yni - M i e c z y s ł a w / K a r c z e w s k i . T e r e n y n a w s c h ó d od W i s ł y z B r o d n i c a i R y p i n e m
o t r z y m a ł e m - ja, a t e r e n y P r u s W s c h o d n i ch z N a s i e l s k i e m i C i e c h a n o w e m o t r z y m a ł C h m i e l e w s k i . O t r z y m a ł e m p u n k t p r z e r z u t o w y w * L odzi, s k ą d d a l s z ą d r o g ę m i a ł e m o r g a n i z o w a ć n a w ł a s n ą r e k ę .
P a p i e r y , p i e n i ą d z e i k a r t k i ż y w n o ś c i o w e o t r z y m a ł e m w W a r s z a w i e . L a t e m 1942r. u d a ł e m się do B r o d n i c y i R y p i n a , n a w i a z u j ą c k o n t a k t p r z e d e w s z y s t k i m z p r z y j a c i ó ł m i L e o n a r d e m , G e r a r d e m i W i n c e n t y m S S z y n k i ewi czarni . T r a f chciał, że W i n c e n t y p r a c o w a ł w "SS B o d e n a m t " / S S U r z ą d Z i e m s k i / i m i a ł w i e l k i e m o ż l i w o ś c i p o r u s z a n i a s i ę w t e r e n i e . U s t a l i l i ś m y , że g a z e t k i b ę d ą w k ł a d a n e w L o d z i do o k r e ś l o n e g o w a g o n u z L o d z i do T o r u n i a , do s k r y t k i p o d oknem, o t w i e r a n e j k l u c z e m k o l e j a r s k i m . W i n c e n t y o t w i e r a ł s k r y t k ę w T o r u n i u i m i a ł r o z d z i e 1ać n a d a l s z e p u n k t y p r z e r z u t u .
22
P i e r w s z y t r a n s p o r t n a d a ł e m s a m w L o d z i j e s i e n i ą 1 9 4 £ r ., a w g r u d n i u u d a ł e m do B r o d n i c y i R y p i n a s p r a w d z i ć , c z y k o l p o r t a ż działa. N i e m i a ł e m n a to ochoty, g d y ż n a tym t e r e n i e po u c i e c z c e z G r u d z i ą d z a b y ł e m j u ż c z ę ś c i o w o " s p a l o n y " . M ó j p r z e ł o ż o n y w W a r s z a w i e Lilicowi cz /L u x / oJbiecał,że to b ę d z i e o s t a t n i raz.
W R y p i n i e d o w i e d z i a ł e m się, że p i e r w s z y t r a n s p o r t g a z e t e k dos z e d ł i że W i n c e n t y p o j e c h a ł w ł a ś n i e po n a s t ę p n y do T o r u n i a . N a t rasie T o r u ń - B r o d n i c a n a t k n ą ł się n a j a k ą ś o s t r z e j s z ą k o n t r o l ę . W t e c z c e z n a l e z i o n o k l u c z , k t ó r y n a p r o w a d z i ł g e s t a p o w c ó w do s k r y t k i z g a z e t k a m i . L o s W i c k a b y ł okropny.
P o d d a n o go b a d a n i o m z w y j ą t k o w y m i t o r t u r a m i . A r e s z t o w a n o b r a c i i ojca, n a s z e g o p r o f e s o r a z g i m n a z j u m b r o d n i c k i e g o . W i e c z o r e m 29. X I 1 . 1 9 4 E r . c h c i a ł e m się z n ó w s p o t k a ć u S z y n k i e w i c z ó w , ale k t o ś n a u l i c y w R y p i n i e u p r z e d z i ł m n i e o a r e s z t o w a n i u . P i e s z o , a p o t e m r o w e r e m , b o c z n y m i d r o g a m i u d a ł e m się do S t r z y g , a b y się n a r a d z i ć z H e n r y k i e m co d a l e j robić. M y s i a ł e m o u c i e c z c e p r z e z S i e r p do P ł o c k a i W a r s zawy. N i e s t e t y w n o c y a r e s z t o w a n o nas.
T ł u m a c z y ł e m p o c z ą t k o w o , że j a k o p r a c o w n i k " O r g a n i s a t i o n T o d t "
b a w i ą c p r z e j a z d e m w R y p i n i e , c h c i a ł e m k u p i ć g e ś i z R y p i n a ski e r o w n o m n i e do S t r z y g . M o j e p o d r o b i o n e p a p i e r y b y ł y b e z z a r z u t u i d l a t e g o p o w s p ó l n e j d r o d z e z H e n r y k i e m do R y p i n a , w y s ł a n o m n i e j e s z c z e tej n o c y n a d r a n e m do g e s t a p o w G r u d z i ą d z u . T a m r o z p o z n a ł m n i e g e s t a p o w i e c , k t ó r y m n i e s z u k a ł p o uci e c z c e z pracy. P i e r w s z e " b a d a n i e " u r z ą d z o n o mi w w i e c z ó r s y l w e s t r o w y . G d y o d z y s k a ł e m p r z y t o m n o ś ć w celi, o b e c n y tam w i e z i e ń , r o b o t n i k r u ski o z n a j m i ł mi, że i tak m i a ł e m 3 z c z e ś c i e , b o oni s p i e s z y l i się n a b i b ę s y l w e s t r o w ą . W s z y s c y z tej s p r a w y p o j e c h a l i p o c z t e r e c h t ygodni a c h do S t u t t h o f u . Ja z o s t a ł e m j e s z c z e w ś l e d z t w i e do m a r c a . B a d a n o m n i e w i e l e r a zy, b y w y d o b y ć a d r e s y w L o d z i i W a r s z a w i e , ale n a s z c z ę ś c i e ze w z g l e d ó w k o n s p i r a c y j n y c h i ch n i e z n a ł e m , a p u n k t y k o n t a k t o w e w L o d z i i W a r s z a w i e , s k o r o s i ę n i e z g ł o s i ł e m w p r z e w i d z i a n y m czasie, z o s t a ł y spal o n e . K a r c z e w s k i i C h m i e l e w s k i r ó w n i e ż wpa d l i , p i e r w s z y z n i c h p r z e ż y ł w M a u t h a u s e n , d o k ą d i ja t r a f iłem, d r u g i zgi n a ł . L o s K a z i k a W r z o s k a n i e jest mi znany. Z S z y n k i e w i c z ó w - W i n c e n t y z m a r ł w S t u t t h o f i e , L e o n a r d j u ż p o z a k o ń c z e n i u w o j n y z m a r ł , a G e r a r d w 1966r. z m arł w P o z n a n i u . N i e wiem, c z y G r u p a "S z a ń c a "
o d b u d o w a ł a s w o j e k o n t a k t y i k o l p o r t a ż n a P o m o r z u .
T yl e t y t u ł e m w p r o w a d z e n i a we w s p o m n i e n i a H e n r y k a L e ś n i e w s k i e g o pt . " B yłem t y lko n u m e r e m . "
- a -
