1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
/C\ (TL „ 'T l ^ t
H U Aft
I./l. Relacja '
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ----
"I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — —
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. --- . III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 — -
III./5. Inne ..T IV. Korespondencja
"II. Materiały uzupełniające relację
.\
VI. Fotografie V. Nazwiskowe
2
3
KOWALEWSKI LESZEK pseud.: Czarny, Leszek, Tomasz, Tomasz Twardy
(1910-1943), żołnierz A rm ii Kraj ow ej.
Urodził się 27 V III1910 r. we Włocławku, jako syn Leona Kowalewskiego, urzędnika miejskiego, i Marii z d. Brudzewskiej, nauczycielki. Jego dziad Wac
ław Kowalewski był ro
dzonym bratem Przemy
sława Kowalewskiego.
W 1926 r. rozpoczął na
uką w Państwowej Śred
niej Szkole Technicznej Kolejowej w Warszawie, którą ukończył w 1931 r.
z tytułem technika dro- gowo-budowlanego. Po ukończeniu Szkoły Pod
chorążych Rezerwy Ar
tylerii we W łodzimie
rzu Wołyńskim (VIII 1931-VI 1932) i kilku miesią
cach pracy przy budowie linii kolejowej w Gdyni, w kwietniu 1934 r. powrócił do Włocławka. Pracował w Zakładzie Wodociągów i Kanalizacji we Włocław
ku (1 V 1934-31 X 1935), następnie w Zakładach Ce
lulozowych we Włocławku (7 XI 1935-6 V 1936), Przedsiębiorstwie „Dragomost” w Gdyni (6 V 1936—
31 XI 1936) i z powrotem w Zakładach Wodociągów i Kanalizacji we Włocławku (do 30 FV 1937). Przed wybuchem II wojny światowej pracował w Gazowni Miejskiej w Warszawie.
Uczestniczył w kam panii wrześniowej 1939 r.
jako dowódca plutonu 8. pułku artylerii ciężkiej.
Ranny w bitwie nad Bzurą, wzięty do niewoli, zbiegł z transportu i wrócił do Warszawy. O d pierwszych dni okupacji niemieckiej włączył się do działalności konspiracyjnej. Początkowo należał do organizacji
„Orzeł Biały”, z którą brał udział w działaniach par
tyzanckich na Lubelszczyźnie. Po wydostaniu się z zasadzki przygotowanej przez prowokatora, po
wrócił do Warszawy i wstąpił do Związku Walki Zbrojnej gdzie został zastępcą Romana Rozmiłow- skiego, dowódcy baterii artylerii 7. pułku piechoty
„Madagaskar” — „Garłuch”. Następnie, pod pseu
donimami Czarny i Leszek, był zastępcą Bohdana Rogolińskiego, dowódcy grupy likwidacyjnej Okrę
gu Warszawa-Miasto. Razem z R. Rozmiłowskim uczestniczył m.in. w głośnej akcji likwidacyjnej Igo Syma (7 HI 1941), a po wyjeździe B. Rogolińskiego do Lwowa przez pewien czas dowodził grupą. Od listo
pada 1941 r. był dowódcą grupy likwidacyjnej o krypt.
Wapiennik, potem 993/W kontrwywiadu Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK pod pseudonimem Tomasz Twardy. Rozkazem z 11 XI 1942 r. miano
wany został porucznikiem rezerwy. Dowodził kil
kudziesięcioma akcjami „W apiennika”, sam także uczestniczył w akcjach grupy likwidacyjnej.
Aresztowany z bronią w ręku 21 V I I 1943 r., osa
dzony na Pawiaku, został rozstrzelany 27 V II tr.
Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Srebrnym Orde
ru Virtuti Militari.
Nie ożenił się.
APW, Zarząd Miejski we Włocławku, iata 1918—1939, A kta oso
bowe pracowników urzędu, poz. 117; — K unert A .K ., Słow nik biograficzny konspiracji w arszaw skiej 1 9 3 9 -1 9 4 4 , W arszaw a
1987, t. I ,s . 101.
Marianna Gruszczyńska
4
\J P oruczn ik Leęzek Kow alew ski
O rg a n iz a to r i dowódca g ru p y likw idacyjnej „993/W” K o n trw y w iad u O d d ziału II K om endy Głównej Z w iązku W alki Zbrojnej - A rm ii K rajo wej. P seudonim y: C zarny, Leszek, Tom asz, T om asz T w ardy. O ficer rez. a rty le rii WP: p o d p o ru czn ik 1936, p o ru czn ik 1942. O dznaczony K rzyżem W ojennym O rd e ru V irtu ti M ilita ri V k lasy (1944).
L eszek K ow alew ski u ro d z ił się 27 s ie rp n ia 1910 r. we W łocław ku, jak o sy n L eona, u rz ę d n ik a m iejskiego i M a n i B rudzew skiej, nauczycielki. Od 1926 r. uczył się w W a r
szaw ie n a W ydz. D rogow o-B udow łanym P ań stw o w ej Ś red n iej Szkoły T echnicznej i Ko
lejowej, uzy sk aw szy w czerw cu 1931 r. dyplom te c h n ik a drogow o-budow lanego. Po z a liczeniu Szkoły P odchorążych R ezerw y A rty le rii we W łodzim ierzu W ołyńskim w cze rw cu 1932 r., p raco w ał przy budow ie lin ii kolejowej w G dyni, p o tem jak o u rz ę d n ik w Z a
rządzie M iejskim we W łocław ku i jak o u rz ę d n ik w G azow ni M iejskiej w W arszaw ie.
W k a m p a n ii w rześniow ej 1939 r. dowodził p lu to n e m 8. p u łk u a rty le r ii ciężkiej. P o d czas w alk n a d B z u rą z o sta ł ra n n y i w zięty do niew oli. Zbiegł z tr a n s p o r tu do obozu jenieckiego i w rócił do W arszaw y. Z am ieszk ał przy. ul. G en. Jó zefa Z ajączka, n a Żoli
b orzu i s ta ł się z n a n a p o s ta c ią tej dzielnicy z pow odu zw racającej u w ag ę w y b itn ej u ro dy m ęskiej i „sportow ego” zachow ania.
W stąp ił do k o n sp ira c ji n a p rzeło m ie 1939/40 r. i początkow o n a le ż a ł do o rg an izacji
„Orzeł B iały”, by po k ró tk im pobycie w g ru p ie p a rty z a n c k iej n a L u belszczyźnie, w s tą pić do Z w iązku W alk i Z brojnej (ZWZ). Z ostał w ów czas z a s tę p c ą R o m a n a Rozm iłow- skiego, dowódcy b a te r ii a rty le rii 7. pp „ M a d a g a sk a r” - „G arłu ch ”. N a stę p n ie losy swoje zw iązał z g ru p ą lik w id a c y jn ą O k ręg u W arsz aw a-M iasto ZWZ, będąc z a s tę p c ą jej do
wódcy, B o h d a n a R ogalińskiego. U żyw ał w ów czas p seudonim ów „C zarn y ” i „L eszek ”.
B rał u d ział m .in. w w y k o n a n iu w yroku śm ierci n a Igo Sym ie, a k to rz e i ak ty w n y m k o n fidencie G estapo. Po w yjeździe B o h d a n a R ogalińskiego do Lwow a, p rze z p e w ie n czas dowodził g ru p ą lik w id acy jn a O k ręg u W arszaw a-M iasto ZWZ.
W listo p ad z ie 1941 r. zo rg an izo w ał oddział dyw ersyjno-bojow y W ydziału B e z p ie czeń stw a i K o n trw y w iad u KG ZWZ/AK. U tw orzony p rzez K ow alew skiego o d d z iał s t a now ił g rupę lik w id a c y jn ą o k ry p to n im ie „W apiennik”, po tem ,,993/W ’. P rzy jąw szy p seudonim „Tom asz T w ard y ”, K ow alew ski dowodził k ilk u d ziesięcio m a a k cjam i lik w i
dacyjnym i, w ym ierzonym i w w y b itn ie zbrodniczych n iem ieck ich o k u p a n tó w lu b gro ź
nych polskich k o lab o ran tó w . B ra ł u d z ia ł ta k ż e w ak cjach g ru p y likw idacyjnej O k rę g u W arszaw a, po tem p o d p o rząd k o w an ej O bszarow i W a rsz a w a AK.
Z ostał m ian o w an y p o ru c z n ik ie m rez erw y ro zk azem L .65/B P z 11 lis to p a d a 1942 roku.
Z organizow any p rz e z K ow alew skiego zespół bojowy K o n trw y w iad u KG AK, p rz e znaczony do niezw ykle tru d n y c h i niebezpiecznych z a d a ń - s k ła d a ł się z w yborow ych żołnierzy p ionu dyw ersyjnego. O d d zia ł ,,993/W ’ (tj. 993 — w ykonaw czy) w m a rc u 1943 r. liczył ok. 30 ludzi. O d d ział p e łn ił rów nocześnie funkcje w yw iadow cze, rozpo
znaw cze i likw idacyjne. Z asad n iczy m m otyw em u tw o rz e n ia p rz e z K o n trw y w ia d K o
m endy Głównej ZWZ/AK w łasn eg o od d ziału bojowego szybkiego re a g o w a n ia i sa m o w y starcz aln eg o , była konieczność w y k o n y w an ia często akcji nie cierpiących zw łoki ze w zględu n a p o w sta n ie n a ty ch m ia sto w e g o zag ro żen ia ze s tro n y w roga (np. lik w id acja ag e n ta , k tó ry n a k ró tk o p rz y jech ał do W arszaw y). B ard zo is to tn y m e le m e n te m w tej służbie był tra fn y dobór zesp o łu lu d zi p o d p o rząd k o w an y ch b ezp o śred n io K o m endzie Głównej. K ow alew ski sa m sp e łn ia ł w szelkie wym ogi tej służby do sp ec jaln y ch z a d a ń i p o tra fił dobrać odpow iedni zespół. '
O ddział dzielił się n a p a tro le , zw ane ta k ż e „ p ią tk a m i”, złożone każdy z k ilk u m ęż
czyzn — bojowców i jed n ej łączniczki. „ P ią tk a m i” dow odzili podoficerow ie i p o d ch o rążo wie: T ad eu sz T o w arn ick i „De V ra n ” - z a stę p ca por. „T w ardego”, K azim ierz M ark iew icz
„Cug”, B olesław B ą k „S zlak”, d r S te fa n Rogowiec „M arno” i „Sokół N N ”. W czasie p e ł
nej gotowości bojowej z. oddziałem w spółpracow ali dw aj lek arze: c h iru rg W acław J a s trz ę b sk i „B ujny” i d r R o m an B orkow ski, k tó ry b ra ł te ż u d z ia ł z b ro n ią w r ę k u w a k cjach.
1 31
5
19 lipca 1943 r. podczas w ydobyw ania przez żoliborski p lu to n 214 i zespół „993/W ” - zak o p an ej we w rz e śn iu 1939 r. b ro n i - por. L eszek K ow alew ski zo stał a re sz to w a n y i osadzony n a P a w ia k u . U jęty z b ro n ią w ręk u , nie m iał szan s. P ró b y w ydobycia go z w ięzien ia nie pow iodły się. 27 lipca zo stał ro z strzelan y na podw órzu w ięziennym .
L eszek K ow alew ski zo stał p o śm ie rtn ie 19 lutego 1944 r. odznaczony K rzyżem W o
je n n y m O rd e ru V irtu ti M ilita ri V klasy, jako jed en z n ajd zieln iejszy ch żołnierzy p o d ziem ia akow skiego.
D ow odzenie O ddziałem , n a w niosek K ierow nictw a K o n trw y w iad u KG AK pow ie
rzono por. S tefan o w i M atuszczykow i („Poraw a”). Z a b ra ł on do „993/W” g ru p ę podcho
rąż y ch z p lu to n u 202 Z g rupow ania „Żaglowiec”, Obw odu II Żoliborz. B yli to: A ndrzej Z aw adzki „A ndrzej”, W a le ria n R óżalski „D an”, J ó z e f G um ow ski „G rzm ot”, J a n M a a ss
„K im ”, J ó z e f R adke „G ozdaw a” oraz część żołnierzy p lu to n u 214, z k tó ry m i L eszek Ko
w alew sk i był osobiście zw iązany jako Ż ołiborzanin.
W iększość z ich nie p rzeży ła d z ia ła ń dyw ersyjnych a zw łaszcza P o w s ta n ia W a r
szaw skiego.
Źródła:
1. K u n e rt A ndrzej K rzysztof, S łow nik biograficzny k o n sp ira c ji w arsz a w sk ie j 1939- 1944. W a rsza w a 1987.
2. S trzem b o sz T om asz, O ddziały sztu rm o w e k o n sp iracy jn ej W arszaw y 1939-1944.
W arszaw a 1983.
3. M a te ria ły w łasne.
P or. d r Zofia G ródecka P lu to n 209, Z g rupow anie „Żaglowiec”,
Obwód II „Żywiciel”.
