Bronisław Dembowski
Filozofia w katolickich uczelniach
Ameryki Północnej: rozwój
zewnętrznych struktur nauczania i
studiów
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 123-146
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K
14(1078)1
Z ZAGADNIEŃ WSPÓŁCZESNEGO TOMIZMU
B R O N IS Ł A W D E M B O W S K I
FILOZOFIA W KATOLICKICH UCZELNIACH AMERYKI PÓŁNOCNEJ ROZWÓJ ZEWNĘTRZNYCH STRUKTUR NAUCZANIA I STUDIÓW
1. Informacje wstępne
N a u c z a n ie filo z o fii w k a to lic k ic h u c z e ln ia c h A m e ry k i P ó łn o c n e j p rz e d s ta w ia się im p o n u ją c o o d s tr o n y ilo ścio w ej. W e d łu g d a n y c h z 1966 r., k tó r e z e s ta w ił i o p ra c o w a ł E m a n M o M u llin * w 267 z a k ła d a c h n a u k o w y c h , o b e jm u ją c y c h k o le g ia , u n iw e r s y te ty , s e m in a r ia d u ch o w n e i in s ty t u ty z a k o n n e n a u c z a ło filo z o fii 1502 n a u c z y c ie li. D o szk ó ł ty c h w y sła n o w k w ie tn iu 1966 r. k w e s tio n a r iu s z w s p r a w ie n a u c z a n ia i s tu d ió w filo zo fii. O d p o w ie d z ia ło 180 u c z e ln i. N ie o d p o w ie d z ia ło 87 szkół, z k tó r y c h w p ra w d z ie 4 lic z ą w ię c e j n iż po 3000 s tu d e n tó w , a le 47 m a m n ie j n iż p o 500, w ty m 19 s z k ó ł m n ie j n iż p o 200 s t u d e n tów .
W 180 u c z e ln ia c h , k tó r e o d p o w ie d z ia ły n a k w e s tio n a riu s z , filo z o fii n a u c z a ło w 1966 r . 1112 w y k ła d o w c ó w . C ie k a w e są d la n a s n a s tę p u ją c e d a n e ic h d o ty c z ą c e : 504 m ia ło d o k to r a t z filo z o fii (d o d a jm y , że d o k to r a t z filo zo fii w A m e ry c e — P h .D . — o d p o w ia d a m n ie j w ię c e j n a s z e m u sto p n io w i d o k to r a h a b ilito w a n e g o ), 187 u k o ń c z y ło s tu d ia d o k to r a n c k ie , a le jeszcze n ie n a p is a ło d y s e r ta c j i d o k to r s k ie j. W śró d d o k to r a tó w 43 b y ły u z y s k a n e n a św ie c k ic h u n iw e r s y te ta c h a m e r y k a ń s k ic h , z a ś 131 n a e u r o p e js k ic h u n iw e r s y te ta c h k a to lic k ic h . P o z o s ta łe 330 d o k to r a tó w u z y s k a n e b y ły w a m e r y k a ń s k ic h u c z e ln ia c h k a to lic k ic h . W śró d o d p o w ia d a ją c y c h n a k w e s tio n a riu s z 1112 n a u c z y c ie li ty lk o 72 je s t u ro d z o n y c h i w y k s z ta łc o n y c h w E u ro p ie . Z d e c y d o w a n a w ię c w ię k szość n a u c z y c ie li filo z o fii w k a to lic k ic h u c z e ln ia c h S ta n ó w Z je d n o c z o n y ch je s t u ro d z o n a w A m e ry c e . R ó w n ie ż w ię k sz o ś ć je s t w A m e ry c e 1 E rn a n M c M u llin : P r e s id e n tia l A d d r e s s : W h o a re w e? P ro c e e d in g s, 41 (1067) 1—16; o ra z te n ż e : P h ilo s o p h y in th e U n ite d S ta te s C ollege, w :
N e w T h e m e s in C h r is tia n P h ilo s o p h y , ed. R. M . M c ln e rn y , U. o f N o tre
w y k sz ta łc o n a , ch o cia ż tr o c h ę m n ie j z n a c z n a , p o n ie w a ż n a 504 d o k to r a ty 131 b y ły u z y s k a n e w E u ro p ie .
C ie k a w ie p r z e d s ta w ia ją się o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o o r ie n ta c ję filo z o fic z n ą ( a u to r k w e s tio n a riu s z a E r n a n M cM u lli z d a je Sobie spraiw ę, ż e n a o d p o w ie d z i o ta k i m c h a r a k te r z e tr z e b a p a tr z e ć z p e w n ą re z e r w ą , n ie m n ie j d a ją o n e p e w n e w y o b ra ż e n ie o s y tu a c ji). O d p o w ie d z i n a to p y ta n i e d o ty c z y ły 1015 osób. W ty m 582 o so b y (57,3%) z o sta ło o k re ś lo n y c h ja k o to m iśo i, 130 o só b (12,8%) ja k o e g z y ste n c ja liśc i, 87 o só b (8,8%) ja k o fe n o m e n o lo g o w ie , 36 osób (3,5% ) ja k o lin g w is ty c z n i a n a lity c y , 28 osób (2,8% ) ja k o p ra g m a ty ś c i, 27 o só b (2,7%) ja k o e m p iry ś c i, zaś 125 osób (12,3%) o k re ś lo n o w ró ż n y sp o só b , p rz e w a ż n ie ja k o „ re a liś c i” b ez b liż szego s p re c y z o w a n ia .
N ie z a le ż n ie o d teg o ja k ro z u m ie ć o k re ś le n ie „ to m is ta ” w ię c e j n iż p o ło w a (57,3%) z o s ta ła z a lic z o n a do te j o r ie n ta c ji. A le ju ż n a d ru g im m ie js c u u p la s o w a ła s ię g r u p a e g z y ste n c ja lis ty c z n o -fe n o m e n o lo g ic z n a łą c z n ie (21,4%). P o r ó w n u ją c tę s y tu a c ję z s y tu a c ją n a św ie c k ic h u c z e l n ia c h w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , g d z ie o r ie n ta c ja e g z y s te n c ja lis ty c z n o - -fe n o m e n o lo g ic z n a p rz y c ią g a n ie w ie lu z w o le n n ik ó w m o ż n a w y p ro w a d z ić w n io se k , że k a to lic c y n a u c z y c ie le o d s u w a ją c się od p o z y c ji to m is ty c z - n e j, k tó r a o d c in a ła ic h od św ie c k ic h p a r t n e r ó w w A m e ry c e , p rz e c h o d z ą n a p o z y c ję , k tó r a ta k ż e o d c in a ic h od św ie c k ic h p a r tn e r ó w . W ś w ie c k ic h b o w ie m u c z e ln ia c h a m e r y k a ń s k ic h p rz e w a ż a filo z o fia a n a lity c z n a i e m p iry c y s ty c z n a . O rie n ta c ja z a ś e g z y s te n c ja lis ty c z n o -fe n o - m e n o lo g iczn a, o b o k jeszcze d o m in u ją c e j o r ie n ta c ji to m is tÿ c z n e j, z a c z y n a n a b ie r a ć , p o d w p ły w e m m y ś li r o z w ija n e j w e u ro p e js k ic h ś ro d o w is k a c h ś w ie c k ic h , c o ra z w ię k sz e g o z n a c z e n ia w e u ro p e js k ic h u n iw e r s y te ta c h k a to lic k ic h . S ą o n e b o w ie m z r e g u ły b a rd z ie j, niż k a to lic k ie u n iw e r s y te t y a m e r y k a ń s k ie , o tw a r t e n a d ia lo g ze ś w ie c k im i p a r t n e r a m i. W ty m M c M u llin w id z i p rz y c z y n ę z ja w is k a , iż n a u c z y c ie le filo z o fii w a m e r y k a ń s k ic h s z k o ła c h k a to lic k ic h b a rd z ie j są s p o k r e w n ie n i z e u ro p e js k ą św ie c k ą m y ś lą filo z o fic z n ą , n iż ze ś w ie c k ą m y ś lą a m e r y k a ń s k ą .
D ru g i w n io s e k w y p ro w a d z ić m o ż n a z c y f r y o b ra z u ją c e j ilość d o k to r a tó w u z y s k a n y c h w k a to lic k ic h sz k o ła c h w A m e ry c e . M o żn a m ia n o w ic ie p o w ie d z ie ć , że w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h is tn ie ją o b e c n ie k a to lic k ie o ś r o d k i s tu d ió w filo z o fic z n y c h d o b rz e p rz y g o to w a n e do s a m o d z ie ln e j p r a c y n a u k o w e j.
W ty m a r ty k u le p o d a n e s ą p e w n e d a n e z d z ie jó w n a u c z a n ia i s t u d ió w filo z o fii w s z k o ła c h k a to lic k ic h w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h i w K a n a d z ie , k tó r y c h z o s ta w ie n ie u ła tw i z ro z u m ie n ie w sp ó łc z e s n e j s y t u a c ji w t e j d z ie d z in ie i m o że b y ć p u n k te m w y jś c ia do d a ls z y c h p r a c d o ty c z ą c y c h r e c e p c ji k la s y c z n y c h p ro b le m ó w m e ta fiz y k i n a k o n ty n e n c ie p ó łn o c n o - a m e r y k a ń s k im . P o ru s z o n e b ę d ą k r ó tk o n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : k a to lic y w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h — p o d ło że h is to ry c z n e (2),
p o w s ta n ie i ro z w ó j p r y w a tn e g o k a to lic k ie g o s z k o ln ic tw a (3), zało ż e n ie U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o ■— 1889 (4), c z a s o p is m a k a to lic k ie (5), n a u c z a n ie filo z o fii p rz e d 1930 r. (6), p o c z ą tk i d z ia ła ln o ś c i A m e ry k a ń s k ie g o K a to lic k ie g o S to w a rz y s z e n ia F ilo zo ficzn eg o (7), P a p ie s k i I n s t y t u t S tu d ió w M e d ie w is ty c z n y c h w T o ro n to (8). W o s ta tn ie j części (9) p r z e d s ta w io n e b ę d ą s y lw e tk i tr z e c h z a słu ż o n y c h p io n ie ró w k a to lic k ie j m y ś li f i lo zo ficzn ej, k tó ry im i b y li E d w a r d A lo y siu s P a c e , G e ra ld B e r n a r d P h e la n i H e n r i J o s e p h R e n a rd .
2. Katolicy w Stanach Zjednoczonych — podłoże historyczne
N a p o w s ta n ie d z is ie js z e j, im p o n u ją c e j, k a to lic k ie j, p r y w a tn e j s t r u k t u r y sz k o ln e j w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , o b e jm u ją c e j so b ą c a ły z a k re s o ś w ia ty o d sz k o ły e le m e n ta r n e j po in s ty t u ty n a u k o w o -b a d a w c z e , w p ły n ę ły w a r u n k i, w ja k ic h z n a le ź li się k a to lic y w ty m k r a j u 2. S c h e m a ty c z n ie 200 l a t h is to rii S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h m o ż n a p o d z ie lić n a c z te ry 50-lecia. W k a ż d y m z n ic h d o m in o w a ł in n y s to s u n e k do k a to lik ó w i K o śció ła R z y m s k o -K a to lic k ie g o . W e w s z y s tk ic h je d n a k , w m n ie js z y m lu b w ię k s z y m s to p n iu p rz e ja w ia ła s ię a n g lo s a s k a , p r o te s ta n c k a n ie u fność do k a to lik ó w — „ p a p is tó w ” . M o żn a p o w ie d z ie ć , że z n ik a o n a p o w o li d o p ie ro w o b ecn y m , c z w a rty m 5 0 -leciu . N ie u fn o ś ć o w a k o rz e n ia m i się g a c z a só w R e f o r m a c ji i zw ła sz c z a a n g ie ls k o -irla n d z k ic h w o je n , w k tó r y c h p o d ło ż e r e lig ijn e o d g ry w a ło o g ro m n ą ro lę (p o r. np. w o j ny za C ro m w e lla ). N ie u fn o ś ć t a w y r a ż a ła się w p rz e k o n a n iu , iż k a to licy są zaw sz e c u d z o z ie m c a m i — c ia łe m o b c y m , p o n ie w a ż z a le ż ą o d c u d zo zie m sk ieg o P a ń s tw a K o śc ie ln e g o (te n a r g u m e n t z n ik ł w r a z z k r e sem P a ń s tw a K o ścieln eg o ), p o n ie w a ż ic h p rz y w ó d c a d u c h o w y — P a pież — m a sie d z ib ę w o b c y m k r a j u , p o n ie w a ż ic h p ra w o d a w s tw o je s t cu d zo ziem sk ie i egzekw ow a-ne p o d w p ły w e m cu d zo ziem có w . T o te ż w c za sa c h k o lo n ia ln y c h (p r z e d 1776) k a to lic y , z w y ją tk ie m P e n s y lw a n ii i M a r y la n d u , b y li w a n g ie ls k ie j A m e ry c e p o z b a w ie n i p r a w p u b lic z n y ch . 2 S y tu a c ję k a to lik ó w w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h do 1926 r. o m a w ia m p rz e d e w s z y s tk im n a p o d s ta w ie : P e t e r G u ild a y : T h e C a th o lic C h u r c h in th e U n ite d S ta te s , 1776— 1926, „ T h o u g h t” 1 (1926) 1, 3—20. W iele in f o r m a c ji o n a js ta r s z y m o s a d n ic tw ie k a to lic k im w A m e ry c e P ó ł n o cn ej, z w ła sz c z a w M a r y la n d od 1625, o n a js ta r s z y c h ś r e d n ic h sz k o ła c h k a to lic k ic h (G e o rg e to w n C ollege, 1791 i G e o r g e to w n V is ita tio n
School, n a js ta r s z a s z k o ła ś r e d n ia d la d z ie w c z ą t, 1799) o ra z o d z ia ła ln o
ści ic h z a ło ż y c ie la J o h n a C a rro ll (1735— 1815) p ie rw s z e g o rz y m s k o - k a to lickiego b is k u p a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h (k o n s e k ro w a n y w 1790) i p ie rw sz e g o a rc y b is k u p a B a ltim o re (od 1811) z n ale źć m o ż n a n a p r z y k ła d w : E le a n o re C. S u lliv a n : G e o rg e to w n V is ita tio n sin c e 1799,
T e a n ty p a p ie s k ie n a s tr o je tr w a ł y n a d a l po 1776. K a to lic y — lo ja ln i w o b ec P a p ie ż a — o s k a r ż a n i b y li (p o d o b n ie ja k w A n g lii) o n ie lo ja ln o ść w o b e c S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h .
W p ie rw s z y m je d n a k 50-leoiu (1776— 1826) p a n o w a ł w z g lę d n y sp o k ó j. K a to lik ó w b y ło s to s u n k o w o m a ło , a m ło d a R e p u b lik a g o rą c o p rz e ż y w a ła s w o je w o ln o ści, m ię d z y in n y m i w o ln o ść r e lig ijn ą .
D ru g ie 5 0 -lecie (1826— 1876) b y ło czasem n a js iln ie js z y c h a ta k ó w na k a to lik ó w , d o k o n y w a n y c h w ła ś n ie w im ię w o ln o śc i re lig ii. W ty m b o w ie m c z a sie z n a la z ła się w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h d u ż a g ru p a ' im i g r a n tó w ir la n d z k ic h i w r a z z n im i z a c z ą ł in te n s y w n ie ro s n ą ć sp o łeczn y w p ły w K o śc io ła K a to lic k ie g o . S p o w o d o w a ło to o ż y w ie n ie s ta r y c h hiie- u fn o ści, a n a w e t n ie n a w iś c i. K a to lik o m t e r a z co ra z p o w sz e c h n ie j w y ta czan o s t a r e z a rz u ty , iż są c ia łe m o b c y m w S ta n a c h i że są w ro g a m i w o l n o śc i g w a ra n to w a n y c h p rz e z K o n s ty tu c ję . N a z a rz u ty te o d p o w iad ała B is k u p i n a S y n o d a c h P ro w in c jo n a ln y c h w B a ltim o re (1829, 1833, 1837 i 1840). W 1837 .o k reślili o n i w L iś c ie P a s te r s k im p ry n c y p ia ln ie s ta n o w isk o K o śc io ła R z y m s k o -K a to lic k ie g o w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h . P r z y z n a li o c zy w iście, że w s p r a w a c h w ia r y i m o ra ln o ś c i K a to lic y z a le ż ą od P a p ie ż a , a le n ie u z n a ją ż a d n e g o cy w iln eg o , a n i p o lity c z n e g o c u d z o z ie m sk ie g o z w ie rz c h n ik a , ch o ćb y ó w p o iity a z n y z w ie rz c h n ik b y ł G ło w ą K o śc io ła R z y m s k o - K a to lic k ie g o 3. O c zy w iście teg o r o d z a ju d e k la r a c je n ie z m ie n ia ją od r a z u sp o łe c z n y c h n a s tro jó w . T o też n a d a l k a to lic y b y li a t a k o w a n i p rz e z tw ie rd z ą c y c h , że re łig ia rz y m s k o -k a to lic k a je s t z a s a d n i czo a n ty - a m e r y k a ń s k a o r a z p rz e c iw n a c y w iln e j i r e lig ijn e j w o lności,
3 O to z a sa d n ic z y fr a g m e n t teg o o św ia d c z e n ia : „W e ow e no re lig io u s a lle g ia n c e to a n y S ta te in th i s U n io n , n o r to its G e n e r a l G o v e rn m e n t. N o o n e of th e m c la im s a n y s u p r e m a c y o r d o m in io n o v e r u s in o u r s p i r i t u a l o r e c c le s ia s tic a l c o n c e rn s ; n o r does i t c la im a n y s u c h r i g h t of p o w e r o v e r a n y o f o u r fe llo w c itiz e n s , o f w h a ts o e v e r re lig io n th e y m a y b e ; a n d if s u c h c la im w a s m a d e , n e ith e r w o u ld o u r fe llo w -c itiz e n s n o r w o u ld w e s u b m it th e r e to . T h e y a n d w e, b y o u r C o n s titu tio n a l p r i n c i p le s, a r e f r e e to g iv e th is e c c le s ia s tic a l s u p r e m a c y to w h o m w e p le a s e , o r to re f u s e i t to e v e ry one, if w e so th i n k p r o p e r : b u t, th e y a n d w e o w e c iv il a n d p o litic a l a lle g ia n c e to th e s e v e r a l S ta te s in w h ic h w e r e sid e, a n d a lso to o u r G e n e ra l G o v e rn m e n t. W h e n , th e r e f o r e , u s in g o u r a d m itte d r ig h t, w e a c k n o w le d g e th e s p ir it u a l a n d e c c le s ia s tic a l s u p r e m a c y of th e C h ie f B ish o p o f o u r u n iv e r s a l C h u rc h , th e P o p e o r B ish o p of R o m e, w e do n o t th e r e b y f o r f e it o u r c la im to th e c iv il a n d p o litic a l p ro te c tio n o f th e c o m m o n w e a lth ; fo r, w e d o n o t d e tr a c t f r o m th e a lle g ia n c e to w h ic h te m p o r a l g o v e rn m e n ts a r e p la in ly e n title d , u n d w h ic h w e c h e e rf u lly g iv e; n o r do w e a c k n o w le d g e a n y c iv il o r p o litic a l s u p re m a c y o r p o w e r o v e r u s in a n y fo r e ig n p o te n ta te o r p o w e r, th o u g h t h a t p o te n ta te m ig h t b e th e c h ie f p a s to r of o u r C h u r c h ” . C y t. za G u il- d a y , a r t. cy t. 14/5.
3. Powstanie i rozwój prywatnego katolickiego szkolnictwa
W ta k ie j a tm o s fe r z e nic d ziw n eg o , że k a to lic y z a m y k a li s ię w sw o ic h sp o łe c z n o śc ia c h i d ą ż y li, a b y o w e sp o łe c z n o śc i b y ły m o ż liw ie s a m o w y s ta r c z a ln e k u ltu ro w o . P o w s ta ła s y tu a c ja g e tta . T a s y t u a c ja i o d p o w ia d a ją c a j e j p o s ta w a k a to lik ó w , b r o n ią c y c h w ia r y sw y c h dzieci, z a g ro ż o n e j prz e z w p ły w y p ro te s ta n c k ie (o e k u m e n iz m ie ż a d n a s t r o n a w ó w c z a s n ie m y ś la ła ) b y ły b o d a jż e g łó w n y m i b o d ź c a m i do ro z w in ię c ia sieci k a to lic k ic h szk ó ł e le m e n ta r n y c h , ró w n ie g ę s te j, ja k sieć p a r a f ia ln a . Z r e g u ły z re s z tą b y ły to s z k o ły p ro w a d z o n e p rz e z p a r a f ie . S z k o ły p a r a f i a l ne p o tr z e b o w a ły n a u c z y c ie li. Z a c z ę to w ię c o rg a n iz o w a ć k a to lic k ie sz k o ły ś r e d n ie i sz k o ły w yższe, k tó r e m o ż e m y n a z w a ć sz k o ła m i w y ż sz y m i I-g o s to p n ia , o d p o w ie d n ik i a n g ie lsk ie g o 4 -le tn ie g o c o lle g e ’u (n a z y w a ć je b ę d ę d a le j k o le g ia m i). S z k o ły te k s z ta łc iły w ró ż n y c h z a w o d a c h , t a k że, a m oże p rz e d e w sz y stk im , n a u c z y c ie li d la sz k ó ł e le m e n ta r n y c h i ś re d n ic h .
W iększość k a to lik ó w w o w y m c zasie b y ła p rz e c ię tn ie n a n iż s z y m p o zio m ie m a te r ia ln y m i in te le k tu a ln y m n iż p rz e c ię tn ie p ro te s ta n c i. S zk o ła k a to lic k a m ia ła c h ro n ić (i z a s a d n ic z o o c h ro n iła ) p rz e d p o c h ło n ię c ie m k a to lik ó w p rz e z f a s c y n u ją c ą , bo c y w iliz a c y jn ie , in te le k tu a ln ie i m a t e ria ln ie w y ż e j s to ją c ą sp o łeczn o ść p r o te s ta n tó w . W o w y m c zasie d o szła do g ło su tę s k n o ta za p ro m o c ją sp o łe c z n ą k a to lik ó w , p ro m o c ją ta k ż e w d z ie d z in ie in t e le k t u a ln e j . T ę s k n o ta t a z a c z ę ła s ię s p e łn ia ć w z n a c z n ie jsz y m n iż d o ty c h c z a s s to p n iu w n a s tę p n y m 5 0 -leciu (1876— 1926).
50-lecie to ro zp o częło się je d n a k jeszcze p od z n a k ie m a n ty k a to lic k ie go w y s tą p ie n ia w 1875 r . P r e z y d e n ta G r a n ta (je d y n e te g o ro d z a ju w y s tą p ie n ie w h is to r i i S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h ) p rz y g o to w u ją c e g o a t a k w K o n g re sie n a sz k o ły k a to lic k ie (je d n o c z e śn ie z re s z tą z p r ó b ą u su n ię c ia z w s z y stk ic h sz k ó ł p u b lic z n y c h n a u c z a n ia w sz e lk ie j re lig ii „ c h rz e ś c i ja ń s k ie j, a te is ty c z n e j, czy p o g a ń s k ie j” ) 4. J e d n a k ż e sz k o ła k a to lic k a się o b ro n iła . C o w ię c e j, w ła ś n ie w ty m 5 0 -le c iu sieć szk ó ł k a to lic k ic h (e le m e n ta rn y c h , ś r e d n ic h , k o le g ió w o ra z s e m in a rió w d u c h o w n y c h ) b a rd z o się ro z w in ę ła , zw łaszcza po P r o w in c jo n a ln y m S y n o d z ie B is k u p ó w w 1884 r. D odać trz e b a , o czy m c y to w a n y a r t y k u ł G u ild a y a n ie m ó w i, że w p ły w n a te n ro z w ó j m ia ła o c z y w iśc ie ró w n ie ż n o w a f a l a p r z y b y w a ją c y c h w ó w c z a s im ig r a n tó w z E u ro p y C e n tr a ln e j i W sc h o d n ie j. P r z y było w ó w c z a s d u żo k a to lik ó w N iem có w , C zech ó w , S ło w a k ó w , L it w i nów , W ę g ró w , P o la k ó w i in n y c h . G ru p y e tn ic z n e z a k ła d a ły z w y k le w łasn e p a r a f ie , a p rz y n ic h s z k o ł y 5. Z N ie m ie c p rz y b y ło d u żo z a k a n
-4 P o r.: J . G. S h e a : T h e C a th o lic C h u r c h in A m e r ic a n H is to r y , „ A m e ric a n C a th o lic Q u a e rte ly R e v ie w ” 1 (1876) 1, 168 n s o ra z G u ild a y , a r t . cyt. 19.
-n ic i k się ż y , u s u -n ię ty c h z te g o k r a j u p rz e z B is m a rc k o w s k i „ K u ltu r k a m p f ” . P o n ie w a ż b y li o n i sto s u n k o w o d o b rz e p rz y g o to w a n i do p ra c y s z k o ln e j, w ię c w y w a r li b a rd z ie j w id o c z n y w p ły w n a k a to lic k ie sz k o l n ic tw o . R o z w in ę ło się o n o w te d y do teg o sto p n ia , że w z a s a d z ie m ogło (i m o ż e do dziś) o g a rn ą ć k a ż d e g o u cząceg o się — czy s tu d iu ją c e g o — k a to lik a .
T o im p o n u ją c e o sią g n ię c ie n io sło i n ie s ie w so b ie d w ie je d n a k t r u d ności. P o p ie rw s z e m oże z a m k n ą ć k a to lik a w jeg o sp o łeczn o ści i w jeg o a tm o s fe r z e in te le k tu a ln e j o d p rz e d s z k o la do u n iw e r s y te tu — w z m ia n k o w a n e ju ż n ie b e z p ie c z e ń stw o g e tta , z a m k n ię te j f o r m a c ji in t e le k tu a ln e j i sp o łe c z n e j. T o n ie b e z p ie c z e ń stw o w y w a rło d u ż y w p ły w n a c h a r a k t e r n a u c z a n ia filo zo fii. D ru g a tr u d n o ś ć — n a 00 d z ie ń w ży ciu k a to lik ó w is to tn ie w a ż n a — b y ła n a tu r y m a te r ia ln e j. P o w s ta ł p ro b le m , c zy sp o łe c z n o ść k a to lic k a w y tr z y m a p o d w ó jn e o p o d a tk o w a n ie szk o ln e. B o w ie m k a to lic k ą sz k o łę p r y w a tn ą u tr z y m u ją ro d z ic e ; w s p ie r a n i w p ra w d z ie p rz e z p a r a f ię i d ie c e z ję , a le p rz e c ie ż d o c h o d y ty c h o s t a t n ic h p o c h o d z ą o s ta te c z n ie te ż z o fia rn o ś c i w ie rn y c h . C i s a m i z aś r o d zice i w sz y sc y w ie rn i, ja k o o b y w a te le , p ła c ą te ż p o d a tk i n a szk o ły p u b lic z n e , do k tó r y c h ic h dziec i n ie u c z ę sz c z a ją . S ą w ię c m a te r ia ln ie p o d w ó jn ie o b ciąż en i.
4. Założenie Uniwersytetu Katolickiego — 1889
D ru g im — o b o k o b ro n y sz k o ły p r y w a tn e j — z a g a d n ie n ie m a b s o r b u ją c y m k a to lik ó w w ty m o k re s ie b y ła s p r a w a p ro m o c ji in te le k tu a ln e j r e s ita P o lz in : T h e P o lish A m e r ic a n : w h e n c e a n d w h ith e r , F ra n c is c a n P u b l., P u la s k i, W is. 1973, s. X I I I + 282. D zieło .to z a w ie r a o b s z e rn ą b i- b io g ra fię . 144 p o zy cji. W s p r a w ie szk ó ł p o lo n ijn y c h p a tr z n p .: Jó z e f M iąso : D zie je O ś w ia ty P o lo n ijn e j w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , W a rs z a w a , P W N , 1970.
S z k o ln ic tw o P o lo n ijn e m ia ło z a s a d n ic z o c h a r a k t e r e le m e n ta r n y . P ie r w s z ą sz k o łą ś r e d n ią i k o le g iu m b y ło S e m in a riu m P o ls k ie im . Ś w ię ty c h C y ry la i M eto d eg o zało ż o n e w D e tro it p rz e z k s. J ó z e f a D ą b ro w sk ie g o w 1887 (dziś w O rc h a rd L a k e , M ich.) s k ła d a ją c e się z p ię c io le t n ieg o g im n a z ju m k la sy c z n e g o i z k o le g iu m (d w u le tn i k u r s filo z o fii i tr z y le tn i k u r s teologii) b ę d ą c e g o w ó w c z a s z a sa d n ic z o S e m in a riu m D u c h o w n y m . D ziś Z a k ła d y N a u k o w e w O rc h a rd L a k e s k ł a d a ją s ię ze szk o ły ś r e d n ie j (S a in t M a r y ’s P r e p a r a to r y ) , z k o le g iu m (S a in t M a r y ’s C ollege) i z s e m in a riu m d u c h o w n e g o (SS. C y ril a n d M e th o d iu s S e m in a ry ). O p o ls k ic h p o d rę c z n ik a c h filo z o fic z n y c h w y d a n y c h w O rc h a rd L a k e p a tr z p rz y p is 18.
I n n e p o w y ż e j e le m e n ta r n e sz k o ły p o lo n ijn e , n a w e t je ś li n o siły na z w ę k o le g iu m , m ia ły c h a r a k t e r szk o ły ś r e d n ie j, n p . K o le g iu m Z w ią z k u N a ro d o w e g o P o ls k ie g o (P o lis h N a tio n a l A llia n c e C ollege) zał. w r. 1912 w C a m b rid g e S p rin g s w P e n s y lw a n ii, n o sz ą c e o d r. 1928 n a z w ę K o le g iu m Z w ią z k o w e (A llia n c e C ollege). F ilo z o fia b y ła ta m n a u c z a n a w z a k r e s ie p ro p e d e u ty c z n y m .
i s p r a w a in t e le k tu a ln e j o b ro n y m y ś li k a to lic k ie j. N a r a s ta ją c y m p o tr z e b o m n ie m ogło s p r o s ta ć is tn ie ją c e o d 1701 r . k o le g iu m G e o r g e to w n
C o lleg e, k tó r e g o z a ło ż y c ie le m b y ł J o h n C a ro ll, p ie r w s z y rz y m s k o - k a to
lic k i b is k u p w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , o ra z in n e k o le g ia p o w s ta łe w p ie rw s z e j p o ło w ie X I X w . (n a p r z y k ła d U n iv e r s ity o f N o tr e D a m e , I n d ia n a , z a ło ż o n y w 1842 p rz e z f r a n c u s k ic h k się ż y ze S to w a rz y s z e n ia Ś w ię te g o K rz y ż a ). W o w y m c z a sie k o le g ia t e n ie w y c h o d z iły p o w y ż e j p r o g r a m u sz k o ły ś r e d n ie j. Z e s p r a w ą p ro m o c ji in te le k tu a ln e j z w ią z a n e by ło p y ta n ie , czy w A m e ry c e p o tr z e b n y je s t u n iw e r s y te t k a to lic k i, o b e jm u ją c y s w y m p r o g r a m e m ta k ż e s t u d ia w y ższe I I - s to p n ia , cz y li ta k zw a n e g r a d u a te stu d ie s . M oże w y s ta rc z y , je ś li p rz y s z li p ro fe s o ro w ie k o le g ió w b ę d ą k s z ta łc ić się j a k d o ty c h c z a s w u n iw e r s y te ta c h e u r o p e j sk ic h , lu b a m e r y k a ń s k ic h n ie k a to lic k ic h .
W ie lk im rz e c z n ik ie m u tw o rz e n ia u n iw e r s y te tu k a to lic k ie g o b y ł J o h n L a n c a s te r S p a ld in g , b is k u p P e o rii. N a w o ły w a ł te ż do tw o rz e n ia i o ży w ia n ia in n y c h k a to lic k ic h o ś ro d k ó w in te le k tu a ln y c h . Z a c h ę c o n y w 1879 p rz e z E n c y k lik ę A e te r n i P a tr is L e o n a X I I I d o p ro w a d z ił do z a ło ż e n ia w 1889 U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w W a sz y n g to n ie (T h e C a th o lic U n i
v e r s ity o f A m e r ic a ). P rz y c z y n ił się te ż do s f o rm u ło w a n ia z a ło ż e ń id e o
w y c h te g o u n iw e r s y te tu , w e d łu g k tó r y c h m ia ł o n b y ć z a ró w n o k a to lic k im j a k i a m e r y k a ń s k im w w y p e łn ia n iu s w o je j m is ji, k tó r a z o sta ła o k re ś lo n a ja k o s to s o w a n ie w ie lk ic h z a s a d te o lo g ii i filo z o fii k a to lic k ie j do ż y w y c h k w e s tii i a k tu a ln y c h d y s k u s ji 6. U n iw e r s y te t o b e jm o w a ł s w y m i w y d z ia ła m i c a ły z a k re s n o rm a ln ie w ó w c z a s n a u c z a n e j w ie d z y lu d z k ie j. O d te j p o ry w ię c ta k ż e i n a p r z y k ła d le k a r z e m o g li k sz ta łc ić się n ie w y c h o d z ą c ze sp o łeczn o ści k a to lic k ie j.
5. C z a so p is m a k a to lic k ie
W y ra z e m d ą ż e n ia d o in t e le k t u a ln e j o b ro n y k a to lic y z m u b y ło m ię d z y in n y m i z a ło ż e n ie w 1876 r. w P h ila d e lp h ia (W y d aw cy : H a r d y a n d M a - ho n y ) k w a r ta l n ik a T h e A m e r ic a n C a th o lic Q u a r te r ly R e v ie w . W p ie r w sz y m zeszy cie w s tę p n a n o ta o d r e d a k c ji o k r e ś liła , iż c ele m cz a so p ism a je s t o b ro n a i w y ja ś n ia n ie p r a w d w ia r y i m o ra ln o ś c i, g ło szo n y ch p rz e z K ościół, a w y p a c z a n y c h p rz e z J e g o p rz e c iw n ik ó w , o r a z p rz e d s ta w ia n ie w s p r a w ie d liw y m ś w ie tle p o z y ty w n e j ro li s p o łe c z n e j k a to lik ó w w A m e ry c e 7. T o te ż p r a w ie w s z y s tk ie a r t y k u ły w p ie rw s z y m to m ie , o m a w ia 9 S p a ld in g „ g a v e to i t th e f u n d a m e n ta l p o lic y of b e in g in a ll th in g s C a th o lic a n d A m e ric a n , w ith th e h ig h m issio n o f a p p ly in g th e g r e a t p rin c ip le s o f th e o lo g y a n d p h ilo s o p h y to t h e liv in g q u e s tio n s a n d th e a c tu a l d is c u s s io n s o f t h e d a y ” . G u ild a y , a r t. c y t. 18.
7 O u r R e v ie w , as its n a m e p o in ts o u , is to b e C a th o lic a n d A m e ric a n . I ts a im , th e r e f o r e , w ill b e to e x p la in a n d d e fe n d th e C a th o lic
ją c p r a w d y m o r a ln o ś c i i w ia ry , c z y n iły to w a p o lo g e ty c z n e j p o le m ic e z ró ż n y m i o p in ia m i a n ty - k a to lic k im i. A r ty k u ły h is to ry c z n e ta k ż e p r z y j m o w a ły p o s ta w ę o b ro n n ą i k o r y g u ją c ą o p in ie k rz y w d z ą c e k a t o l i k ó w 8. W ty m ż e to m ie o d e z w a ły s ię ju ż g ło sy o p o tr z e b ie U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o . P ro p o n o w a n y U n iw e rs y te t m ia ł m ie ć n a ra z ie s k r o m n e w y m ia r y , a l e b y ł ju ż w y ra z e m ro z u m ie n ia p o tr z e b y wyżsizych s tu d ió w I i- g o s to p n ia (g r a d u a te stu d ie s) 9 W z m ia n k o w a n y w ię c głos b p a S p a l- ig d n a p a d ł n a g r u n t ju ż p rz y g o to w a n y .
P o z a ło ż e n iu w 1889 U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w W a sz y n g to n ie n a s tą p ił sto s u n k o w o szy b k o d a ls z y ro z w ó j in te le k tu a ln y k a to lic k ie j s p o łe c z n o śc i w A m e ry c e . J e g o p rz e ja w e m b y ło p o w s ta w a n ie co ra z w ię k szej ilo śc i k o le g ió w i u n iw e r s y te tó w n ie ty lk o n a u c z a ją c y c h , a le s ta n o w ią c y c h co ra z b a rd z ie j p o w a ż n e o ś r o d k i p r a c y b a d a w c z e j, o ra z p o w s ta w a n ie n o w y c h czaso p ism , b ą d ź p rz e z n a c z o n y c h d la sz e rsz e j, a le ju ż b a rd z ie j w y k s z ta łc o n e j p u b lic z n o śc i, b ą d ź ś c iśle j z w ią z a n y c h z ży cie m u n iw e rs y te c k im .
Do p ie r w s z e j k a te g o rii, o p ró c z ju ż c y to w a n e g o k w a r ta l n ik a T h e A m e
ric a n C a th o lic Q u a r te r ly , n a le ż y c z aso ip sm o : A m e r ic a , k a to lic k i p rz e
g lą d ty g o d n io w y w y d a w a n y o d 1909 r. do d z iś w N o w y m J o r k u p rz e z J e z u itó w S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h i K a n a d y .
Je sz c z e d la sz e rsz e j p u b lic z n o śc i, a le ju ż ra c z e j z u n iw e rs y te c k im w y k s z ta łc e n ie m , p rz e z n a c z o n y b y ł k w a r ta l n ik T h o u g h t w y d a w a n y od 1'926 r., z p o d ty tu łe m Q u a r te r ly o f th e S c ie n c e s a n d L e tte r s , p rz e z J e -th e o r y o f r e v e a ld T r u -th , m o r a l a n d d o g m a tic , a s i t r e a lly is, a s i t h a s b e e n le f t u b b y t h e A p o s tle s a n d d e fin e d b y t h e C h u r c h ; a n d to le t
m e n s e e h o w d if f e r e n t is th e b a s e c o n te r f e it o f th e sa m e , w ic k e d ly fo rg e d to o u r d is c re d it b y so m e , a n d re c e iv e d in good f a i th a s o u r d o c tr in e b y m a n y o th e r s o u ts id e of o u r c o m m u n io n . I t s h a ll b e o u r e n d e a v o u r also to s h o w th e p r a c tic a l d e v e lo p m e n t a n d w o rk in g of C a th o lic p rin c ip le in th e h is to r y of th e w o rld , in th e liv e s of g r e a t a n d good m e n , a n d in th e desitiraies n a tio n s ” . W a tę p n a n o ta od rediakr c ji „ A m e ric a n C a th o lic Q u a r te r ly R e v ie w ” 1 (1876) 1, 3.
8 P o r. n p . a r t y k u ły : J . O ’C o n n o r: A n ti-C a th o lic P r e ju d ic e (5—21); O. A. B ro w n so n : T h e P h ilo s o p h y o f th e S u p e r n a tu r a l (22—32); J . A. C o rc o ra n : M ir a c u lo u s P o w e r s in th e T r u e C h u r c h (337— 52); te n ż e : T h e
J e s u its (5l·— 73); J . G. S h e a : T h e C a th o lic C h u r c h in A m e r ic a n H is to r y
(148— 92). T a k ż e w s p r a w ie ta k w ó w c z a s b o le s n e j i a k tu a ln e j, ja k w o j n y z I n d ia n a m i (k lę s k a p u łk o w n ik a G. A. C u s te r a p o d L ittle B ig h o rn w 1876 r.) o d e z w a ły s ię w ty m to m ie p o w a ż n e g ło sy o m is ja c h k a to lic k ic h , k tó r e m o g ły b y p r a w d o p o d o b n ie z a p o b ie c n ie sz c z ę śc io m i u ra to w a ć z a ró w n o b ia ły c h , k tó r y c h w ie lu w ty c h w o jn a c h poległo, ja k i In d ia n , g d y b y n ie n a tr a f ia ły n a u n ie m o ż liw ia ją c e ic h d z ia ła ln o ś ć p rz e s z k o d y w p o lity c e rz ą d o w e j z a b r a n ia ją c e j m is ji k a to lic k ic h w w ię k sz o śc i o r g a n i z o w a n y c h o k o ło 1870 r. r e z e r w a ta c h : E. J a c k e r : W h o is to B la m e fo
th e L it tl e B ig h o r n D isa ster? (712—41) i J. G. S h ea, a r t . cyt. 165 ns.
9 P o r. T . A. B e c k e r: S h a ll w e h a v e a U n iv e r s ity ? (230—53); te n ż e :
z u itó w , p ro f e s o ró w w F o r d h a m U n iv e rs ity , W o o d sto c k C ollege, L o y o la U n iv e r s ity (C hicago), L o y o la U n iv e rs ity (N ew O rle a n s ) i S t. L o u is U n iv e rs ity . D ziś k w a r ta l n ik te n w y d a w a n y je s t p r z e z J e z u itó w z F o r d h a m U n iv e rs ity z p o d ty tu łe m , A R e v ie w o f C u ltu r e a n d Id ea s.
W ty m c zasie z aczęły s ię u k a z y w a ć c z a so p ism a p o św ię c o n e s p e c ja l n ie filo z o fii sc h o la sty c z n e j. N a jp ie r w — w s ty c z n iu 1925 r. — p o ja w ił się k w a r ta l n i k T h e M o d e r n S c h o o lm a n , w y d a w a n y p rz e z p ro f e s o ró w S t. L o u is U n iv e rs ity w S t. L o u is. Z ra z u sk ro m n y , p o w ie la n y , b iu le ty n S e m in a r iu m F ilo zo ficzn eg o , o n ie w ie lk im z a się g u , s ta ł się z czasem je d n y m z w a ż n ie js z y c h w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h (i n ie ty lk o ta m ) n e o sc h o la s ty c z n y c h p is m filo z o fic z n y c h .
U k o n s ty tu o w a n e w 1926 r. A m e ry k a ń s k ie K a to lic k ie S to w a rz y s z e n ie F ilo z o fic z n e (T h e A m e r ic a n 'C a th o lic P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n — s k r ó t A C P A ) je s t w y d a w c ą o d 1926 r. ro c z n ik a sp ra w o z d a w c z e g o P ro c e e d in g s
o f th e A m e r ic a n C a th o lic P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n (s k ró t: P ro c e e d in g s).
K a ż d y to m , o p ró c z s p r a w o z d a ń o rg a n iz a c y jn y c h , z a w ie ra s to su n k o w o d u ż ą ilość p o w a ż n y c h a r ty k u łó w , z w y k le o m a w ia ją c y c h je d e n z a s a d n i czy te m a t, b ę d ą c y p rz e d m io te m o b r a d d o ro c z n e g o w a ln e g o z ja z d u S to w a rz y sz e n ia . T oż sa m o S to w a rz y s z e n ie w y d a je od 1927 r. p rz y p o m o cy K a to lic k ie go U n iw e r s y te tu w W a sz y n g to n ie (a o b e c n ie U n iw e r s y te tu N o tre D am e) k w a r ta l n ik T h e N e w S c h o la s tic is m . W r. 1939 D o m ik a n ie a m e r y k a ń s c y z a c z ę li re d a g o w a ć k w a r ta l n ik T h e
T h o m is t z p o d ty tu łe m : A s p e c u la tiv e Q u a r te r ly R e v ie w e d ite d b y th e D o m in ic a n F a th e r s o f th e P r o v in c e o f S t. J o se p h . W y d a w c ą p ie r w s z y c h o śm iu ro c z n ik ó w b y ło W y d a w n ic tw o S h e e d a n d W o rd , N. Y o rk . O d r. 1946 k w a r ta l n ik te n w y d a w a n y je s t p rz e z d o m in ik a ń s k ie w y d a w n ic tw o T h e T h o m is t P re s s , W a sh in g to n . W ty m ż e r . 1939 P o n tific a l I n s tit u te o f M e d ia e v a l S tu d ie s w T o ro n to z a c z ą ł p u b lik o w a ć o w o ce s w y c h p o w a ż n y c h b a d a ń w ro c z n ik u M e d ia e v a l S tu d ie s , w y d a w a n y m z ra z u p rz e z S h e e d a n d W o rd , N. Y o rk (ro c z n ik 1—3), n a s tę p n ie p rz e z w y d a w n ic tw o w ła s n e I n s ty tu t u ,
C h a r a k te r o g ó ln o - k u ltu ro w y (ale z d u ż y m a k c e n te m p o ło żo n y m n a f i lozofię) m a w y d a w a n y o d 1950 r. ( r e d a k to r n a c z e ln y : J o s e p h E. C u n - neen) k w a r ta ln ik C ro ss C u r r e n ts z p o d ty tu łe m A Q u a r te r ly R e v ie w to
e x p lo r e th e im p lic a tio n s o f C h r is tia n ity fo r o u r ti m e s ( K w a r ta ln ik b a
d a ją c y w n io sk i w y n ik a ją c e z C h rz e ś c ija ń s tw a d la n a s z y c h czasów ). S w o ją p o s ta w ę w y d a w c y o k re ś lili w e w s tę p n y m a r t y k u le r e d a k c y jn y m w n a s tę p u ją c y c h sło w a c h : „ P o n ie w a ż je s te ś m y k a to lik a m i, w ię c p r z y j m u je m y p ra w d ę z w s z e lk ic h ź ró d e ł. M u s im y b o w ie m s t a r a ć się z n a leźć — c h rz e ś c ija n ie i n ie c h r z e ś c ija n ie — co to zn a c z y b y ć c h rz e ś c ija
n in e m d n ia d zisiejszeg o . Z p e w n o ś c ią b liż e j p rz y jd z ie m y do z ro z u m ie n ia teg o , je ś li b ę d z ie m y ra z e m s z u k a ć ” 10.
W c z a so p iśm ie ty m J a m e s C o llin s (p ro f. w S t. L o u is U n iv e rs ity ) p o d a je co r o k u b ez p r z e r w y o d 1957 r. p o n a d d w u d zieslto stro riico w y r z e te ln y p rz e g lą d w sp ó łc z e s n y c h w y d a rz e ń w filo z o fii (A n n u a l R e p o r t o j
P h ilo so p h y ). P o d o b n y p rz e g lą d C o llin s p u b lik o w a ł ju ż w c z e śn ie j w l a ta c h 1951— 56 w K w a r t a ln i k u T h o u g h t.
O s ta tn im b a rd z o w a ż n y m w y d a rz e n ie m w y d a w n ic z y m w k a to lic k im c z a s o p iś m ie n n ic tw ie filo z o fic z n y m je s t k w a r ta ln ik In te r n a tio n a l P h ilo
so p h ic a l Q u a r te r ly , w y d a w a n y od 1961 r . p rz e z B e rc h m a n s P h ilo s o p h i
c u m — L o u v a in i F o r d h a m U n iv e rs ity — N e w Y o rk . A m e ry k a ń s k im i z a ło ż y c ie la m i i r e d a k to r a m i są w y b itn i p ro fe s o ro w ie z F o rd h a m : N o rris C la rk e , T . J . i J o s e p h D o n ceel, T. J.
W z m ia n k o w a n a p o s ta w a w y d a w c ó w k w a r ta l n ik a C ro ss C u r r e n ts z 1950 r. św ia d c z y o ty m , że w śro d o w is k a c h k a to lic k ic h c o ra z s iln ie js z e b y ło d ą ż e n ie (s y g n a liz o w a n e ju ż — ja k z o b a c z y m y n iż e j w 7. — w s t a tu c ie A C P A ) do w s p ó łp r a c y i w s p ó ln y c h p o s z u k iw a ń ze ś ro d o w is k a m i n ie k a to lic k im i, a n a w e t n ie c h r z e ś c ija ń s k im i, w d z ie d z in a c h w a ż n y c h d la s a m o o k re ś le n ia się c h rz e ś c ija n w d z is ie jsz y m św iecie. M y ślic ie le k a to lic c y n ie p o p rz e s ta li je d n a k n a z a p ra s z a n iu o só b z p o z a śro d o w is k a k a to lic k ie g o d o w s p ó łp ra c y ma sw o im te r e n ie , a le s t a r a li się b r a ć cz y n n y u d z ia ł w p o s z u k iw a n ia c h filo z o fic z n y c h o rg a n iz o w a n y c h p rz e z ta k z w a n e śro d o w is k a n ie z a le ż n e . J e d n y m z w a ż n ie js z y c h m ie js c s p o tk a n ia m y ś lic ie li k a to lic k ic h w ś r o d o w is k u n ie z a le ż n y m z w s z e lk im i in n y m i d o c e n ia ją c y m i u s ta w ic z n ie p o g łę b ia n e u p r a w ia n ie k la s y c z n y c h z a g a d n ie ń filo z o fii s ta ł s ię w y c h o d z ą c y od 1947. r. k w a r ta ln ik T h e R e v ie w o f M e ta p h y s ic s . J e g o z a ło ż y c ie le m i p ie r w s z y m r e d a k to r e m b y ł P a u l W eiss n . W s p ó łr e d a k to r a m i b y li m ię d z y in n y m i P h ilo th e u s B o e h n e r, z n a n y w P o ls c e w s p ó ł 10 „ B e c a u se w e a r e C a th o lic s, w e w e lc o m e c o n tr ib u tio n s to th e t r u t h fr o m a n y so u rc e ; w e m u s t t r y to f in d o u t — C h ris tia n s a n d n o n - -C h r is tia n s a lik e — w h a t i t m ig h t m e a n to b e a C h r is tia n to d a y . S u re ly w e s h a l l co m e c lo s e r to th is k n o w le d g e if w e s e e k th is d is c o v e ry to g e th e r ” , „ C ro ss C u r r e n ts ” 1 (1950) 1, 2.
11 P a u l W eiss w n a s tę p u ją c y c h sło w a c h (u m ie sz c z o n y c h n a o k ła d c e k w a r ta l n ik a ) o k re ś lił jeg o c h a r a k t e r : ’’T h e R e v ie w o j M e ta p h y s ic s is d e v o te d to th e p ro m o tio n o f te c h n ic a lly c o m p e te n t, d e fin itiv e c o n tr ib u tio n s to p h ilo s o p h ic a l k n o w le d g e . N o t a ss o c ia te d w ith a n y sch o o l o r g ro u p , n o t th e o rg a n o f a n y a ss o c ia tio n o r in s titu tio n , it is in te re s te d in p e r s is te n t, re s o lu te in q u ir ie s in to ro o t q u e s tio n s , re g a r d le s s o f th e w r i t e r ’s a ff ilia tio n s ” . W ie lk ą z a s łu g ą W e is sa b y ło z a ło ż e n ie czaso p ism a n ieza leżeg o , d z ię k i te m u o g a rn ia ją c e g o w sz e lk ie ś ro d o w is k a , p o św ię c o neg o m e ta fiz y c e w c z a sie , w k tó r y m te j d y s c y p lin ie n ie ro k o w a n o n a d z ie i, a u n iw e rs y te c k ie ś r o d o w is k a filo z o fic z n e t e j d y s c y p lin y p rz e w a ż n ie n ie u p ra w ia ły .
a u to r z G ils o n e m H is to r ii F ilo z o fii C h r z e ś c ija ń s k ie j (tłu m . S ta n is ła w S to m m a , W a rs z a w a 1962), C h a rle s H a r ts h o r n , w y b itn y a m e r y k a ń s k i f i lozof re lig ii, p r o p o n u ją c y p a n e n te is ty c z n e ro z w ią z a n ie p r o b le m u t r a n s c e n d e n c ji i im m a n e n c ji B oga, o ra z A n to n C. P e g is , m e d ie w is ta i m e ta fiz y k , je d e n z p ie rw s z y c h d o k to r ó w I n s ty tu t u M e d ie w isty c z n e g o w T o ro n to . P u b lik o w a li w T h e R e v ie w o f M e ta p h y s ic s m ię d z y in n y m i n a s tę p u ją c y m y ś lic ie le k a to lic c y : J a m e s F. A n d e rso n , P h ilo th e u s B o e h n e r, J a m e s C ollins, G e o rg e P . K lu b e r ta n z i J o s e p h O w ens.
W c ią g u 25 l a t is tn ie n ia te g o k w a r ta l n ik a w ś r o d o w is k u n ie z a le ż n y m , o rg a n iz u ją c y m jeg o p u b lik o w a n ie , p r z e ła m a n a z o sta ła o s ta te c z n ie n ie u fn o ś ć w s to s u n k u do k a to lik ó w i p rz e k o n a n ie , że w ia r a r e lig ijn a u n ie m o ż liw ia filo z o fo w a n ie n a w ła ś c iw y m m e r y to ry c z n ie i m e to d o lo g iczn ie p o zio m ie. N ie u fn o ś ć p r z e ła m a n a z o s ta ła z o b u s tro n . Ś w ia d c z ą o ty m d w a f a k t y : 1° P a u l W eiss, z a ło ż y c ie l i p ie r w s z y r e d a k t o r k w a r ta ln ik a o b ją ł w 1970 r. je d n ą z k a te d r filo z o fii w U n iw e rs y te c ie K a to lic k im w W a sz y n g to n ie , 2° J u d e P . D o u g h e rty — D z ie k a n S z k o ły F ilo zofii w o w y m U n iw e rs y te c ie (D e a n o f th e S c h o o l o f P h ilo s o p h y o f th e
C a th o lic U n iv e r s ity o f A m e r ic a ) z o s ta ł w 1971 r. jeg o n a c z e ln y m r e
d a k to re m .
I n n y m ś w ia d e c tw e m u z n a n ia d la m y ś li k a to lic k ie j b y ło w y d a n ie sp e c ja ln e g o n u m e r u p o św ię c o n e g o 7 0 0 -leciu śm ie rc i św . T o m a sz a z A k w in u p rz e z k w a r ta l n ik T h e M o n ist ( A n I n te r n a tio n a l Q u a r te r ly J o
u r n a l o f G en era l P h ilo so p h ic a l I n q u ir y ) , k tó re g o z a ło ż y c ie le m w 1888
b y ł E d w a r d С. H e g le r. R e d a k to re m te g o sp e c ja ln e g o n u m e r u — 58 (1974) 1 — b y ł J o s e p h O w en s. A r ty k u ły n a p is a li m ię d z y in n y m i: A n to n C. P e g is : B e tw e e n I m m o r ta l ity a n d D e a th — so m e F u r th e r R e fle c tio n s
o n th e S u m m a C o n tra G e n tile s ; J o s e p h O w e n s: A q u in a s a n d th e F iv e W a y s ; L u b e r V e le c k y : „ T h e F iv e W a y s ” — P r o o f o f G ods E x is te n c e ? V ternon J . B o u rk e : Is T h o m a s A q u in a s a N a tu r a l L a w E th ic is f! J o s e p h D o n ceel: T r a n s c e n d e n ta l T h o m is m . 6. N a u c z a n ie filo z o fii w k o le g ia c h p rz e d 1930 r. Z a ry s o w a n y p r z e g lą d h is to ry c z n y w y ja ś n ia w p e w n y m s to p n iu p o d łoże z d u m ie w a ją c e g o f a k t u p o w s ta n ia w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h k a to lick ieg o s z k o ln ic tw a p ry w a tn e g o , o b e jm u ją c e g o p ro g r a m e m c a ły z a k re s o ś w ia ty i n a u k i, a g ę sto śc ią sw e j s ie c i m o g ące g o o b ją ć w z a sa d z ie k a ż dego k a to lic k ie g o u c z n ia , s t u d e n ta i uczonego. T e n w s p a n ia ły w y s iłe k m a te ria ln y , o rg a n iz a c y jn y i in t e le k t u a ln y c a łe j sp o łe c z n o śc i k a to lic k ie j u m o ż liw ił k a to lik o m a m e r y k a ń s k im o c a le n ie ic h id e n ty c z n o śc i: w n ie s p r z y ja ją c y c h o k o lic z n o śc ia c h p o z o sta li k a to lik a m i. J e d n o c z e ś n ie je d n a k to o sią g n ię c ie n io sło ze so b ą w z m ia n k o w a n e n ie b e z p ie c z e ń stw o g e tta : w y tw o rz e n ie się z a m k n ię te j in te le k tu a ln ie i k u ltu r o w o g ru p y , p a
tr z ą c e j z n ie u f n o ś c ią n a z e w n ą trz i z n ie u fn o ś c ią z z e w n ą trz o g lą d a n e j. O d teg o n ie b e z p ie c z e ń s tw a n ie b y ło z r a z u w o ln e i n a u c z a n ie filo zofii.
P o d o b n ie , j a k w s z y s tk ie s tu d ia w A m e ry c e P ó łn o c n e j , ró w n ie ż s tu d ia filo z o fic z n e o d b y w a ły się i o d b y w a ją n a d w ó c h p o z io m a c h : n a jp i e r w w „co lleg e’u ” — w k o le g iu m , w e d łu g n a s z e j te rm in o lo g ii w c z te ro le tn ie j sz k o le p o m a tu r a ln e j — d o k o n u je się z a sa d n ic z e n a u c z a n ie z p rz y g o to w a n ie m z d o ln ie js z y c h do s a m o d z ie ln e j p r a c y n a u k o w e j. N a s tę p n ie z d o l n ie js i m o g ą p ro w a d z ić s tu d ia p o d y p lo m o w e — g r a d u a te s tu d ie s , p r o w a d z o n e p rz e z w y ższe od k o le g ió w z a k ła d y n a u k o w e , k tó r y c h u w ie ń cze n ie m je s t d o k to r a t, b ę d ą c y o d p o w ie d n ik ie m n a sz e j h a b ilita c ji.
Z a m ie rz e n ie m o r g a n iz a to r ó w k o le g ió w k a to lic k ic h b y ło z a p e w n ie n ie w ła ś c iw e j f o r m a c ji in te le k tu a ln e j w y k s z ta łc o n y m k a to lik o m . O rg a n iz a to r z y n a u c z a n ia p rz e ję li się w z n a c z n y m s to p n iu , choć n ie z aw sze w dość p o g łę b io n y sposób, d y r e k ty w a m i E n c y k lik i L e o n a X I I I A e te r n i
P a tr is z 1879 r . P o d z ie la li je j n a d z ie je , co do ro li filo zo fii sc h o la s ty c z -
n e j d la z a p e w n ie n ia o w e j w ła ś c iw e j fo r m a c ji p rz e d e w s z y s tk im p rz e z z a p e w n ie n ie w ie rz e r a c jo n a ln y c h p o d sta w . J e d n o c z e ś n ie w ięc z ro z b u d o w ą s ie c i k o le g ió w p o w ię k s z a ła się lic z b a a k a d e m ic k ic h n a u c z y c ie li filo zo fii. B o w ie m c e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą k a to lic k ic h k o le g ió w by ło n a u c z a n ie w s to su n k o w o d u ż y m z a k re s ie filo z o fii sc h o la s ty c z n e j s t u d e n tó w w s z e lk ic h s p e c ja ln o ś c i {ró w n ież p rz y ro d n ic z y c h ). P rz e c ię tn ie 1/6 w s z y s tk ic h o b o w ią z k ó w k ażd e g o s t u d e n ta s ta n o w iła filo z o fia (ten s ta n z a c h o d z ił do m n ie j w ię c e j 1960 r.). Do o k o ło 1930 r. n a u c z a n o filo z o fii w e d łu g p o d rę c z n ik ó w e u ro p e js k ic h , w z a sa d z ie X IX -w ie c z n y c h , z w y k le n ie m ie c k ic h lu b lo w a ń s k ic h , często ty c h s a m y c h , z k tó r y c h k o r z y s ta n o w S e m in a ria c h D u c h o w n y c h . U czono filo z o fii sc h o la sty c z n e j, p o d o b n ie ja k w te d y w E u ro p ie , z p o w o ły w a n ie m się n a E n c y k lik ę
A e te r n i P a tris, a le z w y k le b ez g łęb szeg o z ro z u m ie n ia je j in te n c ji. S c h o
la s ty k ę b o w ie m p o jm o w a n o a h is to ry c z n ie , ja k o z a m k n ię ty i g o to w y sy s te m ro z w ią z a ń . W z a s a d z ie n ie u czo n o h is to r ii filo z o fii i n ie n a w ią - z y w a n o do p o za sc h o la s ty c z n y c h filozofów , c h y b a ja k o do p rz e c iw n i k ó w p ra w id ło w e g o m y ś le n ia 12. W y ra z e m je d n a k p o tr z e b y p o g łę b io n y c h s tu d ió w n a d te k s ta m i T o m a sz a (p o łączo n ej jeszcze n ie k ie d y z p rz e k o n a n ie m , iż w jeg o n a u c e z n ale źć m o ż n a g o to w e o d p o w ie d z i n a w sz e lk ie p ro b le m y filo z o fic z n e i m o r a ln e , a n a w e t z n a c z n ą p o m o c w ro z w ią z y w a n iu p ro b le m ó w n a u k o w y c h ) b y ło u k o n s ty tu o w a n ie się w 1926 r. A m e ry k a ń s k ie g o K a to lic k ie g o S to w a rz y s z e n ia F ilo zo ficzn eg o — T h e
A m e r ic a n C a th o lic P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n (s k ró t: A C PA ). D ru g im w a ż
n y m z d a rz e n ie m d la w ła śc iw e g o z ro z u m ie n ia h is to ry c z n e j w a rto ś c i to -12 K o rz y s ta m t u ró w n ie ż z in f o rm a c ji, k tó r y c h u d z ie lił m i w ro z m o w a c h p ro f. G e ra ld M cC ool, T J z F o r d h a m U n iv e rs ity .
m iz m u b y ło z a ło ż e n ie w 1929 r., p rz y w s p ó łp r a c y E. G ilso n a , I n s t y t u t u M e d ie w isty c z n e g o w T o ro n to .
7. Początki działalności Amerykańskeigo Katolickiego Stowarzyszenia Filozowicznego
Z in ic ja ty w ą z a ło ż e n ia A m e ry k a ń s k ie g o K a to lic k ie g o S to w a rz y s z e n ia F ilo zo ficzn eg o (A C P A ) w y s tą p ili p ro f e s o ro w ie U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w W a sz y n g to n ie : E d w a r d A . P a c e ( v ic e - r e k to r te g o ż U n iw e rs y te tu ), k tó r e m u p o św ię c im y n iż e j (9.1.) n ie c o w ię c e j u w a g i i J a m e s H . R y a n . P ie rw s z e z e b r a n ie o rg a n iz a c y jn ie o d b y ło się w sie d z ib ie U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w W a s z y n g to n ie d n ia 5 s ty c z n ia 1926 r. O b e c n i d e le g a c i r e p r e z e n to w a li o k o ło 40 k o le g ió w , u n iw e r s y te tó w i s e m in a rió w d u c h o w n y c h . N a z e b ra n iu ty m u c h w a lo n o s t a tu t , w k tó r y m z a d a n ie S to w a rz y sz e n ia zo sta ło o k re ś lo n e w s ło w a c h : p o p ie r a n ie s tu d ió w i b a d a ń w d z ie d z in ie filo zo fii, ze s p e c ja ln y m p o d k re ś le n ie m filo z o fii s c h o la s ty c z n e j13. C z ło n k ie m z w y c z a jn y m (C o n s titu e n t M e m b e r) m o g ła z o sta ć k a ż d a o so b a z a a n g a ż o w a n a w p r a c y filo z o fic z n e j, k tó r e j c z ło n k o w stw o zo sta ło z a a p ro b o w a n e p rz e z Z a rz ą d . Z a ś c z ło n k ie m u c z e stn ic z ą c y m (A sso c ia te M em b er) — k a ż d a o so b a u z n a ją c a z a d a n ia S to w a rz y s z e n ia i p ra g n ą c a z n im w sp ó łp ra c o w a ć . P o n a d to s t a t u t p rz e w id y w a ł m o ż liw o ść z rz e s z e n ia w S to w a rz y s z e n iu o só b p r a w n y c h — in s ty t u c ji ( I n s titu tio n a l M em b er). M ogły n im i by ć k o le g ia , u n iw e r s y te ty i s to w a r z y s z e n ia z o b o w ią z u ją c e się do p o p ie r a n ia fin a n s o w o p r a c S to w a rz y s z e n ia 14.
T rz e b a zw ró cić u w a g ę n a to, że o k re ś la ją c z a d a n ia S to w a rz y s z e n ia z e b ra n i p o d k re ś la li w p ra w d z ie w a g ę filo z o fii s c h o la s ty c z n e j, a le n ie ty lk o n ie w y k lu c z a li b a d a ń w r a m a c h in n y c h k ie r u n k ó w , lecz n a w e t w p ro s t je p o p ie ra li. D ru g im d o w o d e m o tw a r t e j p o s ta w y u c z e s tn ik ó w z e b ra n ia k o n s ty tu u ją c e g o S to w a rz y s z e n ie b y ła d y s k u s ja n a d w n io sk ie m , ozy ty lk o k a to lic y m o g ą b y ć c z ło n k a m i z w y c z a jn y m i. C h o ciaż w n a z w ie S to w a rz y s z e n ia p o d k re ś lo n a je s t jeg o k a to lic k o ś ć (to z n aczy tu : in s ty tu c jo n a ln e p o w ią z a n ie z K o śc io łe m R z y m s k o -K a to lic k im ) to p rz e c ie ż w n io s e k ów , z a c ie ś n ia ją c y m o żność c z ło n k o w stw a ty lk o do k a to lik ó w , u p a d ł p r z y g ło s o w a n iu 15. O b ie t e s p r a w y ś w ia d c z ą , że tw ó rc y S to w a rz y s z e n ia ro z u m ie li p o tr z e b ę p lu r a liz m u .
Z e s p r a w o z d a n ia z d ru g ie g o ro c z n e g o z ja z d u , k tó r y o d b y ł się w s ie d z ib ie U n iw e r s y te tu N o tre D a m e w d n ia c h 28 i 29 g r u d n ia 1926 r., d o w ia d u je m y się, że w e d łu g s t a n u z 1 g r u d n ia 1926 r. S to w a rz y s z e n ie
μ " T h e o b je c t o f th is A sso c ia tio n s h a ll b e to p ro m o te s tu d y a n d re s e a rc h in t h e fie ld o f p h ilo s o p h y , w ith sp e c ia l e m p h a s is o n S c h o la s tic p h ilo s o p h y ”, P ro c e e d in g s , 1 (1926) 9.
14 P ro c e e d in g s 1 (1926) 9—>10. 15 P ro c e e e d in g s 1 (1926) 5.
liczy ło 96 c z ło n k ó w z w y c z a jn y c h , i 140 c z ło n k ó w u c z e stn ic z ą c y c h . I n s ty tu c ji z rz e s z a n y c h w S to w a rz y s z e n iu b y ło '5 7 le. P o n ie w a ż w ięk szo ść cz ło n k ó w z w y c z a jn y c h i u c z e stn ic z ą c y c h b y ła p ro f e s o ra m i filo z o fii w k o le g ia c h , s e m in a r ia c h d u c h o w n y c h , lu b u n iw e rs y te ta c h , w ięc c y fry te św ia d z ą o ilo ścio w o p o k a ź n y m a s p e k c ie n a u c z a n ia filo z o fii ju ż w o w y m czasie w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h .
C ie k a w a je s t ró w n ie ż lis ta c z ło n k ó w z a g ra n ic z n y c h . W 1926 r. b y li to p ro fe s o ro w ie : E tie n n e G ilso n — S o rb o n a , M a u ric e d u W u lf — L o u v a in , L e o n N o ël —L o u v a in , M. S. G iillet — I n s ty t u t K a to lic k i, Pairyż, J a c q u e s M a r ita in — I n s ty tu t K a to lic k i, P a ry ż , A g o stin o G e m e lii — U n i w e r s y te t K a to lic k i, M e d io la n , M a r tin G ra b m a n n — M o n a c h iu m , L e slie W a lk e r — C a m p io n H a ll, O k sfo rd , P e te r C o ffey — M a y n o o th C ollege, I r la n d ia , M a th ia s B a u m g a r te n — W ro c ła w , M a rc d e M u n n y n c k — F r y b u rg , S z w a jc a ria , J . G r e d t — A n s e lm ia n u m , R z y m i E. P e ilła u b e — r e d a k t o r R e v u e d e P h ilo so p h ie , P a r y ż 17. J u ż w g r u d n iu 1926 r. u k a z a ł s ię p ie r w s z y n u m e r K w a r t a ln i k a w y d a w a n e g o p rz e z S to w a rz y s z e n ie . J e g o p e łn y ty t u ł b rz m i: T h e N e w S c h o la s tic is m — A Q u a r te r ly R e v ie w o f P h ilo so p h y . R e d a k to ra m i b y li E d w a r d A. P a c e , p ie r w s z y p rz e w o d n ic z ą c y S to w a rz y s z e n ia , i J a m e s H . R y a n , p ie rw s z y jego s e k r e ta r z i s k a r b n ik . A u to r a m i o p u b lik o w a n y c h w p ie rw s z y m n u m e r z e s z e ś c iu a r ty k u łó w b y li w p o ło w ie p is a rz e e u ro p e js c y , w p o ło w ie a m e ry k a ń s c y . P is a r z e e u ro p e js c y : M . d e W u lf: C a rd in a l M e r c ie r — p h ilo s o p h e r (1—14).
E. G ilso n : L e rô le d e la p h ilo s o p h ie d a n s l ’h is to ir e d e la c iv ilis a tio n (15— 23).
A. D. S e rtilla n g e s : T h e m o ra l s a n c tio n (49—'64). A u to rz y a m e r y k a ń s c y :
W . T u r n e r : T h e S c h o la s tic V ie w o f F a ith a n d R e a so n (24—32) A. M. S c h w ita lla : E m e r g e n t E v o lu tio n (33—48)
J . A . H a ld i: A s tu d y o f th e e m p ir ic a l a n d th e m e ta p h y s ic a l p e r s o n a lity (65—77) 18.
18 P ro c e e d in g s 2 (1926) 5. 17 P ro c e e d in g s 2 (1926) 4.
18 W n a s tę p n y c h n u m e r a c h te g o ż to m u u k a z a ły się a r t y k u ły e u r o p e j s k ic h a u to r ó w : L. N o ël: T h e N e o -S c h o la s tic A p p r o a c h to th e P r o b le m s
o f E p is te m o lo g y , 1 (19*27) 2, 136— 46; G. L a c o m b e : P r e p o s itin u s C a n
c e lla r iu s P a ris ie n sis, 1 (1927) 4, 307— 19; R. G a r r ig o u -L a g ra n g e : F o n d e m e n t d e la d is tin c tio n d e p u is sa n c e e t d ’a c te se lo n S t. T h o m a s , 1(1927)
4, 320— 32. W d z ia le „ o m a w ia n e k s ią ż k i” p o ja w iło się je d n o p o lo n ic u m . M ia n o w ic ie J . J . R olfoiecki o m ó w ił k s ią ż k i: F ra n c is z e k W ę g ie r: D y a le k -
ty k a , O rc h a rd L a k e , M ich. 1925, o ra z te n ż e : K r y te r y o lo g ia , O rc h a rd L a
k e , M ich. 1926 (1 (1927) 4, 361). P o d k r e ś la ją c w a lo r y ty c h p o d rę c z n ik ó w re c e n z e n t z a rz u c a a u to ro w i, że z b y t o s tro , a n ie p o trz e b n ie , p o le m iz u je
O p u b lik o w a n a w ty m sa m y m n u m e r z e k r o n ik a p t: A m e r ic a n P h ilo
so p h y d u r in g 1926 (171—0, a u to r J. H . R y a n ) św ia d c z y 1° o ż y w y m ,
ró ż n o k ie ru n k o w y m r u c h u filo z o fic z n y m w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h w o w y m c zasie, z z a z n a c z a ją c y m się ju ż w p ły w e m A. N. W h ite h e a d ’a 19 od 1924 r. p ro f e s o ra filo z o fii w H a r v a r d , 2° o c z y n n y m u d z ia le w ty m r u c h u filo z o fó w n e o s c h o la sty c z n y c h . M ia n o w ic ie n a V I M ię d z y n a ro d o w y m K o n g re sie F ilo z o fic z n y m ( H a r v a r d , 13— 17 w rz e ś n ia 1926) a m e r y k a ń s k i sc h o la s ty c y z m b y ł r e p r e z e n to w a n y p rz e z r e f e r a ty c z y ta n e p rz e z n a s tę p u ją c y c h u c z e stn ik ó w : W illia m A. T u r n e r , J o h n A. R y a n i J a m e s H. R y a n . T e n o s t a tn i w y g ło sił p o n a d to r e f e r a t o s c h o la s ty c z n e j te o r ii p o z n a n ia n a p o sie d z e n iu A m e ry k a ń s k ie g o S to w a rz y s z e n ia F ilo zo ficzn eg o
(T h e A m e r ic a n P h ilo so p h ic a l A s s o c ia tio n ) 28 g r u d n ia 1926 20. T e n ż e ro k
w y k a z a ł się ta k ż e p o w a ż n y m i o s ią g n ię c ia m i e d y to r s k im i w d z ie d z in ie m y ś li s c h o la s ty c z n e j. O p u b lik o w a n o w te j d z ie d z in ie k ilk a n a ś c ie p o w a ż n y c h k sią ż e k . M ięd zy in n y m i tłu m a c z e n ia M. d e W u lf: H is to r y o f M e
d ie v a l P h ilo s o p h y , N e w Y o rk , L o n g m a n s a n d G re e n Co. o r a z F. O lg ia ti: A K e y to th e S tu d y o f S t. T h o m a s , S t. L o u is, B. H e r d e r B o o k Co., 1925
o ra z d z ieła a u to r ó w a m e r y k a ń s k ic h . N a p rz y k ła d : J. S. Z y b u ra : P r e
sen t D ay T h in k e r s a n d th e N e w S c h o la s tic is m , S t. L o u is, B. H e r d e r
B ook Co.; S is te r M a r y V e rd a : N e w R e a lis m in th e lig h t o f S c h o la s ti
cism , N e w Y o rk , M a c m illa n Co.; F u lto n J . S h e e n : G od a n d In te llig e n c e in M o d e r n P h ilo s o p h y , N e w Y o r k , L o n g m a n s , G r e e n a n d Co., 1925; M .
F id e s S c h e ffe rs o n : C o m p a r a tiv e s tu d y o f S t. T h o m a s a n d H e r b e r t S p e n
cer, P itts b u r g h .
N ie z a n ie d b y w a n o ró w n ie ż s tu d ió w n a d św . A u g u s ty n e m , o czym ś w ia d c z ą p r a c e : H e n ry W oods: A u g u s tin e a n d E v o lu tio n — A s tu d y
in th e S a in t’s D e G e n e si ad L it te r a m e t d e T r in ita te , N e w Y o rk , U n i
v e r s a l K n o w le d g e F o u n d a tio n ; M ic h a e l J . M c K e o u g h : T h e M e a n in g o f
R a tio n e s S e m in a le s in S t. A u g u s tin e , W a sh in g to n , D is e r ta tio n a t C a th o
lic U n iv e rs ity o f A m e ric a 21.
N ic d z iw n e g o w ię c , że J a m e s H . R y a n z a m k n ą ł s w o ją k r o n ik ę o p ty m is ty c z n ą u w a g ą : ,,T a d z ia ła ln o ś ć w s k a z u je n a sz e ro k ie z a in te r e s o w a n ie r o z w ią z a n ia m i p ro b le m ó w filo z o fic z n y c h p ro p o n o w a n y m i p rz e z n e o - s c h o la s ty k ę o ra z ro sz c z y d o b re n a d z ie je d la n a sz y c h d a ls z y c h s tu d ió w i b a d a ń ” 22.
z priof. G aibrylem z K ra k o w a i z k a r d y n a łe m M e ro ie re m , oraiz, że z b y t sw o b o d n ie p o s tę p u je z ju ż p r z y ję tą p o ls k ą te rm in o lo g ią filo zo ficzn ą.
19 P o r. C h ro n ic le , ’’N e w S c h o la s tic is m ” l ( 1927) 2, 172 o ra z : F. J. S h een : P ro fe s s o r W h ite h e a d a n d th e M a k in g o f R e lig io n , ta m ż e 147—62.
20 ’’N e w S c h o la s tic is m ” 1 (1027) 2, 178. 21 ta m ż e , 178/9.
8. Papieski Instytut Studiów Mediewistycznych w Toronto
Z a ło ż o n y w 1929 p rz y w s p ó łu d z ia le E tie n n e G ils o n a p rz e z O jcó w B a z y lia n ó w p ro w a d z ą c y c h S t. M ic h a e l’s C o lleg e U n iw e r s y te tu w T o r o n to I n s ty tu t S tu d ió w M e d ie w isty c z n y c h s ta ł się w k ró tc e je d n y m z n a j w a ż n ie js z y c h o ś ro d k ó w s tu d ió w to m is ty c z n y c h . (W ażn ą ro lę p rz y tw o r z e n iu I n s t y tu t u s p e łn ił G. B. P h e la n , d la te g o ą iż e j — 9.2. — p o ś w ię c im y m u n ieco w ię c e j u w ag i). T o te ż n ic d ziw n eg o , że w 1939 r . o tr z y m a ł p r a w a p a p ie s k ie i o d teg o c zasu n o si n a z w ę T h e P o n tific a l I n s t i
tu t e o f M e d ia e v a l S tu d ie s (s k ró t: P IM S ). W ie lu z p o ś ró d n a jle p s z y c h p rz e d s ta w ic ie li n e o to m iz m u w A m e ry c e P ó łn o c n e j zo sta ło u fo r m o w a n y c h w te j z n a k o m ite j sz k o le łą c z ą c e j p o w a ż n ą e ru d y c ję h is to ry c z n ą z z a in te re s o w a n ia m i i tw ó rc z ą p r a c ą w d z ie d z in ie m e t a f i z y k i 23. W y m ie n ię ty lk o d w ó ch . J e d n y m z p ie rw s z y c h s tu d e n tó w I n s t y tu t u b y ł A n to n C. P e g is (d o k to ra t w 1931) r e k to r I n s ty t u t u w la ta c h 1946—54. T a m te ż s tu d ia o d b y ł J o s e p h O w en s ( lic e n c ja t 1946, d o k to r a t 1951) a u to r p ry n c y p ia ln e g o d z ie ła T h e D o c trin e o f B e in g in th e A r is to te lia n M e
ta p h y s ic s , T o ro n to , P IM S 1951.
P IM S w y w a r ł z a s a d n ic z y w p ły w n a p rz e ła m a n ie w z m ia n k o w a n e j a h is to ry c z n e j p o s ta w y u w ie lu k a to lic k ic h filo zo fó w . P ro w a d z o n o w n im b o w ie m g ru n to w n e s tu d ia n a d te k s ta m i T o m a sz a i in n y c h m y ś lic ie li ś r e d n io w ie c z n y c h 24. F ilo z o fo w ie k a to lic c y (p r z y n a jm n ie j n ie k tó rz y ) s ta li się g ru n to w n ie w y k s z ta łc o n y m i h is to r y k a m i filo zo fii, co w y w a rło z a s a d n ic z y w p ły w n a ic h ro z u m ie n ie ro li filo z o fii i n a ro z u m ie n ie h is to ry c z n e j ro li św . T o m asza . D o k o n a n e w la ta c h 1930— 1960 o d k ry c ie h is to ry c z n eg o T o m a sz a w z n a c z n y m s to p n iu b y ło z a słu g ą teg o I n s ty tu t u . Z ro z u m ia n o ja k ą ro lę s p e łn ił św . T o m a sz w X I I I w . D z ię k i te m u le p ie j z ro z u m ia n o , ja k ie z a d a n ia m a d ziś s p e łn ić filo z o f b ę d ą c y c h r z e ś c ija n in e m 25. 25 P o r. A. R . C a p o n ig ri: A H is to r y o f W e s te r n P h ilo s o p h y , v o l. V,
P h ilo s o p h y fr o m th e A g e o f P o s itiv is m to th e A g e o f A n a ly s is , U. of
N o tre D a m e P re s s , N o tre D a m e , 1971, 129 ns.
24 S tu d ia m e d ie w is ty c z n e ro z w ija ły się ró w n ie ż w N o tre D a m e i w M o n tre a lu . W M o n tre a lu w ła ś n ie w y d a ł M. D. C h e n u sw o ją L ’in tr o
d u c tio n a l’é tu d e d e S a in t T h o m a s d ’A q u in , M o n tré a l, I n s t i t u t d ’é d e s
m é d ié v a le s , 1950. P o d s ta w o w e to d zieło z o s ta ło w y d a n e w tłu m a c z e n iu p o ls k im H . R o sn en o w ej p rz e z A T K (W a rsz a w a , 1974) p t: W s tę p do f i
lo z o fii św . T o m a s z a z A k w i n u . W ś w ie tle b a d a ń G ils a n a , P e g is a , C h e
n u i in n y c h m e d ie w is tó w je s t to t y t u ł n ie p o p r a w n y , p o n ie w a ż w e d łu g n ic h T o m a sz b y ł te o lo g ie m i to m iz m h is to ry c z n y je s t te o lo g ią . L e p sz y w ię c w y d a je się t y t u ł z g o d n y z ty tu łe m o r y g in a łu i n iie p rz e są d z a ją c y t e j d y s k u s y jn e j spraiw y: W s tę p d o s tu d ió w n a d św .: T o m a s z e m z A k w i
n u . .
25 P o r. n p. J . O w e n s: S t. T h o m a s a n d th e F u tu r e o f M e ta p h y s ic s , M a r q u e tte U n. P re s s, M ilw a u k e e , 1957, 51— 61; o ra z A. C. P e g is : S t.
