pegetabüis
H erausgegeben von Prof. D r . p h il. Ir ie d r ic h Fedde.
Beihefte
/Band L X X 1 X .
R e in h o ld R ie k
System atisdie
und pflanzengeographisdie Untersudiungen
in der
Verare/ca-Sektion (O ?a//zae d ry s Griseb.
M i t 16 T a f e l n .
Preis 15.— R M .
D A H L E M bei B E R L IN
V E R L A G D E S R E P E R T O R IU M S , F A B E C K S T R . 49 1 9 3 5
cñ- f l -38
U
i■$Zh-4L4líM<"
Seite A . E in le itu n g ... V I I
M a t e r i a l ... V I I I
B. A llg e m e in e r T e i l ...1
1. A b g re n z u n g der S e k tio n Chamaedrys G ris e b ...i
2. E in te ilu n g d er S e k tio n Chamaedrys G ris e b ... 2
3 Ü b e rs ic h t ü b e r die G ru p p e n d er S e k tio n Chamaedrys G riseb. 9 C. S pezieller T e i l ...12
H is p a n o -A fric a n a e ...12
a) G e s c h ic h t e ...12
x. V. te n u ifo lia A sso ... 12
2. V. rosea Desf. . . . 1, \ . * \ ...13
b) G eographische V e rb re itu n g u n d ein w an dfre ie E x s ik k a te n 15 1. V. te n u ifo lia A sso ...15
2. V. rosea D e s f...15
A n a t o l i c o - L y c i c a e ...*6
a) G e s c h ic h t e ...16
1. V. p ectin ata L ... t6 2. V. c u n e ifo lia D o n ... b ) G eographische V e rb re itu n g und e in w an dfre ie E x s ik k a te n 18 1. V. p e c tin a ta L ...1 °
2. V. c u n e ifo lia D o n ...x9
O rientales ...x9
U n te rg ru p p e M a c r o s t a c h y a ...' 9
a) G eschichte ... l 9 1. V. macrostachya V a h l ... 19
2. V. p ilo s a (B enth.) R ö m p p . . ... 22
3. V. p o lifo lia (B e nth.) B oiss...23
4. V. f r a g ilis Boiss. et H a u sskn ...24
5. V. cinerea Boiss. et B a i... 25
6. V. th y m ifo lia , S ibth. et S m ...26
b) G eographische V e rb re itu n g und e in w an dfre ie E x s ik k a te n 26
1. V. m acrostachya V a h l ... 26
2. V. p ilo s a (Benth.) R ö m p p ... 27
3. V. p o lifo lia (B enth.) B o iss...27
4. V. f r a g ilis Boiss. et H a u s s k n ... 27
5. V. cinerea Boiss. et Bai. ...27
6. V. th y m ifo lia S ibth. et S m ... 28
U n te rg ru p p e O rie n ta lis ...2§
a) G e s c h i c h t e ... 28
7. V. m u ltific la (L .) Benth. ... 28
8. V. o rie n ta lis (M ille r) A it. ...31 9. V. tá u ric a W illd . ...36
10. V. B ilia r d ie r i V a h l ...37
11. V. k u rd ic a B e n th ... 38
12. V. filic a u lis F r e y n ...39
b) G eographische V e rb re itu n g u n d e in w a n d fre ie E x s ik k a te n 39 7. V. m u ltific la (L .) B enth. ...39
8. V. o rie n ta lis (M ille r) A i t ...4°
9. V. tá u ric a W illd . ...4 2 10. V. B illa rd ie c 'i V a h l ... 42
11. V. k u rd ic a B e n th ... 4 2 12. V. filic a u lis F r e y n ...43
Arm eno-P ersicae ...43
a) G e s c h i c h t e ...43
1. V. arm ena Boiss. et H u e t ... 43
2. V. fa rin o s a (H ausskn.) B o rn m ...44
3. V. m icro carpa Boiss. . . . . 4 5 b) G eographische V e rb re itu n g u nd e in w an dfre ie E x s ik k a te n 45 1. V. arm ena Boiss. et H u e t... 45
2. V. m icro ca rp a Boiss. ...45
3. V. fa rin o s a (H ausskn.) B o rn m ...46
Caucasicae ... 46
a) G e s c h i c h t e ...47
U n te rg ru p p e Petraea ...47
1. V. petraea (MB.) Steven ...47
2. V. e up hrasia efo lia L i n k ... 48
U n te rg ru p p e C a u c a s ie n ... 5°
3. V. p e d u n c u la ris M B. ...5°
4. V. umbrosa M B. ...52 5. V. caucásica M B. ...53
6. V. f i l i f o l i a L i p s k y ...53
b) G eographische V e rb re itu n g und e in w an dfre ie E x s ik k a te n 54 1. V. petraea (M B .) S t e v e n ...54
2. V. euphrasiaefolia L i n k ...55
3. V. p e d u n c u la ris M B. ...55
Seite 4. V. umbrosa M B. ...5*5
5. V. caucásica M B. ...56
6. V. f i l i f o l i a L i p s k y ...56
E ucham aedrys ...56
a) G e s c h i c h t e ...56
1. V. chamaedrys L ... 56
2. V. m ic ra n tlia H ffsegg et L i n k ...60
3. V. m elissaefolia (Poir.) B e n th ... 61
4. V. la x a B e n th ...92 b) G eographische V e rb re itu n g und e in w an dfre ie E x s ik k a te n 63 1. V. chamaedrys L ... 63
2. V. m ic ra n th a H ffsegg et L i n k ... 66
3. V. m elissaefolia (P o ir.) B e nth ... - 6 7 4. V. la x a B e n th ... 67
L it e r a t u r v e r z e ic h n is ...68
A. Einleitung.
Im Jahre 1928 h a t R ö m p p die V e rw a nd tsch aftsverhä ltn isse in d e r G a ttu n g Veronica a u f G ru n d von L ite ra tu r- u n d H e rb a rs tu d ie n d a r
gestellt. Diese A r b e it k o n n te indessen der E i n z e l b e t r a c h t u n g der verschiedenen G rup pe n d er großen G a ttu ng keine gesonderte A u fm e rk sa m k e it w idm en . So b lie b die A u fg ab e, d ie einzelnen G rup pe n näher zu untersuchen, sow eit dies n ic h t schon v o r o de r nach d e r A bfassung der A r b e it R ö m p p s geschehen w ar. V o r R ö m p p lagen E in z e lu n te r
suchungen v o r über
1) die G rup pe A g restis (E . L e h m a n n , 1907— 08);
2) die G rup pe Pentasepala ( W a t z l, 1910);
nach R ö m p p erschienen w e ite r d ie B earbeitungen
3) der G ru p p e M eyasperma (E. L e h m a n n , 1929);
4 ) d er S e k tio n Pseudolysim achia ( H ä r le , 1932).
V o n größeren G ruppen, d ie ein er näheren U n te rsu ch u n g a u f G ru n d von H e rb a r- und L ite ra tu rs tu d ie n zu unterziehen w aren, v e rb lie b als besonders w ic h tig d ie S e k tio n Chamaedrys. Ih re m eingehenden S tu d iu m is t die folgende A r b e it gew idm et.
M a te r ia l.
Das zu unseren U ntersuch un ge n ve rw an d te H e rb a rm a te ria l sta m m t aus folgenden H e rb a re n :
H b . de l ’A friq u e du N o rd , A lg e r; — H b . M aire, A lg e r; — H b . M us. b o t. B e ro l.; — H b . U n iv e rs itä t B rü nn ; — H b . B a rbe y-B oissier G e n f;—H b .B o is s ie r G e nf; — V ahlsche O rig in a lie n -S a m m lu n g K o p e n hag en ; — H b . K rause, B e rlin ; — H b . B rit. M us. L o n d o n ; — H b . M a d rid ; — H b . Botan. G art. M oskau; — H b . M ü n ch e n ; — H b . Peters
b u rg ; — H b . T ü b in g e n ; — H b . H ausknecht, W e im a r; — P riv a th e rb a r B o rn m ü lle r, W e im a r; — H b . W ie n .
Es sei uns h ie r gestattet, den betreffen d en S tellen fü r d ie Ü b e r
lassung des H e rb a rs den herzlichsten D a n k auszusprechen.
B. Allgemeiner Teil.
i . A b g r e n z u n g d e r S e k t io n C h a m a e d ry s .
In n e rh a lb der G a ttu ng Veronica w urde n u rs p rü n g lic h die A rte n m it rein seitenständigen Infloreszenzen — R acem i bzw. spicae laterales
— zusammengefaßt. Ih ne n standen gegenüber die A rte n m it endstän
digen Infloreszenzen, — R acem i bzw. spicae term inales, — an die sich die A rte n m it E in z e lb lü te n — P e du n culi u n iflo ri — anschlossen.
Diese E in te ilu n g fin d e t sich zuerst bei V a h l ( i 8 o 4 ) , später b ei C arl K o c h (M onograph, gen. Veronicae, 1833) und bei D i e t r i c h (S yn . pl- I., 1839).
In Synopsis F lorae germ . et helvet. von W . D. J. K o c h (1837) w e r
den die im G e b ie t dieser F lo ra behandelten Veronicae racem is la te ra li- bus als S e k tio n C h a m a e d r y s v e re in ig t, sodaß also der Sektionsnam e
Chamaedrys a u f W . K o c h zurückgeht.
D u rc h G r is e b a c h (1844) w urde von dieser K o c h ’sehen S ek
tio n Chamaedrys d ie S e ktion B e c c a b u n g a a bg etre nn t und zw ar a u f Grund „ih re s abw eichenden K a pse löffnu ng sm od us“ ( R ö m p p ). N ach G r is e b a c h lau te t die G ruppendiagnose w ie fo lg t: „C apsula lo c u li- cida, septo c y lin d ra c e o valvis c o n tra rio in te g ro , d em um a valvis soluto vel a lte ri a d n e x o .“
Diese h ie r zu der G ruppendiagnose verw endeten K a pse lm e rkm a le sind n ic h t ausschließlich fü r d ie A rte n d er S e k tio n Beccabunga charakte
ristisch , die S e ktio n is t je d o c h auch d urch andere M e rkm a le in V e r b in d u n g m it den K a p se lm e rkm a le n genügend ch arakte risie rt. E in e e in gehende B e arb eitu ng dieser G rup pe e rfo lg t d e rze it von S c h l e n k e r im hiesigen In s titu t.
U n te r den Veronicae racem is late ra lib u s w urde von älteren A u to re n aber auch noch eine A n z a h l von Veronicae, welche in dem von W K o ch bearbeiteten G e bie t n ic h t vorkam en, g e fü h rt und vo n B e n th a m als S u bse ktio n L a b ia t a e der S e ktio n H e b e zugeteilt. Diese L ab ia ta e w urde n von W e t t s t e i n (E n g le rs N a tü rl. P fla nz.-F a rn . 1897) aus der S e ktio n Hebe, d ie ja d urch R ö m p p von der G a ttu n g Veronica im enge
ren a b g e tre n n t w urde, ausgeschlossen und als jün gste S e k tio n L a b i a t o id e s d er G a ttu n g Veronica angegliedert.
D ie A rte n m it rein seitenständigen Infloreszenzen in n e rh a lb der von R ö m p p gefaßten G a ttu ng Veronica, ve rte ile n sich also je tz t a u f die d re i S e ktion e n Chamaedrys G riseb., Beccabunga G riseb. u n d Labiatoides W e tts t. Ebenso w ie die G ruppe Beccabunga w ird h ie r d ie w ohlabge- grenzte G rup pe Labiatoides n ic h t behandelt.
1
In dieser A b g re n z u n g erw eist sich die S e ktio n Chamaedrys G riseb.
als sehr e in h e itlic h . B e n t h a m ( i8 4 6 ) , B o is s ie r ( i8 7 9 ) , W e t t s t e i n (1897), W u l f f (1915) und R ö m p p (1928) führen sie ebenso, m it einigen G renz
differenzen, auf.
2. E i n t e i l u n g d e r S e k t io n C h a m a e d r y s .
In n e rh a lb d er S e ktio n Chamaedrys G riseb. h a t zuerst B e n t h a m (1846) eine w eitere G lie d e ru n g versucht. E r spaltet die G esam tsektion Chamaedrys in 6 Subsektionen m it den jew e ils dazugehörigen A rte n , w ie folgende U eb e rsich t zeigt:
Pentasepala
V. T eu criu m L . ,, a u s tria c a L .
„ nivea L in d l.
,, m u lt if ida L .
„ o rie n ta lis M ill.
S tric tiflo ra e
V. p a r v ifo lia V a h l
„ m elissaefolia Poir.
„ p e c tin a ta L .
„ o ffic in a lis L . ,, D a b n e y i H öchst.
,, A l l i o n i i V ill.
„ thym phrestea Boiss.
„ m icro ca rp a Boiss.
„ c u n e ifo lia D on ,, p o lifo lia Benth.
„ B i l la r d ie r i V a h l.
M u ltiflo r a e
V. k u rd ic a Benth.
,, p e d u n c u la ris M B.
,, um brosa M B.
,, caucásica M B.
,, re c ta Benth.
,, u rtic a e fo lia Jacq.
„ la x a Benth.
„ chamaedrys L .
Scutellatae
V. deltigera, W a ll.
J J cana W a ll.
»J m ontana L . scutellata L . Petraeae
V. B a u m g a rte n ii R. et. S.
J f petraea Stev.
y y m in u ta C. A . M ey.
y y e up hrasia efo lia L in k
y y te le p h iifo lia V a h l
y y a p h y lla L .
y y n iv a lis H o o k .
y y sp ath ula ta Benth.
Calycinae
V. ca ly c in a Br.
y y G u n ii Benth.
y y s to lo n ife ra L e h m .
y y elongata Benth.
y y plebeia Br.
y y Novae H o lla n d ia e P o ir.
y y D ru m m o n d i Benth.
y y a rg u ta Br.
y y distans Br.
y y g ra c ilis Br.
D ie S ubsektionen w erden jew e ils d urch eine G rup pe gem einsam er M e rk m a le ch arakte risie rt.
D ie G ru p p ie ru n g B e n t h a m s w u rd e von L e d e b o u r (1846— 51) u n d von W e t t s t e i n (1897) übernom m en. — A u c h W u l f f (1915) h ä lt im großen u n d ganzen an der G ru p p ie ru n g B e n t h a m s fest; n u r te ilt er die Pentasepala a u f G ru n d der K a pse lge sta lt (vgl. p. 5) in die G ruppen A u striaca e und O rientales auf. D ie Calycinae bleiben, da W u l f f n u r A rte n von d er K r im und vo m K aukasus behandelt, bei seiner B e arb ei
tu n g weg. W ir geben auch W u l f f s U e b e rsich t h ie r w ieder:
A ustriacae
V. T eu criu m L .
>> a u s tria c a L . p ro s tra ta L . O rientales
V. m u ltifid a L .
n o rie n ta lis M ill.
n arm ena Boiss.
?» kurdica. Benth.
S tric tiflo ra e
V. m icro carpa Boiss.
V o ffic in a lis L .
î J G alathica Boiss.
n m elissaefolia Poir.
Petraeae
V. p a ira ra Stev.
„ te lep hiifo lia V a h l M u ltiflo r a e
V. p e d u n c u la ris M B.
,, um brosa M B.
„ caucásica M B . ,, chamaedrys L .
„ f i l i f o l i a L ip s k y Scutellatae
V. scutellata L . ,, m ontana L .
B o is s ie r (1879) u n te rte ilte d ie S e ktio n Chamaedrys nach d er Sam engestalt in d re i U n tergrup pe n , deren zweite er w e ite r nach d er Kapselbasis g ru p p ie rt, siehe folgende U ebersicht.
I . S em ina c y m b ifo rm ia :
V. p e d u n c u la ris M B.
„ petraea Stev.
„ caucásica M B.
„ arm ena Boiss.
„ m icro carpa Boiss.
„ A u c h e ri Boiss.
2. Sem ina p la no -bicon ve xa . a) Capsula basi cuneata
V. p ectin ata L .
„ m u ltifid a L .
„ o rie n ta lis M ili.
„ k u rd ic a Benth.
,, th y m ifo lia S. et S.
„ p o lifo lia Benth.
„ Aleppica Boiss.
,, c u n e ifo lia D o n ,, s u r enlosa Boiss.
„ fr a g ilis Boiss.
„ cinérea Boiss.
„ chamaedrys L .
3- Sem ina plano-convexa non
. u m b ilic o . . in s tru c ta : b) Capsula basi rotu nd a ta V. m elissaefolia P o ir.
,, stenobotrys Boiss.
„ G alathica Boiss.
„ u rtic a e fo lia Jacq.
,, T eu criu m L . ,, la tífo lia L .
„ te le p h iifo lia V a h l
„ e uphrasiaefolia L in k ,, a p h y lla L .
u m b ilic a ta : V. o ffic in a lis L .
„ m in u ta M ey.
R ö m p p schloß sich an B e n t h a m a n ; er b e h ie lt dessen Pentasepala w enigstens dem N am en nach bei. G anz o de r fast ganz b eibehalten w u r
den die B e n t h a m ’schen M u lt i flo ra e , Calycinae und Scutellatae. A u f- 1*
g e te ilt w urde n die Petraeae und S tric tiflo ra e . N eu sind bei R ö m p p d ie G rup pe n A p h y lla , O ffic in a lis und E u p h ra s ia e fo lia . D ie von W u l f f übernom m enen O rien tale s w erden h auptsächlich aus den S tric tiflo ra e verm ehrt.
D ie R ö m p p ’sche E in te ilu n g Pentasepala
V. T euerium L . ,, a u s tria c a L . ,, p ro s tra ta L .
„ nivea L in d l.
,, G alathica Boiss.
,, te n u ifo lia Asso ,, rosea Desf.
O rientales
V. o rie n ta its M ili.
,, k u rd ic a Benth.
,, filic a u lis F re y n ,, cinerea Boiss.
,, th y m ifo lia S. et S.
„ m u ltifid a L .
„ arm ena Boiss.
,, fa rin o s a H ausskn.
,, f i l i f o l i a L ip s k y ,, p ectin ata L .
„ Aleppica Boiss.
„ f r a g ilis Boiss.
,, p o lifo lia Benth.
,, c u n e ifo lia D on ,, surculosa Boiss.
,, p ilo s a (B enth.) R öm pp
„ m icro carpa Boiss.
O ffic in a lis
V. o ffic in a lis L .
„ D a b n e y i H öchst.
,, A l l i o n i i V ill.
„ Onoei F ranch. et Sav.
e rh e llt aus F o lg e n d e m : A p h y lla
V. a p h y lla L .
,, g ra n d iflo ra G ärtn.
,, B a u m g a rte n ii R. et S.
E u ph rasiae fo lia
V. e up hrasia efo lia L in k ,, liiv a n e n s is K o c h M u ltiflo r a e
V. p e d u n c u la ris M B.
,, petraea Stev.
„ caucásica M B.
„ chamaedrys L . ,, melissaefo lia Poir.
„ laxa Benth.
,, la t if o lia L . ,, ja v a n ic a B lum e Calycinae
V. ca lycin a B r.
,, distans Br.
,, plebeia Br.
,, a rg u ta Br.
,, g r a c ilis Br.
Scutellatae
V. scutellata L .
„ m ontana L . ,, abyssinica Fres.
,, cana W a ll.
,, capitata R oyle
„ vandelloides M ax.
W e n n w ir nun im F olg en de n eine G ru p p ie ru n g fü r die S e k tio n Chamaedrys d u rch fü h re n , gehen w ir vo n d er R ö m p p ’schen A n o rd nun g aus.
E in h e itlic h sind w oh l zw eifellos in sich die G rup pe n O ffic in a lis und A p h y lla . — Zu O f f i c i n a l i s gehören V. o ffic in a lis , V. A llio n ii, V.
D a b n e y i und V. Onoei. D ie S o nd e rste llu n g d er V. o ffic in a lis den ü b rig e n A rte n der S e k tio n Chamaedrys gegenüber e rh e llt auch aus der e igenartigen G estalt des E n do sp erm h au sto riu m s. W ie G s c h e id le (1924) und W e is s (1932) gezeigt haben, k o m m t diesem M e rk m a l eine bem erkensw erte system atische Bedeutung zu. Es w äre interessant, fest
zustellen, ob auch bei den andern d e r G ru p p e eingereihten A rte n diese B esonderheit zu beobachten wäre. — Z u r V e rw a nd tsch aftsgrup p e
A p h y l l a gehören die zwei nahe ve rw an d ten A rte n V. a p h y lla und V.
g ra n d iflo ra . O b w o h l etwas is o lie rt, is t a u f G ru n d der K apselgestalt m it R o m p p auch V. B a u m g a rte n ii h ie rh e r zu stellen.
D ie G rup pe C a ly c in a is t in sich geschlossen; sie läß t sich nach R ö m p p u m sch re ibe n: „F a s t ausschließlich australische K rä u te r m it lockeren, gegenständigen, o ft s ta rk reduzierten T ra u be n. K e lc h z ip fe l 4, groß, m eist w esentlich länger als die Kapsel, b re itla n z e ttlic h bis v e r
ke hrtova l, ganzrandig. K a pseln ru n d lic h , schwach oder n ic h t ausge- randet; Sam en zahlreich, ca. 1 m m lang, e llip tisch , flach, n ic h t ausge
h ö h lt.“
D ie G ruppe S c u t e ll a t a u m fa ß t d ie A rte n V. m ontana, V. abyssi- nica, V. vandelloides, V. scutellata, V. cana und V. capitata. O b diese A rte n eine e in he itlich e G ruppe b ild e n , erscheint sehr zw eifelhalt. Sichet is t w ohl, daß die A rte n dieser G ruppe in m eh r oder w en ige r naher Be
ziehung zur V. charnaedrys L . stehen.
U eber die bisher genannten, von den fo lge nd en im allgem einen getrennten G rup pe n haben w ir h ie r n ich ts Neues beizutragen. W ir w e n den uns zu r B e trach tu ng der ü b rig e n G ruppen.
D ie P e n t a s e p a la R öm pp besitzen, w ie der N am e sagt, 5-zählige Kelche. A lle in hat dieses M e rk m a l w en ig system atische Bedeutung, da sich die Pentasepalie als sehr in k o n s ta n t erw eist ( W a t z l, H u b e r ) . A u ch die K apselgestalt, die ja fü r die G a ttu n g T eronica ein sehr gutes system atisches M e rk m a l d a rs te llt ( K u s n e z o w , 1897» E.
L e h m a n n , 1910; W u l f f , 1915), is t in n e rh a lb dev Pentasepala keines
wegs e in h e itlic h . T ro tz d e m b ild e n die von R ö m p p h ie r zusam m enge
faßten A rte n eine V e rw a n d tsch a ftsg ru p p e in w eite re m Sinne. R ö m p p zählt dazu d ie A rte n V. austriaca, V. T euerium , V. p ro s tra ta , V. sleno- b o trys, V. G alathica, V. rosea, V. te n u ifo lia und V. nivea.
D ie A rte n V. p ro s tra ta , V. T e u c riu m und V. a u s tria c a besitzen stets K apseln, d ie län ge r als b re it oder höchstens ebenso lang als b re it sind; d ie Kapselbasis is t in allen F ä lle n gerundet, sodaß d ie Kapsel eine länglich-ovale bis höchstens ru n d lic h e G estalt a n n im m t; d ie A u s ta n d u n g is t gering, (s. A b b . 1.)
D ie d re i A rte n sind u n te r sich nahe v e rw an d t; dies geht außer der großen m orph olo gisch en U e b e re in s tim m u n g auch aus dem v ö llig gleichen Bau der H a u sto rie n h ervor. ( G e s c h e id le 1924)- — Sie e rhielten von W a t z l (1910) eine eingehende m onographische Behandlung, weshalb w ir in vo rlie g e n d e r A r b e it n ic h t näher a u f sie z u rü c k k o m m e n müssen.
W u l f f (1915) faßte diese d re i A rte n u n te r d er G ruppenbezeich- nuug ,, A u striaca e “ zusam men und gab dazu folgende D iagnose: „ C a ly x 5 (ra riu s 4)-p a rtitu s , capsula la titu d in e sua lo n g io r, basi ro tu n d a ta .“
Es sind aber zu dieser G rup pe auch d ie beiden A rte n V. steno- b o try s u nd V. G alathica zu stellen, w ie bereits R ö m p p hervorgehoben hat. V o n W a t z l w u rd e n sie n ic h t erw ähnt. V. stenobotrys g eh ört w oh l in den F o rm e n k re is V. T e u c riu m ; V. G alathica g eh ört d e r K apselge
sta lt nach h ie rh e r; ob etw a Beziehungen zu V. p e c tin a ta ode r V. B a u m g a rte n ii vo rlieg en k ö nn ten , soll h ie r n ic h t g e p rü ft w erden, da diese
G ruppe h ie r n ic h t b ehandelt w ird .
W ir fassen d ie genannten 5 A rte n u n te r d er Bezeichnung „ A u s t r i a cae“ (W u lff) zusammen. (G ruppendiagnose p. 9).
V o n den d re i A rte n V. T eu criu m , V. p ro s tra ta und V. austriaca, d a m it also von d er G ruppe A u stria ca e , w ie w ir sie eben abgrenzten, tre n n t W a t z l (p. 84) eine sp an isch -no rd afrika nische Reihe m it V. te n u ifo lia und V. rosea. Diese beiden A rte n besitzen K apseln, die im Gegensatz zu den oben genannten bereits stä rke r ausgerandet und h ä u fig etwas b re ite r als lang sind (s. A b b . 2). — M it den A u striaca e haben diese A rte n die an d er Basis gerundete K apsel gem einsam . Beide A rte n sind sehr nahe verw andt, sodaß schon vorgeschlagen w urde ( B u - b a n i, F l. p y r. I. 1897; W a t z l) sie zu ein er A r t zu vereinigen. W ir fassen sie u n te r einer k le in e n G ruppe zusam men, der w ir nach ihrem V e rb re itu n g s g e b ie t den N am en H is p a n o - A f r i c a n a e geben w ollen, o b w o h l w ir ih re sehr nahen Beziehungen zu den A u s tria c a e n ic h t ve r
kennen.
N och n ic h t erw äh n t haben w ir die in A u s tra lie n heim ische V. nivea L in d l. Ih re system atische S tellun g is t u m s tritte n . W a t z l w ill sie n ic h t u n te r die Pentasepala gestellt wissen, denn er v e rm u te t in ih r eine bloße K onvergenz. R ö m p p bestreite t dies, ind em er d a ra u fh in w e is t, daß sich V. nivea n ic h t an d ie australischen V e ro n ic a -A rte n anschließen lasse, außerdem d ie w eitgehende U e b e re in s tim m u n g d ie A n na h m e ein er K o n vergenz erschwere. W ir müssen es unterlassen, h ie rü b e r eine E n ts c h e i
dun g zu versuchen, da diese Frage n u r gem einsam m it einer genauen B ehandlung d er australischen Vevonicae, d ie sehr d rin g e n d und in te ressant wäre, m ö g lich ist.
W ir ko m m e n je tz t zur B ehandlung der R ö m p p sehen V e rw a n d t
schaftsgruppe O r ie n t a le s . N achdem W a t z l , fußend a u f früh ere n A r beiten, den beiden bisherigen G rup pe n eine orien ta lisch e m it breiten, k e ilig e n Kapseln gegenübergestellt hatte, erfolgte von W u l f f (1 9 15) die A u fs te llu n g der G ruppe O rientales m it d er D iagnose „ C a ly x 5-(ra riu s 4 — ) p a rtitu s . Capsula transverse la tio re basi cuneata“ und den A rte n V. o rie n ta lis M ilk , V. m u ltifid a L ., V k u rd ic a Benth. und V. arm ena Boiss. — D ie letzte A r t fü g t sich ka u m der D iagnose und ist, w ie w ir später sehen w erden, besser anders u nte rzu b ring e n.
R ö m p p übernahm die Bezeichnung O rientales u nd fa ß t d a ru n te r folgende 17 A rte n :
V. o rie n ta lis
„ m u ltifid a ,, k u rd ica
„ filic a u lis ,, c u n e ifo lia ,, surcidosa
„ p ilo s a
„ m icrocarpa ,, fr a g ilis
V. cinerea ,, tliy m ifo lia
„ arm ena ,, fa rin o s a ,, f i l i f o l i a ,, p e c tin a ta ,, A leppica
„ p o lifo lia
S ta tt der W u l f f ’sehen G ruppendiagnose, die je tz t n ic h t m ehr paßt, u m s c h re ib t R ö m p p seine O rientales: „ H ie r b e k o m m t d ie T e tra - sepalie a llm ä h lic h das U ebergew icht, auch t r it t eine allgem eine V e r k ü rz u n g bzw. V e rb re ite ru n g der Kapseln e in .“
V ie lfa c h sind die h ie r zusam m engestellten A rte n ± ve rw an d t; je doch is t eine neue G lie d e ru n g h ie r u nerläßlich. — W ir behalten die von W u l f f stam m ende Bezeichnung bei, fassen aber d a ru n te r n u r die A rte n zusam men, die stets d urch m eh r oder w en ige r k e ilig e und im Q uerdurchm esser b re itere bis höchstens ebenso b re ite Kapseln gekenn
zeichnet sind. A rte n derselben S e ktio n , fü r welche dies auch g ilt, sind a nd erw eitig v ö llig ausreichend c h a ra k te ris ie rt (V . cham aedrys). D ie Kapsel is t außerdem b re itw in k lig ausgerandet (im Gegensatz zu den bisherigen G ruppen). D ie K apselgestalt is t also im großen und ganzen d re ie c k ig (s. A b b . 3 und 4).
So erhalten w ir eine G ruppe, deren A rte n alle sehr d e u tlic h m it e inander v e rw a n d t sind und die also w oh l den A n s p ru c h a u f Ge- schlossenheit m achen d arf. D ie A rte n dieser G rup pe sind : T . Orientalin
V. m u ltifid a , V. ku rd ica , V. filie a u lis , V. cinerea, T . macrostachya ( = I • Aleppica), V. polifolia, V. p ilo s a (einsch ließ lich V. surculosa), V . th y m i- fo lia , V. fra g ilis.
W e n d e n w ir uns nun zur E in o rd n u n g der ü brig e n A rte n , die von den R ö m p p ’schen O rien tale s noch ü b rig b le ib e n :
V. pectinata, L . und V. e u n e ifo lia D o n ! E rstere hat eine lä n g lic h ovale, an der Basis gerundete K apsel m it tie fe r A u sran du ng , letztere eine annähernd kreisrun de . Beide stehen also m it U n re c h t b ei B o is s ie t u nte r d er G rup pe „cap sula basi cuneata“ (A b b . 2). Bereits W a t z l (p. 86) hat a u f diesen Irrtu m hingewiesen. D e r K a p s e lty p u s e nts p ric h t also am ehesten dem der Austriacae oder Hispa.no-A fric a n a e u n d hat zunächst nichts m it dem der O rientales gem einsam . — Sonst aber u n te r
scheiden sich die beiden A rte n zie m lich e rh eb lich von beiden zuerst ge
nannten G rup pe n , sodaß es n ic h t m ö g lic h ist, sie bei e in er von ihnen u n te rzu b rin g e n . Dagegen stim m e n d ie beiden u n te r sich in einer Reihe von M e rk m a le n überein, sodaß w ir sie als eigene G rup pe zusam m en
fassen können. Abgesehen von d er Kapsel, d ie bei beiden ru n d lic h bzw. oval u nd höchstens ebenso lan g w ie b re it ist, e n tw ic k e ln beide im Gegensatz zu den O rientales und A ustriacae h ä u fig n u r eine In flo re s zenzachse. In der B lü te n re g io n herrschen D rüsenhaare vor; die unteren B rakteen sind la u b b la ttä h n lic h bzw. gehen die L a u b b lä tte r a llm ä h lic h in die B rakteen über. Bei reiche r B e b lä tte ru n g sind die B lä tte r e llip tis c h bis ru n d lic h m it h e ilig e r Blattbasis, alle regelm äß ig g eke rb t-ge zäh nt.
N ach ih re m V e rb re itu n g s g e b ie t nennen w ir diese G ruppe A n a t o l i c o - L y c ic a e .
E he w ir an d ie E in o rd n u n g der A rte n V. f ilif o lia , L fa rin o sa , V . arm ena und V. m ic ro c a rp a gehen, müssen w ir indessen die M u l t i - f l o r a e in d er U m g re n z u n g R ö m p p s behandeln. Diese um fassen d ie A rte n : V. chamaedrys, V. laxa, V. m elissaefolia, V. p e d u n cu la ris, V.
caucasica, V.petraea, V, la t if o lia u nd V. ja v a n ic a . U eb er ih re Zusam m en
g e h ö rig k e it sagt R ö m p p : ,,E in e um fassende B eschreibung d er M u lt i- flo ra e als Ganzes is t sehr schwer zu geben. W ir haben h ie r eine G ruppe vo r uns, die, w enn w ir einm al von V. la t if o lia u n d V. ja v a n ic a absehen, m it gutem R echt als eine n a tü rlic h e angesprochen w erden d a rf.“ — W ir können R ö m p p d a rin b eistim m en.
R ö m p p g lie d e rt nun d ie M u ltiflo r a e in zwei U n te rg ru p p e n : D ie e r s t e u m fa ß t V. caucásica, V. petraea und V. p e d u n c u la ris , also h a u p t
sächlich kaukasische A rte n . Diese G ruppe w ird c h a ra k te ris ie rt d urch v ie lb lü tig e T ra u b e n , lange F ru ch tstie le , gerundete b re itere K apseln und d urch K e lc h z ip fe l, die m ehr oder w en ige r länger als die Kapseln sind, e n d lic h durch ausgehöhlte Samen. — D ie z w e it e G rup pe u m fa ß t die verw andten A rte n V. chamaedrys, V. m elissaefolia u n d T . laxa
D ie beiden A rte n V. la t if o lia und V .ja v a n ic a stehen nach R ö m p p ziem lich is o lie rt in n e rh a lb d er M u ltiflo ra e .
W e n n w ir auch eine m ehr oder w eniger nahe V e rw a n d ts c h a ft d er beiden U n te rg ru p p e n n ic h t leugnen w ollen, so halten w ir es doch fü r em pfehlensw erter, eine tiefere T re n n u n g zwischen beiden durchzuführen.
W ir erhalten dadurch zwei G rup pe n von schärferer, m orph olo gisch er u nd geographischer Begrenzung. W ir lassen also d ie G ruppenbezeich
n u n g „ M u ltiflo r a e 1' fallen und behandeln d ie U n te rg ru p p e n einzeln.
D ie A rte n V. cham aedrys, V. m elissaefolia und V. la x a w erden von R ö m p p m it R echt zu einer G ru p p e zusam m engefaßt. V. laxa und V.
m elissaefolia schließen sich sehr eng an V. chamaedrys a n ; w ir bezeich
nen deshalb diese G ruppe als E u c h a m a e d r y s . D ie Kapseln dieser G rup pe sind etwa d re ie c k ig bis h e rz fö rm ig m it m ehr oder w eniger k e i- lig e r Basis. G egenüber den O rientale.s is t sie m orph olo gisch h in re iche nd gekennzeichnet, (s. A b b . 5.) (G ruppendiagnose p. 10).
A u c h die zweite von R ö m p p aus den A rte n V. p ed u n cu la ris, V.
caucásica und V. petraea g ebildete U n te rg ru p p e u m fa ß t nahe verw andte A rte n . A u f G ru n d besonders der K apselgestalt is t aber zw eifellos w e i
te r h ie rh e r zu stellen V. f ilif o lia . R ö m p p schloß V. f i l i f o l i a an V. m u ltifid a (L .) Benth. an, m it der sie aber n u r d ie aufgeteilten B lä tte r gem einsam hat. Bereits W u l f f fü h rte k . f i l i f o l i a in der G ruppe dei M u ltiflo ra e .
E benso is t sowohl a u f G run d der Kapselgestalt als auch anderer M erkm a le V. euphrasiaefolia L in k hierherzustellen. L etztere w urde von R ö m p p zusam m en m it V. liw a n e n s is C. K o c h in der besonderen V e r
w andtschaftsgruppe ,,E u p h ra s ia e fo lia “ untergebracht. — W ie später nachgewiesen w erden w ird , is t V. liw a ne nsis = V. euphrasiaefolia. D a sich nun letztere ohne w eiteres h ie r anschließen läßt, k o m m t die R ö m p p ’sche G ruppe E u p h ra s ia e fo lia in F o rtfa ll. I . euphrasiaefolia sch lie ß t sich in den m eisten M erkm a le n eng an k . petraea an und h a t m it ih r besonders d ie fast zw eiteilige, an der Basis gerundete K a pse l gem einsam (s. A b b . 7). Bereits B e n t h a m u n d W u l f f fü hrte n V. petraea und V. te le p h iifo lia ( = V. euphrasiaefolia) in ein und der
selben G ruppe.
W ie aus dem bisherigen e rh ellt, b ild e n die 5 A rte n V. p ed un cu la ris , V. caucásica, V. f ilif o lia , V. petraea u n d V. euphrasiaefolia eine sehr e in h e itlic h e G ruppe. D ie A rte n s in d ausschließlich im K a uka su s
g ebiet heim isch, weshalb w ir diese G rup pe als C a u c a s ic a e bezeich
nen. (G ruppendiagnose p. 10).
In einer G ruppe A r m e n o - P e r s ic a e fassen w ir die d re i b e iR ö m p p u n te r den O rien tale s stehenden A rte n V .m icroca rp a, V. fa rin o s a , V. arm ería
sammen; sie unterscheiden sich von den O rientales in unserer Fassung w e it d u rc h ih re K apselgestalt, doch soll d a ra u f erst im speziellen T e il näher eingegangen werden.
U e b rig b le ibe n uns noch von der G ruppe der R ö m p p ’schen M u l
t i flo ra e d ie zwei A rte n V. la t if o lia und Tr. ja v a n ic a . — V. la t if o lia w ird von R ö m p p in die M itte zwischen V. scutellata und V. chamaedrys ge
stellt. A u s den W e i s s ’schen U ntersuchungen ergab sich, daß sich „ d ie H au sto ria lve rh ä ltnisse am ehesten m it denjenigen von V. scutellata ve r
gleichen lassen“ und von den ü brig e n M u ltiflo r a e sehr abweichen.
D a m it scheidet also V. la t if o lia aus unserer B e trach tu ng aus.
Ebenso läß t sich auch V. ja v a n ic a n ic h t ohne w eiteres an die M u l
tiflo ra e R öm pps anschließen. U n te r der Bezeichnung V. chamaedryoides oder afrocham aedrys w urde sie von E n g l e r in die nächste N ähe der V. cham aedrys gestellt. D agegen aber sprechen zahlreiche D iffe re n z p u n k te in d er K apsel und im H a b itu s ; besonders aber läß t sich m it dieser A uffassung d ie geographische V e rb re itu n g n ic h t in E in k la n g bringen, (vgl. E. L e h m a n n : V. ja v a n ic a e in U b iq u is t tro p is c h e r und su btrop ische r G ebirge, 1912). V. ja v a n ic a is t vie lm e h r im Zusam m en
hang m it den A rte n d er S c u te lla ta -G rup pe zu behandeln; auch diese weisen ja nähere Beziehungen zu V. chamaedrys auf.
3. U e b e r s i c h t ü b e r d ie G r u p p e n d e r S e k t i o n C h a m a e d r y s G r i s e b .
Im F olg en de n stellen w ir die von uns neu aufgestellten bezw. ve r
änderten G ruppen zusam men, jew e ils m it den fü r die G rup pe ch arakte ristischen M erkm a le n und den zugehörigen A rte n .
A u s t r i a c a e (W u lff) R iek.
Capsula la titu d in e sua lo n g io r (ra riu s aequilonga), basi rotu nd a ta, parum em arginata; c a ly x 5 (rarius 4) -p a rtitus.
V. p ro s tra ta L . V. G a la tliica Boiss.
„ T eu criu m L . „ stenobotrys Boiss.
,, a u s tria c a L .
H is p a n o - A f r i c a n a e R iek.
Capsula la titu d in e sua s u b lo n g io r vel transverse la tio r, basi rotu nd a ta, + e m a rg ina ta; c a ly x 4 vel 5 -p a rtitu s .
V. rosea Desf. V. te n u ifo lia Asso.
A n a t o l i c o - L y c ic a e R iek.
Capsula la titu d in e sua lo n g io r ve l aequilonga, basi rotu nd a ta, e m a rg i
nata; c a ly x 4 (ra riu s 5 )-p a rtitu s ; racem us saepius solitarius, glandulosus;
fo lia e llip tic a - rotundata, basi cuneata, re g u la rite r crenata.
V. p ectin ata L . V. c u n e ifo lia D on .
2
O r i e n t a l e s ( W u lff) (R ô m pp ) R iek.
Capsula transverse la tio r, (rarius aequilonga), basi +_ cuneata, late em ar- ginata sive retusa; c a ly x 4 vel 5 - partitus, q u in to q u e segm ento m ín im o .
V. m acrostacliya V a h l ,, p ilo s a (Benth.) R öm pp
„ p o lifo lia Benth.
„ f r a g ilis Boiss.
„ cine re a Boiss.
V. th y m ifo lia S. et. S.
„ o rie n ta lis (M ili.) A it.
„ m u ltífid a ( L .) Benth.
„ k u rd ic a Benth.
i, filic a u lis F re yn .
A r m e n o - P e r s ic a e R iek.
Capsula parva, transverse la tio r, basi rotundata, tú rg id a ; sem ina c y m b ifo rm ia ; in d u m e n tu m b re v is s im u m ; c a ly x 5 vel 4 — p a rtitu s .
V. arm ena Boiss. V. fa rin o s a H ausskn.
„ m icro carpa Boiss.
C a u c a s ic a e R iek.
Capsula transverse m u lto la tio r, basi rotu nd a ta, d id y m a , lob is ro tu n d a tis ; p e d ic e lli lo n gissim i; c a ly x 4 (ra riu s 5) — p artitus.
V. e up hrasia cfolia L in k . V. p ed un ctd aris M B.
„ petraea (M B .) Stev. ,, caucásica M B.
,, f i l i f o l i a L ip s k y .
E u c h a m a e d r y s R iek.
Capsula transverse la tio r, basi cuneata vel jh rotu nd a ta, late em arginata;
c a ly x 4 (rarissim e 5) — p a rtitu s ; fo lia -o va ta sive ovato-oblonga, crenata.
V. chamaedrys L . V. la x a Benth.
„ m elissaefolia (P oir.) Benth.
Angeschlossen seien der V o lls tä n d ig k e it halber d ie von uns n ic h t w e ite r behandelten ü b rig e n G rup pe n d er S e ktion Chamaedrys m it den zugehörigen A rte n .
S c u t e l l a t a {Benth.) R öm pp.
V. scutellata L .
„ m ontana L .
„ cana W a ll.
„ lati,fo lia L .
V. ca pita ta R oyle
„ vandelloides M a x im .
„ abyssinica Fresen.
„ ja v a n ic a Bl.
C a l y c i n a e (Benth.) R öm pp.
V. ca lycin a B r. V. plebeia B.
„ distans Br. „ a rg u ta Br.
„ g ra c ilis Br.
O f f i e i n a l i s R öm pp.
V. o ffic in a lis L . V. D a b n e y i H öchst.
„ A llio n i V ill. „ Onoei F ra n ch. et Sav.
V. A p h y lla L .
„ g ra n d iflo ra G ärtn.
„ B a u m g a rte n ii R. et S.
V o n diesen G rup pe n w erden im R ahm en dieser A r b e it d ie fo lge n den einander näherstehenden behandelt : H isp a n o -A fric a n a e , A n a to lic o - Lgoicae, Orientales, A rm eno-B ersicae, Caucasieae und Eucham aedrgs.
D ie ü b rig e n G rup pe n sind schon von anderer Seite dargestellt oder b le ibe n einer w eiteren U ntersuch un g Vorbehalten.
A p h y I I a Rômpp.
2*
C. Spezieller Teil.
H i s p a n o - A f r i c a n a e.
a) G e s c h i c h t e .
I- V . te n u ifo lia Asso.
D ie A r t w urde m it fo lge nd er D iagnose in synopsis stirp. A ra g.
(M arseille 1779, 2) aufgestellt: „ V . te n u ifo lia racemosa fo liis setaceo m u ltifid is . — Planta pedalis. R a d ix fibrosa. Caules teretes, pubes
centes. F o lia opposita, m u ltifid a , la c in iis setaceis, saepius pinnatis.
R acem i ple ru m qu e term inales, etiam laterales. F lores coerulei, pedun- c u la ti, subjectis bracteis lin e a rib u s .“
D ie in T a b . I, F ig . 1 beigefügte A b b ild u n g geben w ir in A b b . 8 w ieder. P lin z u z itie rt w ird V. Chamaedrys hispánica fo liis tenuissim e d ivisis C. B a u h in (P ro d r. 1620, 117), bei d er es sich um unsere A r t handeln d ürfte .
W i l l k o m m (Linn a ea 30, 120) bezeichnet diese A r t als V. Assoana, um V e rw e chslu ng en m it V. te n u ifo lia M B. (1812) zu v e rh ü te n ; es is t aber d er ältere N am e V. te n u ifo lia Asso beizubehalten.
ln der F olg e w ird nun V. te n u ifo lia Asso bald m it V. a u s tria c a L . o de r auch m it V. m u ltifid a (L .) Benth. ve re in ig t. So fü h rt sie V a h l (1805) als V. a ustriaca L . ß te n u ifo lia Asso, K u n z e (F lo ra 1846, 638) als V. a ustriaca L . var. b ip im m tifid a C. K o c h an. B e n t h a m (1846) zählt V. te n u ifo lia Asso zu V. m u ltifid a L . ; B o i s s ie r (diag. II, 3, 168) beschreibt sie als V. a ustriaca var. assoana. B u b a n i (F l. p y r. 1897, I, 288) fü h rt sie als V. m u ltifid a S c o p .a u f, letztere is t aber nach W a t z l
= V. a ustriaca L . ssp. J a c q u in i.
E in e V e rw e ch slu n g m it V. m u ltifid a (L .) Benth. is t n ic h t m öglich, w enn m an d ie K a pseln der beiden ve rg le icht, w ie aus unserer G ru p p ie run g e rs ic h tlic h ist. — S ch w ie rig k e ite n dagegen bie te t die A b gre nzu ng gegenüber V. a ustriaca L . ssp. J a c q u in i M a ly.
B o is s ie r u nterscheidet s ie : „ f o l i a . . la c in iis sem per eis V. A u striacaß E uropaeo — O rie n ta lis a n g u stio rib u s et ápice non d ila ta tis . . . d o n a ta .“ — W a t z l (p. 85) sc h re ib t: „S ie u nte rsch e id et sich, abgesehen von der m e ist b re iteren Kapsel, d u rc h den besonders n ie d rig e n W u ch s u n d d ie stets kurze Behaarung, fe rn e r d u rc h d ie stets klein eren B lä tte r u nd d ie m eist stä rke r verholzten Stengel, deren In te rn o d ie n gew öhnlich v ie l kü rz e r sind. A m m eisten A e h n lic h k e it hat sie m it ssp. or'biculata M a ly , doch sind die B lä tte r und K a pseln h in lä n g lic h verschieden.“
D ie K a pse l is t bei V. te n u ifo lia ca. 4,5 m m b re it und 5 m m lang, ganz k u rz behaart. Sie is t d a m it aber ka u m von V. a ustriaca zu u n te r
scheiden, doch is t die A u sra n d u n g k rä ftig e r u nd fast re c h tw in k lig . D e r K e lch e rre ic h t Vs— Vs der Kapsellänge, die A n zah l d er Segm ente b e trä g t nach H u b e r 4, seltener 5; die Z ip fe l sind ung le ich lang, es sind 2 lä n
gere, 2 kürzere und ein sehr k le in e r fü n fte r vorhanden, vielfa ch sind die Z ip fe l noch gefiedert.
N ach W a t z l v a riie rt V. te n u ifo lia sta rk h in s ic h tlic h dei B la tt
gliederung. O b aber die F o rm e n , die er nennt, zu T . te n u ifo lia ge
hören, is t sehr fra g lich . V a r. jab ala m b re n sis Pau, d ie w’ir im H e rb a r sahen, ze ig t geringere B la tte ilu n g als V. te n u ifo lia , ob sie aber n ic h t ü be rh au pt zu V. rosea zu zählen ist, läß t sich b eim M angel an Kapsel- m ate ria l n ic h t entscheiden. W ir haben uns diesbezüglich nach M a d rid gewandt, ko nn ten aber von d o rt k e in e rle i M a te ria l erhalten, das ge
stattete, dieser F ra g e nachzugehen. So m uß sie vo re rst noch offen bleiben.
2. V . rosea Desf.
D ie O rigina ldia gn ose in F lo ra a tlán tica I, 1800, 13 sei h ie r angeführt, da sie alles an w ünschensw erter K la rh e it b ie te t. ,,T . caule ascendente, fru tic o s o fo liis p in n a tifid is , racem is te rm in a lib u s . — Caules fru tic o s i . . . . pubescentes, ascendentes 1— 2 dm . . . . F o lia I — 2 cm longa, 5— 7 m m lata, g la b ra ; in fe rio ra cu n e ifo rm ia dentata, obtusa, in p etio lu m d e c u rre n tia ; m edia et superiora p in n a tifid a . R acem i term inales, plerum que b in i aut te rn i, 6 — 8 cm , in fe rn e n u d i. F lores num erosi con- fe rti, p e d ice lla ti, B racteola linearis, p e d ice llo paulo b re v io r. C a ly x q u a d ri-p a rtitu s ; la c in iis line ari-lan ce olatis, inaequalibus. C orolla rotata, rosea . . . .
W e n n D e s f o n t a in e s in seiner D iagnose von racem i te rm ina les spricht, so ließ er sich d adurch irre m achen, daß die Infloreszenzen ge
legentlich p seu do te rm in a l sind. — N ach d er D iagnose u nterscheidet sich V. rosea von der nahe verw andten V. te n u ifo lia durch d ie w e it ge
ringere B la ttg lie d e ru n g . D och haben w ir ja auch in I . te n u ifo lia var.
jab ala m b re n sis eine F o rm m it w en ig a ufgeteilten B lä tte rn kennen ge
le rn t; die Grenze scheint also rech t flüssig zu sein.
S o w eit w ir je d o ch an dem uns vo rlieg en de n M a te ria l feststellen ko nn ten , besteht ein h in re ic h e n d e r U nterschie d in der relative n B re ite der K a p s e l; diese is t n ä m lich im m e r b re ite r (4-5 m m ) als lang (3-4 m m ), die line alisch-lan zettlich en K e lc h z ip fe l, 4 ode r 5 an der Zahl, sind fast ebenso lang w ie die Kapsel. F e rn e r besitzt V. rosea als w eite re n U n te r
schied w urzelschlagende Stengel, die aber ebenso sta rk ve rh olzt sind w ie bei V. te n u ifo lia .
D ie sonstige U e b e re in s tim m u n g d er beiden A rte n hat B u b a n i veranlaßt, sie als eine A r t zusam m enzufassen; es is t je d o ch siche rlich davon abzusehen, da die beiden A rte n außer den angeführten D iffe renzen auch ein verschiedenes V e rb re itu n g s g e b ie t besitzen.
Id e n tisch m it V. rosea Desf. is t V. a tlá n tic a Pers. (syn. I, 1805, 12), die letzterer u n te r dieser Bezeichnung einfach von D e s f o n t a in e s übernahm .
In Journal o f B o ta n y (1875, X I I I , 174) b esch re ibt B a ll eine V. c u n e ifo lia D o n var. a tlá n tic a ; O rig in a le x e m p la re sahen w ir im H e r
bar B e rlin . B a ll u nterscheidet seine P flanze von V. c u n e ifo lia D on w ie fo lg t: „ F o lia pra ese rtim in fe rio ra ang ustio ra sunt et stam ina lon gio ra . Capsula v id e tu r m agis compressa sed hae notae differentiales non gravis m o m e n ti.“
D ie Pflanze hat aber b ei näherem Zusehen n ichts m it V. c u n e ifo lia D on zu tu n ; sie unte rsch e id et sich von ih r d urch d ie w e it größere Kapsel, die b re ite r als lang ist. D ie B lä tte r sind bei V. c u n e ifo lia D on ru n d lic h m it h e ilig e r Blattbasis, b ei var. a tlá n tic a B a ll lä n g lic h -o v a l bis zugespitzt. G em einsam haben d ie beiden A rte n d ie niederliegenden, krie che n de n w urzelschlagenden Stengel, fe rn e r die o ft a lle in stehenden T ra u b e n . — A ngesichts dieser D iffe re nze n is t eine nähere Beziehung zwischen V. c u n e ifo lia D o n u n d var. a tlá n tic a B a ll n ic h t w ah rsch e in lich .
V o n Interesse aber is t jed e n fa lls d er P arallelism us zwischen den verschiedenen A rte n der H is p a n o -A fric a n a e und A n a to lic o -L y d c a e , der zu e in er näheren U ntersuch un g a u ffo rd e rt; ähnliche F älle haben w ir auch in der G rup pe Megasperma bei V. sibthorpioides u n d trilo b a bzw.
bei V. p a n o rm ita n a u n d cym balarioides.
In nächster Beziehung dagegen steht V. c u n e ifo lia var. a tlá n tic a B a ll zu V. rosea D esf. U eb er ih re B eziehung zu letzterer sch re ib t M u r b e c k (C o n trib . Fl. M aroc. II ) : „ L e s feuilles sont un peu plus larges et m oins p ro fo n d é m e n t lobées, les fleurs un peu plus grandes et les capsules pubescentes sur les faces, m ais je crois possible q u ’une étude de m a té ria u x plus riches amène à tro u v e r que la plante de M aroc est id e n tiq u e à celle d ’A lg é rie “ (ge m e int is t V. rosea). — Zu einer ähnlichen A n s ic h t gelangt auch B a t t a n d i e r (B ull. Soc. d ’hist. nat. d ’A friq u e du N o rd , T o m . 12. 1921): „ L a p la nte d ’A lg é rie a ses capsules glabres, celle du M aroc et quelques pieds du D jeb el M zi, des capsules plus ou m oins hispides. Il nous paraît d iffic ile de séparer ces d e u x plantes, sur une aussi fa ible d iffé re n ce .“
U m diese Frage w e ite r zu klären, haben w ir das uns von H e rrn P ro fesso r M a ir e - A lg ie r in fre u n d lic h s te r W eise überlassene H e rb a r- M a te ria l d a ra u fh in untersucht. — M a ir e bezeichnet die in Frage stehende F o rm als V. rosea Desf. var. A tlá n tic a (B all) M aire. A lle so bezeichneten E x s ik k a te n sind nun ausgezeichnet d urch n ie derliegenden W u ch s, kriechende, w urzelschlagende Stengel, spatel- bis e ifö rm ig e B lä tte r m it k e ilig e r B lattbasis und u n g ete ilten bis m eh r o de r w eniger g e k e rb t gesägtem R and. Ih ne n steht gegenüber d ie F o rm m it fieder- spaltigen B lä tte rn ; sie w ird von d ’ A l e i z e t t e (B u ll. Soc. d ’hist. nat.
1922, T . 13) als var. lacera und von M a i r e als V. rosea var. ty p ic a bezeichnet. — Es is t n u n aber keineswegs so, daß var. a tlá n tic a aut M a ro k k o und dem A tla s besch rä nkt ist, w ie es nach den oben genannten Z ita te n von M u r b e c k u n d B a t t a n d i e r den A nschein haben kö nn te.
V ie lm e h r k o n n te M a ir e die var. A tlá n tic a in ebenso ty p is c h e r A u s
b ild u n g w ie die B a l l ’ sehen E x s ik k a te n aus dem A tla s , auch a u f dem C héliah und dem L a lla K h a d id ja in A lg ie r sam m eln. D araus e rg ib t sich, daß es sich bei var. A tlá n tic a keineswegs um eine geographisch differen zierte V a rie tä t handelt. — S ie ht m an sich aber die S tandorte nach ih re r H ö h e n v e rb re itu n g an, so fä llt auf, daß alle V o rk o m m e n in einer H öh e von 1700— 3600 m liegen, w ährend d ie S tan do rte von var.
túnica M a ire m it m ehr oder w eniger geteilten B lä tte rn sich u n te rh a lb dieser G renze befinden. W ir haben es daher b ei var. A tlá n tic a w ahr- scheinlich m it einer H o c h g e b irg s v a rie tä t der V. rosea zu tu n, zum al sich ja die U nterschiede n u r a u f W u c h s u n d B la ttg lie d e ru n g beschränken.
E n d g iltig e s kann h ie r aber n u r d er K u ltu rv e rs u c h b iin g e n .
A u ß e r dem W u ch s, der G röße u n d der B la ttg lie d e ru n g v a riie rt V. rosea in der Behaarung: P flanzen m it ku rz e r w eiß er B ehaarung zeigen alle U ebergänge bis zu langhaarigem In d u m e n t. W ir fü hren h ie r einige der F o rm e n an:
var. p a llid a M aire m it d ich te r, aber k u rz e r w eiß er Behaarung; var.
A tlá n tic o i subv. leiocarpa und subv. eriocarpa M aire m it kahlen bzw.
behaarten F rü c h te n ; var. a tric h o c a rp a ; var. v i r gata M aire m it langen v ie lb lü tig e n Infloreszenzen; ä hn lich auch is t var. maroccana (P au et F o n t- Q uer) M a ire ; var. lacerata m it fie d e rte ilig e n B lä tte rn haben w ir schon erw äh n t; var. m acran th a Pau m it großen C orolle n is t unserer A n s ic h t nach = var. A tlá n tic a .
b) G e o g r a p h i s c h e V e r b r e i t u n g u n d e in w a n d f r e ie E x s i k k a t e n . (s. Karte 1>
1. V . te n u ifo lia Asso.
D ie A r t is t a u f d ie n ord ö stlich e n Provinzen der pyrenäischen H a lb insel b eschränkt. Bei W i l l k o m m u n d L a n g e (F l. hisp. II) h eiß t es.
„ I n d um etis a pricis reg. m ont. sup. passim. C a t a lo n ia : Cardona, L e rid a , M ontserrat, P rats de rey, G a rrige s; A r a g o n : A lc a n iz , Calaceite, Caspe, T a b a rra , C ondoniera, O n tilla , P iu m o re n o ; V a l e n c i a . Sierra de C hiva ad.S ta. M aria, B a rranco dePennarubia, m o n t. A res, F o rc e ll, S u rita .“
B u b a n i (F l. p y r. I, 1897) g ib t fo lge nd e S tandorte an: „S a n V i- cente, San V ic to ria n , L a Cruz, de V o lta n n a , el Puente de M ontannana, T re m p , A b e illa , O rgannia, Solsona, Cardona, G argailla.
W ir sahen folgende E x s ik k a te n : A r a g o n i e n : supra T e ru d , 1200 m (H b . W ie n ); — A le a la de M oncayo, lg. N a v a s (H b . M a d r . ) ; — Prov.
T eru el, M oscardon, R e v e r c h o n , H b . n orm . N r. 343^ (H b . W ie n ), Caspe (H b .W ie n ); — in fra B o rd o n , lg. V e n t a de R e g a t i l l o (H b .B e rl.); — ad San V ic e n te , lg. B u b a n i 1845 (H b . B e rl.); — B a r c e lo n a : M anlleu, F. S e n n e n , Plant. d ’Espagne N r. 5517 (H b . A lg .); — V ie h , l g . V a y r e d a 1874 (H b . W ie n ) ; — R ibas, lg. T r e m o l s (H b . W ie n ); — V a le n c ia : S ierra de Segorbe, R e v e r c h o n , P lant. d ’Esp. N r. 115 (H b . W ie n );
— C a s t i l i e n : Salamanca, lg. L a c a it a I9 23 (H b . W ie n ); C a t a - l o n i e n : M ira c le pres Solsona, S e n n e n , P l.d ’Esp. N r. 1361 (H b . M adr.).
2. V . rosea Desf.
P y r e n ä i s c h e H a l b i n s e l : B ei W i l l k o m m u n d L a n g e h eiß t es: „ I n regione ca lid a et m on tan a H is p . m e rid . — A n te q u e ra , S e villa .“
— I b i z a (com p. F l. esp.): „R a ra en A n d a lu c ia “ .
N o r d a f r i k a : Ih r H a u p tv e rb re itu n g s g e b ie t besitzt d ie A r t aber in A l g e r i e n und M a r o k k o . W ir sahen von h ie r folgende E x s ik k a te n : A l g e r i e n : D j. M zi, var. a tl., lg. B a t t a n d i e r (H b . A lg e r); — D j.
M zi, var. a tl., 2000— 2100 m , lg. M a i r e (H b . A lg .); — Bedeau, var.
a tl., lg. d ’ A l l e i z e t t e (H b . A lg .); — D aya, lg. D r. C l a r y (H b . A lg .); — M oudjehaf, var. a tl. (H b . A lg .); — M ontagn. de T lem cen , lg. P o m e l (H b . A lg .); — T lem cen , var. ty p ic a M aire, lg. J o u r d a n (H b . A lg .); — G h arrouban, B o u r g e a u , Plant. d ’A lg é rie 1856, N r. 66 (H b . A lg .); — Près de Batna, F ragm . F lo r. A lg . exsicc. N r. 172, lg. H én on et L e fra n c (H b . A lg .); — prov. C onstantine, Bou T a le b , 1903 (H b . A lg .) ; — L a lla K h a d id ja , D ju r d - ju r a (H b . A lg .); — D ju rd -ju ra , A id O uaban, lg. B a t - t a n d i e r (H b . A lg .); — D j. Chéliah, A urès, lg. P e r r a u d i è r e 1853 (H b . A lg .); — C hélia 2300 m , lg. M aire (H b . A lg .); — Aurès, lg. P o m el (H b . A lg .); — prope Lam basa (H b . B e rl.); — Lám bese, lg. D r. B u v r y , (H b . B e rl.); — A in Sefra 1800— 2000 m , lg. C h e v a l i e r 1899 (H b . B e rl.); — V. rosea, A lg é rie (H b . Berl.).
M a r o k k o : R iffatlas, B ç p i-H a d ifa , var. m arroccana, lg. F o n t - Q u e r , 1200 m (H b . A lg .); — R iffatlas, ms. K rä a 2190 m , M a i r e , It.
m arocc. X X , 1930, var. a tl. subv. eriocarpa, (H b . A lg .); — M ittl.
A tlas, A o u r ir t 1290 m , M a ir e , It. m arocc. X I V , 1927 (H b . A lg .); — M ittl. A tla s, ms. T ic h c h o u k t 2800 m , M a i r e , It. M arocc. X I V , 1927 (H e rb . A lg .); — var. lacerata, 1490 m, M ittl. A tla s , Taza, M a i r e , It. m a rocc. X , 1925 (H b . A lg .); — var. virg a ta , M ittl. A tla s , prope A h e r-m o u - m ou 1000— 1300 m , M a ir e , It. m arocc. X I V , 1927 (H b . A lg .);
M o ye n A tla s, T iz in -T a g h z e ft 2100 m , lg. M a ir e , (H b . A lg .) ; — M ittl.
A tla s, B o u -Ib la n 2200 m, M a ir e , It. m arocc. X I V , 1627, (H b . A lg .); — M ittl. A tlas, A r i B enij, 2300 m , lg. M a ir e , (H b . A lg .); — M ittl. A tla s, M id e lt 1900 m , M a ir e , It. m arroc. X I II, 1927 (H b . A lg .) ; — G roß er A tla s, M esfioua, 2500 m , M a ir e , It. m arocc. V I I I , 1924 (H b . A lg .); — G roß er A tla s , O u rica , T iz i C h ike r, 2400 m , lg. D r. M a ir e (H b . A lg .); — A n ti-A tla s , Ms. F id o u s t 2000— 2200 m , M a ir e , It. m arocc. X X I, 1931 (H b A lg .); — D j. T ou chka , I b r a h i m 1887 (H b . B e rl.); — D j. A fo n g e u r, I b r a h i m 1875 (H b . B e rl.); — D j. T a g ro u t, I b r a h i m 1884 (H e rb . B e rl.);
— D j. T a k re d a , I b r a h i m 1881 (H b . B e rl.); — G roß er A tla s, T ag he rot, 2530— 3630 m , I. B a l l, It. m arocc. 1871 (H b . B e rl.); — G roß e r A tla s, 7000— 8000*, lg. D r. H o o k e r , 1871 (H b . B e rl.); — G roß e r A tla s , D j.
Tezah 1700— 3506 m und A it Mesan 2000— 2530 m , J. B a ll, It. m arocc.
1871 (H b . B e rl.); — Ms. L e x h a b (G om ara) 1750— 2000 m , F o n t - Q u e r , It. m arocc. 1930, N r. 603 (H b . M a d rid ); — Berkane, D j. T a m e d jo u t, lg.
F a u r e , P lant, du M aroc o rie n ta l (H b . M adr.J.
A n a t o l i c o - L y c i c a e .
D ie beiden u n te r dieser G rup pe zusam m engefaßten A rte n stehen in nächster Beziehung zu den O r i e n t a l e s . Beide sind sehr g u t c h a ra kte risie rt.
a) G e s c h i c h t e . I. V . p e c tin a ta L .
D ie A r t w ird von L i n n é in M antissa plant. (1767, 24) m it fo lge n d e r D iagnose aufgestellt: „ F . p ectin ata racem is late ra lib u s fo lia tis ; fo liis o blon gis pectinato-serratis, caulibus p ro s tra tis .“ H ie rz u w ird z itie rt:
„ V . c o n s ta ntin o po lita na incana, chamaedryos fo lio T o u rn e f. co ro ll. 7- B u x b . cent. I (25, tab. 39).“
A b b . 9 (T . III ) zeigt eine photographische W ie d e rg a b e des L in n é - schen O rig in a le x e m p la rs . Das H e rb a rb la tt trä g t (nach einer M itte ilu n g der L in n e a n S o ciety L o n d o n ) eine E tik e tte m it der H a n d s c h rift L in n é s :
„21 V. co nsta n tin o p o lita n a in c a n a , cham. f o l io T . C. 7-“ (D a s E x s ik - k a t lin k s is t ke in e V. pectinata, d ie U n te rs c h rift „ V. p a r v iflo ra V a h l . . . s ta m m t von James E. S m it h . ) — Diese T o u r n e f o r t sehe Pflanze w ird bei B u x b a u m a b g e b ild e t und trä g t, w ie A b b . 10 zeigt, d e u tlic h die Züge d er V. pectinata L .
D a bereits L i n n é d ie Pflanze d e u tlic h c h a ra k te ris ie rt hat, w ird sie von den folgenden A u to re n im allgem einen u nve rä nd ert übernom m en.
B o is s ie r (F l. or. IV , 442) ste llt V. p ectin ata an d ie Spitze der G ruppe „cap sula basi cuneata“ und sagt übe r d ie K a pse l: „cap sula . . . basi cuneata o b tria n g u la ri“ . — W o ra u f w ir schon eingangs hingew iesen hatten, t r if f t dies in d er sonst guten D iagnose n ic h t zu. Das zahlreiche von uns durchgesehene M a te ria l zeigt vie lm e h r stets lä n g lic h -o v a le , an der Basis gerundete Kapseln (s. A b b . 2).
V. p ectin ata zeichnet sich gegenüber allen ähnlichen F o rm e n aus d urch ih re langen, beb lä tte rten , se itlich einzeln stehenden Infloreszenz
achsen. U eb er das V e rh ä ltn is zu V. m acrostackya s. p. 20.
Das uns vorliegende H e rb a rm a te ria l zeigt h in s ic h tlic h der Be
haarung verschiedene T y p e n . Im m e r d rü sig behaart sind K e lc h und F ru c h ts tie l. D agegen sind die B lä tte r te ils d rü sig teils n ic h t d rü s ig be
h aa rt; d ie letzteren besitzen m eist stärkere Behaarung. B o r n m ü l l e r (B eih. C entr. Bl. II, Bd. 24, 484) bezeichnete diese F o rm als V. pectinata L . var. v illo s a B o rnm . ; ih n e n is t gegenüber zu stellen eine var. g la n d u lo s a R iek, d ie die F o rm e n m it d rüsigen B lä tte rn um faß t.
In die nächste V e rw a n d ts c h a ft der V. p ectin ata — als V.
p e c tin a ta L . var. s c h iz o c a ly x (F re y n et Sint.) R ie k — g e h ö rt V. schizo- c a ly x F re y n et. S int. (in O esterr. Bot. Zts. 1894, 324), d ie sich w ie fo lg t von V. p ectin ata u nterscheidet : „ V. schizocalyx . . . g la n d u life ra . . . fo lio lis . . . in bracteas . . . p in n a tifid a s abeuntibus . . . ca lycis valde angusti la c in iis 4 — 5 in aequalibus longe lin e a rib u s et, pauca in su m m i- tate excepta, p in n a tifid is ; p in n u lis u trin q u e 1— 2 . . . “ — W ie das O rig in a le x e m p la r ( S i n t e n is , Ite r orientale 1892, N r. 3732) zeigt, is t V. s c h iz o c a ly x . . . w e ite rh in d urch sehr spärliche B ehaarung ausgezeichnet.
— A u f letzterem M e rk m a l fu ß t auch eine von B o r n m ü l l e r als V. pec
tin a ta L . var. glabt'escens bezeichnete F o rm (E xs. : Ite r anat. III , 1899, N r. 538 °), d ie w ie B o r n m ü l l e r selbst sagt, m it V. schizocalyx ide ntisch ist, was auch ein V e rg le ic h der O rig in a le bestätigt.
Im H e rb a r B e rlin befinden sich E x s ik k a te n m it d er Bezeichnung V. S c h in z ii Asch, et S in t . . . E in e Beschreibung is t n ic h t bekannt.
R ö m p p zog diese A r t zu V. cinerea. D ie re ch t d ü rftig e n O rig in a le zeigen aber doch, daß die K apsel lä n g lic h -o v a l is t ; V. S c h in z ii h a t also n ichts m it V. cinerea zu tu n, sondern geh ört w ah rsch e in lich in den F o r m enkreis der V. p ectin ata L .